ćwiczenia 8
advertisement
PRAWO KONSTYTUCYJNE Ćwiczenia 8 Konstytucyjna regulacja wolności i praw jednostki a) Pojęcie praw i wolności człowieka i obywatela b) Konstytucyjny katalog praw i wolności c) Środki ochrony konstytucyjnych praw i wolności d) Skarga konstytucyjna e) Rzecznik Praw Obywatelskich POJĘCIE PRAW CZŁOWIEKA Prawa człowieka - zespół praw i wolności, które przysługują każdemu człowiekowi bez względu na rasę, płeć, język, wyznanie, przekonania polityczne, pochodzenie narodowe i społeczne. Zbiór postulatów domagających się poszanowania wartości najcenniejszych dla człowieka, takich jak życie, godność, wolność. „Prawa człowieka to doniosłe prawa, które służą jednostce według jakiejś koncepcji filozoficznej, odnoszącej się do pozycji w państwie czy też służą jej w świetle norm prawa międzynarodowego, wewnątrzkrajowego lub ponadpaństwowego” Z. Hołda CECHY PRAW CZŁOWIEKA 1. Prawa przyrodzone – istnieją niezależnie od władzy czy prawa stanowionego. Przysługują jednostce z samego faktu bycia człowiekiem. 2. Prawa naturalne – nie są nadane w drodze decyzji władzy lecz służą człowiekowi z powodu jego godności. 3. Prawa niezbywalne – nie mogą zostać odebrane przez żadną władzę, ani nie można się ich zrzec. RODZAJE I GENERACJE PRAW CZŁOWIEKA a) Wolności i prawa osobiste I generacja b) Wolności i prawa polityczne c) Wolności i prawa społeczne, ekonomiczne i kulturalne II generacja III generacja? Np. prawo do pokoju, prawo do środowiska, prawo do rozwoju POZOSTAŁE PODZIAŁY PRAW CZŁOWIEKA -Prawa i wolności podstawowe -Prawa i wolności człowieka -Prawa i wolności obywatela -Prawa i wolności indywidualne -Prawa i wolności zbiorowe -Prawa i wolności nienaruszalne (niederogowalne) -Prawa i wolności wzruszalne (derogowalne) PRAWO A WOLNOŚĆ Wolność – obowiązek prawa (władzy) do nieingerencji w określoną sferę zachowań jednostki. Zwane również prawem negatywnym. Prawo – obowiązek po stronie państwa do określonego działania. Tak zwane prawo pozytywne. Zasady polityki państwa FUNKCJE PRAW CZŁOWIEKA 1. Ochrona przed nadmierną (bądź sprzeczną z istotą gwarantowanych uprawnień) ingerencja państwa i jego funkcjonariuszy 2. Zapewnienie przez państwo ochrony przed naruszeniami ze strony innych jednostek oraz podmiotów prawa 3. Obowiązek państwa polegający na stworzeniu ogólnie dostępnych i sprawnie działających procedur oraz mechanizmów umożliwiających realizację (i egzekucję) gwarantowanych uprawnień i wynikających z nich roszczeń lub świadczeń KONSTYTUCYJNY KATALOG PRAW I WOLNOŚCI Idee przewodnie definiujące konstytucyjny system praw i wolności jednostki: - zasada godności - zasada wolności - zasada równości KONSTYTUCYJNY KATALOG PRAW I WOLNOŚCI a) Wolności i prawa osobiste b) Wolności i prawa polityczne c) Wolności i prawa społeczne, ekonomiczne i kulturalne KONSTYTUCYJNY KATALOG PRAW I WOLNOŚCI a) Wolności i prawa osobiste Art. 38 – Art. 56 Przysługujące każdemu Przysługujące obywatelom RP Prawo do ochrony życia Swoboda opuszczenia terytorium RP i prawo powrotu do kraju Prawo do nietykalności osobistej Wolność od ekstradycji Prawo do obrony Wolność od zbierania, gromadzenia i udostępniania przez władze Prawo do ochrony czci oraz dobrego publiczne informacji o obywatelach imienia innych niż niezbędne w dpp Wolność sumienia i religii KONSTYTUCYJNY KATALOG PRAW I WOLNOŚCI b) Wolności i prawa polityczne Art. 57 – Art. 63 Przysługujące każdemu Przysługujące obywatelom RP Wolność pokojowych zgromadzeń Prawo dostępu do służby publicznej Wolność zrzeszania się Prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej Prawo składania petycji, wniosków Czynne i bierne prawo wyborcze i skarg KONSTYTUCYJNY KATALOG PRAW I WOLNOŚCI c) Wolności i prawa społeczne, ekonomiczne i kulturalne Art. 64 – art. 76 Przysługujące każdemu Przysługujące obywatelom RP Prawo do własności i innych praw Prawo do zabezpieczenia społecznego majątkowych w razie niezdolności do pracy Prawo do ochrony zdrowia Równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych Prawo do nauki Równy dostęp do kształcenia Wolność twórczości artystycznej i Prawo do zakładania szkół wszystkich badań naukowych szczebli KONSTYTUCYJNY KATALOG PRAW I WOLNOŚCI Ograniczanie praw i wolności Art. 31 3. Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw. OGRANICZANIE PRAW I WOLNOŚCI Ograniczenia nie mogą naruszać istoty praw i wolności. Do naruszenia tego typu dochodzi , gdy regulacje prawne nie znoszące danego prawa lub wolności w praktyce uniemożliwiają korzystanie z niego. Ograniczenia musza być zgodne z zasadą proporcjonalności. Zakaz nadmiernej ingerencji w prawa lub wolności jednostki. Ustawodawca powinien wybrać takie środki, które będą najmniej uciążliwe dla podmiotów ŚRODKI OCHRONY KONSTYTUCYJNYCH PRAW I WOLNOŚCI Ochrona praw i wolności jednostki to ogół środków oraz działalność mająca na celu ich zapewnienie i realizację poprzez zabezpieczenie przed ich naruszeniem oraz przeciwdziałanie ich zagrożeniom. ŚRODKI OCHRONY KONSTYTUCYJNYCH PRAW I WOLNOŚCI 1. Skarga konstytucyjna 2. Prawo do wystąpienia do Rzecznika Praw Obywatelskich o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej 3. Prawo do wynagrodzenia za szkodę wyrządzoną niezgodnym z prawem działaniem organów władzy publicznej 4. Prawo do sądowego dochodzenia naruszonych wolności lub prawy 5. Prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w I instancji SKARGA KONSTYTUCYJNA POLSKA Instytucja służąca osobom fizycznym lub prawnym do ochrony, na drodze szczególnego postępowania przed sądem konstytucyjnym, przysługujących jej praw konstytucyjnych. Wystąpić z nią może każdy czyje konstytucyjne prawa lub wolności zostały naruszone, z wyjątkiem prawa azylu. Art. 79 Konstytucji 1. Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. SKARGA KONSTYTUCYJNA Legitymacja do wniesienia skargi „(…)Odrębnego potraktowania wymaga możliwość wniesienia skargi przez podmioty nie będące osobą fizyczną. Wprawdzie Trybunał Konstytucyjny w kilku orzeczeniach wyraźnie stwierdził, że skarga przysługiwać może nie tylko osobie fizycznej, ale i także osobie prawnej, jednakże pod warunkiem, że skarga dotyczy praw i wolności tej osoby. Wydaje się oczywiste, że pewne prawa (np. prawo własności) lub wolności (np. prowadzenia działalności gospodarczej) muszą – ze swej istoty – obejmować nie tylko osoby fizyczne, ale też podmioty nie będące osobami fizycznymi. (…) Jednakże osobom prawnym tylko wtedy, gdy są beneficjentami określonych praw podstawowych (Ts 9/98). (…) Naruszone prawo musi więc należeć do kategorii tych praw wyrażonych w konstytucji, których podmiotem jest skarżąca osoba prawna. Postanowienie TK z dnia 21 marca 2000 r., sygn. SK 6/99 SKARGA KONSTYTUCYJNA Podstawa skargi Zarzut naruszenia konstytucyjnych praw i wolności skarżącego przez konkretnie określony przepis, który stał się podstawą wydania ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie. Konstytucyjne prawo lub wolność Przepis rangi podkonstytucyjnej Ostateczne rozstrzygnięcie w indywidualnej sprawie skarżącego SKARGA KONSTYTUCYJNA Podstawa skargi Ustawa lub inny akt normatywny na podstawie którego wydano rozstrzygnięcie indywidualne o określonych w Konstytucji wolnościach, prawach i obowiązkach jednostki. Wyłączenie aktów prawa miejscowego oraz uchwał samorządu terytorialnego. Wyłączenie spod zakresu bezczynności oraz przypadków gdy przepis sam w sobie jest konstytucyjny ale niewłaściwe była jego interpretacja. SKARGA KONSTYTUCYJNA Podstawa skargi TAK - Prawa i w Konstytucji wolności NIE wyrażone - Normy określające zasady ustrojowe - Normy adresowane do ustawodawcy - Preambuła SKARGA KONSTYTUCYJNA Materialne przesłanki skargi konstytucyjnej: 1. Zasada subsydiarności 2. Interes osobisty 3. Interes prawny 4. Interes realny SKARGA KONSTYTUCYJNA Formalne przesłanki skargi konstytucyjnej: 1. Termin – 3 miesiące od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia 2. Forma pisma procesowego (4 dodatkowe wymogi z ustawy o TK!) 3. Przymus adwokacji (wyłączenia!) SKARGA KONSTYTUCYJNA Rozpoznanie skargi przez Trybunał Konstytucyjny Na zasadach i w trybie przewidzianym dla rozpoznania wniosków o stwierdzenia zgodności ustaw w Konstytucją oraz innych aktów normatywnych z Konstytucją lub ustawami Postępowanie wolne od opłat. RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH Rzecznik Praw Obywatelskich – samoistny organ kontroli o własnych kompetencjach, działający samodzielnie i we własnym imieniu. Jest w swej działalności niezawisły, niezależny od innych organów państwowych i odpowiada jedynie przez Sejmem. Stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji i innych aktach normatywnych . Art. 208. 1. Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji oraz w innych aktach normatywnych. RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH Art. 209. 1. Rzecznik Praw Obywatelskich jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu, na 5 lat. Art. 7. Ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich 1. Sejm odwołuje Rzecznika przed upływem okresu, na jaki został powołany, jeżeli: 1) zrzekł się wykonywania obowiązków, 2) stał się trwale niezdolny do pełnienia obowiązków na skutek choroby, ułomności lub upadku sił - stwierdzonych orzeczeniem lekarskim, 3) złożył niezgodne z prawdą oświadczenie lustracyjne, stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu. 2. Sejm odwołuje Rzecznika przed upływem okresu, na jaki został powołany, również jeżeli Rzecznik sprzeniewierzył się złożonemu ślubowaniu. 3. Sejm podejmuje uchwałę w sprawie odwołania Rzecznika, w przypadku określonym w ust. 1 pkt 1, na wniosek Marszałka Sejmu. 4. Sejm podejmuje uchwałę w sprawie odwołania Rzecznika, w przypadkach określonych w ust. 1 pkt 2 oraz w ust. 2, na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy co najmniej 35 posłów, większością co najmniej 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH Wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich: - wolny od opłat - nie wymaga zachowania szczególnej formy - powinien zawierać oznaczenie wnioskodawcy oraz osoby, której wolności i praw sprawa dotyczy oraz określenie przedmiotu sprawy RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH Po zapoznaniu się z wnioskiem RPO może: 1) podjąć sprawę, 2) poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących mu środków działania, 3) przekazać sprawę według właściwości, 4) nie podjąć sprawy Obowiązek zawiadomienia wnioskodawcy i osobę, której sprawa dotyczy. RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH W przypadku podjęcia sprawy RPO może: 1) samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające 2) zwrócić się o zbadanie sprawy lub jej części do właściwych organów (w szczególności organów nadzoru, prokuratury, kontroli państwowej, zawodowej lub społecznej) 3) zwrócić się do Sejmu o zlecenie Najwyższej Izbie Kontroli przeprowadzenia kontroli dla zbadania określonej sprawy lub jej części. RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH Po stwierdzeniu naruszenia RPO może: 1) skierować wystąpienie do organu, organizacji lub instytucji, w których działalności stwierdził naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela; wystąpienie takie nie może naruszać niezawisłości sędziowskiej; 2) zwrócić się do organu nadrzędnego nad jednostką, z wnioskiem o zastosowanie środków przewidzianych w przepisach prawa; 3) żądać lub zwrócić się o wszczęcie właściwego postępowania (cywilnego, przygotowawczego, administracyjnego) 4) wystąpić z wnioskiem o ukaranie, a także o uchylenie prawomocnego rozstrzygnięcia w postępowaniu w sprawach o wykroczenia, na zasadach i w trybie określonych w odrębnych przepisach; 5) wnieść kasację lub rewizję nadzwyczajną od prawomocnego orzeczenia, na zasadach i w trybie określonych w odrębnych przepisach.
