ćwiczenia 2a
advertisement
PRAWA CZŁOWIEKA I SYSTEMY ICH OCHRONY Ćwiczenia 2 Konstytucyjna ochrona praw i wolności jednostki w Polsce KONSTYTUCYJNA OCHRONA PRAW I WOLNOŚCI JEDNOSTKI W POLSCE 1. Konstytucyjna regulacja praw i wolności 2. Ograniczanie praw i wolności 3. Konstytucyjne środki ochrony praw i wolności KONSTYTUCYJNA REGULACJA PRAW I WOLNOŚCI Podstawowym aktem prawa krajowego dotyczącym praw człowieka i ich ochrony jest Konstytucja RP Konstytucja RP obejmuje swoją regulacją katalog praw i wolności, który możemy określać mianem praw i wolności konstytucyjnych. Sama Konstytucja również odwołuje się do tego pojęcia w art. 31 i 79. Co więc z prawami i wolnościami niewymienionymi w ustawie zasadniczej? KONSTYTUCYJNA REGULACJA PRAW I WOLNOŚCI IX Poprawka do Konstytucji Stanów Zjednoczonych „The enumeration in the Constitution of certain rights shall not be construed to deny or disparage others retained by the people.” „Wymienienie w konstytucji określonych praw nie oznacza zniesienia lub ograniczenia innych praw, przysługujących ludowi.” KONSTYTUCYJNA REGULACJA PRAW I WOLNOŚCI – ZASADY OGÓLNE Zasady ogólne wyrażone w Konstytucji RP: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Zasada nienaruszalności godności człowieka Zasada dopuszczalności jedyne ustawowych ograniczeń w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw Zasada nienaruszalności istoty wolności i praw Zasada równości wobec prawa Zasada nabycia i utraty obywatelstwa polskiego Zasada zapewnienia praw mniejszości narodowych i etnicznych Prawo obywateli polskich podczas pobytu za granicą do opieki ze strony RP Zasada korzystania z konstytucyjnych praw i wolności przez wszystkich znajdujących się pod władzą RP i dopuszczalności ustawowych wyjątków od niej KONSTYTUCYJNA REGULACJA PRAW I WOLNOŚCI – ZASADY OGÓLNE 1. Zasada nienaruszalności godności człowieka Godność jako sfera osobowości konkretyzująca się w poczuciu własnej wartości człowieka i oczekiwaniu szacunku ze strony innych ludzi. Poczucie to kształtowane jest przez czynniki zewnętrzne, które mogą być uwarunkowane kulturowo, historycznie, religijnie oraz czynniki wewnętrzne czyli cechy psychiki człowieka Zgodnie z orzecznictwem TK godność człowieka nie może stać się samoistną podstawą do wydawania orzeczeń jednak jest istotna dla wykładni pozostałych norm konstytucyjnych. KONSTYTUCYJNA REGULACJA PRAW I WOLNOŚCI – ZASADY OGÓLNE 4. Zasada równości wobec prawa Równość oznacza, że wszystkie podmioty prawa charakteryzujące się daną istotną cechą w równym stopniu, mają być traktowane równo tzn. według równej miary, bez zróżnicowań dyskryminujących i faworyzujących. Dwa elementy zasady równości: a) Równość wobec prawa – nakaz równego traktowania przez władzę w procesie stosowania prawa b) Równość w prawie – nakaz kształtowania treści prawa z uwzględnieniem zasady równości KONSTYTUCYJNA REGULACJA PRAW I WOLNOŚCI – ZASADY OGÓLNE 6. Zasada zapewnienia praw mniejszości narodowych i etnicznych Art. 2. Ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym: 1. Mniejszością narodową, w rozumieniu ustawy, jest grupa obywateli polskich, która spełnia łącznie następujące warunki: 1) jest mniej liczebna od pozostałej części ludności Rzeczypospolitej Polskiej; 2) w sposób istotny odróżnia się od pozostałych obywateli językiem, kulturą lub tradycją; 3) dąży do zachowania swojego języka, kultury lub tradycji; 4) ma świadomość własnej historycznej wspólnoty narodowej i jest ukierunkowana na jej wyrażanie i ochronę; 5) jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium Rzeczypospolitej Polskiej od co najmniej 100 lat; 6) utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie. Mniejszość etniczna KONSTYTUCYJNA REGULACJA PRAW I WOLNOŚCI – ZASADY OGÓLNE 6. Zasada zapewnienia praw mniejszości narodowych i etnicznych Mniejszości narodowe w Polsce: - białoruska - czeska - litewska - niemiecką - ormiańska - rosyjska - słowacka - ukraińska - żydowska KONSTYTUCYJNA REGULACJA PRAW I WOLNOŚCI – ZASADY OGÓLNE 6. Zasada zapewnienia praw mniejszości narodowych i etnicznych Mniejszości etniczne w Polsce: - karaimska - łemkowska - romska - tatarska KONSTYTUCYJNA REGULACJA PRAW I WOLNOŚCI - KATALOG a) Wolności i prawa osobiste b) Wolności i prawa polityczne c) Wolności i prawa społeczne, ekonomiczne i kulturalne KONSTYTUCYJNA REGULACJA PRAW I WOLNOŚCI - KATALOG a) Wolności i prawa osobiste Art. 38 – Art. 56 Przysługujące każdemu Przysługujące obywatelom RP Prawo do ochrony życia Swoboda opuszczenia terytorium RP i prawo powrotu do kraju Prawo do nietykalności osobistej Wolność od ekstradycji Prawo do obrony Wolność od zbierania, gromadzenia i udostępniania przez władze publiczne informacji o obywatelach innych niż niezbędne w dpp Prawo do ochrony czci oraz dobrego imienia Wolność sumienia i religii KONSTYTUCYJNA REGULACJA PRAW I WOLNOŚCI - KATALOG b) Wolności i prawa polityczne Art. 57 – Art. 63 Przysługujące każdemu Przysługujące obywatelom RP Wolność pokojowych zgromadzeń Prawo dostępu do służby publicznej Wolność zrzeszania się Prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej Prawo składania petycji, wniosków i skarg Czynne i bierne prawo wyborcze KONSTYTUCYJNA REGULACJA PRAW I WOLNOŚCI - KATALOG c) Wolności i prawa społeczne, ekonomiczne i kulturalne Art. 64 – art. 76 Przysługujące każdemu Przysługujące obywatelom RP Prawo do własności i innych praw majątkowych Prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy Prawo do ochrony zdrowia Równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych Prawo do nauki Równy dostęp do kształcenia Wolność twórczości artystycznej i badań naukowych Prawo do zakładania szkół wszystkich szczebli OGRANICZANIE PRAW I WOLNOŚCI Art. 31 ust. 3 Konstytucji RP wprowadza zasadę generalną dopuszczającą możliwość ograniczania konstytucyjnych praw i wolności. Ograniczenia te mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy gdy ograniczenia te są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej albo wolności i praw innych osób. Jest to katalog zamknięty, który nie może być interpretowany rozszerzająco! OGRANICZANIE PRAW I WOLNOŚCI Ograniczenia nie mogą naruszać istoty praw i wolności. Do naruszenia tego typu dochodzi , gdy regulacje prawne nie znoszące danego prawa lub wolności w praktyce uniemożliwiają korzystanie z niego. Ograniczenia musza być zgodne z zasadą proporcjonalności. Zakaz nadmiernej ingerencji w prawa lub wolności jednostki. Ustawodawca powinien wybrać takie środki, które będą najmniej uciążliwe dla podmiotów OGRANICZANIE PRAW I WOLNOŚCI – STANY NADZWYCZAJNE Art. 228 ust. 1 Konstytucji RP W sytuacjach szczególnych zagrożeń, jeżeli zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające może nadzwyczajny: - Stan wojenny - Stan wyjątkowy - Stan klęski żywiołowej zostać wprowadzony odpowiedni stan OGRANICZANIE PRAW I WOLNOŚCI – STANY NADZWYCZAJNE Katalog praw nienaruszalnych w czasie stanów nadzwyczajnych (art. 233): - godność człowieka - Zasady dotyczące nabywania i utraty obywatelstwa - ochrona życia - humanitarne traktowanie - ponoszenie odpowiedzialności karnej - dostęp do sądu - dobra osobiste - wolność sumienia i religii - prawo do petycji - prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami - ochrona praw dziecka OGRANICZANIE PRAW I WOLNOŚCI – STANY NADZWYCZAJNE Katalog praw podlegających ograniczeniu w stanie klęski żywiołowej (art. 233 ust. 3): - wolność działalności gospodarczej - wolność osobista - nienaruszalność mieszkania - wolność poruszania się i pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej - prawo do strajku - prawo własności - wolność pracy - prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy - prawo do wypoczynku KONSTYTUCYJNE ŚRODKI OCHRONY PRAW I WOLNOŚCI Ochrona praw i wolności jednostki to ogół środków oraz działalność mająca na celu ich zapewnienie i realizację poprzez zabezpieczenie przed ich naruszeniem oraz przeciwdziałanie ich zagrożeniom. KONSTYTUCYJNE ŚRODKI OCHRONY PRAW I WOLNOŚCI Formy ochrony: a) Ochrona represyjna – występuje gdy naruszenie prawa lub wolności już nastąpiło. Organ właściwy do ich ochrony orzeka sankcję wobec tego, kto dopuścił się naruszenia b) Ochrona prewencyjna – ma na celu zapobieżenia naruszeniom. KONSTYTUCYJNE ŚRODKI OCHRONY PRAW I WOLNOŚCI ORGANY PAŃSTWOWE ODPOWIEDZIALNE ZA OCHRONĘ PRAW I WOLNOŚCI Sądy powszechne Sądy konstytucyjne Ombudsman Parlament Egzekutywa KONSTYTUCYJNE ŚRODKI OCHRONY PRAW I WOLNOŚCI 1. Skarga konstytucyjna 2. Prawo do wystąpienia do Rzecznika Praw Obywatelskich o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej 3. Prawo do wynagrodzenia za szkodę wyrządzoną niezgodnym z prawem działaniem organów władzy publicznej 4. Prawo do sądowego dochodzenia naruszonych wolności lub prawy 5. Prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w I instancji KONSTYTUCYJNE ŚRODKI OCHRONY PRAW I WOLNOŚCI – SKARGA KONSTYTUCYJNA POLSKA Instytucja służąca osobom fizycznym lub prawnym do ochrony, na drodze szczególnego postępowania przed sądem konstytucyjnym, przysługujących jej praw konstytucyjnych. Wystąpić z nią może każdy czyje konstytucyjne prawa lub wolności zostały naruszone, z wyjątkiem prawa azylu. KONSTYTUCYJNE ŚRODKI OCHRONY PRAW I WOLNOŚCI – SKARGA KONSTYTUCYJNA PODSTAWY SKARGI KONSTYTUCYJNEJ TAK NIE - Prawa i wolności wyrażone - Normy określające zasady w Konstytucji ustrojowe - Normy adresowane do ustawodawcy - Preambuła KONSTYTUCYJNE ŚRODKI OCHRONY PRAW I WOLNOŚCI – SKARGA KONSTYTUCYJNA Zakres przedmiotowy skargi Ustawa lub inny akt normatywny na podstawie którego wydano rozstrzygnięcie indywidualne o określonych w Konstytucji wolnościach, prawach i obowiązkach jednostki. Wyłączenie aktów prawa miejscowego oraz uchwał samorządu terytorialnego. Wyłączenie spod zakresu bezczynności oraz przypadków gdy przepis sam w sobie jest konstytucyjny ale niewłaściwe była jego interpretacja. KONSTYTUCYJNE ŚRODKI OCHRONY PRAW I WOLNOŚCI – SKARGA KONSTYTUCYJNA Materialne przesłanki skargi konstytucyjnej: 1. Zasada subsydiarności 2. Interes osobisty 3. Interes prawny 4. Interes realny KONSTYTUCYJNE ŚRODKI OCHRONY PRAW I WOLNOŚCI – SKARGA KONSTYTUCYJNA Formalne przesłanki skargi konstytucyjnej: 1. Termin – 3 miesiące od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia 2. Forma pisma procesowego (4 dodatkowe wymogi z ustawy o TK!) 3. Przymus adwokacji (wyłączenia!) KONSTYTUCYJNE ŚRODKI OCHRONY PRAW I WOLNOŚCI – SKARGA KONSTYTUCYJNA Rozpoznanie skargi przez Trybunał Konstytucyjny Na zasadach i w trybie przewidzianym dla rozpoznania wniosków o stwierdzenia zgodności ustaw w Konstytucją normatywnych z Konstytucją lub ustawami Postępowanie wolne od opłat. oraz innych aktów KONSTYTUCYJNE ŚRODKI OCHRONY PRAW I WOLNOŚCI - RPO Rzecznik Praw Obywatelskich – samoistny organ kontroli o własnych kompetencjach, działający samodzielnie i we własnym imieniu. Jest w swej działalności niezawisły, niezależny od innych organów państwowych i odpowiada jedynie przez Sejmem. Stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji i innych aktach normatywnych . Powoływany przez Sejm za zgodną Senatu na 5 letnią kadencję. Ustawa wprowadza ograniczenie do dwóch kadencji, jednak dotychczasowa praktyka wskazuje na pełnienie funkcji tylko przez jedną kadencję. Znaczne ograniczenie możliwości odwołania RPO przed upływem kadencji. KONSTYTUCYJNE ŚRODKI OCHRONY PRAW I WOLNOŚCI - RPO Art. 7. Ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich 1. Sejm odwołuje Rzecznika przed upływem okresu, na jaki został powołany, jeżeli: 1) zrzekł się wykonywania obowiązków, 2) stał się trwale niezdolny do pełnienia obowiązków na skutek choroby, ułomności lub upadku sił - stwierdzonych orzeczeniem lekarskim, 3) złożył niezgodne z prawdą oświadczenie lustracyjne, stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu. 2. Sejm odwołuje Rzecznika przed upływem okresu, na jaki został powołany, również jeżeli Rzecznik sprzeniewierzył się złożonemu ślubowaniu. 3. Sejm podejmuje uchwałę w sprawie odwołania Rzecznika, w przypadku określonym w ust. 1 pkt 1, na wniosek Marszałka Sejmu. 4. Sejm podejmuje uchwałę w sprawie odwołania Rzecznika, w przypadkach określonych w ust. 1 pkt 2 oraz w ust. 2, na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy co najmniej 35 posłów, większością co najmniej 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. KONSTYTUCYJNE ŚRODKI OCHRONY PRAW I WOLNOŚCI - RPO Rzecznik Praw Obywatelskich działa: a) na wniosek obywateli lub ich organizacji; b) na wniosek organów samorządów; c) na wniosek Rzecznika Praw Dziecka; d) z własnej inicjatywy. KONSTYTUCYJNE ŚRODKI OCHRONY PRAW I WOLNOŚCI - RPO Wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich: - wolny od opłat - nie wymaga zachowania szczególnej formy - powinien zawierać oznaczenie wnioskodawcy oraz osoby, której wolności i praw sprawa dotyczy oraz określenie przedmiotu sprawy KONSTYTUCYJNE ŚRODKI OCHRONY PRAW I WOLNOŚCI - RPO Po zapoznaniu się z wnioskiem RPO może: 1) podjąć sprawę, 2) poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących mu środków działania, 3) przekazać sprawę według właściwości, 4) nie podjąć sprawy Obowiązek zawiadomienia wnioskodawcy i osobę, której sprawa dotyczy. KONSTYTUCYJNE ŚRODKI OCHRONY PRAW I WOLNOŚCI - RPO W przypadku podjęcia sprawy RPO może: 1) samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające 2) zwrócić się o zbadanie sprawy lub jej części do właściwych organów (w szczególności organów nadzoru, prokuratury, kontroli państwowej, zawodowej lub społecznej) 3) zwrócić się do Sejmu o zlecenie Najwyższej Izbie Kontroli przeprowadzenia kontroli dla zbadania określonej sprawy lub jej części. KONSTYTUCYJNE ŚRODKI OCHRONY PRAW I WOLNOŚCI - RPO Po stwierdzeniu naruszenia RPO może: 1) skierować wystąpienie do organu, organizacji lub instytucji, w których działalności stwierdził naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela; wystąpienie takie nie może naruszać niezawisłości sędziowskiej; 2) zwrócić się do organu nadrzędnego nad jednostką, z wnioskiem o zastosowanie środków przewidzianych w przepisach prawa; 3) żądać lub zwrócić się o wszczęcie właściwego postępowania (cywilnego, przygotowawczego, administracyjnego) 4) wystąpić z wnioskiem o ukaranie, a także o uchylenie prawomocnego rozstrzygnięcia w postępowaniu w sprawach o wykroczenia, na zasadach i w trybie określonych w odrębnych przepisach; 5) wnieść kasację lub rewizję nadzwyczajną od prawomocnego orzeczenia, na zasadach i w trybie określonych w odrębnych przepisach. HUSTLER MAGAZINE, INC. V. FALWELL, 485 U.S. 46 (1988) 1. Jerry Falwell pozywa wydawcę o zniesławienie, naruszenie prywatności oraz umyślę powodowanie szkód emocjonalnych do United States District Court for the Western District of Virginia I Zniesławienie Bezzasadna II Naruszenie prywatności Bezzasadna III Spowodowanie szkód emocjonalnych Zasadna – 100 000 dolarów odszkodowania za krzywdę oraz 50 000 dolarów za tzw. odszkodowanie karne HUSTLER MAGAZINE, INC. V. FALWELL, 485 U.S. 46 (1988) 2. Apelacja J. Flynta do United States Court of Appeals for the Fourth Circuit I Zniesławienie Bezzasadna II Naruszenie prywatności Bezzasadna III Spowodowanie szkód emocjonalnych Zasadna – 100 000 dolarów odszkodowania za krzywdę oraz 50 000 dolarów za tzw. odszkodowanie karne HUSTLER MAGAZINE, INC. V. FALWELL, 485 U.S. 46 (1988) 3. Rozpatrzenie sprawy przez Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych „Żadna ustawa Kongresu nie może wprowadzić religii ani zabronić swobodnego praktykowania jej, ograniczać wolności słowa lub prasy ani prawa ludu do spokojnych zgromadzeń lub do składania naczelnym władzom petycji o naprawienie krzywd.” HUSTLER MAGAZINE, INC. V. FALWELL, 485 U.S. 46 (1988) 3. Rozpatrzenie sprawy przez Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych Wolność słowa jako esencja wspólnego dążenia do prawdy w społeczeństwie. Pierwsza poprawka jako gwarancja wolnego przepływu myśli i idei. Dozwolona krytyka osób publicznych Uchylenie wyroku niższej instancji
