Zasady przewodnie statusu jednostki Środki ochrony praw i wolności

Zasady przewodnie statusu
jednostki
Środki ochrony praw i
wolności
SNA II (I)
Prezentacje przygotowała mgr Iwona Dyś
[email protected]
Zajęcia nr 2
Prawa człowieka a prawa obywatela
• Prawa człowieka są to prawa przysługujące każdemu człowiekowi bez
względu na jego przynależność państwową czy pozycje społeczną.
• Prawa obywatela przysługują wyłącznie obywatelom:

Wolność tworzenia partii politycznych, prawa wyborcze na
szczeblu ogólnokrajowym, prawo dostępu do służby publicznej,
prawo do inicjowania i udziału w referendum krajowym, obywatelską
inicjatywę ustawodawczą
Prawo a wolność
• Prawa nakładają na państwo obowiązek zapewniające każdemu
lub obywatelowi korzystanie z nich, a ich istotą jest możliwość
określonego roszczenia wobec państwa.
• „Wolność polega na czynieniu wszystkiego tego, co nie szkodzi
drugiemu” – art. 4 Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela. Zakaz
ingerowania państwa w określone obszary naszego życia.
Prawa i wolności konstytucyjne
• Art. 31 ust. 3
• Art. 79 ust. 1
• Prawa i wolności konstytucyjne wyrażone są w Konstytucji
Prawa i wolności osobiste
• Art. 38-56 Konstytucji
Prawa i wolności polityczne
• Art. 57-63
Prawa i wolności ekonomiczne,
socjalne i kulturalne
• Art. 64-76
Ograniczenia w zakresie korzystania z
konstytucyjnych praw i wolności
• Art. 31 ust. 3
•




Przesłanki:
Ustawowa forma ograniczenia
Związek z jedną z wartości
Konieczność wprowadzenia w państwie demokratycznym
Zakaz naruszania istoty wolności
Ustawowa forma ograniczenia:
•
•
•
•
•
Parlament jedyny władny do wprowadzenia ograniczenia
Niedopuszczalne przekazanie kompetencji przez parlament innemu organowi
Ograniczenia muszą mieć charakter generalny i abstrakcyjny ( materialna koncepcja
aktu normatywnego – orzecznictwo TK )
Precyzyjność regulacji ustawowej:
„Wzgląd na fundamentalną rolę wolności słowa w demokratycznym państwie prawnym
nakazuje szczególnie surowo kontrolować precyzje przepisów ustaw wprowadzających
ograniczenia w korzystaniu z tej wolności. (…) ustawodawca nie może poprzez niejasne
formułowanie treści przepisów pozostawiać organom mającym je stosować nadmiernej
swobody przy ustalaniu ich zakresu podmiotowego i przedmiotowego. Założenie to
można określić ogólnie jako zasadę określoności ustawowej ingerencji w sferę praw i
obowiązków adresatów normy prawnej” – TK z dnia 23 marca 2006r., K 4/06
Ochrona jednej z wartości:
• bezpieczeństwo państwa „stan braku zagrożeń, umożliwiający państwu (narodowi) bezpieczną
egzystencję i rozwój” W. Wołpiuk, Siły zbrojne w regulacjach Konstytucji RP, str. 201
• porządek publiczny , „Przesłanka ochrony porządku publicznego, mimo jej dalece
niedookreślonego treściowo charakteru, mieści w sobie niewątpliwie postulat takiego
ukształtowania stanu faktycznego wewnątrz państwa, który umożliwia normalne współżycie
jednostek w organizacji państwowej. Dokonując ograniczenia konkretnego prawa lub wolności,
ustawodawca kieruje się w tym przypadku troską o należyte, harmonijne współżycie członków
społeczeństwa, co obejmuje zarówno ochronę interesów poszczególnych osób, jak i
określonych dóbr społecznych, w tym i mienia publicznego” TK z dnia 12 stycznia 1999r., P
2/98
• ochrona środowiska
• zdrowie, konieczność podjęcia przez państwo takich działań, które eliminowałyby zagrożenia
zewnętrzne dla zdrowia, a także minimalizowały sięganie przez jednostkę po takie środki, które
przyczyniają się do jego pogorszenia
• moralność publiczna, „są to normy moralne uznane w społeczeństwie polskim i odnoszące się
do stosunków międzyludzkich” K. Wojtyczek, Granice ingerencji ustawodawczej w sferę praw
człowieka, str. 51
• wolności i prawa innych osób – np. prawo do prywatności, wolność religijna
Konieczność wprowadzenia w państwie
demokratycznym
• Wymóg proporcjonalności ograniczeń
• „Ustawodawca nie może ustanawiać ograniczeń
przekraczających pewien stopień uciążliwości, a
zwłaszcza zapoznających proporcję pomiędzy
stopniem naruszenia uprawnień jednostki a rangą
interesu publicznego, który ma w ten sposób
podlegać ochronie (...) surowsze standardy oceny
należy przykładać do regulacji wolności i praw
osobistych i politycznych niż do praw ekonomicznych
czy socjalnych” TK z dnia 26 kwietnia 1995r., K 11/94
Zakaz naruszania istoty wolności
„W ramach każdego konkretnego prawa i wolności można wyodrębnić pewne
elementy podstawowe (rdzeń, jądro), bez których takie prawo czy wolność w
ogóle nie będzie mogła istnieć, oraz pewne elementy dodatkowe (otoczkę),
które mogą być przez ustawodawcę zwykłego ujmowane i modyfikowane w
różny sposób bez zniszczenia tożsamości danego prawa czy wolności.
Wyraźne nawiązanie do tej koncepcji w tekście Konstytucji z 1997r. nadaje jej
bezpośrednią podstawę konstytucyjną i nakazuje ją traktować jako istotny
punkt odniesienia przy kontroli konstytucyjności ustaw” – TK z dnia 12
stycznia 2000r., P 11/98
Środki ochrony praw i wolności
Art. 77-81 Konstytucji:
• Skarga konstytucyjna
• Wniosek do RPO
• Inne środki przewidziane w Konstytucji
• Skarga do ETPCz
Skarga konstytucyjna
• Każdy, czyje konstytucyjne prawa i wolności zostały
naruszone
• Nie dotyczy: zasad ustrojowych i norm kierowanych do
ustawodawcy, niezgodności z umową międzynarodową,
treści preambuły i praw i wolności, które wynikają tylko z
ustawy
• Przedmiot skargi: przepisy, które stanowią podstawę
normatywną wydanego w sprawie skarżącego ostatecznego
orzeczenia sądu lub rozstrzygnięcia organu administracji i
których treść stanowi przyczynę naruszenia.
• Zakres podmiotowy: szeroki, nie tylko osoby fizyczne, ale i
prawne, jeśli naruszone prawo może być przez nią w ogóle
wykonywane.
• Zasada subsydiarności
• Zakres przedmiotowy: ustawa lub innego aktu
normatywnego (na podstawie którego wydano
decyzję/wyrok). Nie dotyczy: aktów prawa miejscowego i
uchwał samorządu terytorialnego (art. 188 ust. 1-3).
Przesłanki materialne:
• interes osobisty,
• interes prawny,
• interes realny.
Przesłanki formalne:
• Termin ( 3 miesiące ),
• Forma pisma procesowego,
• Przymus adwokacki.
Wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich
Przed zbadaniem sprawy RPO może:
1) podjąć sprawę i samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające bądź zwrócić się do
odpowiednich organów, albo do Sejmu, żeby ten poprosił NIK o kontrolę
2) nie podjąć sprawy, o czym zawiadamia
3) przekazać sprawę według właściwości
4) poprzestać na wskazaniu przysługujących środków działania
Po zbadaniu sprawy, RPO może:
1) wyjaśnić, że nie stwierdził naruszenia
2) skierować wystąpienie do tego, który naruszył
3) zwrócić się do jednostki nadrzędnej
4) żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych i uczestniczyć w już toczących się na
prawach prokuratora
5) żądać ścigania z urzędu
6) zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego
7) wystąpić z wnioskiem o ukaranie w sprawach o wykroczenia
8) wnieść kasację lub rewizję nadzwyczajną
Inne środki przewidziane w Konstytucji:
• prawo do wynagrodzenia za szkodę wyrządzoną niezgodnym z prawem
działaniem organów władzy publicznej (art. 77 ust. 1)
• prawo do dochodzenia naruszenia praw i wolności przed sądem (art. 77
ust.2)
• prawo do sądu (art. 45)
• prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji I instancji (art. 78).
Skarga do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
• Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności
• Dwa środki prawne:
 Art.33: „Każda z wysokich Układających się Stron może wnieść skargę do
Trybunału, jeżeli uważa, że inna Wysoka Układająca się Strona naruszyła
postanowienia Konwencji lub jej protokołów”. ( skarga państwa )
 Art. 34: „ Trybunał może przyjmować skargi każdej osoby, organizacji
pozarządowej lub grupy jednostek, która uważa, że stała się ofiarą
naruszenia przez jedną z Wysokich Układających się Stron praw zawartych w
Konwencji lub jej Protokołach. Wysokie Układające się Strony zobowiązują
się nie przeszkadzać w żaden sposób skutecznemu wykonywaniu tego
prawa”. ( skarga indywidualna )
Warunki dopuszczalności skargi:
• Wyłącznie naruszenie praw gwarantowanych w Konwencji lub jej protokołach dodatkowych
• Przedmiotem skargi działania i zaniechania władzy publicznej ( skarga przeciwko państwu
lub grupie państw)
• W stosunku do Polski czyny, decyzje i fakty, które nastąpiły po 30 kwietnia 1993r.
• Konieczność wykorzystania krajowych środków odwoławczych ( wyjątkowo bez
wykorzystania, jeżeli były nieskuteczne, czasem konieczność skargi kasacyjnej - patrz decyzja
ETPCz nr47414/99 )
• Termin – 6 miesięcy od wydania ostatecznej decyzji przez sąd krajowy lub inny organ
rozstrzygający
• Interes osobisty
• Niedopuszczalność, jeżeli sprawa skierowana do innego organu międzynarodowego i brak
nowych informacji
• Niedopuszczalna skarga oczywiście nieuzasadniona lub stanowiąca nadużycie prawa do
skargi
• Konieczność poniesienia przez stronę znaczącego uszczerbku
• Niedopuszczalność skargi anonimowej
Wyroki ETPCz:
• Art. 46 – państwa zobowiązują się przestrzegać ostateczny Wyrok Trybunału, komitet
ministrów czuwa nad ich wykonaniem
• ETPCz nie jest organem odwoławczym i nie może zmieniać lub uchylać orzeczeń krajowych!
• ETPCz stosuje
 środki indywidualne ( individual measures): zazwyczaj odszkodowanie lub zadośćuczynienie
 Środki ogólne ( general measures): działania, które państwo powinno podjąć w sferze
legislacyjnej oraz praktyce stosowania prawa, aby uniknąć podobnych naruszeń w przyszłości.
Są to np. doprowadzenie do zmiany stanu prawnego niezgodnego z Konstytucją,
wprowadzenie nowych rozwiązań prawnych, zaprzestanie lub zmiana określonych praktyk
administracyjnych