Wykład 7 - Akademia im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie

Prawa człowieka w administracji
– wykład 7
Dr Aleksandra Szczerba-Zawada
Akademia im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wlkp.
Rok akademicki 2016/2017
Prawa człowieka w wewnętrznym porządku
prawnym
• Konstytucja RP
Rozdział II - Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela
•





Ustawy (m.in.)
Kodeks pracy
Tzw. ustawa równościowa
Kodeks karny
Kodeks wyborczy
Prawo o szkolnictwie wyższym
Katalog konstytucyjnych praw i wolności
• Art. 30 „Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło
wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej
poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych”.
•






Zasady ogólne:
nienaruszalność, poszanowanie i ochrona godności człowieka,
prawo do wolności,
równość wobec prawa,
zakaz dyskryminacji,
równość praw kobiet i mężczyzn,
prawna ochrona mniejszości narodowych.
Katalog konstytucyjnych praw i wolności
• Wolności i prawa osobiste:
 prawna ochrona życia,
 zakaz poddawania kogokolwiek eksperymentom naukowym, w
tym medycznym, bez dobrowolnej zgody zainteresowanego,
 zakaz tortur, jak też okrutnego i poniżającego traktowania oraz
karania,
 nietykalność i wolność osobista,
 prawo do odszkodowania za bezprawne pozbawienie wolności
 prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania karnego,
 zakaz działania prawa wstecz,
 zasada domniemanej niewinności,
 prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez
nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i
niezawisły sąd,
 prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i
dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym,
Katalog konstytucyjnych praw i wolności
• Wolności i prawa osobiste:
 prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi
przekonaniami,
 wolność i ochrona tajemnicy komunikowania się,
 ochrona danych osobowych,
 wolność poruszania się po terytorium państwa oraz wyboru
miejsca zamieszkania i pobytu,
 wolność opuszczenia terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
 zakaz wydalenia obywatela z kraju,
 zakaz ekstradycji,
 prawo powrotu obywatela do kraju,
 wolność sumienia i religii,
 wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i
rozpowszechniania informacji.
Katalog konstytucyjnych praw i wolności
• Wolności i prawa polityczne:
 wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia
w nich,
 wolność zrzeszania się w partiach politycznych, związkach
zawodowych, organizacjach pracodawców, stowarzyszeniach,
fundacjach i innych dobrowolnych organizacjach,
 prawo dostępu obywateli do służby publicznej,
 prawo obywatela do uzyskiwania informacji o działalności
organów władzy publicznej i dotyczących osób pełniących funkcje
publiczne,
 prawo obywatela do wybierania Prezydenta RP, posłów, senatorów
i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego,
 prawo obywatela do udziału w referendum,
 prawo składania petycji, skarg i wniosków w interesie publicznym,
własnym lub osoby trzeciej za jej zgodą.
Katalog konstytucyjnych praw i wolności
•











Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne:
prawo do własności oraz prawo dziedziczenia,
wolność działalności gospodarczej,
wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca
pracy,
obowiązek państwa zwalczania bezrobocia,
prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy,
prawo pracownika do dni wolnych od pracy i corocznych płatnych
urlopów,
prawo obywatela do zabezpieczenia społecznego,
prawo obywatela do ochrony zdrowia,
prawo obywatela do nauki,
prawo do autonomii szkół wyższych,
obowiązek państwa pomocy rodzinie i ochrony macierzyństwa,
Katalog konstytucyjnych praw i wolności
•





Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne:
obowiązek państwa ochrony praw dziecka,
wolność twórczości artystycznej, badań naukowych, nauczania,
wolność korzystania z dóbr kultury,
obowiązek państwa ochrony środowiska,
obowiązek państwa zaspokajania potrzeb mieszkaniowych
obywateli,
 obowiązek państwa ochrony konsumentów, użytkowników,
najemców
Katalog konstytucyjnych praw i wolności
• Ograniczenia korzystania z praw i wolności
 Art.31 ust. 3 Konstytucji RP „Ograniczenia w zakresie korzystania z
konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w
ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym
państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź
dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo
wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać
istoty wolności i praw”.
 Obywatelstwo.
 Ubezwłasnowolnienie/pozbawienie praw publicznych
 Wiek – dotyczy to przede wszystkim biernego prawa wyborczego.
• Stan wojenny, stan wyjątkowy, stan klęski żywiołowej.
Katalog konstytucyjnych praw i wolności
• Konstytucyjne środki ochrony praw i wolności:
 prawo do wynagrodzenia za szkodę wyrządzoną przez niezgodne
z prawem działanie organu władzy publicznej,
 prawo do dochodzenia swych roszczeń przed sądami,
 prawo do zaskarżenia orzeczenia lub decyzji wydanych w
pierwszej instancji,
 prawo do wniesienia skargi konstytucyjnej do Trybunału
Konstytucyjnego o zbadanie zgodności przepisu z Konstytucją, na
podstawie którego wydano ostateczne orzeczenie,
 prawo wystąpienia do Rzecznika Praw Obywatelskich.
Katalog konstytucyjnych praw i wolności
• System instytucjonalny ochrony praw i wolności:
 Trybunał Konstytucyjny (bada wydawane akty prawne, rozpatruje
skargi konstytucyjne)
 Rzecznik Praw Obywatelskich (stoi na straży przestrzegania praw
człowieka przez organy władzy publicznej)
 Sądy powszechne i administracyjne (gwarantują przestrzeganie
praw w orzecznictwie)
 Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji (stoi na straży wolności słowa i
prawa do informacji)
 Organizacje pozarządowe (monitorują, podnoszą świadomość,
proponują działania legislacyjne, podejmują działania faktyczne)
Skarga konstytucyjna
•
•
•
•
•
Prawo do wystąpienia ze skargą konstytucyjną, zgodnie z art. 79 ust. 1
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., przysługuje
każdemu, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone.
Zasady wnoszenia skargi konstytucyjnej określa ustawa z dnia 25 czerwca
2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym.
Skargę konstytucyjną wnosi się po wyczerpaniu przez skarżącego drogi
prawnej (skorzystanie ze zwykłych środków zaskarżenia), w terminie 3
miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej
decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia.
Skargę konstytucyjną może sporządzić wyłącznie adwokat lub radca
prawny. Natomiast skargę konstytucyjną we własnej sprawie może
sporządzić sędzia, prokurator, adwokat, radca prawny, notariusz, profesor
lub doktor habilitowany nauk prawnych.
W razie niemożności poniesienia kosztów pomocy prawnej skarżący może
złożyć do sądu rejonowego swojego miejsca zamieszkania wniosek o
ustanowienie dla niego adwokata lub radcy prawnego z urzędu. W
przypadku uwzględnienia tego wniosku, skarżący nie będzie ponosił
kosztów sporządzenia skargi konstytucyjnej.
Skarga konstytucyjna jest wolna od opłaty sądowej.
Skarga konstytucyjna
•
Przedmiotem skargi konstytucyjnej może być przepis ustawy lub innego
aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji
publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach albo
obowiązkach skarżącego określonych w Konstytucji.
•
Trybunał Konstytucyjny odmawia nadania dalszego biegu skargom
konstytucyjnym, których przedmiotem kontroli uczyniono akt stosowania
prawa, tj. wyrok, decyzję lub inne rozstrzygnięcie.
•
Trybunał Konstytucyjny rozpoznaje tylko takie skargi konstytucyjne, które
związane są z naruszeniem praw lub wolności określonych w Konstytucji,
z wyłączeniem spraw określonych w art. 56 Konstytucji (uzyskanie przez
cudzoziemców prawa azylu lub statusu uchodźcy).
•
W skardze konstytucyjnej wzorcem kontroli nie można uczynić przepisów
ustawy, aktu wykonawczego lub aktów prawa międzynarodowego.
Skarga do RPO
•
Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży wolności i praw człowieka i
obywatela określonych w Konstytucji i innych przepisach prawa.
•
Kompetencja: badanie, czy na skutek działania lub zaniechania organów,
organizacji albo instytucji zobowiązanych do przestrzegania i realizacji
wolności człowieka i obywatela nie nastąpiło naruszenie prawa oraz zasad
współżycia i sprawiedliwości społecznej i - w razie stwierdzenia takiego
naruszenia - podejmowanie stosownych działań.
•
Art. 80 Konstytucji: każdy ma prawo wystąpienia - na zasadach
określonych w ustawie - do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o
pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy
władzy publicznej.
•
Wybrane uprawnienia RPO.
Skarga do RPO
• RPO może (i.a.):
 zbadać każdą sprawę na miejscu,
 żądać złożenia wyjaśnień, przedłożenia informacji o stanie sprawy
prowadzonej przez sądy lub prokuraturę,
 skierować wystąpienie do organu, w którego działalności stwierdził
naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela,
 inicjować postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym (tzw. wniosek
abstrakcyjny),
 zgłosić udział w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w
sprawach skarg konstytucyjnych i brać udział w tym postępowaniu,
 żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych,
 wziąć udział w każdym toczącym się postępowaniu,
 wnosić środki odwoławcze, w tym środki nadzwyczajne,
 wnosić tzw. pytania prawne do Sądu Najwyższego
 wnosić środki odwoławcze, w tym środki nadzwyczajne, w postępowaniu
karnym,
 wykonuje zadania dotyczące realizacji zasady równego traktowania.