Prawa cz*owieka i systemy ich ochrony

Prawa człowieka
i
systemy ich ochrony
Wprowadzenie
Mateusz Radajewski
Katedra Prawa Konstytucyjnego
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Uniwersytet Wrocławski
Podstawowe pojęcia
Co to są prawa człowieka?
Prawa człowieka
Karta Praw Wirginii – 12 czerwca 1776 r.
Article I
That all men are by nature equally free and independent, and have
certain inherent rights, of which, when they enter into a state of
society, they cannot, by any compact, deprive or divest their
posterity; namely, the enjoyment of life and liberty, with the means
of acquiring and possessing property, and pursuing and obtaining
happiness and safety.
Artykuł I
Wszyscy ludzie są z natury jednakowo wolni i niezależni oraz posiadają
pewne przyrodzone prawa. Z chwilą powstania społeczeństwa
niemożliwe jest odebranie tych praw przyszłym pokoleniom na
podstawie jakiejkolwiek konwencji. Prawa te obejmują prawo do
życia i wolności osobistej, do środków zdobywania i posiadania
własności, oraz do dążenia i osiągania szczęścia i bezpieczeństwa.
Prawa obywatelskie
Konstytucja RP
Artykuł 36
Podczas pobytu za granicą obywatel polski ma prawo do opieki ze
strony Rzeczypospolitej Polskiej.
Artykuł 62 ust. 1
Obywatel polski ma prawo udziału w referendum oraz prawo
wybierania Prezydenta Rzeczypospolitej, posłów, senatorów i
przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego, jeżeli
najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat.
Wolność
Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela (26 sierpnia 1789 r.)
Artykuł IV
Wolność polega na możności czynienia wszystkiego, co nie szkodzi
drugiemu; w ten sposób wykonywanie praw naturalnych każdego
człowieka nie ma innych granic niż te, które zapewniają korzystanie
z takich samych praw innym członkom społeczeństwa. Granice te
może określać tylko ustawa.
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela (1948 r.)
Artykuł 29 ust. 2
W korzystaniu ze swych praw i wolności każdy człowiek podlega
jedynie takim ograniczeniom, które są ustalone przez prawo
wyłącznie w celu zapewnienia odpowiedniego uznania i
poszanowania praw i wolności innych i w celu uczynienia zadość
słusznym wymogom moralności, porządku publicznego i
powszechnego dobrobytu demokratycznego społeczeństwa.
Prawa i wolności konstytucyjne
Konstytucja RP
Art. 31 ust. 3
Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i
praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są
konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub
porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i
moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób.
Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.
Artykuł 79 ust. 1
Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma
prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do
Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją
ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd
lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego
wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w
Konstytucji.
Prawa i wolności konstytucyjne
IX Ninth Amendment to the United States Constitution
The enumeration in the Constitution of certain rights shall not be
construed to deny or disparage others retained by the people.
IX Poprawka do Konstytucji USA
Wymienienie w konstytucji określonych praw nie oznacza zniesienia
lub ograniczenia innych praw, przysługujących ludowi
Art. 1 ust. 2 ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich
Rzecznik Praw Obywatelskich, zwany dalej "Rzecznikiem", stoi na
straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz w innych aktach
normatywnych, w tym również na straży realizacji zasady równego
traktowania.”
Podział praw i wolności
1. „Nikt nie może być poddany eksperymentom naukowym, w tym
medycznym, bez dobrowolnie wyrażonej zgody.”
2. „Każdy pozbawiony wolności powinien być traktowany w sposób
humanitarny.”
3. „Przepadek rzeczy może nastąpić tylko w przypadkach określonych
w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu.”
4. „Każdemu zapewnia się wolność zrzeszania się.”
5. „Każdy ma prawo do nauki.”
6. „Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska.”
7. „Obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie
niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz
po osiągnięciu wieku emerytalnego.”
8. „Cudzoziemcowi, który w Rzeczypospolitej Polskiej poszukuje
ochrony przed prześladowaniem, może być przyznany status
uchodźcy zgodnie z wiążącymi Rzeczpospolitą Polską umowami
międzynarodowymi.”
Podział praw i wolności
9. „Ekstradycja obywatela polskiego jest zakazana (…)”
10. „Obywatela polskiego nie można wydalić z kraju ani zakazać mu
powrotu do kraju.”
11. „Rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi
przekonaniami.”
12. „Każdy ma prawo składać petycje, wnioski i skargi w interesie
publicznym, własnym lub innej osoby za jej zgodą do organów władzy
publicznej oraz do organizacji i instytucji społecznych w związku z
wykonywanymi przez nie zadaniami zleconymi z zakresu administracji
publicznej.”
13. „Każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz
prawo dziedziczenia.”
14. „Każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu
oraz wyboru miejsca pracy”
Podział praw i wolności
9. „Ekstradycja obywatela polskiego jest zakazana (…)”
10. „Obywatela polskiego nie można wydalić z kraju ani zakazać mu
powrotu do kraju.”
11. „Rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi
przekonaniami.”
12. „Każdy ma prawo składać petycje, wnioski i skargi w interesie
publicznym, własnym lub innej osoby za jej zgodą do organów władzy
publicznej oraz do organizacji i instytucji społecznych w związku z
wykonywanymi przez nie zadaniami zleconymi z zakresu administracji
publicznej.”
13. „Każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz
prawo dziedziczenia.”
14. „Każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu
oraz wyboru miejsca pracy”
Prawa i wolności podstawowe
Ustawa zasadnicza RFN (23 maja 1949 r.)
Rozdział I
Prawa podstawowe
Konstytucja PRL (22 lipca 1952 r.)
Rozdział VII
Podstawowe prawa i obowiązki obywateli
Prawa podmiotowe
Elementy prawa podmiotowego:
1) podmiot uprawniony
2) podmiot zobowiązany
3) obowiązek określonego zachowania
4) przesłanki aktualizacji obowiązku
Prawa podmiotowe
Wskaż wszystkie elementy prawa podmiotowego w
przypadku następujących przepisów:
1. „Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego
rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez
właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.”
2. „Każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii.”
3. „Obywatele polscy korzystający z pełni praw publicznych
mają prawo dostępu do służby publicznej na
jednakowych zasadach.”
Rozwój praw człowieka
Idealizacja
Konceptualizacja
Normatywizacja
Konstytucjonalizacja
Internacjonalizacja
Realizacja
Wpływ koncepcji filozoficznych
„Wtem nadszedł ktoś i oznajmił im: «Ci ludzie, których
wtrąciliście do więzienia, znajdują się w świątyni i
nauczają lud». Wtedy dowódca straży poszedł ze sługami i
przyprowadził ich (…). Przyprowadziwszy ich stawili przed
Sanhedrynem, a arcykapłan zapytał: «Zakazaliśmy wam
surowo, abyście nie nauczali w to imię, a oto napełniliście
Jerozolimę waszą nauką i chcecie ściągnąć na nas krew
tego Człowieka?» «Trzeba bardziej słuchać Boga niż
ludzi» odpowiedział Piotr i Apostołowie.” (Dz 5, 25-29)
„Oddajcie więc Cezarowi to, co należy do Cezara, a Bogu to,
co należy do Boga” (Mk 12, 17b)
Formuła Radbrucha
„Konflikt między sprawiedliwością i bezpieczeństwem
prawnym należałoby rozwiązać w ten sposób, ażeby prawo
pozytywne zagwarantowane przez ustawodawstwo i władzę
państwową miało pierwszeństwo również wtedy, gdy
treściowo
jest
niesprawiedliwe
i
niecelowe,
chyba
że
sprzeczność
z
ustawy
pozytywnej
ze sprawiedliwością osiąga taki stopień, że ustawa jako
prawo niesprawiedliwe powinna ustąpić sprawiedliwości.”
(G. Radbruch, Ustawowe bezprawie i ponadustawowe prawo, przekład: J. Stelmach, [w:] K. Płeszka, J.
Sarkowicz, J. Stelmach (oprac.), Współczesna teoria i filozofia prawa na Zachodzie Europy, Kraków 1985)
Współczesne pogodzenie koncepcji prawnonaturalnych i pozytywistycznych
Art. 30 Konstytucji RP
Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi
źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona
nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest
obowiązkiem władz publicznych.
Płaszczyzny obowiązywania praw człowieka
Płaszczyzny obowiązywania praw i wolności
Wertykalna
Horyzontalna
Generacje praw i wolności
1. „Nikt nie może być poddany eksperymentom naukowym, w tym
medycznym, bez dobrowolnie wyrażonej zgody.”
2. „Każdy pozbawiony wolności powinien być traktowany w sposób
humanitarny.”
3. „Przepadek rzeczy może nastąpić tylko w przypadkach określonych
w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu.”
4. „Każdemu zapewnia się wolność zrzeszania się.”
5. „Każdy ma prawo do nauki.”
6. „Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska.”
7. „Obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie
niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz
po osiągnięciu wieku emerytalnego.”
8. „Cudzoziemcowi, który w Rzeczypospolitej Polskiej poszukuje
ochrony przed prześladowaniem, może być przyznany status
uchodźcy zgodnie z wiążącymi Rzeczpospolitą Polską umowami
międzynarodowymi.”
Źródło prawa praw człowieka
Art. 27 zd. 1 Konwencji Wiedeńskiej o Prawie Traktatów
„Strona nie może powoływać się na postanowienia swojego prawa
wewnętrznego dla usprawiedliwienia niewykonywania przez nią
traktatu”
Źródło prawa praw człowieka
Umowy międzynarodowe
1. Wielostronne (uniwersalne) – np.:
a) Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych
b) Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i
Kulturalnych
c) Konwencja o prawach dziecka
2. Regionalne:
a) system europejski (Rady Europy – nie Unii Europejskiej), np.:
– Europejska Konwencja Praw Człowieka wraz z Protokołami
– Europejska Karta Społeczna
b) system afrykański – Afrykańska Karta Praw Człowieka i Ludów
c) system arabski (LPA) – Arabska Karta Praw Człowieka
d) system panamerykański – Amerykańska Karta Praw Człowieka
Źródło prawa praw człowieka
System Unii Europejskiej
1. Wszystkie państwa członkowskie są w systemie Rady Europy
2. ETS (obecnie: TSUE) sam wyprowadził pewne normy dot. praw
człowieka z ogólnych zasad prawa.
3. Karta Praw Podstawowych UE:
a) zakres stosowania:
– instytucje, organy i jednostki organizacyjne Unii Europejskiej
– państwa członkowskie w zakresie, w jakim stosują prawo UE
b) cechuje się pewnym nowatorstwem – np. art. 3 ust. 2 lit. d:
„W dziedzinach medycyny i biologii muszą być szanowane w szczególności: (…) zakaz
reprodukcyjnego klonowania istot ludzkich”
Zakończenie
Na następne zajęcia:
1. Konstytucja RP (art. 34 i 37);
2. Ustawa o obywatelstwie polskim (art. 1-8, 14-26, 30-32, 34-36,
38-39, 41-44, 46-47, 49-53);
3. Ustawa o repatriacji (preambuła, art. 1-12 i 16 ust. 1-3);
4. Ustawa o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu
komórek, tkanek i narządów (art. 9 i 9a);
5. Wyrok TK z dnia 28 maja 1997 r., sygn. akt K 26/96 (pkt 3
uzasadnienia);
6. Materiały przesłane e-mailem.