Słynny kaznodzieja, pisarz polityczny, polemista, hagiograf

Patron szkoły ks. Piotr Skarga
Słynny kaznodzieja, pisarz polityczny, polemista, hagiograf. Patron Grójca,
gdzie urodził się w lutym 1536 roku. Rodzice, Jan (wg źródeł jezuickich) lub
Michał (wg innych) i Anna ze Świątkowskich, Pawęscy (Pawęzcy, Powęscy)
herbu Pawęża. Młody Piotr początkowe nauki pobierał w szkole grójeckiej. W
latach (1552 - 1555) studiował w Akademii Krakowskiej, w której uzyskał
stopień bakałarza (1554 lub 1555). W warszawskiej kolegiacie Św. Jana,
nadzorowanej przez uczelnię krakowską, rok później dostąpił zaszczytu
piastowania stanowiska rektora szkoły parafialnej. Dalszą naukę kontynuował
podczas czteroletniego pobytu w Wiedniu jako wychowawca, Jana, syna
kasztelana krakowskiego Jędrzeja Tęczyńskiego. Okres ten wywarł decydujący
wpływ co do kierunku życiowej drogi Piotra. Właśnie Wiedeń stał się miastem,
w którym Skarga zdecydował poświęcić się stanowi duchownemu. Po powrocie
do kraju (1563), przyjął święcenia kapłańskie z rąk acybiskupa lwowskiego
Pawła Tarło. Został subdiakonem i kaznodzieją kościoła katedralnego. W tym
samym roku jako kanclerz przewodził kapitule we Lwowie. Pięć lat później
(1569), w Rzymie wstąpił do nowicjatu jezuitów. Po 1571 roku rozpoczął
intensywną działalność kaznodziejską i misyjną. Odwiedził wiele ośrodków,
gdzie zapisał się w pamięci jako wspaniały mówca, erudyta, pięknie władający
językiem polskim. Pracował w Pułtusku, Jarosławiu, Poznaniu, Lwowie. W
latach 1574 - 1584 działał na Litwie, pełniąc urząd rektora kolegium
jezuickiegow Wilnie. Od 1579 roku mianowany pierwzym rektorem
nowopowstałej w mieście nad Wilią, Akademii. Organizował strukturę
szkolnictwa w Polsce, intensyfikował działania w tym kierunku również na
wschodnich rubieżach. Brał udział w tworzeniu kolegiów jezuickich w Połocku,
Rydze i Dorpacie. W Krakowie, gdzie pojawił się w 1584 roku, tworząc nowe
kolegium, w późniejszym czasie został przełożonym domu zakonnego. W
mieście tym rozwinął wielostronną działalność filantropijną, zakładając międy
innymi Bractwo Miłosierdzia, Bank Pobożny, Skrzynkę Św. Miołaja. Król
Zygmunt III Waza, który znał i wysoko cenił Skargę, powołał go na swego
kaznodzieję (1588). Obowiązki na dworze monarchy pełnił przez 24 lata,
opuścił je na kilka miesięcy przed śmiercią. Zmarł 12 września 1612 roku w
Krakowie.
Polemiki otworzyły twórczą, pisarską drogę Piotra Skargi. Występował
przeciw innowiercom jak i konfederacji warszawskiej. Uchwalona 28 stycznia
1573 roku, gwarantowała szlachcie pokój, niezależnie od wyznania oraz
równouprawnienie i opiekę państwa. W dziełach "Upominanie do ewanjelików"
(1592), "Proces konfederacyjej" (1595), "Dyskurs na konfederacyją" (1607)
starał się przez odpowiednią argumentację pozyskać czytelnika, popierającego
stanowisko Kościoła katolickiego. Opinie przeciwne zwalczał "ostrym" piórem.
"O jedności Koścoła Bożego" (1577) i "Synod brzeski" (1579) przedstawiają
spojrzenie Skargi na problem rozłamu Kościoła. Wizerunek ideału
chrześcijańskiego rycerza zawarł w traktacie "Żołnierskie nabożeństwo" (1606).
Jako hagiograf ujawnił się poprzez "Żywoty świętych" (1579). Cieszące się
wielką popularnością dzieło służyło odnowie katolicyzmu w okresie reformacji
katolickiej, po soborze w Trydencie. Materiałem mającym uzasadnić podstawy
oraz wiarygodność nauki katolickiej były "Roczne dzieje kościelne" (1603) przeróbka 10 pierwszych tomów dzieła kardynała Cesare Baromiusa "Annales
Ecclesiastici a Christo nato ad annum" (1198). Wszechobecne i wyjątkowe
miejse w pisarskim dorobku Piotra Skargi zajęły "Kazania Sejmowe", wydane w
zbiorze "Kazania na niedziele i święta całego roku" (1597). Autor na kartach
epokowego dzieła przedstawił obraz degradacji Rzeczypospolitej. Wewnętrzny
rozkład państwa, niczym choroba, osłabiał fundament bytu narodowego.
Piętnował niesprawiedliwe prawa, osłabienie władzy królewskiej, brak
patriotyzmu, prywatę i warcholstwo szlachty, tolerancję wobec różnowierstwa,
bezkarność występków skierowanych przeciw instytucji kościelnej,
duchowieństwu, a także władzy świeckiej i obywatelowi. Wzmocnienie władzy
królewskiej, czego był orędownikiem, wiązał z podporządkowaniem jej
Kościołowi. Postulował ograniczenie uprawnień izby poselskiej na rzecz pozycji
senatu. Od usprawnienia sądownictwa, zmniejszenia przywilejów szlachty,
wiodła droga do poprawy sytuacji mieszczaństwa i chłopów. Reprezentując
stronnictwo katolickie swoje opinie opierał na zasadach retorycznej perswazji,
zbliżonej do formy doradczo - refleksyjnej (genus deliberativum). Argumenty
oparte na Piśmie Świętym, wskazywały na potrzebę wykorzenienia "herezji"
celem odnowy silnego państwa. Opisy i relacje, epitety, przenośnie i
porównania wyróżniają w dziele dominującą tonację profetyczną. Tezy ujęte w
"Kazaniach Sejmowych" zinterpretowano w XIX wieku jako niedocenioną
zapowiedź narodowej klęski, czego wyrazem stały się rozbiory Polski. Piotr
Skarga zalicza się do najwybitniejszych pisarzy, twórców prozy polskiej doby
Renesansu.
Prowadził działalność filantropijną również dla rodzinnego Grójca.
Zgodnie z ostatnią wolą, zawartą w testamencie, swoje dobra w Sadkowie
przeznaczył na pomoc ubogim. W obrazie "Kazanie Skargi" z 1864 roku, Jan
Matejko uwiecznił charakterysyczny wizerunek postaci Skargi z proroczo
uniesioną dłonią. Podobny motyw (uniesiona dłoń) występuje w kompozycji
pomnika księdza Piotra Skargi, projektu Andrzeja Renesa (1996), na terenie
parafii Św. Mikołaja w Grójcu. Jego imię nosi jedna z ulic miasta, dwie
miejscowe szkoły: Liceum Ogólnokształcące oraz Publiczna Szkoła
Podstawowa Nr 3. Fronton szpitala "starego" (1857) zdobi pamiątkowa tablica
poświęcona Piotrowi Skardze.
Z.Szeląg, Skarga Piotr (w:) Słownik wiedzy o grójeckiem, Grójec 1993, z. 1, s. 77.