Ochrona praw i wolności w Polsce
advertisement
OCHRONA PRAW I WOLNOŚCI W POLSCE Konstytucja RP Art.80 Każdy ma prawo wystąpienia, na zasadach określonych w ustawie , do Rzecznika praw obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej. Michał Ratajczak PRAWA CZŁOWIEKA Prawa człowieka – koncepcja, według której każdemu człowiekowi przysługują pewne prawa, których źródłem obowiązywania jest przyrodzona godność ludzka. Mają charakter: powszechny – obowiązują na całym świecie i przysługują każdemu człowiekowi przyrodzony – przysługują każdemu od chwili urodzenia niezbywalny – nie można się ich zrzec nienaruszalny – istnieją niezależnie od władzy i nie mogą być przez nią dowolnie regulowane naturalny – obowiązują niezależnie od ich potwierdzenia przez władzę państwową niepodzielny – wszystkie stanowią integralną i współzależną całość PRAWA CZŁOWIKA a)prawa osobiste b)prawa i wolności polityczne c) wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne PRAWA OSOBISTE prawa do: dobrego życia rzetelnego sądu decydowania o swoim życiu prawo jednego człowieka kończy się tam gdzie zaczyna się prawo innego człowieka szczęścia PRAWA I WOLNOŚCI POLITYCZNE tzw. prawa negatywne – prawa służące ochronie wolności jednostki przed ingerencją ze strony państwa prawo do obywatelstwa możliwość uczestniczenia w życiu publicznym czynne prawo wyborcze – możliwość uczestnictwa w wyborach bierne prawo wyborcze – możliwość kandydowania w wyborach wolność zrzeszania się prawo do uczestniczenia i organizowania pokojowych manifestacji prawo do składania wniosków, petycji, skarg dostęp do informacji o działaniach władz i osób publicznych równy dostęp do służby publicznej. WOLNOŚCI I PRAWA EKONOMICZNE, SOCJALNE I KULTURALNE prawo do: ochrony zdrowia nauki odpowiedniego i zadowalającego wynagrodzenia, zapewniającego jednostce i jej rodzinie egzystencję odpowiadającą godności ludzkiej pomocy socjalnej (ogólnie) rozrywki (np. granie w piłkę nożną, pływanie) PRAWA EKONOMICZNE: prawo do pracy prawo do własności prawo dziedziczenia PRAWA KULTURALNE: prawo do wolności twórczości artystycznej prawo do badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników prawo do wolności korzystania z dóbr kultury i ich wytwarzania GWARANCJE: materialne (dotyczą głównie praw socjalnych, ekonomicznych i kulturowych) formalne (prawo do ochrony prawnej jednostki) prawo każdego człowieka do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy przez niezawisły sąd prawo do fachowej obrony w postępowaniu przed organami aparatu państwowego prawo do skargi konstytucyjnej Wśród kategorii osób w szczególny sposób zagrożonych naruszeniami praw człowieka wymienia się kobiety, dzieci, osoby starsze, niepełnosprawne, przedstawicieli mniejszości (etnicznych, narodowych, religijnych, rasowych, seksualnych), cudzoziemców (uchodźców i pracowników migrujących) oraz społeczności tubylcze. INSTRUMENTY OCHRONY PRAW CZŁOWIEKA • • • • • • • • Karta Narodów Zjednoczonych (1945), Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (1948), Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka (1966), Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturowych, Konwencja w sprawie wyeliminowania wszelkich form dyskryminacji rasowej (1966), Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (1979), Konwencja przeciwko torturom i innemu okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu lub karaniu (1984), Konwencja o prawach dziecka (1989), Konwencja o ochronie pracowników migrujących i członków ich rodzin (1990). ORGANY ONZ ODPOWIEDZIALNE ZA OCHRONĘ PRAW CZŁOWIEKA Rada Praw Człowieka z siedzibą w Genewie jest organem pomocniczym Zgromadzenia Ogólnego ONZ, odpowiedzialnym za ochronę praw człowieka. Składa się z 47 członków wybieranych na trzy letnią kadencję przez Zgromadzenie Ogólne. Radę powołano w czerwcu 2006 roku w miejsce działającej od 1946 roku Komisji Praw Człowieka. Rada przyjęła wszystkie jej zadania, a dodatkowo została wyposażona w narzędzia mające zwiększyć efektywność jej działań. Głównym zadaniem Rady Praw Człowieka jest wspieranie powszechnego poszanowania oraz ochrona praw człowieka i podstawowych wolności. ORGANY ONZ Komitety traktatowe to Komitet Praw Człowieka, Komitet Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych, Komitet przeciwko Torturom, Komitet do spraw Dyskryminacji Rasowej, Komitet do spraw Likwidacji Dyskryminacji Kobiet, Komitet Praw Dziecka oraz Komitet do spraw Ochrony Praw Wszystkich Pracowników – Migrantów i Członków ich Rodzin. Te organy zostały powołane na mocy konwencji uchwalonych przez ONZ, a ich celem jest nadzorowanie wykonywania przez państwa postanowień poszczególnych konwencji. OCHRONA PRAW CZŁOWIEKA W RADZIE EUROPY – INSTRUMENTY I ORGANY • • • • • • Europejska konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (1950), Europejska Karta Społeczna (1961), Europejska konwencja o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu (1987), Europejska konwencja ramowa o ochronie mniejszości narodowych (1995), Konwencja o ochronie praw człowieka i godności istoty ludzkiej w odniesieniu do zastosowań biologii i medycyny (1997), Europejska konwencja o obywatelstwie (1997). EUROPEJSKI TRYBUNAŁ PRAW CZŁOWIEKA Europejski Trybunał Praw Człowieka jest międzynarodowym sądem obejmującym te państwa członkowskie Rady Europy, które złożyły stosowne deklaracje (Polska jest jednym z 46 takich państw). Trybunał ten nie jest jednak Organem Rady Europy. Został powołany na mocy europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, a jego zadaniem jest stanie na straży zapisanych w niej praw. EUROPEJSKI TRYBUNAŁ PRAW CZŁOWIEKA W wypadku naruszenia postanowień Konwencji przez państwo członkowskie skargę do ETPC może wnieść obywatel danego państwa (także osoba przebywająca na jego terytorium lub grupa obywateli), organizacja pozarządowa po wyczerpaniu możliwości odwoławczych w kraju, a także inne państwo. Jest to element kontroli ukierunkowanej na przywrócenie naruszonego standardu. Sprawy rozstrzygają sędziowie po jednym z każdego państwa, które podpisało konwencję. Mimo że sędziowie są zgłaszani przez państwa, są w pełni niezależni i nie reprezentują interesów państw, z których pochodzą. Są oni nieusuwalni i nie mogą piastować innych stanowisk. Wpływające do trybunału sprawy są rozstrzygane przeważnie na jawnych rozprawach. Po zarejestrowaniu skargi, zbadaniu jej dopuszczalności oraz próbie polubownego załatwienia dochodzi do rozstrzygnięcia skargi przez jeden ze składów – Izbę lub wyjątkowo w trybie odwoławczym – przez Wielką Izbę. Orzeczenia Trybunału są publikowane, a po uprawomocnieniu podlegają wykonaniu – nad czym czuwa Komitet Ministrów RE. KOMISARZ PRAW CZŁOWIEKA Komisarz Praw Człowieka to urząd, który powstał w 1999 roku. Głównym zadaniem Komisarza jest dbałość o respektowanie praw człowieka. W zakres jego obowiązków wchodzi również udzielanie informacji oraz pomocy w pracy krajowym rzecznikom praw człowieka lub innym podobnym instytucjom, które są powoływane w poszczególnych krajach do ochrony praw obywatelskich. Komisarz śledzi i ustala braki w prawodawstwie państw członkowskich w zakresie ochrony praw człowieka. Ma ponadto prawo do przedkładania raportów dotyczących konkretnych kwestii do Komitetu Ministrów lub Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy. • • • • • • • Skarga indywidualna Skargi indywidualne do ETPC mogą dotyczyć wyłącznie spraw leżących w kompetencjach władz publicznych, m.in.: okrutnego traktowania osób przebywających w zakładach karnych, dyskryminacji ze względu na orientację seksualną, naruszenia praw własności, wolności prasy, nieuzasadnionego pozbawienia wolności, braku dostępu do sądu i sprawiedliwego procesu, praw do opieki nad dziećmi. PRAWA CZŁOWIEKA W UNII EUROPEJSKIEJ W strukturach Unii Europejskiej ochroną praw człowieka zajmują się przede wszystkim Parlament Europejski, Trybunał Sprawiedliwości oraz Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich, Kompetencje tych instytucji odnoszą się do sytuacji, gdy instytucja lub organ wspólnotowy dopuściły się naruszenia praw człowieka, Punktem odniesienia są podstawowe prawa Unii, które obejmują także prawa człowieka. Traktat z Maastricht wprost stwierdza, że „Unia respektuje podstawowe prawa zagwarantowane w Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności”. Znalazło to potwierdzenie w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości , który często odwołuje się do postanowień tej Konwencji, służąc w ten sposób ochronie praw człowieka. Odwołuje się też do gwarancji zawartych w traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską, a w zakresie polityki społecznej uwzględnia prawa zapisane w Europejskiej Karcie Socjalnej i we Wspólnotowej Karcie Podstawowych Praw Socjalnych Pracowników. EUROPEJSKI RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH Urząd Europejskiego Rzecznika praw Obywatelskich powstał w 1995 roku. Główne cele działalności Rzecznika to ochrona praw zamieszczonych w Karcie Praw Podstawowych, zapewnienie otwartej, odpowiedzialnej i przejrzystej administracji, zbliżenie UE do obywatela, poprawienie jakości usług świadczonych przez instytucje, gwarancja praworządności, ochrona praw pracowników unijnych. Jego głównym zadaniem jest rozpatrywanie skarg dotyczących tzw. „złotego zarządzania”, błędów i nadużyć instytucji unijnych. Rzecznik rozpatruje skargi dotyczące działania wszystkich organów UE, z wyjątkiem Trybunału Sprawiedliwości i Sądu pierwszej Instancji. Siedziba Rzecznika mieści się w Strasburgu. Od 2003 roku Europejskim Rzecznikiem Praw Obywatelskich jest Nikiforos Diamandouros, (gr.Νικηφόρος Π. Διαμαντούρος). Nie ma on uprawnień do rozstrzygania skarg na władze państwowe, regionalne czy samorządowe. POSTĘPOWANIE PRZED EUROPEJSKIM TRYBUNAŁEM PRAW CZŁOWIEKA Skarga indywidualna Skarga międzypaństwowa Komitet Trzech Sędziów Izba Trybunału (badanie dopuszczalności skargi) Jednomyślna decyzja o odrzuceniu skargi Skarga niedopuszczona – zakończenie sprawy Dopuszczenie skargi Ustalenie faktów i negocjacje ugodowe Zawarcie ugody, zakończenie postępowania Komitet Ministrów Nadzór nad wykonaniem orzeczeń Brak ugody – dalsze postępowanie Orzeczenie Trybunału Możliwość odwołania się Rozpatrzenie wniosku przez 5 sędziów Uwzględnienie skargi Wielka Izba Trybunału - rozprawa Ostateczne orzeczenie Trybunału Oddalenie wniosku, utrzymanie w mocy orzeczenia Izby RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO) – jednoosobowy organ władzy państwowej, pełniący funkcję rzecznika. Urząd ten powstał w Polsce z dniem 1 stycznia 1988 roku. Pierwszym rzecznikiem została prof. Ewa Łętowska, obecnie urząd ten pełni prof. Irena Lipowicz. Działalność Rzecznika reguluje Konstytucja RP i Ustawa z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich. PEŁNOMOCNIK TERENOWY W GDAŃSKU ul. Chmielna 54/57 80 -748 Gdańsk sekretariat (+ 48) 58 764 73 02 fax (+ 48) 58 764 73 03 Przyjęcia interesantów: telefon (+ 48) 58 764 73 06 poniedziałek w godz. 10.00-17.00 wtorek, środa, czwartek w godz. 9.00-15.00 RZECZNIK PRAW DZIECKA Rzecznik Praw Dziecka – konstytucyjny jednoosobowy organ władzy państwowej ustanowiony artykułem 72 ust. 4 Konstytucji RP z 1997 roku, po raz pierwszy powołany w 2000 roku. Rzecznik stoi na straży praw dziecka określonych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Konwencji o Prawach Dziecka i innych przepisach prawa, z poszanowaniem odpowiedzialności, praw i obowiązków rodziców. Kieruje się dobrem dziecka oraz bierze pod uwagę, że naturalnym środowiskiem jego rozwoju jest rodzina. Dziecięcego Telefonu Zaufania Rzecznika Praw Dziecka: 800 12 12 12 Na ten numer dodzwonisz się bezpłatnie z każdego telefonu stacjonarnego. Od poniedziałku do piątku od godziny 8.15 do 20.00 dyżurują specjaliści. SKARGA KONSTYTUCYJNA Skarga konstytucyjna – środek prawny przewidziany w polskim prawie jako impuls do usuwania z systemu prawa norm prawnych niezgodnych z Konstytucją. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 46-52 ustawy z 1 sierpnia 1997 o Trybunale Konstytucyjnym prawo wniesienia skargi konstytucyjnej ma każdy, kto uczestniczył w postępowaniu, w którym wyczerpano drogę prawną (czyli cały tok instancyjny i wszelkie inne środki prawne), a które zakończyło się wydaniem ostatecznego rozstrzygnięcia opartego na zakwestionowanym przepisie. Skarga musi odpowiadać warunkom formalnym pisma procesowego ustanowionym przez Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawę o Trybunale Konstytucyjnym. Ponadto winna zostać sporządzona i podpisana przez adwokata lub radcę prawnego, chyba że składa ją, we własnej sprawie, sędzia prokurator, notariusz albo profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych. Treścią skargi konstytucyjnej jest żądanie, by Trybunał Konstytucyjny uznał wskazany przepis prawa za niezgodny z Konstytucją. Termin wniesienia skargi do Trybunału wynosi 3 miesiące od dnia doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. OCHRONA PRAW CZŁOWIEKA W POLSCE System ochrony praw człowieka tworzą: Trybunał Konstytucyjny (bada wydawane akty prawne, rozpatruje skargi konstytucyjne) Rzecznik Praw Obywatelskich (stoi na straży przestrzegania praw człowieka) Sądy powszechne i administracyjne (gwarantują przestrzeganie praw w orzecznictwie) Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji (stoi na straży wolności słowa i prawa do informacji) Organizacje pozarządowe (monitorują, edukują, uświadamiają problemy, opiekują się np. uchodźcami) POZARZĄDOWE ORGANIZACJE PRAW CZŁOWIEKA Amnesty International http://www.amnesty.org.pl Helsińska Fundacja Praw Człowieka http://www.hfhrpol.waw.pl/ Human Rights Watch - http://www.hrw.org
