Problem masy krytycznej w systemach płatności

2016-10-10
Motto wykładów: money 4 fun
Formy pieniądza
i instrumenty płatnicze
Wykład 2
dr Jakub Górka, Uniwersytet Warszawski, Wydział Zarządzania, Zakład Bankowości i Rynków Pieniężnych
Formy
pieniądza
 gotówkowa,
 bezgotówkowa,
 elektroniczna.
Funkcje
pieniądza
 pośrednik wymiany,
 środek płatniczy,
 środek tezauryzacji,
 miernik wartości.
dr Jakub Górka, Uniwersytet Warszawski, Wydział Zarządzania, Zakład Bankowości i Rynków Pieniężnych
1
2016-10-10
Formy pieniądza
z perspektywy emitenta
 pieniądz gotówkowy – pasywo i zobowiązanie banku
centralnego,
 pieniądz bezgotówkowy – pasywo i zobowiązanie banków,
kas oszczędnościowo-kredytowych, instytucji płatniczych,
 pieniądz elektroniczny – pasywo i zobowiązanie banków,
kas oszczędnościowo-kredytowych, instytucji płatniczych,
instytucji pieniądza elektronicznego,
 gotówka i pieniądz elektroniczny są jednocześnie formą
pieniądza i instrumentem płatniczym,
 gotówka ma obecnie status prawnego środka płatniczego
(legal tender),
 pieniądz bezgotówkowy można uruchomić przy użyciu
bezgotówkowego instrumentu płatniczego (karty płatniczej,
czeku, polecenia przelewu, polecenia zapłaty).
dr Jakub Górka, Uniwersytet Warszawski, Wydział Zarządzania, Zakład Bankowości i Rynków Pieniężnych
Emisja pieniądza – Polska
 Art. 227 Konstytucji: „Centralnym bankiem państwa
jest Narodowy Bank Polski. Przysługuje mu wyłączne
prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania
polityki pieniężnej. Narodowy Bank Polski odpowiada
za wartość polskiego pieniądza”.
 Ustawa o Narodowym Banku Polskim doprecyzowuje,
co kryje się pod pojęciem pieniądza. Art. 31 stanowi, że
znakami pieniężnymi Rzeczypospolitej Polskiej są
banknoty i monety opiewające na złote i grosze. Art. 32
brzmi: „Znaki pieniężne emitowane przez NBP są
prawnymi środkami płatniczymi na obszarze
Rzeczypospolitej Polskiej.
 Zgodnie z art. 22 ustawy o swobodzie działalności
gospodarczej transakcje pomiędzy przedsiębiorcami
powyżej 15 tys. euro powinny się odbywać w
pieniądzu bezgotówkowym.
dr Jakub Górka, Uniwersytet Warszawski, Wydział Zarządzania, Zakład Bankowości i Rynków Pieniężnych
2
2016-10-10
Podaż pieniądza (agregaty)
 M0 (pieniądz wielkiej mocy, baza monetarna, pieniądz
rezerwowy) – gotówka + depozyty bieżące banków
komercyjnych w NBP;
 M1 (pieniądz wąski) – gotówka + depozyty bieżące
podmiotów niebankowych w bankach komercyjnych;
 M2 – M1 + depozyty z terminem wypowiedzenia za
zawiadomieniem do trzech miesięcy + depozyty
terminowe do dwóch lat;
 M3 (pieniądz szeroki) – M2 + jednostki uczestnictwa w
funduszach rynku pieniężnego + dłużne papiery
wartościowe z terminem pierwotnym wykupu do 2 lat
wyemitowane przez monetarne instytucje finansowe +
operacje z przyrzeczeniem odkupu (repo).
dr Jakub Górka, Uniwersytet Warszawski, Wydział Zarządzania, Zakład Bankowości i Rynków Pieniężnych
Światowy system bankowy
 Jest dwuszczeblowy:
– Bank centralny (nie działa dla zysku);
– Banki komercyjne (działają dla zysku).
 Bank centralny wyznacza ramy kreacji pieniądza
bezgotówkowego banków komercyjnych za
pośrednictwem stopy rezerwy obowiązkowej,
bazowych stóp procentowych (referencyjnej,
depozytowej,
lombardowej,
dyskontowej,
redyskontowej), operacji otwartego rynku i
innych
niekonwencjonalnych
instrumentów
polityki pieniężnej (np. luzowanie ilościowe).
dr Jakub Górka, Uniwersytet Warszawski, Wydział Zarządzania, Zakład Bankowości i Rynków Pieniężnych
3
2016-10-10
Formy pieniądza
BC
A
waluty
narodowe
BK lub IP
P
A
pieniądz
gotówkowy
P
A
P
pieniądz
bezgotówkowy
Dowolny emitent prywatny
A
waluty
prywatne
IPE lub BK lub IP
P
waluta
alternatywna
(komplementarna),
w tym z pokryciem
w złocie (realna i
cyfrowa waluta
złota) i waluta
lokalna
pieniądz
elektroniczny
Brak centralnej
instytucji
emisyjnej:
•systemy
wzajemnego
kredytowania
(LETS)
•pozabilansowa
kreacja waluty –
emisja naturalna
(np. złoto) lub
emisja cyfrowa
(np. Bitcoin)
Adnotacja: BC – bank centralny; BK. – bank komercyjny; IPE – instytucja pieniądza elektronicznego; IP – instytucja płatnicza.
Źródło: Górka 2013.
dr Jakub Górka, Uniwersytet Warszawski, Wydział Zarządzania, Zakład Bankowości i Rynków Pieniężnych
Pieniądz elektroniczny
 pieniądz elektroniczny – wartość pieniężna przechowywana
elektronicznie, w tym magnetycznie, wydawana, z obowiązkiem jej
wykupu, w celu dokonywania transakcji płatniczych, akceptowana
przez podmioty inne niż wyłącznie wydawca pieniądza
elektronicznego (art. 2 pkt 21a ustawy o usługach płatniczych),
 2 modelowe formy:
– pieniądz
hardware'owy
(przechowywany
na
elektronicznej
portmonetce),
– pieniądz software'owy (przechowywany na dysku komputera,
serwerze);
 modelowe cechy pieniądza elektronicznego:
–
–
–
–
–
przedpłacony (pay before/prepaid) – wartość zapisana na nośniku,
akceptowany przez inne podmioty niż wydawca (multipurpose),
anonimowy,
zapewnia rozrachunek offline (jak gotówka),
na żądanie wykupywany.
dr Jakub Górka, Uniwersytet Warszawski, Wydział Zarządzania, Zakład Bankowości i Rynków Pieniężnych
4
2016-10-10
Tradycyjne instrumenty płatnicze
Forma pieniądza
Banknoty i monety
gotówkowy
Czek
bezgotówkowy
Polecenie przelewu
bezgotówkowy
Polecenie zapłaty
bezgotówkowy
Karty płatnicze (debetowe,
kredytowe, obciążeniowe)
bezgotówkowy
Nowe instrumenty płatnicze
Forma pieniądza
Karta przedpłacona
bezgotówkowy lub elektroniczny
Karta wirtualna
bezgotówkowy lub elektroniczny
Płatności mobilne
bezgotówkowy lub elektroniczny
Systemy płatności elektronicznych
bezgotówkowy lub elektroniczny
Źródło: Górka 2012.
dr Jakub Górka, Uniwersytet Warszawski, Wydział Zarządzania, Zakład Bankowości i Rynków Pieniężnych
Podział instrumentów płatniczych
 wg kryterium: użyta forma pieniądza:
– instrumenty gotówkowe,
– instrumenty bezgotówkowe;
 wg kryterium: medium, czyli nośnik:
– instrumenty papierowe,
– instrumenty elektroniczne;
 wg kryterium: data uregulowania zobowiązania a data
płatności:
– instrumenty przedpłacone (pay before/prepaid),
– instrumenty opłacane w momencie płatności (pay now),
– instrumenty postpłacone (pay later/postpaid);
 wg kryterium: kierunek transferu pieniądza i strona inicjująca
płatność:
– instrumenty uznaniowe,
– instrumenty obciążeniowe.
dr Jakub Górka, Uniwersytet Warszawski, Wydział Zarządzania, Zakład Bankowości i Rynków Pieniężnych
5
2016-10-10
Instrumenty płatnicze sensu largo/
formy rozliczeń bezgotówkowych
 Rozliczenie za pomocą czeku,
 Karta płatnicza,
 Polecenie przelewu,
 Polecenie zapłaty,
 Inkaso bankowe (dokumentowe i finansowe),
 Faktoring,
 Forfaiting,
 Rozliczenie planowe,
 Okresowe rozliczenie saldami,
 Akredytywa (dokumentowa i pieniężna).
dr Jakub Górka, Uniwersytet Warszawski, Wydział Zarządzania, Zakład Bankowości i Rynków Pieniężnych
Definicje prawne
ustawa o usługach płatniczych (uup)
 instrument płatniczy: zindywidualizowane urządzenie
lub uzgodniony przez użytkownika usług płatniczych i
dostawcę zbiór procedur, wykorzystywane przez
użytkownika usług płatniczych do złożenia zlecenia
płatniczego (ar. 2 pkt 10 uup),
 karta płatnicza: karta uprawniająca do wypłaty gotówki
lub umożliwiająca złożenie zlecenia płatniczego za
pośrednictwem akceptanta lub agenta rozliczeniowego,
akceptowana przez akceptanta w celu otrzymania przez
niego należnych mu środków (art. 2 pkt 15a uup)
dr Jakub Górka, Uniwersytet Warszawski, Wydział Zarządzania, Zakład Bankowości i Rynków Pieniężnych
6
2016-10-10
Karty płatnicze
Debetowe,
Obciążeniowe,
Kredytowe,
Przedpłacone.
Magnetyczne (płaskie i wypukłe),
Mikroprocesorowe (chipowe),
Wirtualne i zdematerializowane.
dr Jakub Górka, Uniwersytet Warszawski, Wydział Zarządzania, Zakład Bankowości i Rynków Pieniężnych
Proces autoryzacji płatności
kartą płatniczą
5
4
Bank
wydawca
karty
6
System informatyczny
organizacji płatniczej
3
2
7
1
Klient
Sklep
Centrum
autoryzacyjnorozliczeniowe, czyli
agent rozliczeniowy
dr Jakub Górka, Uniwersytet Warszawski, Wydział Zarządzania, Zakład Bankowości i Rynków Pieniężnych
7
2016-10-10
Polecenie przelewu
 Polecenie przelewu stanowi udzieloną bankowi dyspozycję
dłużnika obciążenia jego rachunku określoną kwotą i
uznania tą kwotą rachunku wierzyciela. Bank wykonuje
dyspozycję dłużnika w sposób przewidziany w umowie
rachunku bankowego (art. 63c prawa bankowego).
Źródło: Górka 2012.
dr Jakub Górka, Uniwersytet Warszawski, Wydział Zarządzania, Zakład Bankowości i Rynków Pieniężnych
Polecenie zapłaty
 Polecenie zapłaty oznacza usługę płatniczą polegającą na
obciążeniu określoną kwotą rachunku płatniczego płatnika,
na skutek zainicjowania transakcji płatniczej przez odbiorcę
na podstawie zgody udzielonej przez płatnika odbiorcy,
dostawcy odbiorcy lub dostawcy płatnika (art. 3 ust. 2 uup).
Źródło: Górka 2012.
dr Jakub Górka, Uniwersytet Warszawski, Wydział Zarządzania, Zakład Bankowości i Rynków Pieniężnych
8
2016-10-10
Przekaz pieniężny
Usługa przekazu pieniężnego stanowi usługę
płatniczą świadczoną bez pośrednictwa
rachunku płatniczego prowadzonego dla
płatnika, polegającą na transferze do odbiorcy
lub do innego dostawcy przyjmującego środki
pieniężne dla odbiorcy środków pieniężnych
otrzymanych od płatnika lub polegającą na
przyjęciu środków pieniężnych dla odbiorcy i
ich udostępnieniu odbiorcy (art. 3 ust. 3 uup).
dr Jakub Górka, Uniwersytet Warszawski, Wydział Zarządzania, Zakład Bankowości i Rynków Pieniężnych
Płatności mobilne i m-commerce
 Płatność mobilna to płatność inicjowana z urządzenia
mobilnego (smartfon, telefon komórkowy, tablet,
phablet),
 Płatność mobilna może być:
– zdalna,
– zbliżeniowa,
– może wykorzystywać różne technologie komunikacyjne
(internet, NFC, USSD, SMS, Bluetooth, kody QR, kody
jednorazowe itp.),
– może opierać się na pieniądzu bezgotówkowym lub
elektronicznym i różnych instrumentach płatniczych
(kartach, poleceniu przelewu itp.).
 M-commerce: rozwinięcie e-commerce na
urządzeniach przenośnych
dr Jakub Górka, Uniwersytet Warszawski, Wydział Zarządzania, Zakład Bankowości i Rynków Pieniężnych
9
2016-10-10
Płatności mobilne – rozwiązania
dr Jakub Górka, Uniwersytet Warszawski, Wydział Zarządzania, Zakład Bankowości i Rynków Pieniężnych
Strona podażowa
 Mobilne/elektroniczne/wirtualne portfele
 Podmioty bankowe i niebankowe (instytucje płatnicze i inne
podmioty)
Elektroniczna
portmonetka
Ograniczenie
systemowe –
ustalony model
biznesowy i
prowizyjny
Wirtualny
portfel
Karta Visa/
MasterCard
Rachunek
bankowy
dr Jakub Górka, Uniwersytet Warszawski, Wydział Zarządzania, Zakład Bankowości i Rynków Pieniężnych
10
2016-10-10
Zmiana zachowań konsumentów –
epoka uCommerce
 Zacieranie granicy między zakupami
online i offline,
 Zjawisko globalne,
 Cechy uCommerce:
–
–
–
–
–
–
–
–
–
portfel wirtualny,
zarządzanie kontem uniwersalnym,
zarządzanie kuponami,
zarządzanie cyfrowymi paragonami,
wirtualne programy lojalnościowe sprzedawców,
reklamy dające natychmiastowe korzyści,
spersonalizowane programy lojalnościowe,
wirtualna kasa,
płatności P2P.
Źródło: Dragt B., White Paper First Data "Universal Commerce: Nowa jakość spersonalizowanych zakupów online dla współczesnych konsumentów", wrzesień 2012.
dr Jakub Górka, Uniwersytet Warszawski, Wydział Zarządzania, Zakład Bankowości i Rynków Pieniężnych
Dziękuję za uwagę
dr Jakub Górka
Strona WZ UW: www.wz.uw.edu.pl
Strona prywatna: www.jgorka.pl
E-mail: [email protected] ; [email protected]
dr Jakub Górka, Uniwersytet Warszawski, Wydział Zarządzania, Zakład Bankowości i Rynków Pieniężnych
11