gdzie

1. Co to jest gospodarka rynkowa?
Jakie są warunki rynku wolnokonkurencyjnego?
Gospodarka rynkowa, system gospodarczy, w którym alokacja zasobów czynników
wytwórczych (pracy, ziemi i kapitału) pomiędzy alternatywne możliwości ich
wykorzystania (dziedziny wytwarzania, konkretne produkty), a także podział
wytworzonych produktów pomiędzy poszczególne jednostki dokonuje się głównie za
pośrednictwem rynku, przy niewielkim wpływie państwa.
W gospodarce rynkowej decyzje dotyczące tego, co i w jakich ilościach będzie
produkowane, w jaki sposób, tzn. przy użyciu jakich metod technicznych, oraz dla kogo
(tak zwane kardynalne pytania ekonomii), podejmowane są przez suwerenne podmioty
gospodarcze, kierujące się własnym interesem i postępujące zgodnie z zasadami
racjonalności gospodarowania.
Podstawą podejmowania tych decyzji są informacje płynące z rynku: m.in. ceny dóbr
i usług, ceny czynników wytwórczych, płace, stopy procentowe, stopy zysku, kursy
papierów wartościowych, walut oraz oczekiwania podmiotów gospodarczych co do ich
kształtowania się w przyszłości.
Decyzje te mogą być w pewnym stopniu modyfikowane przez państwo w związku
z ustalaniem przez nie np. stóp podatkowych, nakładaniem (lub zmianą) ceł, ustalaniem
minimalnych lub maksymalnych cen, minimalnych płac, ograniczaniem wahań kursów
walutowych, kształtowaniem systemu ubezpieczeń, zakresu opieki socjalnej itp.
Skrajną postacią gospodarki rynkowej byłaby gospodarka wolnorynkowa, pozbawiona
całkowicie wpływu państwa - taka jednak współcześnie nie istnieje. Podstawą gospodarki
rynkowej jest prywatna własność czynników wytwórczych.
2. Spółka Akcyjna i zasady jej funkcjonowania
We współczesnej, rozwiniętej gospodarce rynkowej spółki akcyjne (korporacje) odgrywają
dominującą rolę. Warunkiem powstanie spółki akcyjnej jest posiadanie określonego
statusem kapitału założycielskiego, umożliwiającego wypuszczenie określonej liczby
akcji o określonych statusowo wartościach nominalnych.
Sprzedaż tych akcji na rynku kapitałowym prowadzi do znacznego powiększenia sumy
kapitału założycielskiego, co stwarza możliwości prowadzenia działalności inwestycyjnej i
eksploatacyjnej na znacznie większa skalę w porównaniu z możliwościami kapitału
indywidualnego.
Akcje nabywają akcjonariusze, którzy tym samym uzyskują prawo do udziału w
walnych zgromadzeniach, wybierania władz spółki, decydowania o podziale zysku oraz
uczestnictwa w zyskach spółki w postaci dywidendy. Prawo głosu kształtuje się
proporcjonalnie do posiadanych akcji.
W spółce akcyjnej występują dwie kategorie akcji: uprzywilejowane i zwykłe.
Akcje uprzywilejowane są pakietem praw własności do kapitału korporacji, które
uprawniają posiadacza do stałego udziału w zyskach w postaci stałej dywidendy
wypłacanej niezależnie od sytuacji finansowej spółki. Akcje uprzywilejowane należą
zazwyczaj do założycieli spółki akcyjnej.
Akcje zwykłe uprawniają posiadacza do udziału w zyskach, jakie pozostają po
uregulowaniu wszystkich innych zobowiązań spółki (m.in. podatków, dywident od akcji
uprzywilejowanych).
Spółka akcyjna jest spółką kapitałową, oznacza to, iż akcjonariusze odpowiadają za
zobowiązania firmy do wysokości swoich akcji, a nie całym swoim majątkiem (jak w
przypadku firmy o własności jednoosobowej).
W spółkach akcyjnych następuje oddzielenie zarządzania od własności. Akcjonariusze
z reguły nie zarządzają przedsiębiorstwem, lecz zatrudniają menadżerów. Akcjonariusze
na walnych zgromadzeniach wybierają spośród siebie radę nadzorczą, która powołuje i
kontroluje działalność zarządu odpowiedzialnego za operatywne kierowanie spółką.
Zyski korporacji są opodatkowane dwukrotnie: raz jako dochód korporacji, a drugi raz
po wypłacaniu jego części akcjonariuszom w formie dywidendy, która staje się
indywidualnym dochodem podlegającym opodatkowaniu.
Rozwój spółek akcyjnych spowodował powstanie holdingów, celem których jest
„trzymanie” akcji innych przedsiębiorstw w celu uzyskania kontroli nad podległymi
przedsiębiorstwami.
3. Podaż i popyt. Podaj definicję i omów czynniki od których zależą.
Opisz mechanizm funkcjonowania prawa popytu i podaży.
Popyt to takie zapotrzebowanie na dane dobro, za które nabywca gotowy jest
zapłacić ustaloną na rynku cenę, dysponując do tego celu odpowiednią sumą dochodu
pieniężnego.
Popyt nie jest więc tylko funkcją ceny danego dobra, ale również funkcją wysokości
dochodu jakim nabywca rozporządza. Do zaspokojenia tej samej lub zbliżonej potrzeby
mogą służyć różne dobra względem siebie substytucyjne, tj. mogące się wzajemnie
zastępować. Wiele dóbr ma również charakter komplementarny, czyli wzajemnie się
uzupełniający, np. rosnący popyt na samochody spowoduje wzrost popytu na benzynę,
opony etc.
Nabywca dokonuje więc wyboru spośród wielu dóbr na rynku. Przykłady te świadczą o
tym, iż popyt na dany towar jest funkcją wielu zmiennych:
- wysokości realnych dochodów
- poziomu ceny danego dobra
- poziomu cen dóbr substytucyjnych i komplementarnych
- oczekiwań zmian cen i dochodów
- indywidualnych preferencji konsumenta
- liczby konsumentów
Funkcjonalną zależność między wysokością popytu na dany towar a poziomem ceny
rynkowej ekonomiści nazwali prawem popytu.
Ustalono, iż w przeważającej liczbie przypadków popyt zmienia się w przeciwnym kierunku
w stosunku do zmiany ceny. Prawo to obowiązuje tylko przy założeniu, że pozostałe
czynniki nie ulegają zmianie.
Cena jednostkowa towaru (C)
Popyt jako malejąca funkcja ceny
C1
C2
C3
0
P
q1
q2
q3
Popyt na dany towar
(p)
Gdy cena towaru spada np. z C2 do C3 wówczas ludzie więcej kupują i łączny popyt na
dany towar rośnie z q2 do q3. Gdy cena towaru rośnie np. z C2 do C1, wówczas popyt na
dany towar spadnie z q2 do q3, ponieważ pewna część konsumentów ograniczy swoje
spożycie lub zrezygnuje całkowicie z jego zakupu i będzie starała się zaspokoić swoją
potrzebę tańszym substytutem.
Podaż to zaoferowanie dobra przez producenta lub sprzedawcę na rynku.
Istnieje funkcjonalny związek między poziomem ceny a wielkością podaży określonego
dobra. W przeciwieństwie do prawa popytu, prawo podaży zwraca uwagę na dodatnią
zależność między zmianą ceny a zmianą wielkości podaży. Inaczej bowiem na zmianę ceny
reaguje konsument a inaczej producent. Ten pierwszy zainteresowany jest jak najniższą
ceną nabywanych towarów i gdy cena spada kupuje więcej, gdy zaś rośnie, ogranicza
swoje zakupy. Producent jest oczywiście zainteresowany tym, aby cena wytwarzanych
przez niego wyrobów była jak najwyższa. Gdy cena spada przy innych warunkach
niezmienionych, produkcja staje się mniej opłacalna i wówczas producent stara się
ograniczyć rozmiary produkcji i podaży na rynek. Odwrotnie – gdy cena rośnie, wówczas
produkcja staje się bardziej opłacalna i to zachęca wytwórcę do zwiększenia produkcji i
podaży na rynek.
Zależność tą ilustruje wykres:
S2wzrost podaży
Wpływ ceny oraz innych czynników na
S1
C2
S3
Cena (C)
C1
0
q1
q2
q3
Podaż (P)
Krzywa podaży S, podobnie jak krzywa popytu P, może mieć różne nachylenie, które jest
mierzone stosunkiem zmiany ceny ∆ C do zmiany podaży towaru ∆ q.
O ile nachylenie krzywej popytu jest z reguły ujemne, o tyle nachylenie krzywej podaży
jest dodatnie, gdyż rozmiary podaży zmieniają się w tym samym kierunku co ceny, ale
niekoniecznie w tym samym stopniu.
Posuwanie się wzdłuż krzywej podaży S1 w górę lub w dół może wynikać tylko ze zmiany
poziomu ceny przy nie zmienionych warunkach produkcji i zbytu. Przejście na wyżej lub
niżej położoną krzywą następuje pod wpływem wszystkich innych czynników
oddziałujących na przy dotychczasowym poziomie ceny.
4. Co to jest cenowa elastyczność popytu i podaży. Podaj wzory.
Cenowa elastyczność popytu jest mierzona stosunkiem względnej zmiany popytu do
względnej zmiany ceny.
Współczynniki cenowej elastyczności popytu oblicza się na podstawie formuły:
ep = -
ΔP
ΔC
:
P
C
gdzie:
ep - współczynnik cenowej elastyczności popytu
ΔP - przyrost (lub spadek) popytu na skutek zmiany ceny
P - dotychczasowy popyt na towar q przy cenie C
ΔC - przyrost (lub obniżenie) ceny towaru q
C - dotychczasowa cena towaru q
W analizie ekonomicznej wyróżnia się trzy podstawowe kategorie cenowej
elastyczności popytu:
ep > 1 - elastyczność wysoka (popyt elastyczny)
ep = 1 - elastyczność jednostkowa (popyt zmienia się odwrotnie
proporcjonalnie do zmiany ceny)
ep < 1 elastyczność niska (popyt nieelastyczny)
Krzywe popytu różnią się od siebie względnymi elastycznościami:
W przypadku, gdy popyt jest sztywny (jakakolwiek zmiana ceny nie wywołuje zmiany
popytu) wówczas cenowa elastyczność popytu równa się zero. Oznacza to, iż konsument
nie reaguje na zmianę ceny. Może to dotyczyć towarów absolutnie niezbędnych i nie
dających się zastąpić jakimkolwiek innym towarem, np. sól.
Z przypadkiem popytu doskonale elastycznego możemy spotkać się jedynie przy
założeniu doskonałej konkurencji tzn. braku jakichkolwiek przeszkód w natychmiastowej
reakcji konsumenta na zmianę ceny. Przy istniejącym poziomie ceny producent może
sprzedać całą swoją produkcję.
W szczególnych przypadkach cenowa elastyczność popytu może równać się jedności
(jednostkowa elastyczność popytu). Funkcjonalna zależność między ceną a popytem
przybiera wówczas kształt hiperboli.
Elastyczność podaży mierzy się stosunkiem procentowej zmiany wielkości podaży ΔS do
procentowej zmiany ceny ΔC
S
C
Można to wyrazić wzorem:
es = gdzie:
ΔS
ΔC
:
S
C
es
ΔS
S
ΔC
C
- współczynnik cenowej elastyczności popytu
- przyrost (lub spadek) popytu na skutek zmiany ceny
- dotychczasowy popyt na towar q przy cenie C
- przyrost (lub obniżenie) ceny towaru q
- dotychczasowa cena towaru q
Elastyczność podaży może przybierać różne wartości – z reguły są to wartości dodatnie,
gdyż podaż dóbr zmienia się na ogół w tym samym kierunku co cena, chociaż nie zawsze
w tym samym stopniu.
Dwoma skrajnymi przypadkami elastyczności podaży to pionowa i pozioma krzywa
podaży.
Cena C
es = 0
C1
es = 0
0
Podaż (S)
Pionowa krzywa podaży ma elastyczność zerową, gdyż wzrost lub spadek ceny nie
wywołuje żadnych zmian w podaży produkcji. Podaż jest sztywna.
Pozioma krzywa podaży ma elastyczność równą nieskończoności, gdyż przy tej samej
cenie można liczyć na nieskończenie duże przyrosty podaży, jeśli tylko producenci znajdą
zbyt na wytworzoną produkcję.
5. W jakich sytuacjach państwo ustala ceny maksymalne i minimalne.
Jakie są ich konsekwencje?
Zdarzają się dobra, które są wytwarzane w ograniczonych ilościach w stosunku do popytu
i nawet w dłuższym okresie nie ma możliwości znacznego zwiększania ich podaży. Dobra
te spełniają jednak istotną rolę w życiu pewnej kategorii konsumentów, np. mieszkania
komunalne. Wówczas interes publiczny wymaga, aby na mieszkania komunalne ustalona
została cena maksymalna.
S
Cena (C)
E
C1
A
Cmax
0
Wyznaczanie ceny
maksymalnej
Niedobór
B
P
Popyt (P) i podaż (S)
Cena równowagi w punkcie E oznaczałaby, że mieszkania komunalne byłyby dostępne dla
znacznie mniejszej liczby rodzin o niższych dochodach. Popyt byłby wówczas mniejszy i
dzięki wysokiej cenie równowagi rynkowej można byłoby go zrównoważyć z ograniczoną
podażą tych mieszkań.
Interes społeczny wymaga jednak ustalenia ceny maksymalnej na poziomie Cmax, a
więc znacznie niższej od ceny równowagi. Przy cenie maksymalnej Cmax występuje
jednak nadwyżka popytu na mieszkania komunalne w punkcie B nad ich podażą w punkcie
A.
Cenie maksymalnej regulowanej przez państwo towarzyszy zjawisko niedoboru
podaży w stosunku do popytu.
O dostępie do mieszkania decyduje wówczas nie cena rynkowa, lecz kryteria pozarynkowe
oparte na stopniu pilności podstawowej potrzeby społecznej. Wprowadza się wówczas
określone kryteria racjonowania dobra rzadkiego.
Podobnie w szczególnie uzasadnionych przypadkach może być stosowana cena
minimalna.
Wyznaczanie ceny
minimalnej
S
Cena (C)
Cmin
Cr
Nadwyżka
E
P
0
Popyt (P) i podaż (S)
Podczas gdy cena maksymalna leży poniżej punktu równowagi wyznaczonego przez
mechanizm wolnej konkurencji, to cena minimalna leży powyżej punktu równowagi
rynkowej.
Ceny minimalne w niektórych krajach ustalane są przez państwo np. dla mleka lub
przetworów mlecznych, w celu zapewnienia rolnikom opłacalności produkcji.
Gdyby ceny tych produktów kształtował rynek, wówczas zgodnie z prawem popytu i
podaży cena równowagi Cr ustaliłaby się na znacznie niższym poziomie. Przy cenie
minimalnej, jak wynika z wykresu, wystąpiłaby nadwyżka podaży produktów nad ich
popytem, której nie można byłoby sprzedać na normalnym rynku. Wówczas tę nadwyżkę
produktów rolnych musi kupić państwo i pokryć koszty ich magazynowania lub
przeznaczyć na cele charytatywne, bądź też starać się je wyeksportować za granicę.
6. Elastyczność dochodowa popytu
Istotnym elementem wpływającym na poziom oraz strukturę popytu konsumpcyjnego jest
wielkość dochodu, jakim rozporządza nabywca. Reakcję popytu na zmianę dochodu mierzy
się dochodową elastycznością popytu.
Dochodowa elastyczność popytu jest stosunkową zmienną popytu na dane dobro
podzieloną przez stosunkową zmianę dochodu.
Wyraża się to wzorem:
ed =
ΔP
Δd
:
P
d
gdzie:
ed
ΔP
P
Δd
d
- współczynnik dochodowej elastyczności popytu
- przyrost (lub spadek) popytu
- dotychczasowy popyt przy dochodzie d
- przyrost (lub spadek) dochodu
- dotychczasowy dochód konsumenta
7. Scharakteryzuj prawo Engla
Statystyk niemiecki, Ernest Engel pierwszy przeprowadził badania budżetów rodzin
robotniczych, które wykazały, że w miarę wzrostu przeciętnego dochodu na jednego
członka rodziny nie tylko rośnie ogólny popyt, ale zmienia się również jego struktura.
Zmiany te idą w kierunku zmniejszania procentowego udziału wydatków na żywność oraz
inne dobra niższego rzędu i zwiększenia udziału wydatków na dobra wyższego rzędu
(dobra konsumpcyjne trwałego użytkowania).
Tę ogólną prawidłowość zmian w strukturze popytu konsumpcyjnego pod wpływem
wzrostu dochodu ludności nazywa się prawem Engla.
Przeciętny wskaźnik wzrostu kosztów utrzymania jest średnią ważoną wskaźników
wzrostu cen w poszczególnych grupach wydatków , w której funkcje wag spełniają udziały
wydatków w ogólnej sumie wydatków gospodarstw domowych.
W celu obliczenia wskaźnika zmiany przeciętnego poziomu płacy realnej niezbędne jest
ustalenie nie tylko wskaźnika wzrostu kosztów utrzymania, ale także wskaźnika wzrostu
przeciętnego poziomu płacy nominalnej w kraju przy podstawie 100 w punkcie
wyjściowym.
Przy założeniu, że wskaźnik wzrostu płac nominalnych wynosi np. 115,5,
a wskaźnik wzrostu kosztów utrzymania wynosi 110,9, wskaźnik zmian płacy realnej
wyniesie:
(115,5 * 100) : 110,9 = 104,1
Mimo, że przeciętne płace wzrosły o 15,5%, to przeciętne płace realne wzrosły tylko o
4,1%. Gdyby założyć, że wskaźnik wzrostu płac nominalnych wynosił tylko 106,5,
wówczas przy obliczonym wskaźniku wzrostu kosztów utrzymania, płace realne spadłyby
do poziomu:
(106,5 * 100) : 110,9 = 96
Ponieważ poziom płacy realnej z roku poprzedniego przyjmuje za 100, wówczas:
100 – 96 = 4
Oznacza to, że płaca realna w tym przypadku spadła o 4 punkty procentowe.
Płaca nominalna, to wynagrodzenie, jakie otrzymuje pracownik do ręki, zaś płaca realna
decyduje o tym, co można przeciętnie kupić za nią na rynku.
ZADANIE
8. Podana jest funkcja popytu względem ceny w postaci tabeli. Sporządź
wykres. Oblicz współczynniki elastyczności cenowej popytu przy podanych
cenach. Oblicz utarg całkowity osiągany przy poszczególnych cenach.
W przeważającej liczbie przypadków popyt zmienia się w przeciwnym kierunku w stosunku
do zmiany ceny:
Cena
jednostkowa
towaru (C)
C1
C2
C3
q1
q2
q3
Popyt na dany towar (P)
Współczynniki cenowej elastyczności popytu oblicza się na podstawie formuły:
ep =
-
ΔP
ΔC
:
P
C
gdzie:
ep - współczynnik cenowej elastyczności popytu
ΔP - przyrost (lub spadek) popytu na skutek zmiany ceny
P - dotychczasowy popyt na towar q przy cenie C
ΔC - przyrost (lub obniżenie) ceny towaru q
C - dotychczasowa cena towaru q
Utarg całkowity:
Uc = C * P
PRZYKŁAD
Cena 1 biletu
C
Wielkość zapotrzebowania na bilety
P
500
400
300
200
300
400
a. Sporządź wykres
Dane:
C1=500
C2=450
C3=400
P1=200
P2=300
P3=400
C
500
450
400
200 300 400
P
b. Oblicz współczynniki cenowej elastyczności popytu przy podanych cenach.
Dla C1:
C=500
ΔC=50
P=200
ΔP=-100
ep =
-
(C1-C2)
(P1-P2)
-100
200
:
50
500
=5
C2 i C3 na takiej samej zasadzie.
c. Oblicz utarg całkowity osiągany przy tych cenach.
Dla C1:
Uc= C1*P1
Uc= 100 000
ZADANIE
9. Dysponując danymi: cena dobra X, wielkość jego popytu na to dobro,
zmiana ceny, współczynnik elastyczności popytu; oblicz:
a. zmianę popytu,
b. zmianę utargu całkowitego.
Dane:
C - dotychczasowa cena towaru
P - dotychczasowy popyt na towar przy cenie C
ΔC - przyrost (lub obniżenie) ceny towaru
ep - współczynnik cenowej elastyczności popytu
Obliczyć:
ΔP - przyrost (lub spadek) popytu na skutek zmiany ceny
Uc – utarg całkowity
ep =
-
Przykład
ΔP
ΔC
:
P
C
C=100
P=200
ΔC=50
ep=2
2=
ΔP =
ΔP
50
:
200
100
1
50
Zmiana utargu całkowitego:
ΔUc= ΔC* ΔP=1
ZADANIE
10. Określone są funkcje popytu i podaży w formie równań algebraicznych:.......
Oblicz:
a. Cenę równowagi
b. Ilość towaru na rynku
PRZYKŁAD
a. Cena równowagi
Założenie:
Popyt Qp = Podaży Qs
Qp= 280 – C
Qs= 7C -320
280 – C = 7C – 320
-C – 7C = -280 - 320
8C = 600
C= 75
b. Ilość towaru na rynku
Qp= 280 – C
Qs= 7C -320
Qp= 280 – 75 = 205
Qs= 7C –320 = 205
Qp=Qs
INTERPRETACJA WYKRESU
11. Posługując się krzywą obojętności konsumenta określ punkt równowagi
konsumenta. Zinterpretuj rysunek.
TEORIA
Współczesna teoria zachowania się konsumenta opiera się na uporządkowanym systemie
preferencji konsumowanych dóbr. Preferencje te są ilustrowane za pomocą krzywych
obojętności o różnym możliwie nachyleniu i ograniczeniu analizy do dwóch dóbr
substytucyjnych.
Krzywa obojętności przedstawia wszystkie kombinacje dwóch dóbr, które są dla
konsumenta obojętne. Oznacza to, że każda z tych kombinacji daje
konsumentowi takie samo zadowolenie, czyli ten sam poziom całkowitej
użyteczności.
Analizujemy miesięczną konsumpcję warzyw oraz mięsa w kilogramach i proporcje
spożycia obu dóbr konsumpcyjnych dają konsumentowi takie samo zadowolenie.
Kombinacje konsumpcji warzyw i mięsa w kilogramach:
Kombinacje Spożycie warzyw Spożycie mięsa
A
9
1
B
5
2
C
3
3
D
1
5
Krzywa obojętności konsumenta:
Warzywa (kg)
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Mięso (kg)
Preferencje klienta można zilustrować za pomocą wielu krzywych obojętności, czyli układ
krzywych obojętności tworzy mapę gustów konsumenta. Informują one o tym, czego
konsument sobie życzy, aby zmaksymalizować swoje zadowolenie.
O ile krzywa preferencji wyraża pragnienia i upodobania konsumenta, o tyle linia budżetu
określa jego realne możliwości.
Załóżmy, że konsument przeznacza na kupno warzyw i mięsa 100 jednostek pieniężnych.
Cena kg warzyw = 10 jedn., mięsa = 25 jedn. Za sto jednostek może zatem kupić:
mięso w kg
0 1 2 3 4
Warzywa w kg 10 7,5 5 2,5 0
Na wykresie linia budżetu konsumenta dla obu dóbr przyjmuje nachylenie ujemne:
Warzywa (kg)
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
1 2 3 4 5 6 7 8
Mięso (kg)
Punkt styczności krzywej i2 obojętności z linią budżetu AB konsumenta wyznacza punkt
równowagi:
Krzywa obojętności i linia budżetu konsumenta na przykładzie dwóch dóbr
Warzywa (kg)
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
Opt
i1
i2
i3
1 2 3 4 5 6 7 8
Mięso (kg)
Punkt ten wskazuje, iż konsument przy danych dochodach pieniężnych maksymalizuje
użyteczność całkowitą płynącą z określonej proporcji spożycia mięsa i warzyw. Punkty
leżące na krzywej i1 są mniej preferowane w stosunku do punktów leżących na krzywej i2
gdyż reprezentują łącznie mniejsze spożycie zarówno warzyw jak i mięsa, a więc są
poniżej możliwości finansowych konsumenta. Chociaż kombinacje leżące na krzywej i3 są
bardziej preferowane przy danych cenach, nie mieszczą się jednak w budżecie
konsumenta.
W podanym przykładzie najbardziej korzystne zakupy to: 5 kg warzyw i 2 kg mięsa.
Punkt styczności linii budżetu z krzywą obojętności stanowi optymalne połączenie pragnień
i możliwości konsumenta.
TEORIA + WYKRES
12. Czym różni się krańcowa produkcyjność pracy od jej produkcyjności
przeciętnej? Spróbuj zilustrować zależności między tymi kategoriami za pomocą
rysunku.
Przeciętna produkcyjność jest mierzona wielkością produkcji na jednego
zatrudnionego, czyli Q/L zaś krańcowa produkcyjność jest mierzona przyrostem
produkcji w stosunku do przyrostu zatrudnionych, czyli ΔQ/ΔC.
Do punktu b, wyznaczonego styczną wyprowadzoną z początku układu osi współrzędnych,
przeciętna produkcyjność pracy rośnie, ale w tempie coraz wolniejszym i w punkcie b
osiąga swój najwyższy poziom. Od punktu b do punktu c produkcyjność przeciętna spada,
gdyż produkcja rośnie wolniej niż zatrudnienie. W punkcie c' produkcyjność pracy osiąga
swój przeciętny poziom w warunkach pełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych
przedsiębiorstwa i dalej mogłaby spadać, gdyby przedsiębiorca nadal zwiększał
zatrudnienie. Byłoby to jednak postępowanie nieracjonalne.
Krańcowa produkcyjność pracy rośnie tylko do punktu a, kiedy produkcja rośnie więcej
niż proporcjonalnie w stosunku do wzrostu zatrudnienia. W punkcie przegięcia krzywej
produktu całkowitego produkcyjność krańcowa osiąga swój najwyższy poziom w
przedsiębiorstwie. Odtąd produkcja całkowita rośnie mniej niż proporcjonalnie w stosunku
do wzrostu zatrudnienia i produkcyjność krańcowa systematycznie spada aż do wartości
zerowej w punkcie, w którym nie występuje już przyrost produkcji. Dalsze zwiększanie
zatrudnienia mogłoby spowodować ujemną produkcyjność krańcową.
13. Wyjaśnij i zinterpretuj graficznie pojęcie izokwanty.
Załóżmy że w fabryce obuwia pragnie się wytwarzać 1000 par butów dziennie. Tę ilość
butów można jednak wytworzyć przy bardzo różnej liczbie zatrudnionych pracowników i
różnej liczbie maszyn. Obszar możliwych kombinacji obu tych czynników produkcji jest
przedstawiany w teoretycznej analizie w postaci izokwanty, zwanej inaczej krzywą
jednakowego produktu:
60
a
50
Liczba maszyn (M)
40
30
20
10
0
b
c
d
Q1=100
10 20 30 40 50 60 70 80
Liczba pracowników (L)
Podane punkty: a, b, c i d, oznaczają, że owe 1000 par butów dziennie można wytworzyć,
angażując w proces produkcyjny: 60 maszyn i 10 pracowników (punkt a), 30 maszyn i 20
pracowników (punkt b), 20 maszyn i 30 pracowników (punkt c) lub 10 maszyn i 60
pracowników (punkt d).
Ruch wzdłuż izokwanty oznacza przyrost jednego i spadek drugiego czynnika produkcji
przy zachowaniu takiej samej wielkości produkcji.
15. Wyjaśnij gdzie znajduje się optymalna kombinacja czynników produkcji przy
danej linii jednakowego nakładu.
Załóżmy, że przeciętna płaca pracownika wynosi 1200 jednostek pieniężnych, zaś
przeciętna cena maszyn obuwniczych wynosi 1600 jednostek. Ogólny zasób środków
finansowych, jakimi dysponuje przedsiębiorstwo, wynosi 96 000 jednostek. Przy nie
zmienionej relacji cen czynników wytwórczych przedsiębiorca mógłby nabyć i zastosować
za owe 96 000 jednostek pieniężnych następujące kombinacje czynników kapitału i pracy:
liczba maszyn
liczba pracowników
60
O
50
13,3
40
26,6
30
40
20
10
0
53,3 66,6 80.
Te kombinacje tworzą linię jednakowego nakładu (lub kosztu). Wszystkie bowiem
punkty na tej linii reprezentują możliwe kombinacje nakładów kapitału i pracy, które mogą
być nabyte za łączną sumę 96 000 jednostek pieniężnych.
Zestawiając obliczoną z podanego przykładu linię jednakowego nakładu z trzema
izokwantami reprezentującymi różne ilości wytwarzania tej samej produkcji:
Q1 = 1000, Q2 = 1500 i Q3 = 2000 par butów dziennie, można wyznaczyć najbardziej
efektywny zestaw czynników produkcji na podstawie następującego wykresu:
Liczba maszyn (M)
10 20 30 40 50 60 70 80
Liczba pracowników (L)
Krzywa jednakowego produktu (izokwanta) pokazuje, jakie kombinacje metod
wytwarzania są niezbędne, aby wytworzyć tę samą wielkość produkcji. Krzywa
jednakowego nakładu ilustruje, jakie kombinacje metod wytwarzania są możliwe do
zastosowania po uwzględnieniu relacji cen obu czynników wytwórczych oraz wysokości
zasobu środków finansowych, jakim dysponuje producent.
Nałóżmy krzywe jednakowego nakładu na „mapę" izokwant. Punktem optimum jest ten,
który znajduje się na najwyżej usytuowanej izokwancie. Jest to punkt styczności krzywej
jednakowego nakładu i izokwanty. Punkt ten jest oznaczony na rysunku symbolem e.
Występuje wówczas optymalna, tzn. najlepsza z możliwych kombinacji czynników
wytwórczych.
16. Podaj i zinterpretuj funkcję Cobb Douglasa.
W 1927 roku ekonomista Douglas i matematyk Cobb sformułowali długookresową
funkcję produkcji:
1)
Yt = a · Ft٤ · Lt1-٤
Yt – dochód narodowy w czasie t=1,2,3...n lat
Ft – wartość majątku trwałego (kapitału) w gospodarce narodowej w czasie t
Lt – liczba zatrudnionych pracowników przy wytwarzaniu dochodowego w czasie t
a,٤ – stałe parametry funkcji
Szczególną właściwością tej funkcji jest to, że jej wykładniki potęgowe sumują się do
jedności, czyli ٤ + (1 – ٤) = 1. Oznacza to, iż funkcja opiera się na założeniu stałych
korzyści ze skali produkcji.
Najistotniejszą rzeczą jest zrozumienie treści ekonomicznej parametru ٤, skoro 1 – ٤ jest
dopełnieniem jedności. Ta postać funkcji produkcji zachowuje sens ekonomiczny jedynie
wówczas, gdy spełniony jest warunek: 0 < ٤ < 1. Gdy ٤ = 1, wówczas cała funkcja traci
swój wieloczynnikowy charakter, gdyż sprowadza się do postaci: Yt = a · Ft, ponieważ L
do potęgi zerowej równa się jedności.
Przy takiej uproszczonej postaci wielkość a równa się Yt/Ft. Tę relację nazywa się
przeciętną produktywnością majątku trwałego zmieniającą się w czasie t.
Odwrotność tej relacji nazywana jest przeciętną kapitałochłonnością produkcji.
Jeżeli założymy, że ٤ = 0, wówczas funkcja przekształca się w postać: Yt = a · Lt, stąd a=
Yt/Lt=Pl. Tę relację nazywa się przeciętną produkcyjnością pracy Pl mierzoną
dochodem narodowym na jednego zatrudnionego.
Dzieląc funkcję 1) przez L, otrzymamy: Y/L = a · F · L
/ L, stąd PL =a · (F/L)
1-٤
٤
Relację F/L oznaczamy literą U i nazywamy przeciętnym uzbrojeniem jednego
stanowiska pracy. Wówczas po obliczeniu różniczki ostatniego równania uzyskujemy:
٤
dPL= a ·٤U dU. Dzieląc ٤-1
dalej tą różniczkę przez równanie PL =a · (F/L)
uzyskujemy: dPL/PL = ٤ · dU/U, stąd ٤ = dPL/PL : dU/U. Uzyskujemy w ten sposób
odpowiedź, iż parametr ٤ jest współczynnikiem elastyczności tempa wzrostu
produkcyjności pracy do tempa wzrostu technicznego uzbrojenia pracy.
Jeśli ٤ jest dodatnie i mniejsze od jedności, oznacz to, że stopa wzrostu technicznego
uzbrojenia pracy przewyższa stopę wzrostu wydajności pracy. Taka wartość współczynnika
٤ oznacza, że dochód narodowy Y reaguje wolniejszym wzrostem na wzrost majątku
trwałego F. Jeśli F rośnie o 1%, to dochód narodowy wzrośnie o ٤ · Y, zaś z tytułu wzrostu
L o 1% dochód narodowy wzrośnie o (1-٤) · Y
INTERPRETACJA WYKRESU
17. Wyjaśnij na rysunku gdzie znajduje się granica opłacalnego zatrudnienia w
przedsiębiorstwie. Zdefiniuj zastosowanie pojęcia.
Stan zatrudnienia zależy od popytu na pracę. Punkt widzenia pracodawcy zgłaszającego
popyt na pracę wynika w przeciętnym modelu ze swoistego rachunku marginalnego.
Pracodawca porównuje płacę z efektem pracy mierzonym krańcowym produktem pracy.
PRZYKŁAD
Pojęcie krańcowej produkcyjności pracy przedstawić można na przykładzie,
opierającym się na założeniu, iż zasób kapitału (liczba maszyn i urządzeń
określająca zdolności produkcyjne przedsiębiorstwa) jest stały i nie zmienia się
w czasie, zmiennym czynnikiem jest ludzka praca.
Krańcowa produkcyjność pracy jako podstawa płacy realnej pracownika:
Liczba
pracowników
0
1
2
3
4
5
Suma
wytworzonych
produktów
1
10
24
36
42
46
Przyrost
produktów
2
10
14
12
6
4
Cena
jednostkowa
produktu
2
1000
1000
1000
1000
1000
Krańcowa
produkcyjność
pracy
2*3
10 000
14 000
12 000
6 000
4 000
Przy założeniu, że płaca realna pracownika wynosi 6000 jednostek pieniężnych,
pracodawcy opłaci się zatrudnić tylko czterech pracowników, gdyż przy trzecim pracowniku
produkcyjność krańcowa jest większa od płacy realnej, co zapewnia nadwyżkę (zysk)
przedsiębiorcy, zaś przy piątym pracowniku produkcyjność krańcowa jest już mniejsza od
płacy realnej, co oznaczałoby stratę dla przedsiębiorcy. Granicę opłacalności
racjonalnego zatrudnienia wyznacza zatem równość płacy realnej z
produkcyjnością krańcową. Warunek ten spełnia w przykładzie czwarty pracownik.
Powyższy przykład liczbowy jest oparty na założeniu stałej ceny. Jeśli cena produktu
wzrośnie, np. z 1000 do 1500, wówczas wzrośnie także produkcyjność pracy mierzona w
cenie rynkowej. Produkcyjność piątego pracownika wyniesie wówczas nie 4000, lecz 6000
jednostek pieniężnych. Dodatkowe zatrudnienie tego pracownika, jeśli płaca jego nie
wzrośnie, stanie się dla przedsiębiorcy opłacalne. Jeśli płaca także wzrośnie o 50% i
wyniesie 9000 jednostek pieniężnych, wówczas granica zatrudnienia utrzyma się na
czwartym pracowniku. Ten sam problem można zilustrować następującym wykresem:
Płace realne (W)
Poziom płacy realnej
Wo
Krzywa produkcyjności pracy Ppr
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
Liczba zatrudnionych pracowników (L)
W warunkach doskonałej konkurencji przedsiębiorca zatrudni wszystkich pracowników,
których produkcyjność krańcowa pracy jest wyższa od poziomu płacy realnej. Granicą
opłacalności zatrudnienia jest zrównanie produkcyjności pracy z płacą realną,
które w tym przypadku następuje przy zatrudnionym dziesiątym pracowniku. Oznacza to,
że pozostali pracownicy nie zostaną zatrudnieni, gdyż ich produkcyjność kształtuje się
poniżej poziomu płacy realnej. Zatrudniając tych pracowników przedsiębiorca poniósłby
stratę.
18. Scharakteryzuj równowagę na rynku pracy.
Równowaga rynku pracy oznacza stan, w którym pracownicy są skłonni wykonać pracę
przy takiej płacy realnej, jaką pracodawcy są skłonni zaoferować. Płaca realna będzie się
utrzymywała na poziomie równowagi w punkcie E tak długo, jak długo nie zmieni się
położenie krzywej podaży pracy i popytu na pracę:
Nadwyżka
pracowników
Płace realne (W)
Krzywa podaży pracy
W2
E
W1
W3
Krzywa popytu na pracę
Niedobór
pracowników
L2
L1
L3
Liczba zatrudnionych pracowników (L)
Przy niskiej płacy W3 podaż pracy wynosi zaledwie L2, zaś przy wysokiej płacy W2 podaż
pracy wzrasta do L3. Zatem przy poziomie płacy W2 występuje nadwyżka podaży pracy
L3 nad popytem na pracę L2. Na rynku pracy pojawia się wówczas bezrobocie.
Przy poziomie płacy W3 występuje niedobór pracowników, gdyż popyt na pracę L3
znacznie przewyższa podaż pracy L2. Liczba pracowników chętnych do podjęcia pracy jest
mała. Gdy zatrudnienie nie znajduje się w punkcie równowagi L1, wówczas zarówno na
przedsiębiorców, jak i pracowników oddziałują bodźce do zwiększenia zatrudnienia.
Nadwyżka podaży pracy nad popytem na pracę przy płacy W2 będzie wpływała na
obniżenie płacy realnej do poziomu W1, zaś niedobór pracowników w stosunku do popytu
na pracę będzie podbijał płace do poziomu W1. W pierwszym przypadku, przy płacy
realnej W2 równej produkcyjności krańcowej, przedsiębiorcy zatrudnią tylko L2, zaś
pracownicy chcieliby uzyskać pracę w rozmiarach L2. W drugim zaś przypadku, przy płacy
realnej W3 równej produkcyjności krańcowej, przedsiębiorcy mogliby zatrudnić
pracowników w wielkości W3, pracownicy jednak byliby gotowi podjąć pracę tylko w
rozmiarach L2.
Ten stan nierównowagi w modelu doskonałej konkurencji nie może być trwały i dopóki
będzie utrzymywać się jakakolwiek różnica między płacą a wartością krańcowego produktu
pracy, dopóty będą działały mechanizmy korygujące. W modelu, w którym zakłada się
doskonale elastyczne płace, płaca realna ulega odchyleniu w taki sposób, aby
zrównoważyć rynek pracy w punkcie przecięcia się krzywych podaży i popytu.
19. Co to są koszty alternatywne oraz koszty ekonomiczne?
Koszt alternatywny to koszt utraconych możliwości.
Wychodzi się tu z założenia, że właściciel lokując swój kapitał w przedsiębiorstwie, traci
tym samym możliwość uzyskania odsetek w banku z tytułu depozytu długoterminowego.
Jednocześnie zajmując się swoim przedsiębiorstwem, rezygnuje z tego wynagrodzenia,
jakie mógłby uzyskać, gdyby zatrudnił się jako pracownik najemny u innego
przedsiębiorcy.
Koszt alternatywny obejmuje w tym przypadku utracone procenty od kapitału oraz koszt
pracy właściciela lub współwłaściciela firmy.
Można to zanalizować na przykładzie:
Utarg całkowity
- Koszt księgowy
Zysk księgowy
1000
700
Koszt księgowy
700
+ Koszt alternatywny kapitału 100
+ Koszt pracy właściciela
150
300
Łącznie koszty ekonomiczne
950
Do kosztów ekonomicznych wlicza się zatem wynagrodzenie kapitału oraz
wynagrodzenie pracy właściciela; pozycje te są traktowane jako koszt alternatywny
(100 + 150 = 250). Gdy przedsiębiorca sprzedaje swoją produkcję według kosztów
ekonomicznych, otrzymuje wówczas jedynie zysk normalny, który jest częścią składową
kosztów ekonomicznych jako koszt utraconych możliwości.
W podanym przykładzie przedsiębiorca osiąga nie tylko 250 jednostek pieniężnych zysku
normalnego, ale także zysk nadzwyczajny (ekonomiczny).
20. Wyjaśnij pojęcie optimum technicznego.
Przedsiębiorca osiąga techniczne optimum produkcji w punkcie, w którym krzywa
kosztów krańcowych Kk przecina krzywą przeciętnych kosztów całkowitych Kpc.
Można to określić równaniem:
Kk = Kpc (warunek technicznego optimum produkcji)
W punkcie tym, wytwarzana produkcja Q charakteryzuje się najniższymi
przeciętnymi kosztami wytwarzania. Każde zwiększenie lub zmniejszenie
rozmiarów produkcji w porównaniu z wielkością Qopt.tech. oznacza zwiększenie
kosztów wytwarzania na jednostkę produkcji.
21. Wyjaśnij i zilustruj pojęcie optimum ekonomicznego.
W modelu konkurencji doskonałej cena i utarg przeciętny pokrywają się z utargiem
krańcowym. Cena w układzie dwuwymiarowym jest ilustrowana linią poziomą. Chociaż
wszystkie dobra sprzedawane są po tej samej cenie, to nie wszystkie wytwarzane są przy
tych samych kosztach.
Przedsiębiorstwo osiąga maksimum zysku w punkcie przecięcia się krzywej
kosztów krańcowych z krzywą utargu krańcowego, oznaczonym symbolem e.
Zapisujemy to równaniem:
Kk = Uk
Ten punkt wyznacza optymalne rozmiary produkcji w przedsiębiorstwie, nazywany jest on
optimum ekonomicznym:
Produkcja (Q)
Jak wynika z rysunku, zwiększanie rozmiarów produkcji, poza wyznaczone optimum
ekonomiczne, przyniosłoby zmniejszenie zysku przedsiębiorstwa, gdyż od tego punktu
koszty krańcowe są już większe w stosunku do utargu krańcowego.
Mniejsze rozmiary produkcji oznaczałyby niewykorzystanie wszystkich możliwości
zwiększenia zysku, bowiem na lewo od punktu, w którym Kk = Uk, koszty krańcowe,
mimo że wykazują stale tendencję rosnącą, są niższe od utargu krańcowego.
Zysk na jednostkę produkcji zj jest nadwyżką ceny C nad przeciętnymi
kosztami całkowitymi Kpc.
Czyli:
zj = C – Kpc
Na rysunku jest on zaznaczony odcinkiem pionowym między punktami e oraz g.
Zysk całkowity Zc jest iloczynem zysku jednostkowego zj i ilości wytworzonej produkcji Q,
czyli:
Zc = zj · Q
lub:
stąd:
Zc = (C-Kpc) · Q
Zc = Uc - Kc
Zysk całkowity w przedsiębiorstwie jest dodatnią różnicą między utargiem całkowitym a
kosztami całkowitymi. Jest on nazywany zyskiem nadzwyczajnym. Wynika on z
korzystnego kształtowania się ceny (utargu przeciętnego) w stosunku do przeciętnych
kosztów wytwarzania. Istnienie zysku nadzwyczajnego w warunkach doskonałej
konkurencji oznacza, że przedsiębiorstwa znajdują się w korzystnej sytuacji ekonomicznej.
Zysk nadzwyczajny w przedsiębiorstwie występuje wówczas, gdy spełniony jest warunek:
Kk = C > Kpc
Oznacza to, że cena musi się kształtować powyżej przeciętnego kosztu wytwarzania na
jednostkę produkcji. Minimalny poziom kosztów jednostkowych wyraża równanie Kk = Kpc
w punkcie m.
INTERPRETACJA WYKRESU
22. Wyjaśnij, w którym momencie występuje maksymalizacja zysku w przedsiębiorstwie.
Zinterpretuj rysunek.
Maksymalizację zysku rozpatrujemy przy założeniu konkurencji doskonałej. Model
konkurencji doskonałej zakłada istnienie dużej liczby małych przedsiębiorstw, z których
żadne z osobna wzięte nie może kształtować ceny. Wszyscy producenci wytwarzają dobra
homogeniczne. Producenci mają pełną swobodę wejścia i opuszczenia rynku. Każde
przedsiębiorstwo może sprzedać po bieżącej cenie rynkowej to wszystko, co wytwarza, i
nie ma potrzeby oferowania produktów po niższej cenie. Również konsument nie może
decydować o cenie. Istnieje pełna przejrzystość rynku, tzn. że wszyscy konsumenci są
doskonale zorientowani co do cen różnych produktów i jest im obojętne, u którego
producenta dokonają zakupu.
Maksymalizacja zysku zależy nie tylko od wysokości przeciętnych i krańcowych kosztów
produkcji, ale także od wysokości ceny rynkowej. Cena rynkowa w modelu konkurencji
doskonałej jest dana i nie zmienia się wraz ze zmianą wielkości produkcji w
przedsiębiorstwie. A więc zależności między ceną a utargiem przeciętnym oraz utargiem
krańcowym można wyrazić następującymi równaniami:
Uc =
Up
C∙Q
C∙Q
=
Q
ΔUc
C∙ΔQ
Uc =
=
ΔQ
ΔQ
C=
Up
=
Uk
Gdzie:
Uc – utarg całkowity (iloczyn ceny i sprzedanej produkcji)
C – cena
Q – produkcja sprzedana
Up – utarg przeciętny (utarg całkowity podzielony przez ilość sprzedanej produkcji
Uk – utarg krańcowy (przyrost utargu całkowitego podzielony przez przyrost
produkcji sprzedanej)
W modelu konkurencji doskonałej cena i utarg przeciętny pokrywają się z utargiem
krańcowym. Cena w układzie dwuwymiarowym jest ilustrowana linią poziomą. Chociaż
wszystkie dobra sprzedawane są po tej samej cenie, to nie wszystkie wytwarzane są przy
tych samych kosztach.
Przedsiębiorstwo osiąga maksimum zysku w punkcie przecięcia się krzywej
kosztów krańcowych z krzywą utargu krańcowego, oznaczonym symbolem e.
Zapisujemy to równaniem:
Kk = Uk
Ten punkt wyznacza optymalne rozmiary produkcji w przedsiębiorstwie, nazywany jest on
optimum ekonomicznym:
Produkcja (Q)
Jak wynika z rysunku, zwiększanie rozmiarów produkcji, poza wyznaczone optimum
ekonomiczne, przyniosłoby zmniejszenie zysku przedsiębiorstwa, gdyż od tego punktu
koszty krańcowe są już większe w stosunku do utargu krańcowego.
Mniejsze rozmiary produkcji oznaczałyby niewykorzystanie wszystkich możliwości
zwiększenia zysku, bowiem na lewo od punktu, w którym Kk = Uk, koszty krańcowe,
mimo że wykazują stale tendencję rosnącą, są niższe od utargu krańcowego.
Zysk na jednostkę produkcji zj jest nadwyżką ceny C nad przeciętnymi
kosztami całkowitymi Kpc.
Czyli:
zj = C – Kpc
Zysk całkowity Zc jest iloczynem zysku jednostkowego zj i ilości wytworzonej produkcji Q,
czyli:
Zc = zj · Q
lub:
stąd:
Zc = (C-Kpc) · Q
Zc = Uc - Kc
Zysk całkowity w przedsiębiorstwie jest dodatnią różnicą między utargiem całkowitym a
kosztami całkowitymi. Jest on nazywany zyskiem nadzwyczajnym. Wynika on z
korzystnego kształtowania się ceny (utargu przeciętnego) w stosunku do przeciętnych
kosztów wytwarzania. Istnienie zysku nadzwyczajnego w warunkach doskonałej
konkurencji oznacza, że przedsiębiorstwa znajdują się w korzystnej sytuacji ekonomicznej.
Zysk nadzwyczajny w przedsiębiorstwie występuje wówczas, gdy spełniony jest warunek:
Kk = C > Kpc
Oznacza to, że cena musi się kształtować powyżej przeciętnego kosztu wytwarzania na
jednostkę produkcji. Minimalny poziom kosztów jednostkowych wyraża równanie Kk = Kpc
w punkcie m.
23. Wyjaśnij na podstawie rysunku kiedy występuje strata w przedsiębiorstwie. Co może
uzasadnić kontynuowanie produkcji przy stratach?
Cena pod wpływem konkurencji na rynku może kształtować się na różnym poziomie w
stosunku do kosztów wytwarzania w poszczególnych przedsiębiorstwach. Można to
zilustrować na wykresie w podstawowych wariantach:
Cena (C),
koszty
produkcji (K)
Produkcja (Q)
Rozpatrzymy sytuację, gdy: Kk = C2 = Up = Uk < Kpc, natomiast Kk = C2 > Kpz
wówczas cena C2 kształtuje się poniżej najniższych przeciętnych kosztów całkowitych,
ale powyżej najniższych przeciętnych kosztów zmiennych. Różnica między krzywą Kpc i
Kpz wyraża koszty stałe na jednostkę produkcji, tzn.:
Kpc – Kpz = ks
Asymetryczny układ krzywych Kpc i Kpz na wykresie wynika stąd, że w miarę wzrostu
produkcji Q koszty stałe na jednostkę produkcji ks maleją. Dlatego krzywa Kpz stopniowo
zbliża się do krzywej Kpc ale nigdy obie krzywe nie mogą się pokryć, gdyż koszty stałe na
jednostkę produkcji nie mogą spaść do zera i zawsze będą jakąś wartością dodatnią.
W tym wariancie przy produkcji Q2 przedsiębiorstwo ponosi stratę z tytułu niemożności
pokrycia w całości kosztów stałych produkcji, co możemy zapisać w postaci:
(x – y) Q2 = strata
Cena C2 umożliwia jednak pokrycie całości kosztów zmiennych oraz części kosztów
stałych oznaczonych na wykresie symbolami: (y - z) Q2. Strata ta nie musi stanowić
wystarczającej podstawy do likwidacji przedsiębiorstwa w krótkim okresie, gdyż
część kosztu stałego znajduje pokrycie w cenie C2. Ta sytuacja stanowi dla
przedsiębiorstwa sygnał o konieczności podjęcia działań w celu zmniejszenia kosztów
stałych.
24. Korzystając z podanej w tabelce funkcji popytu, oblicz dla podanych cen:
wielkość utargu całkowitego, utargi przeciętne, utargi krańcowe.
WZORY
Uc =
C∙Q
Up
=
C∙Q
Q
ΔUc
C∙ΔQ
Uc =
=
ΔQ
ΔQ
C=
Up
=
Uk
Gdzie:
Uc – utarg całkowity (iloczyn ceny i sprzedanej produkcji)
C – cena
Q – produkcja sprzedana
Up – utarg przeciętny (utarg całkowity podzielony przez ilość sprzedanej produkcji
Uk – utarg krańcowy (przyrost utargu całkowitego podzielony przez przyrost
produkcji sprzedanej)
27. Zilustruj graficznie próg rentowności przedsiębiorstwa.
Próg rentowności zaczyna się od punktu, w którym przychody ze sprzedanej produkcji
są równe kosztom całkowitym. Poniżej tego punktu przedsiębiorstwo ponosi stratę, zaś
powyżej tego punktu produkcja zaczyna się opłacać, gdyż przedsiębiorstwo osiąga zysk.
Można to zilustrować następującym wykresem:
Rozmiary sprzedaży OA zapewniają wpływy pokrywające zaledwie koszty stałe. Nie
pokrywają natomiast kosztów zmiennych. Dlatego przedsiębiorstwo
będzie ponosiło stratę. W miarę zwiększania sprzedaży produkcji wzrasta nadwyżka
wartości sprzedaży nad kosztami stałymi, ale aż do punktu Pr nie pokrywa ona rosnącej
sumy kosztów zmiennych. Strata na jednostce sprzedanej produkcji jest coraz mniejsza,
ale łączna suma strat rośnie aż do punktu Pr.
Poza punktem Pr rosnące wpływy są coraz większe w stosunku do rosnącej sumy kosztów
całkowitych. W rezultacie po przekroczeniu sprzedanej produkcji w rozmiarach OB
przedsiębiorstwo osiąga coraz większą sumę zysków.
30. Scharakteryzuj treść i podstawowe zasady sporządzania business planu.
Biznesplan, jest to zestaw dokumentów - analiz i programów zawierający projekcję:
krótko-, średnio- i długookresowych celów przedsiębiorstwa, opis jego produktów i usług,
ocenę możliwości rozwojowych oraz strategię działania i środki umożliwiające osiągnięcie
zamierzonych celów w warunkach istniejącej konkurencji rynkowej, a także
występujących zmian o charakterze finansowym, organizacyjnym, kadrowym
i technicznym kształtujących funkcjonowanie i rozwój przedsiębiorstwa.
Biznesplan spełnia dwie funkcje: wewnętrzną - stanowi podstawowy materiał
planistyczny dla właścicieli i kadry zarządzającej przedsiębiorstwem, oraz zewnętrzną służy pozyskaniu przez przedsiębiorstwo dodatkowych źródeł finansowych (pożyczki,
kredyty, kooperacja, spółki joint-venture). Każdy biznesplan z reguły składa się z kilku
części.
W ujęciu ogólnym jego zakres merytoryczny można zawrzeć w trzech grupach
tematycznych:
1) charakterystyka i analiza przedsiębiorstwa, tj. jego status prawny i formy własności,
potencjał wytwórczy, profil i zakres działalności, stan organizacji i zarządzania, strategia
funkcjonowania i rozwoju oraz kondycja ekonomiczno- finansowa;
2) analiza marketingowa, obejmująca m.in. ocenę obecnych rynków, przewidywane
zmiany otoczenia gospodarczego, finansowego, prawnego itp., prognozy cenowe, taktykę
sprzedaży, politykę serwisową i gwarancyjną, formy promocji i reklamy oraz określenie
pozycji rynkowej i konkurencyjności przedsiębiorstwa z punktu widzenia jego mocnych
i słabych stron;
3) prezentacja planowanego przedsięwzięcia lub grupy przedsięwzięć, a więc ocena ich
wykonalności, wybór środków, program i harmonogram realizacji, analiza efektywności
przedsięwzięcia i ocena jego wpływu na wyniki ekonomiczno-finansowe przedsiębiorstwa,
strategia wdrożenia planu.
Sporządzenie biznesplanu staje się koniecznością w przypadku zakładania nowego
przedsiębiorstwa, fuzji różnych przedsiębiorstw, ich planowanych przekształceń
i restrukturyzacji finansowej oraz poszukiwania potencjalnych inwestorów
i kredytodawców projektowanych przedsięwzięć rozwojowych.