Document
advertisement
1. Państwo jest najwyższa polityczna terytorialna przymusowa organizacja społeczeństwa, posiadająca swoisty aparat władzy i suwerenność, posługująca się prawem w celu realizacji swoich zadań. PAŃSTWO i PRAWO są zjawiskami historycznymi. Engels uważał że państwo jest tym czynnikiem, dzięki któremu rozbite na klasy społeczeństwo może egzystować. Bez niego klasy i warstwy nawzajem by się zniszczyły w bezpłodnej walce. Państwo spełnia więc bardzo doniosłą misję w historii, mianowicie integrowania społeczeństwa, ochrony jego nieprzerwanego bytu. 2. Partia polityczna To organizacja polityczna powstała, działająca i jednocząca członków wokół określonego programu, hasła lub przywódcy; dąży do realizacji celów przez zdobycie władzy państw., jej utrzymanie, udział w jej sprawowaniu lub uzyskanie wpływu na decyzje władz państwowych. 3. Koncepcja państwa. Wyróżnia się trzy koncepcje pojmowania państwa. Pierwsza to koncepcja umowy społecznej, którą należy omówić na przykładzie teorii Thomasa Hobbese i Jeana Lacquea’a Rousseau. Przyjmowali oni pogląd o istnieniu państwa bez władzy, pełnego chaosu, który zmuszał do powołania państwa i społeczeństwa. Jean Lacquea’a Rousseau nie wyjaśnił początki historycznego państwa, ale uważał, iż powstanie państwa trzeba oprzeć na umowie społecznej na mocy, której jednostki poddają się woli zbiorowej i w tak zbudowanym państwie stają się poddanymi, ale tylko sobie. Ta wola zabezpiecza jednocześnie równość i wolność jednostki. Podobny pogląd przyjmował Hobbes, wyjaśnił on, że każdy człowiek, który żyje w państwie zawiera z nim milczący układ wiążący. Drugą koncepcja jest państwo klasowe, czyli pojmowanie państwa jako aparatu przymusu. Fryderyk Engels w swojej książce Pochodzenie rodziny, własności prywatnej i państwa dowodzi państwo powstało w wyniku konfliktów między klasami jako aparat odpowiednich instytucji i środków przemocy, umożliwiających klasie posiadającej środki produkcji podporządkowanie sobie klas niższych. Państwo jest wiec aparatem przemocy, które pozostaje pod władzą klasy panującej(policja, sądy, wiezienie itd.). Koncepcja ta była różnych odmiennych formach w czasie przedstawiana, modyfikowana, interpretowana, uwspółcześniania, lecz główna myśl o klasowym charakterze państwa była niezmienna. Trzecią koncepcją jest państwo społecznością naturalną, która głosi, iż państwo jest społecznością naturalną w tym rozumieniu, że rodziny, rody, społeczności sąsiedzkie nie są w stanie zaspokoić wszystkich potrzeb człowieka. Wynika z tego, że musi istnieć wspólnota, która zabezpieczy dobro ogółu, dobro wszystkich mniejszych wspólnot. Arystoteles wyraził to tak „Polis[...] jest wspólnotą rodów i miejscowości dla doskonałego i samowystarczającego bytu” 4.Fazy kształtowania się państwa. We wczesnych fazach historyczne społeczeństwa plemienne nie potrzebowały tworzenia odrębnych instytucji władzy w stosunku do istniejącej organizacji plemiennej. Z czasem tworzenie instytucji lub stanowisk administracyjnych lub politycznych stawało się koniecznością funkcjonalną. W toku rozwoju społeczeństw rodowoplemiennych ich organizacja stawała się niewystarczalna. Możemy wyróżnić trzy fazy strukturalne: „faza wodzów militarnych” Polegała na tworzeniu w danym społeczeństwie plemiennym lub w ramach kilku sąsiednich plemion stanowiska i powoływaniu na nią osoby do spełniania określonego zadania, najczęściej wodza militarnego w związku z konfliktami terytorialnymi. „okres państwa patrymonialnego” Był to okres wytworzenia się stałych instytucji władzy administracyjnej i politycznych w postaci książąt feudalnych, władzy królewskiej, posługującej się dworem czyli zespołem urzędów. Cechą tej fazy było traktowanie państwa jako własności monarchy. „faza państwa nowożytnego” Cechą państwa nowożytnego jest separacja administracji publicznej od aparatu administracji panującego i dworu. Własność prywatna księcia, króla, władcy politycznego oddziela się od własności publicznej. Władza państwowa ulega centralizacji, staje się władzą biurokratyczną 5. Państwo i jego funkcje Państwo spełnia dwa rodzaje funkcji: Zewnętrzne zmierzające do tworzenia porozumień z innymi krajami na rzecz zapewnienia pokoju. czeństw. Organy przedstawicielskie reprezentują interesy danego państwa w innych krajach oraz sprawują opiekę nad obywatelami swojego kraju znajdujących się na terytorium innego państwa. Wewnętrzne: stanowienie porządku prawnego, aktualizowanie prawa. dziedzinach, rozstrzyganie sporów i konfliktów. 6. Typologie państw Wyróżnia się typologie państw: Ze względu na formy organizacji na: Charakteryzują się jednością struktury organizacyjnej i brak podziału na części składowe, które miały by charakter państwowości. Składają się z części składowych posiadających przymioty państwowości. Polega na podziale instytucji władzy państwowej między całość związku i poszczególne części składowe(kraje, stany, republiki), które w określonym zakresie spraw regulują je samodzielnie przez własne organy władzy i w sposób odrębny od całości czy innych pozostałych części państwa. Ze względu na formalne źródło władzy na: Władza państwowa jest sprawowana przez lub w imieniu króla, monarchy, cesarza, księcia itp. Tytuł do władzy czerpie się z ustanowienia danej osoby czy rodu dziedziczna władzą monarszą. Dziedziczenie jest więc jest zasadą objęcia władzy. Wyróżniamy tu dwa ograny władzy państwowej – najwyższy, który stanowi prawo oraz organ zwierzchni czyli głowa państwa. Funkcje organu władzy zwierzchniej sprawuje prezydent, który jest wybierany w wyborach powszechnych czy przez zgromadzenie narodowe. Źródłem władzy jest powszechność obywatelska, społeczeństwo czy też wola społeczna. Akty rządzenia wykonywane są w imieniu republiki. Przed transformacją Związku Radzieckiego wyróżniano dwa ustroje republikańskie: typu parlamentarnego i typu radzieckiego. 7. Władza Władza państwowa to władza najwyższa suwerenna, jest to uprawnienie i możność egzekwowania od obywateli określonych zachowań w drodze stosowania odpowiedniego systemu kar i nagród. Władza jest legitymizowana, Weber wyróżnił trzy rodzaje formalnoprawnych źródeł władzy: Panowanie legalne – źródłem legitymizacji są przyjęte i uświęcone tradycje. Panowanie charyzmatyczne – danej osoby. Cechą władzy państwowej jest: instytucjonalizacja – instytucji politycznych, administracyjnych i sądowniczych. postaci systemu naruszyli określone normy prawa stanowionego. – wewnętrzna jak i zewnętrzna. 8. Modele sprawowania władzy państwowej Ze względu na sprawowanie władzy wyróżnia się dwa modelowe systemy: Model autorytarny Przejawiał się w historii w formie tyranii, władzy autokratycznej, despotyzmu, władzy absolutnej oraz totalitaryzmu. Jego cechą jest samowolność sprawowania władzy i niepodleganie żadnej rzeczywistej kontroli innych organów władzy państwowej. Zwierzchni organ władzy kumuluje w sobie atrybuty wszystkich rodzajów władzy: ustawodawczej, sadowniczej i administracyjnej. Model demokratyczny Polega na rządach ludu, podstawowa zasadą jest idea uczestnictwa obywateli w sprawowaniu władzy. W modelu tym wszyscy obywatele posiadają te same prawa. Odróżniamy demokrację bezpośrednią i pośrednią (przedstawicielską). Istota demokracji jest przestrzeganie przez wszystkie organy władzy państwowej praw i wolności obywatelskich: prawo do życia, wolności osobistej i bezpieczeństwa, wolności sumienia, wyznania i praktyk religijnych, wolności prasy, zgromadzeń, zrzeszania się, prawo do własności prywatnej. 9. Partie polityczne i ich geneza Historyczny proces rozwoju partii politycznych został przedstawiony przez Maxa Webera. Wyróżnił on trzy etapy rozwoju partii: koteria arystokratyczna (XV11-XV111 w.), partia klubowa (II pół. XVIII w. -I pół. XIX w.) i partia masowa (od 11 poł. XIX w.) Koteria arystokratyczna to nazwa ugrupowań kierowanych przez potężne rody arystokratyczne. Ich celem stało się zdobycie (sprawowanie) władzy przez przedstawicieli tych rodów, do czego wykorzystywano wsparcie ich klienteli politycznej. Przykładem takiej koterii arystokratycznej w Polsce jest Familia, czyli ugrupowanie polityczne rodziny Czartoryskich. Posiadała ona swój program polityczny, lecz istotą działania jej członków nie była jego realizacja, lecz zapewnienie władzy Czartoryskim, którzy wcielali ów program w życie. Partia klubowa to specyficzne ugrupowanie zwolenników pewnego programu politycznego. Jego centrum stanowili członkowie klubu zasiadający w ciałach reprezentacyjnych (np. Sejm Czteroletni w Polsce, Konstytuanta, czy Konwent podczas rewolucji we Francji). Ugrupowanie to posiadało sprecyzowany program oraz wyodrębnioną grupę przywódców. Istotą życia partii klubowej było działanie w parlamencie, natomiast nie posiadała ona rozwiniętej struktury terytorialnej. Tylko niektóre z klubów politycznych (np. jakobini) dążyły do mobilizowania swych zwolenników i tworzenia własnych przed- stawicielstw lokalnych. Partia masowa narodziła się wraz z upowszechnieniem prawa wyborczego i koniecznością zorganizowania wyborców. Ponadto czynnikiem wpływającym na rozwój partii stało się też utworzenie organizacji robotniczych (socjalistycznych). Wniosły one do życia politycznego nową jakość, stając się wzorem dla innych partii politycznych. Posiadały one nie tylko program i wyodrębnioną hierarchię przywódców, lecz również liczną grupę szeregowych członków (zwolenników), związanych normami statutu i zobowiązanych do czynnego popierania własnej partii. Dla życia politycznego ważne okazało się również związanie z partiami różnych organizacji społecznych (związkowych, kobiecych, młodzieżowych itp.), które - oprócz właściwych sobie działań - zajmował) się również kształtowaniem (wychowaniem) nowych zwolenników partii. Taki model partii okazał się najsprawniejszy dla podstawowego celu działania partii - zdobycia władzy. Z tego względu był on (i jest nadal) przyjmowany przez inne partie polityczne. Historyczny rozwój partii oraz konflikty społeczne i polityczne spowodowały, że najczęściej stosowanym kryterium podziału partii jest ich stosunek do niektórych fundamentalnych problemów społecznych, czy wręcz cywilizacyjnych. Z tego punktu widzenia można wyodrębnić następujące rodzaje partii politycznych: partie liberalne i konserwatywne, partie robotnicze, partie chrześcijańskie, partie agrarne, partie faszystowskie, partie narodowo-wyzwoleńcze, partie ekologiczne i partie regionalne. Partie liberalne i konserwatywne - powstałe najwcześniej w związku z konfliktami między burżuazją a zwolennikami ancien regime podczas przekształceń społeczeństw europejskich na drodze od systemu feudalnego do kapitalistycznego. Partie robotnicze - powstałe w II połowie XIX w. i na początku XX w. jako wyraz emancypacji proletariatu. Wyrażały one nastroje polityczne klasy robotniczej. W związku z konfliktami ideologicznymi, partie robotnicze podzieliły się na socjalistyczne (socjaldemokratyczne) i komunistyczne. Kryterium podziału był stosunek do idei rewolucji robotniczej i praktyki budowy nowego systemu społecznego w Rosji Radzieckiej (ZSRR). Partie chrześcijańskie (chrześcijańsko-demokratyczne) - były próbą praktycznego stosowania zasad katolickiej nauki społecznej sformułowanych w encyklice papieża Leona XIII ?Rerum novarum" (1891 r.). Partie agrarne - powstałe w początkach XX w. wyrażały interesy chłopskie, odmienne od interesów innych grup społecznych. Partie faszystowskie - powstały po I wojnie światowej jako wyraz niezadowolenia z jej wyników i opozycji wobec systemu demokracji parlamentarnej. Partie narodowo-wyzwoleńcze - szczególnie aktywne po II wojnie światowej. Ich celem było i jest nadal doprowadzenie do odzyskania niepodległości przez terytoria zależne. Partie ekologiczne - szczególnie aktywnie działające od lat siedemdziesiątych XX w., stawiają sobie za cel nie tylko walkę z zanieczyszczeniem środowiska naturalnego, ale również wszelkimi rodzajami jego niszczenia. Partie regionalne - rozwijają się w regionach chcących wywalczyć częściową niezależność (autonomię) od centralnych władz państwowych, akcentują odrębność (np. językową) miejscowej ludności. Przedstawiony wyżej katalog możliwych partii politycznych nie jest oczywiście pełny, gdyż nie uwzględnia wszystkich lokalnych możliwości i odmian, ponadto koncentruje się na zjawiskach z kręgu kultury europejskiej. Należy także zauważyć, że proces powstawania nowych partii politycznych trwa nadal, gdyż nadal ujawniają się nowe problemy społeczne, ekonomiczne i polityczne. 10.System pluralistyczny. Pluralizm społeczny rodzi pluralizm polityczny, który polega na wolności tworzenia partii politycznej, dążącej do objęcia stanowisk we władzy lub wywierania nacisku na władze państwowe, aby wydały określone decyzje. Pluralizm polityczny nie jest tylko działalnością partii politycznej, jest on także działalnością różnych grup zawodowych, religijnych, kulturalnych, gospodarczych, wywierających wpływ na władze państwowe odnośnie do podjęcia określonych decyzji i ograniczające w ten sposób władze państwowe. Pluralizm polityczny jest rozumiana jako istnienie różnych partii politycznych oraz różnych grup nacisku lub grup interesów, uruchamia on pewne mechanizmy, dzięki którym grupy te wzajemnie się ograniczają skłaniają także do zgodnego współdziałania i współistnienia. Pluralizm polityczny pobudza do korzystania takich metod jak: negocjacje, pertraktacje, konsultacje, uzgodnienia. Powoduje on że miedzy grypami występuje współzawodnictwo i rywalizacja. Partie polityczne jako rdzeń pluralizmu politycznego odgrywają podstawową rolę w funkcjonowaniu demokratycznego państwa. Spełniają one- według opisu Z.Baumana-, co najmniej następujące funkcje: · Formułują programy polityczne i ideologie polityczne, określające ustrój państwa, wizje państwa, cele polityki państwa w różnych dziedzinach życia społeczeństwa i sposoby realizacji tych celów. Przeprowadzają krytykę dotychczasowego stanu, analizują perspektywy i wskazują możliwości dalszego rozwoju społeczeństwa w różnych dziedzinach: gospodarki, kultury. Ujawniają również pomysły, wolę, aspiracje jednostek w odniesieniu do państwa, a w wyborach i głosowaniach wpływają bezpośrednio lub pośrednio na kształt władzy państwowej. Ogólnie możemy tę rolę partii politycznych określić jako funkcję ideologiczno- programową; · Kształtują elity polityczne, a w tym elity rządzące w danym państwie, czyli elity osób, które są gotowe do przyjęcia różnych stanowisk we władzy państwowej czy w wypadku zwycięstwa w wyborach stanowiska te przyjmują. Partie polityczne są więc pewnego rodzaju naturalnymi szkołami, w których owe elity polityków kształtują się, wyłaniają się i uzyskują akceptacje swych środowisk politycznych jako ewentualni najlepsi kandydaci do objęcia odpowiednich stanowisk państwowych czy też pełnienia roli przedstawicieli w parlamencie. Brak partii politycznych utrudniałby wyłanianie się elit politycznych w sposób naturalny i społecznie kontrolowany. Partie polityczne pełnią więc funkcje rekrutacji elit politycznych; · Stanowią instytucje pośredniczące między władzą państwową a obywatelami. Jako partie rządzące wspierają organy władzy państwowej i ich działalności, stanowią bazę społeczną dla rządzącej ekipy politycznej, kształtują poparcie dla jej działań. Jako partie opozycyjne przeprowadzają ewentualną krytykę rządzących, sygnalizują ich błędy, nieskuteczności ich polityki czy programów i w ten sposób sprawują kontrolę społeczną nad rządem czy innymi organami władzy państwowej. Kształtują opinie publiczną; · Inspirują zainteresowania obywateli sprawami państwowymi i wprowadzają obywateli w aktualne problemy państwa i aktualne problemy lokalne, motywują do działań. 11.System monopartyjny Polega na opanowaniu organów władzy państwowej przez członków jednej partii politycznej i prawnym zastrzeżeniu panowania politycznego danej partii oraz na zakazie organizowania się obywateli w inne ugrupowania polityczne. Dla monopartyjnego systemu władza jest istotnie utożsamiana państwa z dana partią polityczną. Partia przejmuje wszystkie stanowiska w obrębie poszczególnych organów władzy państwowej i wywodzi swe uprawnienia z uznania się za reprezentującą jedynie właściwe interesy czy misję narodu( w systemie (faszystowskim) bądź też interesy klasy robotniczej czy ludu pracującego miast i wsi ( w systemie komunistycznym), a więc na zasadzie autolegitymizacji. Partia sama siebie uznaje za uprawnioną do sprawowania władzy. Jednocześnie ideologia partii politycznej staje się ideologią państwa i określa jego funkcje. Zarówno partie faszystowskie jak i komunistyczne charakteryzują określona strukturą organizacyjną. W partii faszystowskiej: obowiązuje struktura i hierarchia militarno- wojskowa, na jej czele stoi wódz polityczny, a zarazem militarny przywódca narodu, obowiązują rygory wojskowe oraz system rozkazów i poleceń jako styl kierowania partia. Do tej partii jest się przyjmowanym i występuje się z niej. Hierarchiczne i bezwzględne posłuszeństwo osób na niższych szczeblach partii w stosunku do przełożonych jest zasadą funkcjonowania partii. Wszystkie przejawy krytyki i opozycji są tępione jako działanie wroga narodu. Partie komunistyczne: ma bardzo wiele cech wspólnych z faszystowską, choć nie są oparte na doktrynie rasistowskiego nacjonalizmu lecz na doktrynie marksistowsko- leninowskiej, głoszące wizje społeczeństwa komunistycznego, realizowana przez partie komunistyczną przy użyciu państwa jako aparatu przymusu. Partia zbudowana jest na zasadzie centralizmu demokratycznego, jest w tym systemie kierowniczą siłą narodu. Władza państwowa ma charakter dwuczłonowy. Istnieją organy władzy wykonawczej, administracyjnej, od szczebla cantralnego aż do szczebla lokalnego, ale równoległe do tej struktury istnieją organy partii, również od szczebla centralnego do podstawowej organizacji partyjnej w gminie, zakładzie pracy, urzędzie itd. Rola kierownicza partii polega na tym ze obok organów i szczebli administracji istnieją analogiczne organy i szczeble partyjne. Organy władzy wykonawczej są nie tylko realne, ale również formalnie podporządkowane odpowiednim organom władzy politycznej. 12. Demokracja władzy państwowej Władza, jedno z podstawowych pojęć socjologii i nauk politycznych definiowane najczęściej jako stosunek społeczny między dwiema jednostkami, między jednostką a grupą lub między dwiema grupami, polegający na tym, że jedna ze stron tego stosunku może w sposób trwały i zinstytucjonalizowany oddziaływać na postępowanie drugiej strony i ma środki zapewniające jej kontrolę tego postępowania. Władza w tym znaczeniu to możliwość kierowania, rządzenia, wpływania na postępowanie ludzi, zmuszania do pewnych działań lub do ich zaniechania, narzucania im swojej woli itp. Stosunek władzy i podwładności jest charakterystyczny dla każdej organizacji społecznej, chociaż jego zakres i treść są różne w różnych zbiorowościach (np. władza króla, władza rodzicielska, władza przewodniczącego organizacji społecznej) - od dobrowolnej akceptacji społecznej do stosowania różnych form przymusu i przemocy fizycznej. Wyróżnia się różne rodzaje władzy, m.in.: 1) polityczną - sprawowaną przez klasę panującą, stanowiącą państwowo-prawną gwarancję określonego układu stosunków społeczno-ekonomicznych, wyrażającą się w rządzeniu, tzn. podejmowaniu decyzji przez rząd oraz egzekwowaniu ich wykonania przez wyspecjalizowane organy, 2) państwową - suwerenną i uniwersalną władzę na określonym terytorium, zapewniającą porządek prawny zgodny z interesami panujących klas, warstw i grup społecznych, wykonującą różne wewnętrzne i zewnętrzne funkcje państwa za pomocą wszelkich środków przekonywania i przymusu społecznego, którymi dysponuje aparat państwowy, 3) ekonomiczną - zdolność podmiotu władzy do dyktowania przedmiotom (czynnikom produkcji, instytucjom gospodarczym, grupom społecznym itp.) kontrolowanych sposobów postępowania. Władza – wszystkie socjologiczne dyskusje o władzy zaczynają się od definicji Webera. Władza to zdolność osiągania celu wbrew oporowi innych. Władza może pochodzić z różnych źródeł; może się opierać na samej sile fizycznej lub na zasobach ekonomicznych. Takie przymioty osobiste jak umiejętność współpracy i wydajność mogą pomóc w zdobyciu władzy. Niektórzy socjologowie rozróżniają władzę prawomocną i nieprawomocną. Władza prawomocna – to władza znajdująca się w rękach osób postrzeganych jako uprawnione do jej sprawowania. W demokracji osobą wyposażoną w prawomocną władzę jest wybieralny urzędnik państwowy, w monarchii król lub królowa. Jakkolwiek poszczególne działania prawomocnej władzy mogą być poddawane wątpliwość, samo prawo do sprawowania takiej władzy zasadniczo nie jest kwestionowane. Prawomocna władza jest akceptowana zarówno przez tych, którzy ją sprawują jak i przez tych, którzy jej podlegają. Tę formę sprawowania władzy określa się często jako panowanie. Władza nieprawomocna to władza, która opiera się na przymusie, na stosowaniu lub groźbie użycia siły w celu wymuszenia uległości. Sprawujący władze nieprawomocną nie są wyposażeni w prawo do stosowania przymusu przez tych, wobec których go używają. Władzę nieprawomocna sprawują np. pracodawcy szantażujący zwolnieniem w celu osiągnięcia korzyści seksualnych. Prawdopodobnie najstarszą podstawą uzasadniającą władze jest tradycja. Panowanie tradycjonalne opiera się na zwyczajach lub na silnie zakorzenionych tradycjach kulturowych. Monarchowie rządzą na mocy starodawnego i szanowanego zwyczaju, dziedzicząc prawo do sprawowania władzy po swoich przodkach. Inną podstawą panowania był system praw i zasad, które wyposażają prawomocną władzę w określone kompetencje. Panowanie racjonalne- legalne jest taką formą sprawowania władzy, która opiera się na systemie społecznie akceptowanych zasad czy regulacji. Często określane jako panowanie biurokratyczne łączy się ono raczej ze szczególnymi stanowiskami niż z osobami. Weber wskazał następujące cechy charakterystyczne dla zwierzchnictwa racjonalnolegalnego: Ciągła organizacja urzędowych funkcji ograniczana przez przepisy. Ustalony, oparty na podziale pracy, zakres kompetencji uwzględniający zwierzchnictwo i sankcje zapewniające właściwe wykonywanie ról. Hierarchiczny układ stanowisk oparty na zasadzie zwierzchnictwa i kontroli. Kierowanie zachowaniami na danym stanowisku za pomocą przepisów technicznych lub norm oraz wymagania, aby pełniący te stanowiska przeszli szkolenie specjalistyczne. Zupełne oddzielenie własności należącej do organizacji i własności urzędnika. Urzędnik nie powinien być właścicielem mienia przedsiębiorstwa. Pełniący dany urząd nie ma do niego żadnych praw. Nie może wykorzystywać pozycji urzędowej dla własnego interesu. Akty, decyzje i przepisy administracyjne powinny zostać zapisane. Połączenie dokumentów pisemnych i ciągła organizacja urzędowych funkcji składa się na "urząd", który jest centrum wszystkich rodzajów działań nowoczesnych korporacji. Dwie omówione powyżej formy panowania mają charakter bezosobowy opierają się na tradycji lub stanowiskach. Panowanie charyzmatyczne natomiast ma źródło w osobistych cechach przywódcy, które zapieniają związanie się z nim i posłuszeństwo. Historia zna wielu charyzmatycznych przywódców, choć nie wszystkich ocenia pozytywnie np. Mojżesz, Hitler, Luter King. Są oni niewątpliwie przykładami przywódców charyzmatycznych, którzy dzięki wyjątkowym przymiotom osobistym skupili wokół siebie licznych gorliwych zwolenników. Większość społeczeństw obawia się charyzmatycznych przywódców, ponieważ często odrzucają oni obowiązujące normy społeczne i kulturowe.). Dla gwarantowania ładu w społeczeństwie nieodzowne jest, by w społeczeństwie tym sprawowana była władza kierująca życiem społecznym. W społeczeństwie demokratycznym władza ta ma być sprawowana według wzorów uznanych przez społeczeństwo. Kiedy indziej jednak, władza może być społeczeństwu narzucona i nie służyć jego dążeniom. Stosunek władzy (władza w szerokim znaczeniu) polega na tym, iż pewne podmioty (poszczególni ludzie, organy państwa, itd.) uzyskują faktyczną możliwość skutecznego kierowania innymi, czy to, dlatego, że uzyskały do tego odpowiednie upoważnienia, czy też, dlatego, że inni są od nich faktycznie uzależnieni, znajdują się w ich mocy. Na przykład upoważnienia do kierowania postępowaniem innych członków grupy formułowanie są w statucie organizacyjnym grupy. W przypadku grupy państwowej jest nim konstytucja danego państwa, upoważniająca organy państwa (parlament, prezydent, rząd) do kierowania postępowaniem obywateli i innych podmiotów poddanych władzy państwa. Owe upoważnienia nazywa się kompetencjami organów państwa. Ażeby podmiot uzyskujący upoważnienie mógł efektywnie kierować zachowaniami innych ludzi konieczne jest by pozyskał odpowiedni szacunek i uznanie (autorytet) lub też miał możliwość stwarzania dla nich sytuacji przymusowej. a w sytuacji przymusowej kogoś mówi się w tych przypadkach, gdy stają przed koniecznością wyboru między sytuacjami, które uważa się za złe, a jego wybór ogranicza się do zła mniejszego. „Ktoś, komu, wpadnie cenny przedmiot w głębokie błoto jest w sytuacji przymusowej, bo albo musi zrezygnować z tego przedmiotu albo grzebać w błocie. Jeśli ktoś może dla innej osoby stwarzać sytuację przymusową, np.. grożąc użyciem przemocy albo pozbawieniem jakichś dóbr, w przypadku, jeśli nie wykona wyznaczonego mu uciążliwego zadania mówimy, że ta osoba znajduje się w mocy podmiotu stwarzającego taką sytuację.” Formy udziału obywateli w sprawowaniu władzy – Suweren może sprawować swoją władze pośrednio lub bezpośrednio, stąd wyróżnia się demokrację pośrednią i bezpośrednią. Demokracja bezpośrednia zachodzi wówczas, gdy wszyscy obywatele mają prawo brać udział w sprawowaniu władzy państwowej, czy to przez podejmowanie decyzji, czy nawet ich wykonywanie. Taką demokrację znali starożytni, dziś jest ona możliwa do praktykowania jedynie w małych społecznościach, trudno, bowiem dla podęcia decyzji zwoływać zgromadzenie wszystkich obywateli, a dopiero angażować wszystkich ich w wykonanie. Współcześnie praktykowaną formą demokracji bezpośredniej są referenda i plebiscyt. Niemożność bezpośredniego sprawowania władzy przez lud (suwerena) prowadzi z konieczności do demokracji pośredniej (przedstawicielskiej) to jest takiego ustroju państwa, w którym lud sprawuje władze zwierzchnią za pośrednictwem swoich reprezentantów, wybranych do ciał przedstawicielskich, w szczególności do parlamentu. Państwa różnią się miedzy sobą nie tylko tym, kto jest uznawany za głowę państwa, a kto jest suwerenem, lecz przede wszystkim swoim reżimem politycznym. Przez reżim polityczny rozumie się faktyczny sposób, styl sprawowania władzy egzekwowania posłuszeństwa wobec niej Inaczej reżim to ogół metod, jakimi sprawujący władze posługują się w stosunkach z ludnością państwa. Ze względu na różnice istniejące w faktycznym sprawowaniu władzy w państwie wyróżnia się państwa o reżimach demokratycznych państwa o reżimach autorytarnych. W ramach społeczności państwowej wyodrębniają się różnego rodzaju elity władzy i tak np.: Elity bogactwa, wykształcenia, prestiżu, wojskowe, elity kształtujące opinię publiczną itd. Z punktu widzenia funkcjonowania grupy państwowej istotę jest wyodrębnienie elity władzy: Ludzi, którzy podejmują istotne decyzje państwowe (elita decyzji), lecz także ludzi, którzy wywierają istotny wpływ na kierunek podejmowanych w tej dziedzinie decyzji (elity wpływu). Elita decyzji musi mieć formalnie wyróżnioną pozycję w strukturze organizacji państwowej, choć faktycznie może stać się bezwolnym narzędziem kierowanym przez elitę wpływu, która może zajmować wyróżnione społecznie pozycje poza strukturą grupy państwowej. (Np. tzw. kierownicza rola partii kierowniczej w stosunku do państwa socjalistycznego, uzależnienie rządu państwa kapitalistycznego od potężnych organizacji przemysłowych czy grup nacisku rozporządzających siła ekonomiczną lub środkami terroru). Elity decyzji i elity wpływu mogą splatać się, co do ich składu osobowego. Każde społeczeństwo ma jakąś strukturę polityczna jakiś system rządów, ale formy rządzenia zwane ustrojami różnią się między sobą. Jednym ze sposobów analizowania różnych typów struktur ustrojowych jest badanie relacji między przywódcami i tymi, którzy przewodzą oraz sposobu, w jaki przywództwo zostało zdobyte. Jedna z najstarszych form rządzenia jest monarchia, w której prawo do sprawowania władzy przekazywane jest z pokolenia na pokolenie, w obrębie jednej rodziny, przy niewielkim bądź żadnym udziale poddanych. Wczesne monarchie były zazwyczaj monarchiami absolutnymi; monarchowie dysponowali w nich niemal nieograniczoną władzą. Nieliczne monarchie, które przetrwały do dzisiaj np. w W. Brytanii i krajach skandynawskich są monarchiami konstytucyjnymi. W krajach tych monarcha jest symboliczną głową państwa, ale rzeczywistą władzę polityczną posiada rząd powołany na mocy konstytucji. Inaczej przedstawia się autokratyczny ustrój państwa (grec-autokrates-samowładny), w którym organy państwa wywodzą się i sprawują władzę z woli jednego człowieka albo pewnej wyraźnej grupy osób. natomiast w autorytaryzmie społeczeństwo ma niewielki udział w życiu politycznym przywódca na ogół nie może być usunięty ze stanowiska za pomocą środków prawnych. Dyktatura, w której władze sprawuje jednostka jest odmianą autorytaryzmu. Ustrój autorytarny, który nie wyznaje żadnych ograniczeń dla swej władzy i stara się przenikać i kontrolować wszystkie aspekty życia społecznego. O ile autorytaryzm ma długą historię o tyle totalitaryzm wydaję się pomysłem przeszłego stulecia. Od niedawna istnieją środki techniczne pozwalające rządowi na ścisłe i systematyczne kontrolowanie życia obywateli. Nazistowskie Niemcy i Związek Radziecki to typowe często opisywane reżimy totalitarne. W demokracji władza państwowa spoczywa w rękach wszystkich obywateli, którzy mają prawo do uczestnictwa w życiu politycznym w podejmowaniu ogólnonarodowych decyzji oraz w wyborze i odwoływaniu swoich przywódców. Wyróżniamy demokrację bezpośrednią, w której wszyscy członkowie danej społeczności osobiście uczestniczą w podejmowaniu decyzji politycznych, ogranicza się wyłącznie do małych społeczności lub niewielkich organizmów politycznych. Natomiast Demokracja przedstawicielska to demokracja, w której przedstawiciele okresowo wybierają osoby reprezentujące ich w procesie podejmowania decyzji politycznych. Zasadę podziału władzy w najbardziej przejrzystej postaci sformułował w XVIII wieku Monteskiusz w dziele „O duchu praw” . Wyróżnił on trzy rodzaje władz Władzę prawodawczą, której zadaniem było stanowienie prawa, władzę wykonawczą, której zadaniem było owe prawo wykonywać i władzę sądowniczą, której, zadaniem było rozstrzygać konkretne sprawy podstawie ogólnie sformowanych norm prawnych Funkcją władzy jest jej celowość lub zadaniowość, której istotą jest wykorzystywanie stosunków władczych dla zorganizowani działań zbiorowych zmierzających do wspólnego celu. Taki charakter ma np. władza dyrektora nad załogą itp. Władza stanowi stosunek społeczny starszy i powszechniejszy niż państwo. Żadne trwałe współżycie ludzi nie jest możliwe bez pewnej dyferencjacji ról społecznych, m. in. takiej, która polega na tym, ze jedni kierują, a inni ich kierownictwu podlegają. W społeczeństwie wspólnoty pierwotnej władza wodzów, naczelników, starszych, zgadzała się na zgodnym przyzwoleniu całej gromady, w obliczu, której indywidualne zachowanie jednostki, – jeśli było ono niezgodne z celami aprobowanymi przez wspólnotę- nie było dostatecznie silną przeciwwagą i mogło być łatwo tłumione przez całą gromadę. Sytuacja natomiast ulega zmianie wtedy, gdy pewna część społeczeństwa – ekonomicznie uprzywilejowana mniejszość – staje się klasą panującą. Państwo jest produktem tego samego procesu, który umożliwił pojawienie się klas. W społeczeństwie, w którym toczy się ostra walka klasowa, dominuje konfliktowy aspekt władz, nawet staje się ona istotą władzy politycznej. W społeczeństwie socjalistycznym natomiast coraz silniej wysuwa się na czoło aspekt zadaniowy władzy politycznej. Przy takim rozumieniu władzy politycznej szczególną rolę odgrywa marksistowska teoria klas i walki klasowej. Konflikt interesów klasowych jest tą podstawą sprzeczności, która określa kierunek funkcjonowania władzy politycznej i wyznacza typ problemów, wobec jakich władza staje. Rozdział dóbr dokonuje się, bowiem we wszystkich ustrojach klasowych w drodze ścierania się sprzecznych interesów społecznych- przede wszystkim klasowych. Władza polityczna wyznacza ramy i płaszczyzny rozdziału dóbr, decyduje o tym jak rozdział dóbr będzie realizowany i jaki będzie jego wynik. Ujmując w ten sposób funkcjonalny aspekt władzy politycznej, nie wyjaśniamy jeszcze jej aspektu strukturalnego tego, w jaki sposób władza jest sprawowana. Tę stronę zjawiska zdefiniować można mówiąc, że władza daje możność wywoływania pożądanego zachowania pod sankcją przymusu; w przypadku władzy politycznej przymus ma charakter przemocy państwowej używanej w prawdzie tylko w wyjątkowych sytuacjach, ale istniejącej i działającej w trybie potencjalnym zawsze. Jeśli zatem wiemy ze konflikt klasowy jest podstawowym, ale nie jedynym konfliktem społecznym w społeczeństwie współczesnym. Niniejsza praca wyrasta, więc z zainteresowania władzą, a ściślej jej politycznym wymiarem. Władza już od wieków przyciągała uwagę i zainteresowanie badaczy zjawisk i procesów społecznych. Interesował się nią Platon, Arystoteles, Rousseau, John Lock, , a także współcześni badacze tego zjawiska: T.Parsons, D.Easton, Laswell, K.W.Deutsch. Można, więc powiedzieć, że w zasadzie każda myśl społeczna, orientacja badawcza, szkoła naukowa odwołuje się do kategorii władzy. Nie pomylę się, zatem, określając władzę za Bertrandem Russelem „fundamentalnym konceptem nauki o społeczeństwie”. U źródeł większości współczesnych teorii polityki odnajdujemy jednak myśl Maxa Webera, określanego mianem praojca współczesnej socjologii W całokształcie jego myśli szczególne miejsce zajmowała także polityka. Weberowska koncepcja polityki miała być w założeniu skutecznym instrumentem poznawania i przekształcania rzeczywistości społecznej. Weber zawarł w niej odpowiedzi na podstawowe pytania związane z polityką jako sferą życia społecznego. Weber przedstawił formy zwierzchnictwa w perspektywie historycznej. Współczesne struktury biurokratyczne usankcjonowane przez strukturę zwierzchnictwa typu racjonalno-legalnego, są przeciwieństwem systemu feudalnego, gdyż zwierzchnictwo wiązało się z tradycjonalnym statusem, posłuszeństwem wobec przywódców z powodu ich nadludzkich czy boskich cech.a np. w wypadku zwierzchnictwa tradycjonalnego ludzie posłuszni są nie na zasadzie przestrzegania wprowadzonych przepisów, ale na zasadzie poddania się nakazom osoby zajmującej pozycję zwierzchnika dzięki temu, że odziedziczyła swoje miejsce w społeczeństwie. Odnalazłam, istotne z punktu widzenia podjętego w niniejszej pracy tematu, analizy i syntetyczne uogólnienia dotyczące: struktury oraz roli władzy w całokształcie życia społecznego, istoty genezy władzy politycznej, związków między polityką a władzą polityczną, istoty/przywództwa/politycznego. Władza – centralna kategoria w weberowskiej teorii polityki - uznawana jest za podstawowy element wszelkich analiz politologicznych. Skonstruowane przez Webera neutralne typy idealne biurokracji oraz panowania: charyzmatycznego, tradycjonalnego i legalnego, służące mu do opisu procesu rozwoju społecznego, zyskały charakter ponadczasowy. Z kolei podjęty przez Webera kompleks zagadnień związanych z legitymowaniem władzy i panowania jest zasadniczą kwestią współczesnej nauki o polityce, odpowiada bowiem na pytanie: dlaczego i jak systemy polityczne zostają zaakceptowane, dlaczego funkcjonują mimo uświadomionego przez znaczną część społeczeństwa nierównego, a więc i niesprawiedliwego podziału dóbr materialnych i duchowych. Myśl teoretyczna Webera jest zatem stale konfrontowana z rzeczywistością. Max Weber przewidział, że socjalizm ograniczy wolności człowieka, że zatrzyma lub cofnie rozwój gospodarczy, nie stworzy też „wiecznego pokoju”, lecz będzie musiał odwoływać się do brutalnej przemocy. Miał też rację, gdy twierdził, że dążenie do eliminacji gospodarki rynkowej doprowadzi do stanowienia wyłącznego panowania biurokracji państwowej. Trudno też przeciwstawić się stwierdzeniu, Webera, że polityka przede wszystkim powinna być robiona głową, a nie inną częścią ciała. W Polsce polityka natomiast nieuchronnie łączy się z wyborami moralnymi, ma wymiar symboliczny i emocjonalny. Weber podkreślał, że polityka jest dziedziną życia społecznego, w której nie można działać według zasad etyki absolutnej, choć nie twierdził, że w ogóle nie ma ona z etyką nic wspólnego. Ostrzegał, że etyka może występować w fatalnej roli politycznej. Uważał, że politykiem z powołania może być tylko ten, kto potrafi zaakceptować etyczne paradoksy działalności politycznej i przyjmuje odpowiedzialność nawet za te skutki swych działań, których nie mógł przewidzieć. Polityk nie może przerzucać odpowiedzialności za innych, musi patrzyć na świat bez rozgoryczenia, nie negując go i nie odrzucając. Weber ostrzegał jednocześnie przed niejasnym i niespójnym systemem prawnym, dowolnie zmienianym i podporządkowanym doraźnym interesom, ostrzegał też przed korupcją, prywatą oraz rządami partii przypominających luźne, choć nieliczne gromady pospolitego ruszenia. Zmiana władz w każdym kraju wywiera głęboki wpływ na miliony ludzkich istnień, wzniecając emocje od nadziei do lęku. U podstaw tego procesu leży zjawisko legitymizacji władzy. Legitymizacja władzy jest to uprawomocnienie władzy oparte na społecznej akceptacji. W państwach demokratycznych najbardziej rozpowszechnioną formą legitymacji władzy są wybory, łączy się to z przekonaniem, że źródłem władzy jest naród. Z kolei siły rządzące nie wyłonione w drodze legalnych wyborów, szukają poparcia społecznego, powołując się na: głos ludu, sprawiedliwość dziejową oraz potrzebę zaprowadzenia porządku w państwie. Na gruncie wiary legitymizacyjnej Weber wyróżnia trzy rodzaje zachowań: zachowanie bezrefleksyjne, polegające na akceptacji tego, co jest (niewielu ludzi zastanawia się nad światem, nad swoim losem), bowiem władzy trzeba być posłusznym. Słowo „trzeba” jest wskaźnikiem bezrefleksyjności (automatycznych przekonań w relacji z władzą). Konsekwencją takich zachowań jest zdenerwowanie społeczeństwa. zachowanie refleksyjne, polityczne zachowania refleksyjne jednostki polegają na tym, że jednostka zna swoje intencje (wie, czego oczekuje od władzy) i jest w stanie przewidzieć intencje drugiej strony (instytucji politycznej). zachowania analityczne, to takie, w których jednostka jest w stanie przewidzieć intencje swoich zachowań, zrozumieć uwarunkowania swoich oczekiwań i jest w stanie przewidzieć konsekwencje swoich zachowań. Legitymizacja podmiotu sprawującego władzę oznacza, że rządząca w systemie politycznym partia polityczna osiągnęła swoje stanowisko zgodnie z obowiązującymi normami, głównie prawnymi, bowiem legalnym sposobem zdobycia władzy przez dane ugrupowanie jest wygranie wyborów parlamentarnych. Natomiast legitymizacja sposobu sprawowania władzy oznacza, że wszystkie instytucje stanowiące trzon danego systemu władzy powołane zostały zgodnie z obowiązującymi normami oraz że funkcjonują one zgodnie ze swoimi kompetencjami i na podstawie obowiązujących norm prawnych. Twórcą koncepcji legitymizacji władzy Max Weber. W Weberowskiej teorii polityki analiza zależności między władzą (aspekt polityczny) a jej legitymacją (aspekt wartościujący) uzyskała podstawowe znaczenie. Według Maxa Webera podstawową cechą państwa jest „legitymowane użycie siły”. Zwraca on uwagę na to, że władza jest zdolna do urzeczywistnienia swoich celów, gdy rządzeni traktują stosunki panowania jako „wiążące”. Uważa on, że każde panowanie może być legitymowane przez różnorodne czynniki: afektywne (uczuciowe oddanie), racjonalno-aksjologiczne (wiarą w to, że władza i panowanie są nakazem i środkiem realizacji określonych wartości etycznych), interesy (oczekiwanie na zaspokojenie określonych potrzeb). Władza tradycyjna opiera się na przekonaniu rządzonych, że władza jest ważna lub prawomocna. Zakres władzy panującego wyznaczony jest przez tradycję. Prawomocność w tym typie panowania zagwarantowana jest nie tylko przez tradycję, ale i określoną organizację społeczeństwa. Typem panowania tradycyjnego jest władza patriarchalna, czyli taka, która opiera się na stosunkach mających charakter wspólnoty. W zależności od zakresu władzy, jej ograniczeń czy związanej z tym pozycji aparatu władzy Weber wyróżnił dwa warianty panowania tradycyjnego: patrymonializm i feudalizm. W patrymonializmie występuje całkowita zależność sługi od pana. Natomiast feudalizm charakteryzuje się większą sferą autonomii dla szerszych grup społecznych. Władza legalna wynika z przekonania, że prawomocną przesłanką do jej sprawowania jest legalne jej ustanowienie tzn.: zgodne z procedurą uznawaną za ważną i obowiązującą. Panowanie legalne i tradycyjne Weber uważał za trwałe i zaspokajające zwykłe i codzienne potrzeby społeczeństwa. Max Weber wraz z koncepcją legitymizacji władzy opartej na prawomocności wprowadził pojęcie wiary legitymizacyjnej, bez której legitymizacja władzy nie miałaby sensu. Wiara ta przejawia się tym, że jest pewna forma wewnętrznego przekonania, posłuszeństwa, wewnętrznej zgody na sprawowanie takiej a nie innej władzy. Współcześnie legitymizacja władzy politycznej w systemach demokratycznych możliwa jest pod dwoma warunkami: · gdy państwo i jego organy władzy reprezentują wolę obywateli i jest to tzw. zabezpieczenie czysto proceduralne, · gdy państwo realizuje w jakimś stopniu te wartości, które są możliwe do określenia jako wartości demokratyczne ( wolność, równość, itd.). Podsumowaniem powyższej pracy jest cytat Maxa Webera, będący dowodem na to, że żadna władza nie może zaistnieć bez procesu legitymizacji: „Obyczaj, korzyść osobista oraz emocjonalne bądź idealne motywacje nie stanowią wystarczającej podstawy istnienia porządku panowania. Niezbędny jest tutaj dodatkowy czynnik: wiara w jego prawomocność”. 13.Samorząd terytorialny jako podstawa demokracji Samorząd terytorialny określa się jako samorząd lokalny, dosłownie oznacza samorządzenie się ludności zamieszkującej na obszarze gminy, stanowiącej społeczność lokalną .Gmina obejmuje obszar względnie jednorodny przestrzennie i osadniczo, na którym zamieszkująca ludność powiązana jest więzami społecznymi i gospodarczymi, wobec tego jest zdolna do wykonywania zadań publicznych. Istota samorządu terytorialnego w ustrojach demokratycznych polega na tym, że gminy posiadają osobowość prawną i wykonują zadania publiczne we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność. Gminy posiadają swój ustrój prawny, obejmujący zwykle organy władzy: zarząd gminy z jej burmistrzem oraz radę gminną jako organ stanowiący, wybierane co jakiś czas przez mieszkańców w drodze wyborów powszechnych. Kompetencje gminy: *demniemanie prawne- własności gminy są określane jako wszystkie sprawy społeczności lokalnej, z wyjątkiem zastrzeżonych ustawami na rzecz innych podmiotów *zasada enumeracji- stanowią zadania własne gminy, ale obok nich gminy mogą spełniać tzw. Zadania zlecone przez administrację rządową W zakresie swej własnej działalności samorządowej gminy nie podlegają kontroli organów administracji rządowej, z wyjątkiem kontroli legalności ich działania. Zadania gminy są bardzo szerokie i obejmują całość życia społeczności lokalnej. Do kompetencji gminy należą sprawy bezpieczeństwa i porządku publicznego, sprawy budowy i utrzymania dróg lokalnych, organizacji ruchu drogowego i komunikacji, szkolnictwa i placówek oświatowo- kulturalnych, opieki społecznej zdrowotnej, sprawy rozwoju życia kulturalnego i opieki nad ośrodkami życia kulturalnego, sprawy rozwoju gospodarczego, gospodarki komunalnej itd. Gmina jako posiadająca osobowość prawną, jest przedmiotem praw i obowiązków, posiada własny budżet i środki finansowe, jest właścicielem mienia komunalnego. W ten sposób ukształtowane rozwinięte gminy z długoletnią tradycją nie tylko realizują administrację publiczną na swoim obszarze, ale integrują ludność w lokalną zbiorowość terytorialną z własnymi zakładami i instytucjami komunalnymi czy też urządzeniami i instytucjami społeczno- kulturalnymi. 14. Źródła 1. Jan Turowski- Wielkie struktury społeczne 2. Elementy Socjologii – Zygmunt Ziembiński 3. Artykuły – strony internetowe 4. O Społeczeństwie Państwie i Prawie - Wyd. naukowe PWN 5. Wstęp do Socjologii - Niorman Goodman
