Dr Andrzej Bukowski

Dr Andrzej Bukowski
Współczesne Teorie Socjologiczne: wprowadzenie do kursu
1. Teoria socjologiczna, nauka i nowoczesność (Kenneth D. Allan „Contemporary Social &
Sociological Theory”) Dwa projekty nowoczesności: technologiczny i społeczny. W nauce wiedza
wykorzystywana do kontroli nad światem przyrodniczym. Demokratyczne państwo jako projekt
społeczny nowoczesności. Instytucje demokratycznego państwa: uniwersytet. Krytycyzm naukowy
i polityczny mechanizm demokracji jako równoległe produkty nowoczesności. Teoria: logicznie
sformułowane argumenty, które wyjaśniają argumenty empiryczne za pomocą ogólnych kategorii
pojęciowych.
2. Ewolucja teorii socjologicznej w XX wieku
A. Klasyczny paradygmat teorii socjologicznej (nauki przyrodnicze vs nauki społeczne, problem
zapóźnienia teorii socjologicznej – I kryzys w socjologii, obiektywizm teorii, wyjaśnianie
ogólnych praw, prognozowanie);
B. Wyczerpywanie się klasycznego paradygmatu socjologii: ku nowemu paradygmatowi
(dylemat podmiot – przedmiot i zagadki paradygmatyczne, swoistość refleksji socjologicznej i
wielość podejść, krytyka obiektywizmu i realizmu ontologicznego; wyjaśnianie a rozumienie, mit
socjologii wolnej od wartości);
C. Teoria socjologiczna jako krytyka społeczna (normatywizm i zaangażowanie, , krytyczna
autorefleksja w obrębie dyscypliny; odkrywanie ukrytych przesłanek wartościujących w procesie
poznania, krytyczna analiza celów, którym służy poznanie i inżynieria społeczna, demaskowanie
opresyjnych właściwości instytucji i stosunków społecznych, formułowanie postulatów
przebudowy społeczeństwa);
D. Teoria socjologiczna jako praktyka społeczna: (Charles Taylor: socjologia jako praktyka
społeczna wyższego rzędu: wydobywa na jaw samorozumienia, kwestionuje nasze
samorozumienia, poszerza kontekst samorozumień; problem prawomocności teorii socjologicznej
jako praktyki społecznej)
3. Społeczny kontekst współczesnych teorii socjologicznych a stan refleksji teoretycznej na
początku XXI wieku
A. doświadczenia wojen i współczesnych konfliktów
- zmierzch wielkich narracji: Natury, Boga, Rozumu, Historii – cywilizacja po Auswitz i Gułag
- wzrost wrażliwości na przemoc i konflikty, władzę i manipulację
B.
-
przeobrażenia społeczeństw Zachodu
wzrost społecznej samoświadomości i podmiotowości
procesy emancypacji społecznej i obywatelskiej
rekonfiguracja tradycyjnych form życia i aktywności
C. globalizacja:
- upowszechnienie wartości kulturowych euro - amerykańskiego kręgu kulturowego: wolności i
godności osoby ludzkiej,
- ujawnienie się wielokulturowości i multimodalności świata społecznego
D. konsekwencje z punktu widzenia przedmiotu badań:
- wzrost zainteresowania zagadnieniami podmiotowości i świata przeżywanego
- zainteresowanie zagadnieniami społeczno-kulturowych przyczyn konfliktów i przemocy
- ujawnienie historycznej zmienności instytucji społecznych oraz ich konwencjonalności
-
wzrost zainteresowania społeczną komunikacją i consensusem
E. konsekwencje dla stanu refleksji teoretycznej (Szacki):
- rozmycie granic socjologii tradycyjnej
- odwrót od wzorów nauk przyrodniczych (zwrot językowy)
- burzenie muru pomiędzy podmiotem a przedmiotem (konstruktywizm i relatywizm)
- postrzeganie świata społecznego jako nieuporządkowanego, niestabilnego pełnego napięć i ryzyka
4. Teoria socjologiczna a spór o naturę rzeczywistości społecznej
A. Konstrukcja teorii socjologicznej w kontekście sporu o naturę świata społecznego:
założenia ontologiczne – metodologia – pojęcia i twierdzenia. Rozstrzygnięcie sporu o naturę
świata społecznego przesądza o podejściu epistemologicznym oraz o stosowanym
instrumentarium badawczym.
B. Podstawowe dylematy teorii socjologicznej (na poziomie orientacji teoretycznej)
(1) spór metodologiczny – naturalizm czy antynaturalizm
(2) spór ontologiczny i naturę rzeczywistości społecznej – obiektywizm czy konstruktywizm
(3) spór epistemologiczny o naturę rzeczywistości społecznej: wartościowanie czy neutralność
wobec wartości
(4) spór holizmu z indywidualizmem metodologicznym
(5) spór determinizmu z aktywizmem
(6) spór o naturę działania ludzkiego – racjonalne czy nieracjonalne
5. Propozycje uporządkowania tradycji teoretycznej wokół podstawowych napięć i dylematów
A. Propozycja podziału generalnych założeń teoretycznych w socjologii wg. Jeffrey’a Alexandra.
Nauka jako kontinuum przedsięwzięć badawczych rozpiętych pomiędzy obserwacją empiryczną a
generalnymi założeniami teoretycznymi. Tym, co decyduje o różnicach pomiędzy podejściami
badawczymi są odmienne założenia teoretyczne co do: (1) obserwacji ludzkiego zachowania
(świadome/nieświadome) (2) uwarunkowań tego zachowania (determinizm/indeterminizm). Te dwa
rodzaje założeń są stosowane na dwóch poziomach analizy: indywidualnym (związek pomiędzy
środkami a celami) oraz zbiorowym (natura porządku społecznego).
Działanie
Poziom
analizy Porządek
społeczny
Założenia
Subiektywność
Obiektywność
Woluntaryzm
Determinizm
Normatywizm
Instrumentalizm
(nieracjonalność) (racjonalność)
Socjologiczny
Socjologiczny
idealizm
materializm
B. Historyczne ujęcie faz w rozwoju dyscypliny: propozycja Malcolma Watersa
Konstruktywizm, utylitaryzm, funkcjonalizm, krytyczny strukturalizm i ich współczesne kontynuacje.
Podstawowe pojęcia; działanie społeczne, struktura, system, racjonalność. Faza klasyczna, faza
nowoczesna i faza współczesna socjologii.
Natura elementów konstytutywnych
indywidual.
Sposoby
wyjaśniania
holistyczny
Subiektywna
Obiektywna
Konstruktywizm
Utylitaryzm
Funkcjonalizm
Krytyczny
Strukturalizm
Centralne pojęcia, typy teoretyzowania, fazy rozwoju teorii socjologicznej
(koncepcja Malcolma Watersa)
System
Racjonalność
Konstruktywizm
FAZY ROZWOJU TEORII SOCJOLOGICZNEJ
KLASYCZNA
NOWOCZESNA
WSPÓŁCZESNA
Funkcjonalizm
Działanie
społeczne
TYP
TEORII
Utylitaryzm
POJĘCIE
M. Weber
Interakcjonizm
symboliczny
Teoria strukturacji
A. Giddens
Fenomenologia
Etnometodologia
Nowy instytucjonalizm
Socjologiczny
Neofunkcjonalizm
N. Luhmann
J. Alexander
G. Simmel
H. Spencer
Funkcjonalizm
strukturalny
T. Parsons, R. Merton
E. Durkheim
T. Marshall
Teoria wymiany
V. Pareto
G. Homans, P. Blau
Struktura
Krytyczny
strukturalizm
K. Marks
Teoria krytyczna
(Szkoła Frankfurcka)
F. Engels
Strukturalizm
Marksowski
Teoria systemów
(J. Habermas)
Teorie racjonalnego
wyboru
Teorie wyboru
publicznego
Neoinstytucjonalizm
Teoria komunikacyjna
(J. Habermas)
Teorie poststrukturalne
– w tym konfliktu
(P. Bourdieu, M.
Foucault, R.
Dahrendorf)
6. Tematyka wykładów
- współczesne teorie socjologiczne: wprowadzenie do kursu
- funkcjonalizm strukturalny: T. Parsons, R. Merton
- teoria systemów autopoietycznych N. Luhmanna
- perspektywa interakcjonistyczno – symboliczna, fenomenologiczna i dramaturgiczna
- teoria wspólnoty komunikacyjnej: J. Habermas
- strukturalizm i jego kontynuacje: A. Giddens
- teoria społecznej praxis: P. Bourdieu
- klasyczne teorie władzy i konfliktu: R. Dahrendorf, L. Coser
- post-strukturalne teorie władzy i konfliktu: P. Bourdieu, M. Foucault
- paradygmat wymiany i teoria racjonalnego wyboru
- teorie modernizacji, globalizacji i systemu światowego: U. Beck, I. Wallerstein
- teoria społeczeństwa ponowoczesnego Z. Baumana
Literatura zalecana do wykładu:
J. Turner, „Struktura teorii socjologicznej”, Warszawa 2006, s. 1-5.
J. Szacki, Historia myśli socjologicznej. Wydanie nowe”, Warszawa 2002, s. 945 – 948.
Literatura uzupełniająca do wykładu (oprócz lektur zadanych na ćwiczenia):
Ch.Taylor: Teoria społeczna jako praktyka, (w:] Świat przeżywany, red. Z. Krasnodębski, K.Nellen,
Warszawa 1993.
P.Sztompka: Teoria socjologiczna XX wieku. Wstęp do wydania polskiego, [w:] Jonathan Turner,
Struktura teorii socjologicznej, Warszawa 1985, PWN
J. Mucha, „Socjologia jako krytyka społeczna”, Warszawa 1986.
Inne źródła wykorzystane w przygotowaniu wykładu:
K. D. Allan, “Contemporary Social and Sociological Theory”, London 2010, s. 3-13.
P. Baert, „Social Theory in the Twentieth Century”, Cambridge 1998, s. 1-8.
M. Waters, “modern Sociological Theory”, London 1994, s. 2-14.