Wykład 3-4

Funkcjonalizm w teorii socjologicznej
1. Genealogia i swoistości
A. Powstanie funkcjonalizmu: XIX-wieczne wpływy organicystyczne (Spencer),
socjologizm Durkheima, funkcjonalizm w antropologii kulturowej (Radcliffe-Brown,
Malinowski)
B. Swostości funkcjonalizmu socjologicznego:
- holizm (generalizacja: charakterystyka rzeczywistości społecznej poprzez
ogólne własności strukturalne; relatywizacja: odnoszenie tych samych założeń
do mniejszych segmentów systemu i jego różnych aspektów; założenie o
integracji systemu),
- socjologizm metodologiczny (funkcjonalizm bada nie jednostki i zdarzenia, a
fakty społeczne: uwzorowane i powtarzalne działania, uczucia, role, wzory)
- wyjaśnianie funkcjonalistyczne i pojęcie funkcji (każde zjawisko pełni
określoną funkcję w systemie, tzn. ma wpływ na jego przetrwanie, wyjaśnienie
zjawiska, to wskazanie tej funkcji),
- koncepcja wymogów funkcjonalnych (dla systemu niezbędne jest wypełnianie
pewnych podstawowych funkcji, gwarantujących jego przetrwanie jako
całości; koncepcja imperatywów funkcjonalnych).
- zagadnienia ładu społecznego (system znajduje się w dynamicznej
równowadze)
- ahistoryzm (funkcjonalne schematy służą wyjaśnianiu wszelkich społeczeństw
w różnych okresach historycznych, mają charakter uniwersalny i pozaczasowy:
formalizm)
2. Funkcjonalizm Talcotta Parsonsa
A. Stosunek do tradycji: krytyka i inspiracje (krytyka utylitaryzmu, idealizmu i
pozytywizmu, inspiracje z Pareta, Durkheima, antropologii społecznej oraz
metodologii Maxa Webera)
B. Pojmowanie teorii socjologicznej (analityczny realizm, naturalizm, paralelizm
systemowy)
C. Teoria działania społecznego (podstawowy układ analizy: aktor – sytuacja <analogon
układu organizm – środowisko> ; struktura społeczna jest systemem stosunków
społecznych między aktorami; instytucje: systemy ujętych we wzory oczekiwań,
instytucje umożliwiają wybór takiego zachowania, które pasuje do potrzeb systemu
oraz zapewniają motywację do działania zgodnego z oczekiwaniami)
D. Teoria systemów (kroki analityczne: odtworzenie sposobu konstytuowania się
systemu: instytucjonalizacja interakcji; odpowiedź na pytanie: jak systemy zdolne są
do przetrwania: musi istnieć zgodność normatywna na poziomie całego systemu:
systemy kultury i osobowości ulegają integracji dzięki mechanizmom socjalizacji i
kontroli społecznej; koncepcja imperatywów funkcjonalnych (układ system
środowisko): adaptacja, osiąganie celów, kultywowani wzorów, integracja)
E. Krytyka koncepcji Parsonsa (nie wykazuje cech rozwojowych, manifestuje istnienie
zgodności między wartościami a normami, wykazuje wysoki stopień integracji między
swoimi komponentami, zawiera mechaznimy utrwalające status quo)
3. Robert Merton i paradygmat analizy funkcjonalnej
A. Krytyka systemu pojęciowego Parsonsa i przyjęcie strategii średniego zasięgu (wielkie
systemy teoretyczne zawieszone są w badawczej próżni,, teoria Parsonsa nie jest teorią
– nie ma w niej twierdzeń o zależnościach pomiędzy zmiennymi – ale systemem
filozoficznym; powinno tworzyć się teorie specjalne, z których można wyprowadzić
hipotezy dające się empirycznie zweryfikować i dopiero wówczas budować
ogólniejsze schematy pojęciowe; teoria średniego zasięgu; zbiór logicznie
powiązanych założeń, z których wyprowadza się empirycznie weryfikowalne hipotezy
B. Krytyka wczesnego funkcjonalizmu (krytyka tezy o funkcjonalnej jedności systemów,
krytyka tezy o funkcjonalnej uniwersalności elementów systemu; krytyka tezy o
niezbędności funkcjonalnej elementów dla systemu).
C. Paradygmat analizy funkcjonalnej (paradygmat analizy funkcjonalnej pozwala ustalić
na drodze empirycznej relacje wiążące dany element z szerszą strukturą społeczną;
kroki analityczne: opis elementu, wskazanie głównych alternatyw, motywy jednostek,
niezamierzone i ukryte konsekwencje działań jednostkowych
4. Główne nurty krytyki funkcjonalizmu
A. Funkcjonalizm jako ogólna teoria nauk społecznych
B. Funkcjonalizm jako zła teoria (problemy teleologii i tautologii)
C. Funkcjonalizm jako teoria jednostronna (pozaczasowa utopia zgody i szczęśliwości)
D. Funkcjonalizm jako teoria konserwatywna (wykazuje w jaki sposób poszczególne
instytucje przyczyniają się do utrzymania społeczeństwa przy życiu)
5. Znaczenie funkcjonalizmu
A. Integracja dyscypliny: aspekt pozytywny i negatywny (chłopak do bicia)
B. Zwrócenie uwagi na zagadnienia całości i systemowości rzeczywistości społecznej i
na zagrożenia ze strony redukcjonizmu socjologicznego
C. Kontynuacje: neofunkcjonalizm
Literatura zalecana do wykładu:
J. Turner, „Struktura teorii socjologicznej”, Warszawa 2006, s. 7-86
J. Szacki, „Historia myśli socjologicznej. Wydanie nowe”, Warszawa 2002, s. 805-855.
Literatura uzupełniająca do wykładu (oprócz lektur zadanych na ćwiczenia):
T. Parsons, Szkice z teorii socjologicznej, PWN, Warszawa 1972.
R. Merton, Teoria socjologiczna i struktura społeczna. PWN, Warszawa 1982
Inne źródła wykorzystane w przygotowaniu wykładu:
P. Baert, „Social Theory in the Twentieth Century”, Cambridge 1998, s. 37-65
M. Waters, “Modern Sociological Theory”, London 1994, s. 142-151