Pojęcie finansów - Ekonomicznie.pl

23.02.2007
Pojęcie finansów
Finanse – to proces gromadzenia i rozdziału zasobów pieniężnych a w potocznym
rozumieniu tego pojęcia same zasoby pieniężne którymi dysponują publiczne i prywatne
podmioty gospodarcze (ujęcie dynamiczne)
Finanse – to specyficzny rodzaj stosunków ekonomicznych, które powstają w procesie
wymiany lub podziału wartości materialnych i które dokonują się za pośrednictwem
pieniądza (ujęcie statyczne).
Klasyfikacja zjawisk finansowych:
1. przedmiotowa, kryterium jest tutaj związek ruchu pieniądza z ruchami wartości
materiałów
 zjawiska finansowe pierwotne (materialne) – strumieniom pieniądza towarzyszą
równolegle przesunięcia wartości materialnych
 zjawiska o charakterze redystrybucyjnym – zjawiska finansowe, którym nie
towarzyszą przesunięcia wartości materialnych np. podatki, renty
 zjawiska finansowe o charakterze kredytowym – na to zjawisko patrzymy z punktu
widzenia kredytobiorcy; dochodem kredytowym jest suma kredytu jaką kredytobiorca
otrzymał z banku. Dla banku udzielenie kredytu nie jest stworzeniem realnego środka
pieniężnego.
2. podmiotowa, kryterium jest tutaj rodzaj podmiotu, który prowadzi działalność
finansową.
 Finanse gospodarstw domowych
 Finanse państwa
 Finanse firm
 Finanse banków
 Finanse ubezpieczeń gospodarczych
3. funkcjonalna, kryterium jest rodzaj funkcji jakie pełnią zjawiska finansowe w
gospodarce
 parametry rachunku ekonomicznego służą wycenie kosztów i przychodów
określonych przedsięwzięć
 elementy finansowego układu zasilania – to strumienie pieniężne zasilające podmiot z
zewnątrz (dotacje) oraz strumienie, którymi pieniądz jest obowiązkowo odsyłany z
jednostki gospodarczej na zewnątrz
 bodźce finansowe – instrumenty finansowe przy pomocy których można oddziaływać
na procesy gospodarcze lub społeczne
Klasyfikacja bodźców finansowych;
 bodźce naturalne – ich celem jest dążenie do osiągnięcia największego zysku
 bodźce prawnofinansowe – sa uruchamiane świadomie przez państwo w postaci
przepisów prawa finansowego
sposób uruchamiania bodźców:
 do systemu prawnego wprowadza się specjalną instytucję prawną, która ma służyć
tylko procesom stymulacyjnym
 do istniejących już w systemie prawnym instytucji dolącza się dodatkowe funkcje
stymulacyjne (ulgi podatkowe)
Drugi typ klasyfikacji bodźców finansowych:
 bodźce pozytywne – pobudzające do pewnego działania poprzez obietnice korzyści
finansowej (np. ulgi podatkowe)
 bodźce negatywne – mają pobudzać do zaniechania lub ograniczenia działań, które są
niekorzystne dla państwa
Nauka o finansach publicznych zajmuje się badaniem zjawisk związanych z gromadzeniem i
wydatkowaniem pieniędzy publicznych i związku z naukami politycznymi.
Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz
ich rozdysponowaniem a w szczególności:
 pobieranie i gromadzenie dochodów
 wydatkowanie środków publicznych
 finansowanie deficytu
 zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne
 zarządzanie środkami publicznymi
 zarządzanie długiem publicznym
Jawność finansów publicznych jest realizowana przez:
 jawność sejmowej debaty budżetowej i debat budżetowych jednostek samorządu
terytorialnego
 jawność sejmowej debaty nad sprawozdaniem z wykonania budżetu państw oraz
zbiorczych danych dotyczących finansów publicznych
 udostępnianie rocznych sprawozdań dotyczących finansów i działalności jednostek
należących do sektora publicznego.
Minister finansów jest zobowiązany:
 corocznie publikować w Monitorze Polskim kwotę oraz kwotę zobowiązań z tytułu
poręczeń i gwarancji udzielonych przez podmioty sektora finansów publicznych a
także relacje tych kwot do PKB
 podawać do publicznej wiadomości zbiorcze dane dotyczące ogółu operacji
finansowych sektora finansów publicznych z uwzględnieniem kwoty deficytu lub
nadwyżki budżetu państwa oraz wykazu osób prawnych i fizycznych, którym
umorzono znaczące kwoty zaległości podatkowych.
Przejrzystość finansów publicznych wynika ze szczegółowej klasyfikacji dochodów i
wydatków publicznych określającej rodzaje działalności oraz rodzaje i źródła dochodów i
wydatków.
Funkcje finansów publicznych:
1. alokacyjna – polega na kształtowaniu podziału zasobów miedzy sektor prywatny i
publiczny a następnie ich dalszej alokacji wewnętrznej tych sektorów
2. redystrybucyjna – polega na kształtowaniu pierwotnego podziału dochodów
ukształtowanego pod wpływem mechanizmów rynkowych
3. stabilizacyjna – polega na łagodzeniu wahań o charakterze koniunkturalnym
Finanse publiczne a finanse prywatne.
Podobieństwa:
 Wymagają sporządzenia budżetu, kierowania jego wykonaniem, ograniczania
wydatków i kontroli wykorzystania środków finansowych
Różnice:
 przymusowy charakter gromadzenia środków publicznych przez państwo w
przeciwieństwie do osób prywatnych, na które nie jest nałożony przymus osiągania
dochodów
 wykorzystanie finansów publicznych jako instrumentu realizacji określonych funkcji
państwa dotyczących ogółu obywateli lub znaczących ich grup, finanse prywatne
służą zaspokojeniu potrzeb jednostek
 nie traktowanie jako celu gromadzenia środków publicznych dla osiągnięcia zysków
w przeciwieństwie do takiej właśnie roli finansów prywatnych
 poddanie finansów publicznych społecznej kontroli podczas gdy gospodarowanie
środkami prywatnymi jest całkowicie dobrowolne
 nieporównywalnie większa ilość zasobów publicznych w stosunku do środków jakimi
dysponuje osoba prywatna.
Sektor publiczny a finanse publiczne
Sektor publiczny tworzą:
1. majątek służący władzy i administracji rządowej i samorządowej
2. majątek służący publicznym instytucjom samorządowym
3. majątek w użytkowaniu publicznym (np. drogi)
4. majątek zaangażowany w działalność gospodarczą podmiotów publicznych
Związki pomiędzy sektorem publicznym a finansami publicznymi:
 bez środków publicznych część sektora publicznego nie mogłaby funkcjonować (np.
obrona narodowa, infrastruktura komunikacyjna, administracja0
 powiązania są widoczne na gruncie długu publicznego, który powstaje na skutek
kumulowania się deficytów budżetowych co angażuje fundusze publiczne na obsługę
długu.
Różnice:
 sektor publiczny w ujęciu rzeczowym reprezentuje realne zjawiska i procesy
gospodarcze
 finanse publiczne przedstawiają zjawiska i procesy pieniężne
 tylko część środków publicznych jest związana z finansami sektora publicznego, część
sektora publicznego działa na zasadzie komercyjnym co jednak nie wyklucza
możliwości ich dotowania z funduszy publicznych
 całość środków publicznych nie jest wykorzystywana przez sektor publiczny
ponieważ pewna część wydatków publicznych ma charakter transferowy.
Funkcje państwa:
1. funkcja publiczna – wiąże się z zaspokojeniem przez państwo potrzeb zbiorowych.
Realizacja tej funkcji wymaga gromadzenia środków pieniężnych w celu
sfinansowania działalności np. sądów, policji, wojska, administracji. Państwo w
zasadzie nie realizuje dochodów i musi po nie sięgać do innych podmiotów
najczęściej dokonuje przejęcia dochodów z sektora prywatnego. Im więcej zadań
publicznych i na wyższym ich poziomie realizuje państwo tym większe obciążenia
musi nałożyć na sektor prywatny. Tym samym zostawia ograniczone możliwości
zaspokajania indywidualny i inwestycyjnych potrzeb przez system rynkowy.
2. funkcja społeczna – mamy z nią do czynienia potrzeb społecznych przez
poszczególne grupy społeczne lub poszczególne osoby na zasadzie rynkowej
3. funkcja gospodarcza – jest realizowana poprzez pełnienie funkcji publicznych i
społecznych oraz przez fakt prowadzenia własnej działalności gospodarczej. Pełniąc
funkcje publiczno-spoleczne państwo dokonuje alokacji zasobów, kapitałów, pracy,
ziemi. Jest uczestnikiem zjawisk rynkowych dokonując zakupu dóbr. Z kolei
gromadząc środki publiczne państwa przejmuje część dochodów przedsiębiorstw i
gospodarstw domowych.
Modele polityki społecznej
1. model liberalny – rola państwa w gospodarce jest ograniczona do minimum jego
funkcje społeczne koncentruje się wokół przeciwdziałania bezrobociu i ubóstwu tych
grup społecznych, które nie są samodzielnie w stanie funkcjonować.
2. model motywacyjny – jego podstawowym elementem są obowiązkowe
ubezpieczenia społeczne. Jeżeli chodzi o ich funkcjonowanie to wykorzystuje się tutaj
solidaryzm społeczny pracodawców i pracowników. Funkcjonowanie systemu
ubezpieczeń społecznych ma zapewnić niezbędną równowagę miedzy pracą a
kapitałem. Państwo jest tu regulatorem i gwarantem porozumień między
pracownikami i pracodawcami.
3. model redystrybucyjny – przyjmuje się założenie, że każdy obywatel powinien być
traktowany jednakowo w dostępie do realizowanych przez państwo funkcji. Realizacja
tego założenia jest możliwa, gdy państwo jest podstawowym dostawcą wszystkich
dóbr społecznych.
Organizacja aparatu finansowego w Polsce.
Minister finansów to naczelny organ administracji państwowej kierującej sprawami finansów
publicznych oddziaływujące na ich funkcjonowanie i rozwój stosownie do potrzeb
społecznych zgodnie z polityką państwa.
Zadania Ministra Finansów:
 przygotowywanie projektów ustaw i rozporządzeń Rady Ministrów dotyczących
finansów publicznych we własnym zakresie
 opracowanie projektu ustawy budżetowej, zapewnienie realizacji dochodów i
wydatków budżetu państwa oraz przygotowanie sprawozdań z jego wykonania i
wykonywanie kontroli w tym zakresie
 prowadzenie polityki zaciągania długu publicznego oraz emisji skarbowych papierów
wartościowych
 sprawowanie ogólnego nadzoru w sprawach podatkowych i dewizowych,
opracowywanie zasad funkcjonowania rynku finansowego
 współudział w opracowywaniu i koordynowaniu polityki kredytowej i płatniczej z
zagranicą
Kompetencje Ministra Finansów w zakresie wykonywania budżetu:
 kieruje wykonaniem budżetu
 kontroluje realizacje dochodów i wydatków budżetowych
 czuwa nad zachowaniem równowagi budżetowej
 dokonuje zmian w budżecie państwa w zakresie ustalonym przez prawo budżetowe
 określa zasady gospodarki finansowej jednostek budżetowych, zakładów budżetowych
i gospodarstw pomocniczych
 przekazuje środki budżetowe organom wykonującym zadania przewidziane w
budżecie
 kontroluje legalność i prawidłowość gromadzenia dochodów i dokonywania
wydatków budżetowych
Ministerstwo Finansów sprawuje ogólny nadzór nad zobowiązaniami podatkowymi:
1. podejmuje decyzje zaniechania w całości lub części ustalania zobowiązań
podatkowych i poboru podatków w wypadkach gospodarczo i społecznie
uzasadnionych
2. ustala zasady zaokrąglenia podstawy obliczania podatku i kwoty podatku
3. określa normy ustalania podstaw obliczania podatków
4. wprowadza w drodze rozporządzenia szczególny nadzór nad wytworzeniem
zużywaniem, obrotem niektórych towarów i półwyrobów
5. określa terminy płatności poszczególnych rodzajów podatków
6. ustala odsetki za zwlokę w zapłacie podatku i zasady ich obliczania
7. określa w drodze rozporządzenia właściwości organów podatkowych w sprawie
umarzania zaległości opłaty skarbowej
8. dopuszcza lub wprowadza zapłaty określonych rodzajów podatku papierami
wartościowymi lub znakami opłaty skarbowej
9. w drodze rozporządzenia ryczałtuje lub scala podatki, zarządza obliczanie lub pobór
niektórych podatków za pośrednictwem płatników lub inkasentów.
Budżet państwa musi uwzględnić możliwość wywiązywania się podatników z obciążeń
podatkowych. Jeżeli obciążenia te są zbyt duże może nastąpić załamanie gospodarki spadek
dochodów państwa i wzrost przestępczości finansowej. Zapobiec temu ma aparat skarbowy,
który tworzą izby i urzędy skarbowe i urzędy kontroli skarbowej.
Urzędy skarbowe są organami administracji rządowej o zasięgu regionalnym, są nadzorowane
przez izby skarbowe.
Zadania urzędów skarbowych:






ustalanie i pobór podatków i niepodatkowych należności budżetowych
rejestrowanie podatników i przyjmowanie deklaracji podatkowych
wykonywanie kontroli podatkowej
prowadzenie dochodzeń w sprawach karnych skarbowych
orzecznictwo w pierwszej instancji w sprawach karnych skarbowych
wykonywanie egzekucji administracyjnej należności pieniężnych oraz kadr w zakresie
określonym w kodeksie karnym
izby skarbowe mają zasięg wojewódzki. Do ich zadań należy:
 nadzór nad urzędami skarbowymi oraz orzecznictwo w drugiej instancji w sprawach
podatkowych należności budżetowych, kar skarbowych oraz egzekucji należności
pieniężnych i kar.
Kontrola skarbowa jest drugim pionem aparatu skarbowego. Jej celem jest ochrona interesu i
praw majątkowych Skarbu Państwa oraz zapewnienie skuteczności wykonywania zobowiązań
podatkowych i innych należności stanowiących dochód budżetu państwa.
Do organów kontroli skarbowej należą:
 Minister Finansów
 Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej
 Inspektorzy Kontroli Skarbowej, których siedzibami są urzędy kontroli skarbowej na
terenie kraju
Kontroli skarbowej podlegają:
Zobowiązani do świadczeń pieniężnych na rzecz Skarbu Państwa lub Państwowych Funduszy
Celowych, wydatkujący środki z budżetu państwa, zarządzający mieniem państwowym
Szczegółowy zakres kontroli skarbowej obejmuje:
 Kontrolę rzetelności deklarowanych podstaw opodatkowania oraz poprawności
obliczania i wypłacania podatków i innych należności pieniężnych budżetu państwa
 Kontrolę celowości i legalności wydatkowania środków budżetowych oraz
poprawności obliczania i wykorzystywania dotacji budżetowych
 Badanie zgodności z prawem wykorzystywania i rozporządzania mieniem
państwowym a w szczególności ujawnienie niedoborów i innych szkód w tym mieniu
 Wykonywanie nadzoru podatkowego
 Badanie prawidłowości stosowania cen urzędowych w zakresie objętym
ograniczeniami swobodnego kształtowania ich poziomu
 Badanie obrotu dewizowego
24.02.2007
Jednostka budżetowa swoje wydatki pokrywa bezpośrednio z budżetu państwa a uzyskane
dochody odprowadza do tego budżetu.
Budżetowanie brutto.
Jednostki nie mają żadnych uprawnień do dysponowania gromadzonymi przez siebie
dochodami, a podstawowym parametrem finansowym jest dla nich wielkość przyznanego im
limitu wydatków. Formę jednostek budżetowych przyjmują urzędy naczelnych organów
państwowych, sądy, zakłady karne, szkoły, biblioteki, domy pomocy społecznej.
Budżetowanie brutto jest uzasadnione tym, ze jednostki te nie osiągają w zasadzi dochodów z
których mogłyby pokrywać wydatki, ponieważ swoje zadania wykonują nieodpłatnie. System
ten nie spełnia efektywności ekonomicznej, ponieważ jednostki te nie są zainteresowane
zwiększeniem dochodów ani oszczędnym wydatkowaniem otrzymanych środków.
Zakład budżetowy
Jednostka państwowa lub gminna, która prowadzi działalność gospodarczą na zasadach
samowystarczalności i pokrywa swoje wydatki z uzyskanych dochodów (budżetowanie
netto).
Prawo budżetowe dopuszcza możliwość dotowania zakładów budżetowych. Nadwyżka
budżetowa z działalności bieżącej zakładu jest przejmowana przez budżet a inwestycje takiej
jednostki są zasadniczo dotowane rzez budżet.
Zakładami budżetowymi są; domy kultury, zakłady opieki zdrowotnej, zakłady usługowej
gospodarki komunalnej, ośrodki szkolenia i doskonalenia kadr, zakłady komunikacji
miejskiej.
Celem tworzenia zakładów budżetowych jest uruchomienie bodźców ekonomicznych do
zwiększenia własnych przychodów oraz oszczędniejszego dokonywania wydatków.
W formie gospodarstwa pomocniczego może być prowadzona działalność uboczna lub część
podstawowej działalności jednostki budżetowej. Jest ona wyodrębniona z dochodów
własnych (czyli jest powiązana netto z jednostką budżetową).
Środki specjalne.
Gromadzenie ich wiąże się z tym, ze dochody budżetu państwa związane są z określonym
rodzajem działalności jednostki budżetowej nie są odprowadzane bezpośrednio do budżetu
lecz gromadzone na specjalnym rachunku, z którego pokrywa się koszty tej działalności.
Środki specjalne mogą być tworzone z następujących dochodów:
 Z odpłatności za sprzedane wyroby i usługi
 Z wpłat jednostek uczestniczących ze wspólnej działalności
 Z wpłat części zysków gospodarstw pomocniczych
 Z dobrowolnych wpłat i darów
 Z dodatkowych wpływów należności budżetowych uzyskanych przez izby i rzędy
skarbowe
Fundusze celowe są jedną z form organizacyjno-prawnych jednostek należących do sektora
finansów publicznych spełniającą następujące kryteria:
 musi być powołany ustawowo
 jego dochody muszą pochodzić ze środków publicznych a wydatki muszą być
przeznaczone na realizację wyodrębnionych zadań.
Fundusze celowe:
 Fundusz Ubezpieczeń Społecznych
 Fundusz Emerytalno-Rentowy
 Fundusz prewencji i rehabilitacji
 Fundusz administracyjny
 Fundusz pracy
 Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych
 Państwowy Fundusz Kombatantów
 Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych
 Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
 Centralny Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych
 Państwowy Fundusz Gospodarki Zasobami Geodezyjnymi i Kartograficznymi
 Fundusz Promocji Twórczości
 Fundusz Nauki i Technologii Polskiej
 Fundusz Zajęć Sportowo-Rekreacyjnych dla uczniów
 Fundusz Rozwoju Kultury Fizycznej
 Fundusz Promocji Kultury
 Fundusz Reprywatyzacji przedsiębiorstw
 Fundusz Skarbu Państwa
Teorie finansów publicznych.
1. Kameraliści przypisywali sobie duze znaczenie gospodarki państwa. Dostrzegli
zwiazek miedzy fiskalną aktywność państwa……………………………
Budowa budżetu powinna rozpoczynać się od określeń wydatków państwa do których należy
dostosowywać dochody.
Kameraliści sformułowali zasadę rocznego sporządzania budżetu. Jan Ferdynand Nax
rozróżnił 3 główne podatki:
*podatek gruntowy
*podatek od osób (podatek główny)
*podatek od rzeczy ( akcyza podatek od dóbr luksusowych)
2. Merkantylizm
Merkantyliści preferowali gospodarkę krajową i uważali, ze należy ją chronić między
innymi za pomocą ceł i podatków. Preferują nadwyżkę eksportu nad importem.
3. Fizjokraci
Uważali, że jedynym źródłem bogactwa jest ziemia. Jedynie praca w rolnictwie ma
charakter produkcyjny. Konsekwencją takiego rozumienia gospodarki jest koncepcja
podatku jedynego, który powinni płacić właściciele ziemscy.
4. Liberalna myśl finansowa – przedstawicielem jest Adam Smith. Podstawą
liberalizmu jest wolność gospodarcza, wolna konkurencja i zimny indywidualizm
gospodarczy. Prywatna własność jest warunkiem rozwoju przedsiębiorczości. Wobec tego
rola państwa powinna ograniczać się do tworzenia warunków do swobodnego działania
praw rynkowych. Był zwolennikiem stosowania opłat za usługi publiczne w dziedzinie
wymiaru sprawiedliwości i oświaty.
Zasady podatkowe:
I. równości – podatki powinny być powszechne i proporcjonalne w sprawie wysokości do
posiadanego przez podatnika dochodu
II. taniości – postulował obniżanie kosztów administracji podatkowej
III. pewności – podatki nie mogą zależeć od woli poborcy podatków
IV. dogodności – podatek jest zawsze dolegliwością, państwo powinno tę dolegliwość
złagodzić poprzez takie sposoby zbierania podatku, które byłyby dogodne dla podatnika
Drugim przedstawicielem liberalnej myśli finansowej był Jean Baptiste Say – uważał że
najlepszy plan finansowy polega na tym aby wydawać mało, a najlepszym ze wszystkich
podatków jest podatek umiarkowany.
Doktryna liberalna opiera się na następujących założeniach:
 polityka podatkowa powinna być neutralna tzn. w jej wyniku nie mogą nastąpić
zmiany w podziale dochodów w społeczeństwie
 ciężary podatkowe społeczeństwa powinny być takie aby nie hamowały aktywności
gospodarczej oraz nie ograniczały zdolności gospodarstw domowych do gromadzenia
oszczędności
 system podatkowy powinien zawierać podatki pośrednie aby ciężary podatkowe
ponosili również pracownicy najemni co pozwoliłoby na zwiększenie możliwości
oszczędzania i inwestowania przedsiębiorstw.
5. Ortodoksyjna teoria finansów publicznych
Wg tej koncepcji budżet państwa powinien być możliwie najmniejszy, ponieważ duże
wydatki państwa podwyższają stopę procentową, zmniejszają wysokość płac i innych
dochodów. Budżet państwa powinien być bezwzględnie i stale zrównoważony. W odniesieniu
do gospodarowania środkami publicznymi konieczne jest stosownie ocen etycznych i
religijnych w przypadku wydawania przez rząd sum większych niż zostały zgromadzone.
Jeżeli niemożna uniknąć deficytu budżetowego wydatki muszą być bezwzględnie
przeznaczone na finansowanie rozwoju gospodarki. Pożyczki na te cele powinny być
zaciągane w ramach operacji długoterminowych tak aby nie zmniejszyć bieżących kapitałów
potrzebnych przedsiębiorstwom prywatnym. Konsekwencją małego budżetu jest brak
odpowiedzialności państwa za pełne wykorzystanie zdolności wytwórczych w tym także za
bezrobocie.
6. interwencjonizm fiskalny
głównym przedstawicielem był Adolf Wagner. Wraz z rozwojem społecznym władze
zgłaszają popyt na coraz większe dochody stanowiące skutek rosnących wydatków. Sytuacja
taka wynika z faktu że potrzeby publiczne rosną szybciej niż potrzeby indywidualne. Prawo
rosnących wydatków publicznych było uzasadnieniem państwa dobrobytu, w którym
realizowano na szeroką skalę wydatki socjalne.
Zasady budżetowe Wagnera:
 zasady o charakterze fiskalnym – podatki powinny być elastyczne i wydajnie fiskalne
 zasady o charakterze gospodarczym – podatki nie mogą naruszać własności prywatnej
 zasady nawiązujące do sprawiedliwości społecznej – podatek sprawiedliwy to podatek
który jest progresywny
 zasady techniki podatkowej – podatki powinny być dogodne pewne tanie proste
 zasada odrębnego opodatkowania zysków niezasłużonych i koniunkturalnych
7. John Maynard Keynes – postulował wprowadzenie mocnej inwestycji w państwie.
Uważał on, że gospodarka kapitalistyczna nie może funkcjonować bez zakłóceń, które
wyrażają się w braku równowagi, niepełnego wykorzystania zdolności wytwórczych i
bezrobocia. Główną tego przyczyną jest niedostateczna skłonność do inwestowania
prywatnych przedsiębiorców. Instrumenty dochodowe i wydatki stały się głównym
narzędziem interwencji państw. Ich celem był:
 Pobudzenie efektywnego popytu w gospodarce zgłaszanego ze strony wszystkich
podmiotów popytu warunkującego rozwój inwestycji a przez to wzrost produkcji i
spadek bezrobocia
 Łagodzenie wahań cyklu koniunkturalnego
Deficyt budżetowy jest neutralnym zjawiskiem w okresach kryzysów gospodarczych i recesji.
8. Teoria finansów publicznych neokeynesowska - Alvin Harley Hansen.
Odrzucał zasadę zrównoważenia budżetu. Równowaga budżetowa nie może być celem
samym w sobie, ale powinna być elementem funkcjonowania gospodarki rynkowej. W chwili
równowagi wydatki publiczne powinny być finansowane z progresywnych podatków
dochodowych. W przypadku pełnego zatrudnienia i wzrostu płac możliwe jest pojawienie się
inflacji, którą można zahamować przez stosowanie podatków od konsumpcji. Zaciąganie
długu publicznego jest w pewnych okresach nieszkodliwe np. w latach depresji.
Skarb państwa jest kategorią majątkową, reprezentuje stosunki własnościowe państwa
wobec otoczenia, przy czym majątek państwa powstał w wyniku kumulacji, która w pełnej
mierze była rezultatem wykorzystania przez państwo budżetu i podatków.
We współczesnej gospodarce znacznie wzrósł zakres działalności skarbu państwa i jest to
wynik rozszerzenia się zakresu gospodarki publicznej. Skarb Państwa uczestniczy w realizacji
budżetu. Pełni funkcję kasjera i bankiera. Działanie w zakresie obsługi kasowej, pozwala na
poszerzenie zasobów finansowych. Nadzór i kontrola prawidłowości gospodarki finansowej
prowadzonej przez poszczególne jednostki.
W zakresie polityki monetarnej Skarb Państwa uczestniczy w czynnościach
pełnionych dotąd przez banki np. emisja papierów wartościowych, ustalanie gwarancji. Jest
kredytodawcą dla przedsiębiorstw publicznych, prywatnych i jednostek gospodarki lokalnej.
W polityce zagranicznej występuje jako podmiot zwieranych umów i traktatów
międzynarodowych. Korzysta z pożyczek i kredytów.
Gospodarka budżetowa to wszystkie czynności podejmowane przez państwo w
zakresie planowania dochodów i wydatków oraz gromadzenia i wykorzystywania środków
budżetu państwa.
Budżet państwa – to plan finansowy uchwalany na okres 1 roku kalendarzowego przez
Sejm w formie ustawy budżetowej zawierający ustawowo określone źródło dochodów i
wydatków państw, opracowany w terminach i na warunkach określonych w ustawie przez
Radę Ministrów i wykonany pod jej kierunkiem.
Funkcje budżetu:
 Funkcja rozdzielcza - przejmowanie przez Skarb Państwa części środków
pieniężnych od przedsiębiorców i ludności oraz rozdzielenie ich na określone cele
 Funkcja alokacyjna – państwo wpływa na alokację czynników wytwórczych i
wytwarzanych produktów
 Funkcja stabilizacyjna – polega na wykorzystaniu dochodów i wydatków
budżetowych do kształtowania sytuacji społeczno – ekonomicznej kraju
 Funkcja fiskalna – wynika z polityki skarbowej państwa zmierzającej do osiągnięcia
jak największych wpływów z podatków lub wpłat pozwalających pokryć wydatki
uważane za społecznie niezbędne
 Funkcja stymulacyjna
 Funkcja kontrolna – polega na kontroli gromadzenia dochodów oraz kontroli ich
redystrybucji w celu wykrycia ewentualnych nieprawidłowości.
Podczas przeprowadzania kontroli określa się poprawność pobierania dochodów, celowość
wydatków, legalność postępowania i efektywność gospodarki budżetowej.
Zasady gospodarki budżetowej
1. zasada jedności
a) jedność formalna postuluje by budżet był objęty jednym dokumentem prawnym
b) jedność materialna postuluje by wszystkie dochody wpływające do budżetu bez
względu na źródła ich pochodzenia stanowiły pulę środków finansowych, z których
będzie dokonywać się wydatków w uchwalonych przez Sejm wysokościach
2. zasada równowagi budżetowej
w XVIII wieku była ona traktowana jako złota reguła finansów publicznych postulowała o
matematyczną równość pomiędzy dochodami i wydatkami publicznymi.
Wg współczesnych doktryn wyróżniamy:
a) teorię cyklicznego równoważenia budżetu – zakłada ona, ze należy odejść od
bezwzględnej zasady rocznego równoważenia budżetu ponieważ gospodarka rozwija
się w cyklach. Deficyt jest akceptowany w stanach depresji gospodarczej dąży się do
tego by cykl gospodarczy zamknąć jak najmniejszym deficytem
b) teoria impasu budżetowego – deficyt budżetowy jest uzasadniony gdy:
 deficyt może być utrzymany w pewnej wysokości dopóki nie maleje dochód
narodowy
 uzasadniony jest deficyt z przemyślanymi wydatkami inwestycyjnymi efektem
których będzie przyszły rozwój koniunkturalny
3. zasada zupełności budżetu. W tradycyjnym rozumieniu zasada ta domaga się by
wszystkie dochody i wydatki państwa w pełnych kwotach były objęte budżetem.
Współcześnie postuluje się by wszystkie jednostki organizacyjne administracji
państwowej były powiązane z budżetem państwowym budżetowanie brutto lub netto.
4. zasada jawności budżetu.
Klasyfikacja budżetowa – to jednolity system symboli cyfrowych służący grupowaniu
dochodów i wydatków budżetowych wg określonych zasad i kryteriów. Pozwala ona:
 określić uprawnienia organów publicznych do prowadzenia dochodów
budżetowych i wydatkowania środków na ściśle określone cele
 regulować podział dochodów i wydatków między różne działy gospodarki
narodowej i regiony kraju
 planować dochody i wydatki budżetowe w skali państwa i podziału terytorialnego
 ujednolicić typ planowania ewidencji i sprawozdawczości dochodów i wydatków
 kontrolować gospodarkę budżetową
Kryterium podmiotowe – oznacza podział budżetu na części, za których realizację odpowiada
właściwy organ państwowy
Kryterium przedmiotowe – oznacza podział dochodów i wydatków wg ekonomicznej gałęzi
gospodarki narodowej. Podstawą tego podziału jest tzw. klasyfikacja gospodarki narodowej,
która stanowi usystematyzowany wykaz działów, gałęzi, branż.
Kryterium rodzajowe – pozwala szczegółowo określić charakter i formy wpływu dochodów
budżetowych.
Część – jest podziałką o charakterze podmiotowym i oznacza organ państwowy np. Sąd
Najwyższy, Ministerstwo Skarbu
Dział – jest podziałką o charakterze przedmiotowym i oznacza Dział Gospodarki Narodowej
Rozdział – jest podziałka przedmiotową o bardziej szczegółowym charakterze
Tytuł ma charakter przedmiotowy i bliżej określa przedmiot finansowania w ramach
rozdziału.
Paragraf – jest podziałka o charakterze rodzajowym, w sposób szczegółowy określa formę
pobierania dochodów i rodzaj wydatków budżetowych.
Pozycja – jest podziałką rodzajową o charakterze fakultatywnym. Określa szczegółowo rodzaj
wydatków w ramach paragrafów.
Uchwalanie i opracowywanie budżetu państwa
1. przedstawienie projektu budżetu Radzie Ministrów. Główny ciężar opracowania
budżetu spoczywa na Ministrze Finansów. Prace rozpoczynają się w połowie roku
poprzedzającego rok budżetowy. Obejmują one następujące etapy:
a) opracowanie założeń budżetu państwa i przygotowanie wstępnego projektu budżetu
przez ministerstwo finansów. Minister Finansów przedstawia Radzie Ministrów założenia
projektu budżetu, które obejmują prognozy dotyczące podstawowych wskaźników
makroekonomicznych
b) zatwierdzenie wstępnego budżetu przez Radę Ministrów
c) opracowanie projektów części budżetowych
d) konsultacje międzyresortowe i przygotowanie ostatecznej wersji projektu ustawy
budżetowej, który musi zawierać główne cele polityki gospodarczej i społecznej, założenie
makroekonomiczne na rok budżetowy i dwa następne lata, przewidywane wykonanie budżetu
państw za rok poprzedzający rok, którego budżet dotyczy, omówienie projektowanych
przychodów i rozchodów oraz dochodów i wydatków budżetowych, informacje o
przewidywanym na koniec roku stanie długu publicznego
e) zatwierdzenie projektu przez Radę Ministrów – Rada Ministrów uchwala projekt
ustawy budżetowej lub ustawy o prowizorium budżetowym i wraz z uzasadnieniem
przedstawia go Sejmowi do 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy.
W przypadku przedstawienia Sejmowi projektu ustawy o prowizorium budżetowym, Rada
Ministrów przedstawia Sejmowi projekt ustawy budżetowej nie później niż na 3 miesiące
przed zakończeniem okresu obowiązywania prowizorium.
2. praca w Sejmie nad uchwaleniem projektu ustawy budżetowej
Zgodnie z konstytucją prace nad budżetem w Parlamencie nie mogą trwać dłużej niż 4
miesiące. Harmonogram pracy w Sejmie rozpoczyna się od pierwszego czytania projektu
budżetu, które może się odbyć nie wcześniej niż 7 dnia od doręczenia posłom projektu.
W trakcie pierwszego czytania premier v-ce premier lub Minister Finansów przedstawia
ogólną koncepcję projektu oraz jej uzasadnienie, po czym następuje seria pytań posłów,
odpowiedzi przedstawicieli rządu oraz wstępna debata nad przedłożonymi dokumentami.
Po pierwszym czytaniu projekt budżetu jest kierowany do Komisji Finansów Publicznych
(komisji budżetowej) oraz do właściwych komisji sejmowych (komisje branżowe). Komisja
budżetowa dokonuje ogólnej analizy budżetu i bada części budżetowe tych resortów dla
których jest ona komisją branżową. Celem tego etapu jest wysłuchanie opinii ekspertów
kierownictwa Ministerstwa Finansów i NBP oraz skierowanie dodatkowych pytań pod
adresem rządu. Podczas prac w komisjach branżowych rozpatrywane są poszczególne części
projektu budżetu, prace w tych komisjach kończą się sformułowaniem opinii i wniosków i
skierowaniem ich do komisji finansów publicznych. Ostatecznie w tej fazie praz komisje
przedstawiają Sejmowi wspólne sprawozdanie o projekcie budżetu, w którym wnioskują o
przyjęcie projektu bez poprawek lub z poprawkami.
Komisja finansów publicznych przedstawia Sejmowi sprawozdanie o projekcie ustawy
wraz z wnioskami. Jest to tzw. drugie czytanie. Ma tu miejsce debata z możliwością
zgłoszenia dużej liczby poprawek Sejm kieruje je do rozpatrzenia do komisji budżetowej.
Komisja ta z udziałem wnioskodawców zgłoszonych poprawek rozpatruje je i przedstawia
Sejmowi dodatkowe sprawozdanie w którym wnioskuje o ich przyjęciu.
Trzecie czytanie może się odbyć niezwłocznie po drugim jeżeli projekt nie został
skierowany do komisji budżetowej. Kończy się ono uchwaleniem ustawy budżetowej, która
jest przesyłana marszałkowi Senatu i Prezydentowi.
3. prace w Senacie
senat w ciągu 20 dni od daty otrzymania ustawy budżetowej powinien podjąć uchwałę o jej
przyjęciu lub zaproponować poprawki. Marszałek Senatu kieruje ustawę do komisji
Senackich, z których każda rozpatruje odpowiednią część. Szczególną rolę w wypracowaniu
stanowiska Senatu spełnia komisja gospodarki, która może korygować stanowiska
poszczególnych komisji lub w ogóle ich nie uwzględniać co wymaga jednak uzasadnienia.
Senat na plenarnym posiedzeniu przyjmuje ustawę budżetową bez poprawek lub przekazuje
Sejmowi z propozycjami zmian. Ustawa budżetowa wraca ponownie do Sejmu, gdy Senat
uchwali do niej poprawki. Sejm może przyjąć poprawki lub je odrzucić większością 2/3
głosów w obecności co najmniej polowy ogólnej liczby osób.
4. udział prezydenta
Na podstawie ustawy budżetowej prezydent ma 7 dni od jej otrzymania. Może odmówić jej
podpisania i wystąpić z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie zgodności
budżetu z konstytucją. Po orzeczeniu przez Trybunal Konstytucyjny o zgodności ustawy z
konstytucją prezydent nie może odmówić jej podpisania. Jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia
przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona
prezydentowi do podpisu. Może on w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu.
Kontrola wykonania budżetu
Zadanie kontroli wykonania przez rząd ustawy budżetowej spoczywa na Sejmie. Negatywna
ocena może stanowić podstawę do odmowy udzielenia absolutorium. Radzie Ministrów, która
jest zobowiązana do przedłożenia Sejmowi w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku
budżetowego sprawozdania z wykonania budżetu wraz z informacją o stanie zadłużenia
państwa. NIK ma obowiązek sporządzić opinię na temat wykonania budżetu i przedłożyć je
Sejmowi, który w ciągu 90 dni musi podjąć uchwałę w sprawie absolutorium dla rządu.
Poprzez poprawne wykonanie budżetu rozumie się terminowe dokonywanie płatności oraz
trzymanie się granic kwot określonych w prawie finansowym. Komisja Finansów
Publicznych proponuje przyjęcie lub odrzucenie sprawozdania Rady Ministrów. Negatywna
ocena sprawozdania lub jej części nie pociąga za sobą odmowy udzielenia absolutorium.
Przez środki publiczne rozumie się wszystkie wpływy finansowe gromadzone na rachunkach
władz publicznych.
Dochody publiczne – to należne lub faktyczne wpływy środków pieniężnych do budżetów
publicznych pobierane przez organy finansowe lub jednostki budżetowe, które realizowane
dochody przekazują do organów finansowych ze względu na powiązanie z budżetem
systemem netto.
Przychód – jest to wpływ o charakterze zwrotnym. Służy on finansowaniu deficytu
budżetowego (np. wpływy ze sprzedaży skarbowych papierów wartościowych, zaciągniętych
pożyczek i kredytów, prywatyzację majątku Skarbu Państwa.
Dochody publiczne dzielimy na:
 dochody bieżące (dochody podatkowe i nie podatkowe)
 dochody kapitałowe inaczej majątkowe (ze sprzedaży nieruchomości)
Wydatki publiczne (budżetowe) są związane z funkcjonowaniem działów administracji
rządowej i lokalnej
Rozchody publiczne – są związane ze spłatą otrzymanych pożyczek i kredytów oraz
wykupem papierów wartościowych i dokonywaniem innych operacji finansowych np.
udzieleniem pożyczek
Klasyfikacja wydatków wg kryterium przedmiotowego:
1. wydatki bieżące są związane z funkcjonowaniem sfery budżetowej np. dotacje (są
przeznaczone na finansowanie zadań własnych lub zleconych) i subwencje (są przeznaczone
na finansowanie zadań własnych) dla jednostek samorządu terytorialnego oraz jednostek
publicznych i prywatnych prowadzących działalność gospodarczą.
2. wydatki związane z obsługą długu publicznego
a) wydatki związane z oprocentowaniem i dyskontowaniem skarbowych papierów
wartościowych oraz z oprocentowaniem zaciągniętych kredytów i pożyczek
b) wydatki związane z udzielanymi przez Skarb Państwa poręczeniami i gwarancjami
3. wydatki majątkowe dotyczą inwestycji prowadzonych w państwowych jednostkach
budżetowych. Są związane z dotacjami celowymi na finansowanie kosztów realizacji
inwestycji w jednostkach samorządu terytorialnego lub przedsiębiorstwach państwowych.
Klasyfikacja wg kryterium rodzajowego
1. wydatki osobowe związane z wynagrodzeniami pracowników zatrudnionych w sferze
budżetowej wraz z wydatkami pochodnymi
2. wydatki rządowe związane z zakupem dóbr i usług
3. wydatki majątkowe związane z zakupem nieruchomości robotami inwestycyjnymi
Klasyfikacja wg kryterium konieczności ponoszenia wydatków
1. wydatki konieczne służą finansowaniu świadczeń do których dostęp nie może być
uzależniony od płatności (sądownictwo, obrona narodowa)
2. wydatki pożądane (pożyteczne) mogą być ponoszone z budżetu, ale mogą też mieć
formę odpłatną
Deficyt budżetowy stanowi niedobór dochodów niezbędnych do sfinansowania
zaplanowanych wydatków. Niedobór tych dochodów musi być uzupełniony przez
zaciągnięcie kredytów i pożyczek. Kwota zaciągniętego w ten sposób długu musi jednak
przekroczyć kwotę deficytu, ponieważ powinna dodatkowo sfinansować przypadające w
danym roku spłaty długu zaciągniętego w latach poprzednich, powiększenie rezerw
pieniężnych oraz zapewnić środki na inne operacje. Tak powiększona kwota niedoboru
dochodów jest nazywana potrzebami pożyczkowymi budżetu państwa.
Rodzaje deficytu budżetowego:
 deficyt rzeczywisty – faktyczna różnica między dochodami i wydatkami w danym
roku budżetowym
 deficyt strukturalny – jest kategorią hipotetyczną zakładającą wielkość ujemnego
salda dochodów i wydatków zrealizowanych przy pełnym wykorzystaniu zdolności
wytwórczych gospodarki
 deficyt cykliczny
 deficyt globalny – całkowite ujęcie salda sektora finansów publicznych
 deficyt pierwotny – stanowi różnicę pomiędzy dochodami i wydatkami
pomniejszonymi o dochody uzyskane ze sprzedaży majątku publicznego i o pożyczki
zaciągnięte na cele inwestycyjne
Sposoby finansowania deficytu:
1. emitowanie skarbowych papierów wartościowych (bony skarbowe, obligacje
skarbowe)
2. korzystanie z kredytów banków komercyjnych
3. korzystanie z kredytów międzynarodowych instytucji finansowych
4. zaciąganie kredytów w banku centralnym lub emitowanie papierów wartościowych
przez ten bank
Dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z następujących
tytułów:
 wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne
 zaciągniętych kredytów i pożyczek
 przyjętych depozytów
 wymaganych zobowiązań
Bony skarbowe – to krótkoterminowe papiery wartościowe emitowane przez państwo w celu
pokrycia bieżących potrzeb płatniczych. Termin zapadalności (wykupu bonów) nie
przekracza 1 roku. Bony sprzedaje się z dyskontem od wartości nominalnej w zasad
obowiązujących przy dyskoncie weksli handlowych.
Obligacje skarbowe – to papiery wartościowe zawierające zobowiązanie emitenta do zapłaty
ich posiadaczowi nominalnej wartości obligacji wraz z oprocentowaniem
 z punktu widzenia kryterium czasu obligacje dzielimy na krótkoterminowe o okresie
zapadalności krótszym niż 5 lat; średnioterminowe – okres zapadalności od 6 do 15
lat; długoterminowe – okres zapadalności powyżej 15 lat
 z punktu widzenia sposobu oprocentowania wyróżniamy obligacje o stałym i
zmiennym oprocentowaniem
 z punktu widzenia podmiotu emitującego wyróżniamy obligacje skarbowe i obligacje
komunalne
Podatek – jest nieodpłatnym, bezzwrotnym i pieniężnym świadczeniem o charakterze
ogólnym, który jest nakładany jednostronnie przez związek publiczno-prawny.
Nieodpłatność podatku polega na tym, że podmiotowi, który go uiścił nie przysługuje z tego
tytułu roszczenia wzajemnego świadczenia ze strony państwa.
Przymusowość odróżnia podatek od świadczeń dobrowolnych. Obowiązek świadczenia
podatku może być wyegzekwowane przez organ administracji finansowej państwa, w tym
celu stosowany jest nawet tryb egzekucyjny.
Wyjątek od zasady bezzwrotności dotyczy sytuacji gdy podatek został nieprawidłowo
obliczony lub jeśli nałożono go niezgodnie z obowiązującymi przepisami.
Elementy techniczne podatku:
I. podmiotem podatku może być:
1. podmiot czynny (uprawniony) – podmiot, który wymierza i ściąga podatki
2. podmiot bierny (zobowiązany) – podmiot, który został nałożony obowiązek
podatkowy
Podmiot podatku – to osoba fizyczna, prawna, lub nie posiadająca osobowości prawnej
zobowiązana do obliczania i pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go w określonym
terminie organowi podatkowemu.
Zakres obowiązku inkasenta jest węższy od płatnika. Jest on zobowiązany do pobrania od
płatnika podatku i wpłacenia go w określonym terminie organowi podatkowemu.
Podatnik nie może zasłonić się tym, że nie zna prawa ani też tym, ze o zmianach w
obowiązujących przepisach nic nie wiedział.
 Podatnik formalny – osoba, która z mocy przepisów prawnych powinna zapłacić
podatek chociaż nie zawsze ponosi jego ciężar ekonomiczny
 Podatnik faktyczny – ponosi ciężar ekonomiczny podatku
Rodzaje przerzucalności podatku:
 W przód – gdy podatnik formalny przerzuca podatek na konsumenta towarów, które
wyprodukował. Duże znaczenie mają tutaj warunki rynkowe np. przy niedoborze
towarów przerzucanie ciężarów podatków w przód jest akceptowane przez
konsumentów
 W tył – gdy podatnik formalny przerzuca ciężar podatku na dostawcę surowców
potrzebnych do produkcji obniżając cenę opłaconą dostawcy lub gdy ciężar podatku
przerzucany jest na pracowników zaniżając ich zarobki.
II. Przedmiot opodatkowania – to zjawiska lub rzeczy, które podlegają opodatkowaniu
III. Podstawa opodatkowania – to skonkretyzowany co do wartości lub ilości przedmiot
podatku
Kumulacja podatkowa – polega na łączeniu różnych podstaw w jedną całość najczęściej w
celu zwiększenia obciążenia podatkowego.
Kumulacja podatkowa może uwzględniać następujące aspekty:
 Czasowy – najczęściej dotyczy okresu rocznego kumulowania dochodów
 Terytorialny – istotą jest łączenie dochodów osiąganych w kraju z tymi osiąganymi
zagranicą
 Podmiotowy – łączy podstawy należące do różnych rodzajów dochodów jednego
podatnika
Metody ustalania podstawy opodatkowania:
1. samoobliczenie podstawy opodatkowania
2. metody stosowane przez Urząd Skarbowy
a) oparcie się na danych liczbowych zawartych w księgach podatkowych i
handlowych
b) oparcie się na normach przychodu lub dochodu szacunkowego
c) ryczałt podatkowy – podatnikowi proponuje się określoną wysokość z góry
ustalonego podatku niezależnie od tego jak będą kształtować się jego dochody
lub przychody. Zalety ryczałtu:
podatnik nie musi prowadzić żadnych ksiąg
z reguły wysokość ryczałtu jest niższa od podatku w sytuacji opodatkowania na
zasadach ogólnych
IV. stawka podatkowa – wyraża stosunek wysokości podatku do podstawy opodatkowania
1. stawka kwotowa – jest ot liczba jednostek pieniężnych jaką należy zaplacić od
danej podstawy opodatkowania
2. stawka procentowa – informuje jaką część podstawy opodatkowania ma być
przekazana na rzecz właściwego budżetu
3. stawka ulamkowa – (nie stosuje się jej w Polsce) mamy z nią do czynienia gdy
jest ona podawana w ułamku zwykłym
4. stawka wielokrotnościowa – występuje rzadko i polega na tym że wymierzony
podatek jest wielokrotnością podstawy opodatkowania
Skala podatkowa:
1. proporcjonalna – wysokość stawki jest niezmienna niezależnie od znajdującej się
podstawy opodatkowania
2. nieproporcjonalna
a) progresywna – w miarę wzrostu podstawowy opodatkowania rośnie wysokość stawki
podatkowej
 progresja globalna – do całej podstawy opodatkowania stosujemy jedną stawkę
właściwą dla tej podstawy
podstawa opodatkowania
stawka podatkowa
1-1000
5%
1001-3000
10%
3001-5000
15%
5001-7000
18%
 progresja szczeblowa – podstawę opodatkowania dzielimy na szczeble i do każdego z
nich
stosujemy
inna
stawkę
właściwą
dla
tego
szczebla
np.
1000*5%+2000*10%+2500*15%.
b) Regresywna – w miarę wzrostu podstawy opodatkowania stawka podatkowa maleje
c) Degresywna – stanowi połączenie skali progresywnej ze skalą proporcjonalną. Skalę
progresywną mamy dla niezbyt wysokich podstaw opodatkowania a stawki
podatkowe są niskie. Przy pewnym niskim poziomie podstawy opodatkowania skala
nabiera charakteru proporcjonalności z wysoką stawką.
Warunki płatności podatku dotyczą trybu uiszczania świadczenia podatkowego oraz formy
i sposobu zapłaty, gdy przedmiotem opodatkowania są zdarzenia lub zjawiska jednorazowe,
podatek jest płacony każdorazowo, kiedy ono występuje.
Gdy przedmiotem podatku są zdarzenia powtarzające się lub mające charakter ciągły to
zaplata odbywa się okresowo.
Zwolnienie podatkowe polega na tym, ze państwo w ramach prowadzonej polityki fiskalnej
wyłącza z obowiązku podatkowego pewne grupy podatników (zwolnienia podmiotowe) lub
pewną część przedmiotu opodatkowania (zwolnienie przedmiotowe).
Ulga podatkowa oznacza częściowe ograniczenie ciężaru podatkowego. Może być związana
z określoną cechą podmiotu lub przedmiotu opodatkowania. Ulga może polegać na:
 Obniżeniu stawki podatkowej
 Pomniejszeniu kwoty opodatkowania
 Pomniejszenie kwoty obliczonego podatku
 Odroczenie terminu płatności podatku
 Rozłożenie podatku na raty
Zastosowanie w danym podatku zwyżki podatkowej powoduje, że podatnik obowiązany jest
do podwyższenia wysokości podatku ustalanego zgodnie z obowiązującymi zasobami.
Zwyżki są zazwyczaj określane jako pewien procent należnej kwoty podatku lub poprzez
odmienny sposób obliczania podstawy opodatkowania powodujący jej zwiększenie.
Podział podatków wg źródła podatkowego:
1. podatki sięgające do majątku
a) w stanie statycznym – sam fakt posiadania majątku jest opodatkowany
b) w stanie dynamicznym – opodatkowany jest przyrost majątku
 przyrost substancji faktycznej majątku (podatek od spadków i darowizn)
 przyrost wartości majątku
2. podatki sięgające dochodów
a) w toku powstawania dochodów
 w sposób wstępny
 w sposób ostateczny (opodatkowanie dochodu)
b) w toku wydatkowania dochodu.
Zobowiązanie podatkowe – to skonkretyzowany obowiązek podatkowy co do osoby
podatnika, wysokości podatku, terminu i sposobu jego zapłaty.
Mogą powstawać:
 z chwilą doręczenia podatnikowi decyzji Urzędu Skarbowego lub Urzędu gminy
 z mocy prawa automatycznie z chwilą powstawania okoliczności, którymi prawo
podatkowe wiążę obowiązek uiszczenia podatku.
Zobowiązania podatkowe wygasają przez:
1. efektywne sposoby wygaśnięcia zobowiązania
a) zapłacenie podatku lub
b) ściągnięcie zapłaty podatkowej w drodze egzekucji z ruchomości lub nieruchomości
c) Potrącenie wzajemnych wierzytelności podatnika i Skarbu Państwa
2. nieefektywne sposoby wygaśniecia zobowiązania
a) umorzenie zobowiązania podatkowego
b) przedawnienie zobowiązania podatkowego:
 odnośnie wymiaru podatku – jest najczęściej 3letnie od końca roku kalendarzowego,
w którym powstal obowiązek podatkowy
 odnośnie pobrania podatku – następuje po 5 latach od roku kalendarzowego, w którym
powinno się zaplacić podatek.
Odpowiedzialność osób trzecich za zobowiązania podatkowe. Może wynikać z:
1. wspólności majątkowej osoby trzeciej z podatnikiem
a) małżonkowie – małżonek odpowiada tylko za takie zobowiązanie majątkowe, które
powstały w trakcie trwania małżeństwa. Odpowiada całym majątkiem wspólnie.
Rozwiedziony małżonek odpowiada za zobowiązania współmałżonki do 3 lat od
orzeczenia rozwodu, gdy zobowiązania powstały trakcie małżeństwa.
b) Rodzina – członek rodziny odpowiada za zobowiązania podatkowe innego członka
rodziny ale tylko wtedy gdy prowadzili wspólną działalność gospodarczą i czerpali z
niej korzyści
c) Spółki – odpowiedzialność wspólników za zobowiązania innych wspólników i spółki
zależy od rodzaju spółki i ogranicza się do zobowiązań, które powstały w wyniku
działalności spółki.
2. następstwo majątkowe osoby trzeciej po podatniku występuje w przypadku
spadkobrania. Spadkobierca odpowiada za zalegle zobowiązania podatkowe
spadkodawcy ale tylko w zakresie podatków dziedzicznych. Zakres
odpowiedzialności spadkobiercy zależy od tego czy spadek nabyl wprost (wartość
brutto spadku lącznie z dlugami) czy z dobrodziejstwem inwentarza (nabywa się
wartość aktywów spadku, spadkobierca za zaległości podatkowe odpowiada do
wysokości aktywów spadku).
System podatkowy w Polsce.
Podatki bezpośrednie to:
 podatek dochodowy od osób fizycznych
 podatek dochodowy od osób prawnych
 podatek od spadków i darowizn
 podatek od czynności cywilno-prawnych
 podatek rolny, leśny
 podatek od nieruchomości
 podatek od środków transportu
 podatek od posiadanych psów
podatki pośrednie:
 podatek od towarów i usług
 podatek akcyzowy
 podatek od gier
Podatek dochodowy od osób fizycznych – podmiotem opodatkowania są osoby fizyczne:
 nieograniczony obowiązek podatkowy dotyczy osób fizycznych, które mają stale
miejsce zamieszkania na terenie Polski. Podlegają one obowiązkowi podatkowemu od
całości swoich dochodów bez względu na miejsce polożenia źródel przychodów
 ograniczony obowiązek podatkowy dotyczy osób które nie mają miejsca zamieszkania
na terytorium Polski
Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych przewiduje wspólne opodatkowanie
małżonków. Można z niego korzystać również gdy jeden z małżonków w ogóle nie uzyskał
przychodów lub uzyskał dochody w kwocie wolnej od opodatkowania.
Warunki do skorzystania ze wspólnego opodatkowania małżonków:
 złożenie wspólnego zeznania podatkowego
 podleganie przez obydwoje małżonków nieograniczonemu obowiązkowi
podatkowemu
 pozostanie w związku małżeńskim przez cały rok podatkowy
 nieskorzystanie przez którekolwiek z małżonków ze zryczałtowanych form
podatkowych.
Kumulacja dochodów małżonków (osób samotnie wychowujących dziecko) polega na
sumowaniu dochodów małżonków (obliczaniu ewentualnych dochodów małoletnich dzieci) a
następnie dzielenie sumy dochodów na połowę. Podatek jest obliczany od tej polowy
dochodów i mnożony przez dwa.
Spółki nie posiadające osobowości prawnej stanowią pośrednie podmioty podatkowe, które
wypracowują dochód ale nie ciąży na nich obowiązek podatkowy. Dlatego też podatnikiem
nie jest spółka ale osoby fizyczne będące wspólnikami. Obliczanie podatku polega tu na
ustaleniu dochodu spółki, ustalenie dochodu wspólnika z udziału w spółce przy założeniu, że
dochód wspólnika jest proporcjonalny do jego udziałów przyjmuje się udziały wspólników a
równe.
Przedmiot podatku. Przedmiotem podatku od osób fizycznych są dochody z różnych źródeł
przychodów.
Sposoby unikania podwójnego opodatkowania dochodu:
1. zwolnienie z progresją – polega na tym że dochód opodatkowany w jednym państwie
jest zwolniony od podatku w państwie drugim. Jednak przy ustaleniu stawki od
dochodu osiągniętego w drugim państwie uwzględnia się również dochód osiągnięty
w tym drugim państwie. Dla ustalenia stawki procentowej od dochodów
podlegających opodatkowaniu dodaje się dochody zwolnione od tego podatku ze
źródeł położonych zagranicą. Od dochodu łącznego oblicza się podatek wg właściwej
progresywnej skali podatkowej.
2. kredyt podatkowy polega na tym ż e dochody osiągnięte w kraju łączy się z
dochodami osiągniętymi zagranicą. Od tak uzyskanej sumy oblicza się podatek, a
następnie od tego podatku odlicza się kwotę podatku zapłaconego za granicą.
Podatek dochodowy od osób fizycznych może być:
 potrącany w trakcie roku podatkowego przez płatnika w formie zaliczek lub podatku
zryczałtowanego
 uiszczany w trakcie roku podatkowego bezpośrednio przez podatnika w formie
zaliczek
 uiszczany w formie narastających zaliczek kwartalnych przez małych podatników oraz
podmioty rozpoczynający prowadzenie działalności
 uiszczany przez podatnika przy rozliczeniu rocznym
Opodatkowanie ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych dotyczy przychodów z poza
rolniczej działalności gospodarczej. Poleca się wybór tej formy opodatkowania osobom
prowadzącym działalność gospodarczą w niewielkim zakresie. Jest obowiązkowy dla tych
którzy uzyskują przychody z tytułu udziału w zyskach osób prawnych z odsetek lub innych
przychodów od środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku podatnika od dochodu z
tytułu udziału w funduszach kapitałowych wygranych w konkursach i grach.
Stawki ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych wynoszą:
1. 20% przychodów osiąganych w zakresie wolnych zawodów a także z tytułu umowy
najmu, dzierżawy itp.
2. 17% przychodów ze świadczenia niektórych usług niematerialnych np. wynajem
samochodów, hoteli, pośrednictwo
3. 8,5% od przychodów m.in. z działalności usługowej np. gastronomicznej, w zakresie
sprzedaży napojów o zawartości alkoholu powyżej 1,5%
4. 5,5% od przychodów z działalności wytwórczej i budowlanej
5. 3% od przychodów z działalności usługowej np. handlowej lub gastronomicznej
Podatnicy są zobowiązani do prowadzenia ewidencji przychodów odrębnie za każdy rok
podatkowy do prowadzenia ewidencji wyposażenia oraz wykazu środków trwałych oraz
wartości niematerialnych i prawnych.
Podmioty opodatkowane w formie karty podatkowej są zwolnione od obowiązku
prowadzenia ksiąg, składania zeznań podatkowych, deklaracji o wysokości uzyskanego
dochodu oraz wpłacania zaliczek na podatek dochodowy.
Stawki karty podatkowej określane są kwotowo i podlegają corocznym podwyższeniu w
stopniu odpowiadającemu wskaźnikowi wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w
okresie pierwszych trzech kwartałów roku poprzedzającego rok podatkowy. Wysokość tych
stawek zależy od rodzaju i zakresu działalności, liczby zatrudnionych pracowników, liczby
mieszkańców miejscowości w której prowadzona jest działalność gospodarcza.
Podatek w formie ryczałtu od przychodów osób duchownych
Płacą go osoby duchowne prawnie uznanych wyznań osiągające przychody z opłat
otrzymywanych w związku z pełnieniem funkcji o charakterze duszpasterskim. Stawki
ryczałtu określone są kwotowo, ich wysokość uzależniona jest od liczby mieszkańców parafii.
Podatek dochodowy od osób prawnych
Podatnikami są wszelkie osoby prawne oraz spółki kapitałowe. Specjalną kategorią
podatników są podatkowe grupy kapitałowe – związki co najmniej dwóch spółek prawa
handlowego, posiadający osobowość prawną, które są połączone ze sobą interesami
kapitałowymi.
Jednostkami które podlegają zwolnieniu podmiotowemu są: NBP, jednostki budżetowe,,
fundusze celowe, ZUS.
Przedmiotem opodatkowania jest dochód bez względu na rodzaj przychodów z których został
osiągnięty. W przypadku, gdy podatnik poniósł stratę w roku podatkowym o wysokość tej
straty może obniżyć dochód w najbliższych kolejno po sobie następujących 5 latach
podatkowych z tym, że wysokość obniżenia w którymkolwiek z tych lat nie może
przekroczyć 50% kwoty tej straty.
Podatek dochodowy od osób prawnych ma charakter podatku liniowy. Stawka podatkowa
wynosi 19%.
Podatek od spadków i darowizn
Jest podatkiem bezpośrednim, osobistym od przyrostu masy majątkowej i lokalnej.
Przedmiotem opodatkowania jest:
1. nabycie własności rzeczy znajdujących się w kraju i praw wykonywanych w kraju w
drodze spadku, darowizny lub zasiedzenia
2. nabycie praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie decyzji wkładcy na
wypadek jego śmierci.
Podatnikami są osoby fizyczne, które nabyły własności rzeczy i prawa majątkowe. Płatnikami
są notariusze. Cechą podatku jest uzależnienie wysokości podatku od osobistego stosunku
nabywcy do osoby od której lub po której zostały nabyte rzeczy i prawa majątkowe.
Wg tego kryterium zalicza się:
1. do pierwszej grupy: małżonka, zstępnych (dzieci, wnuki), wstępnych (rodzice,
dziadkowie), pasierba, zięcia, synową itd. (3%, 5%, 7%)
2. do drugiej grupy: rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa, rodzeństwo
małżonków (7%, 9%, 12%)
3. do trzeciej grupy: innych nabywców (12%, 16%, 20%)
Skala podatkowa i kwoty wolne od podatku podlegają określonej waloryzacji.
Aby zapobiec unikaniu opodatkowania poprzez rozdrobnienie darów na takie, które mieszczą
się w wielkości niepodlegającej opodatkowaniu, wartości darowizny sumuje się w ciągu 5 lat.
Podatek od czynności cywilno-prawnych
Przedmiotem opodatkowania są umowy, zmiany tych umów, orzeczenia sądowe i ugody.
Podatnikami są osoby fizyczne, prawne, nieposiadające osobowości prawnej, będące stronami
czynności cywilno-prawnych
Płatnikami podatku są: 1) notariusze (od czynności cywilno-prawnych dokonanych w formie
aktu notarialnego); 2) nabywcy rzeczy (od umów sprzedaży, jeżeli nabywca kupuje te rzeczy
do przerobu lub dalszej sprzedaży).
Podstawa opodatkowania i stawki podatkowe są określane odrębnie dla każdej czynności.
Maksymalna procentowa stawka wynosi 2% a kwotowa 38 zł.
Podatek rolny
Przedmiotem opodatkowania są grunty sklasyfikowane w ewidencji gruntów i budynków
jako użytki rolne lub jako grunty zadrzewione na użytkach rolnych, z wyjątkiem gruntów
zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej innej niż działalność rolnicza.
Podatnikiem jest albo właściciel albo osoba użytkująca.
Podstawą opodatkowania jest hektar przeliczeniowy użytków rolnych. W celu ustalenia
hektaru przeliczeniowego, hektar fizyczny użytków rolnych przelicza się za pomocą
współczynników ustalonych w ustawie o podatku rolnym.
Współczynniki te są zróżnicowane w zależności od jakości gruntów oraz poziomu rozwoju
gminy na terenie której jest położone gospodarstwo rolne. Jest to podatek kwotowy.
Stawka podatku rolnego:
1) dla gruntu gospodarstwa rolnego: równowartość pieniężna 2,5 kwintala żyta na 1 ha
przeliczeniowy
2) dla pozostałych gruntów rolnych: równowartość pieniężna 5 kwintali Zyta od 1 ha.
Podatek leśny
Przedmiotem opodatkowania są grunty leśne sklasyfikowane w ewidencji gruntów i
budynków jako lasy z wyjątkiem lasów zajętych na wykonywanie innej działalności niż
leśniczą. Obecnie z podatku leśnego zwolnione są lasy z drzewostanem w wieku od 40 lat,
które zostały wpisane do rejestru zabytków, użytki ekologiczne, których właścicielem są
szkoły, placówki naukowe. Skala podatkowa ma charakter proporcjonalny stawka jest
kwotowa i uzależniona od rodzaju lasu. Podstawowa stawka wynosi równowartość pieniężną
0,22 m3 drewna z 1 ha rzeczywistego.
Podatek od nieruchomości
Przedmiotem opodatkowania są grunty, budynki i budowle (lotniska, drogi, cmentarze,
tunele, mosty). Płatnikami są właściciele nieruchomości. Wysokość stawek określa rada
gminy w tym ze nie mogą one przekroczyć ustalanych corocznych maksymalnych stawek
podanych w rozporządzeniu Ministra Finansów.
Podatek od środków transportowych
Jest to podatek gminny. Przedmiotem opodatkowania są samochody ciężarowe o
dopuszczalnej masie całkowitej ponad 3,5 tony, ciągniki siodłowe, przyczepy i naczepy,
autobusy. podatnikiem jest właściciel środka transportu.
Podatek od posiadanych psów
Przedmiotem podatku jest posiadanie psa. Podatnikiem jest właściciel. Podatek gminny,
możliwe jest zwolnienie z podatku.
Podatek od towarów i usług (VAT)
Podatek VAT obciąża jedynie wartość dodaną. W celu obliczenia VAT-u wpłaconego do
urzędu skarbowego wyróżnia się:
1. podatek należny – w danej fazie wynika z zastosowania stawki podatkowej do obrotu
realizowanego w tej fazie. Jest więc to podatek wynikający z opodatkowania
czynności będących przedmiotem tego podatku.
2. podatek naliczony – jest podatkiem zapłaconym w poprzedniej fazie. Jego wysokość
wynika z faktu zakupu materiałów, które podatnik otrzymuje w momencie zakupu
3. podatek do zapłacenia – jest różnicą pomiędzy podatkiem naliczonym a należnym.
Gdy jest to różnica ujemna podatek do zapłacenia przekształca się w podatek do
zwrotu na rzecz podatnika.
Stawka podatku VAT obciąża finalnego odbiorcę. Jest to podatek konsumpcyjny, neutralny w
odniesieniu do kosztów użytkowania przychodów. Podatek ten jest neutralny z punktu
widzenia wymiany międzynarodowej w odniesieniu do towarów eksportowanych stosuje się
bowiem stawkę zerową co oznacza, że nie występuje podatek należny a podatek naliczony
podlega zwrotowi.
VAT nie jest podatkiem inflacjogennym, ponieważ nie jest elementem kosztu uzyskania
przychodów. Podmiotem opodatkowania są osoby fizyczne, prawne oraz nieposiadające
osobowości prawnej, które dokonują sprzedaży towarów lub świadczą usługi.
Przedmiotem opodatkowania jest sprzedaż towarów i odpłatne świadczenie usług na
terytorium Polski, eksport i import towarów i usług świadczenie usług na potrzeby własne
podatników oraz usługi związane z reprezentacją i reklamą.
Podstawową stawką jest 22%. Dla niektórych towarów i usług przewidziano stawki obniżone
7% np. leki, ksiązki, zabawki i 3% np. produkty rolne. Stawka 0% obejmuje wewnątrz
wspólnotową dostawę towarów i eksport towarów.
Podatek akcyzowy
Jest podatkiem pośrednim, nakładany na niektóre wyroby konsumpcyjne. Opodatkowanie
akcyzą w Polsce podlegają: paliwa, broń gazowa, urządzenia do gier losowych, wyroby
futrzarskie, tytoniowe, spirytusowe i winiarskie, karty do gry, sól i zapałki. Podatek obciąża
konsumenta. Jest pobierany u producenta lub importera niezależnie od innych podatków.
Stawki sa ustalane kwotowo lub procentowo. Podstawę opodatkowania stanowi obrót
artykułami akcyzowymi, a przy imporcie wartość celna powiększona o należne cło. W
przypadku wyrobów akcyzowych podstawa opodatkowania podatkiem VAT obejmuje obok
kwoty również podatek akcyzowy.
Podatek od gier
Jest to podatek państwowy, wpływa do budżetu państwa. Podatnikami sa podmioty
prowadzące działalność w zakresie gier i zakładów na podstawie udzielonego zezwolenia oraz
podmioty urządzające gry i loterie stanowiące monopol państwa.
Opłata podatkowa – jest świadczeniem pieniężnym przymusowym, bezzwrotnym
jednostronnie ustalany i pobierany przez władze publiczne. W przeciwieństwie do podatku
rodzi ona roszczenie do określonego świadczenia na rzecz jej płatnika.
Opłata skarbowa
Jej podmiotami sa osoby fizyczne, prawne, nieposiadające osobowości prawnej jeżeli
wystawiają dokumenty, składają podania załączniki do podań albo jeżeli na ich wniosek
dokonuje się czynności urzędowych lub wydaje się zaświadczenia czy zezwolenia.
Opłata administracyjna
Może ją wprowadzić rada gminy za czynności urzędowe wykonywane przez organy gminne
jeżeli czynności te nie są objęte przepisami o opłacie skarbowej.
Opłata miejscowa
Jest pobierana od osób fizycznych przybywających dłużej niż dobę w celach turystycznych
wypoczynkowych lub szkoleniowych
a) w miejscowościach posiadających korzystne właściwości klimatyczne, walory
krajobrazowe
b) w miejscowościach znajdujących się na obszarach którym nadano status obszaru ochrony
uzdrowiskowej
Opłata targowa
Jej przedmiotem jest sprzedaż dokonana na targowisku
Opłata uzdrowiskowa
Jest pobierana od osób fizycznych przebywających dłużej niż dobę w celach zdrowotnych ,
turystycznych, wypoczynkowych lub szkoleniowych w miejscowościach znajdujących się na
obszarach, którym nadano status uzdrowiska za każdy dzień pobytu w takich
miejscowościach. Od osób od których pobierana jest opłata uzdrowiskowa nie pobiera się
opłaty miejscowej.
Cło
Jest opłatą pobierana przez państwo na granicy przy imporcie pewnych towarów.
Cło może być pobierane w celu:
 zwiększenie wpływów do budżetu państwa
 ochrona rynku wewnętrznego i rodzimych producentów przed towarami z za granicy
 wywieranie nacisku na partnera handlowego w zakresie zmiany lub zaniechania
warunków wymiany handlowej.
Rodzaje ceł:
 fiskalne – głównym celem jest zapewnienie budżetowym dochodów
 ochronne – jego celem jest ochrona produkcji krajowej przed konkurencją zagraniczną
 zaporowe i prohibicyjne – ich celem jest całkowite wyeliminowanie importu,
zapewnienie monopolistycznej pozycji na rynku producentom krajowym
 preferencyjne – ich celem jest stymulowanie wymiany handlowej z innym krajem
 antydumpingowe – są nakładane w przypadku stwierdzenia dumpingu.
Decentralizacja finansów publicznych
Decentralizacja polega na samoograniczeniu się władz centralnych na rzecz innych
podmiotów w zakresie:
1. wykonywania zadań
2. dysponowania majątkiem
3. gospodarowania środkami publicznymi
Możemy zatem stwierdzić, że decentralizacja finansowa dokonuje się w 3 aspektach:
1. przekazywaniu zadań publicznych do realizacji na szczeblu samorządowym
2. korzystaniu przez organy lokalne z majątku oraz uprawnień gwarantujących im
samodzielność i możliwość decydowania w sprawach publicznych
3. wyraża się w posiadaniu odpowiednich środków finansowych do realizacji własnej
polityki przez jednostki samorządu terytorialnego (j.s.t.)
Korzyści z decentralizacji
Korzyści z decentralizacji wynikają z następujących przesłanek:
1. lepsze rozpoznanie potrzeb społeczności lokalnych stwarza szanse trafniejszej alokacji
środków
2. kontrola wydatkowania środków publicznych może być skuteczna, gdyż decydent jest
mniej anonimowy
3. państwo przekazując część swoich uprawnień na szczebel lokalny może zwiększyć
efektywność swojego działania w kwestiach strategicznych
Wysokość zasilania finansowego j.s.t. jest z zakresem przekazanych im przez szczebel
centralny zadań.
Tradycyjnie dla władz centralnych zarezerwowane są także takie dziedziny jak: m.in.
 bezpieczeństwo zewnętrzne i ochrona narodowa kraju
 sądownictwo i wymiar sprawiedliwości
 działalność dyplomatyczna
 administracja centralna
 nadzór nad bogactwami naturalnymi

Typowymi kompetencjami władz lokalnych są:
 Utrzymanie lokalnych dróg
 Utrzymanie obiektów oświatowych
 Utrzymanie obiektów użyteczności publicznej o lokalnym znaczeniu np. parkingi,
obiekty sportowo – rekreacyjne
 zaopatrzenie ludności w wodę pitną
 utrzymanie czystości ładu przestrzennego
 utrzymanie lokalnego transportu publicznego.
Istota samorządu terytorialnego polega na wykonywaniu władzy państwowej przy
wykorzystaniu władztwa administracyjnego w gminie, powiecie i województwie w ramach
obowiązującego porządku prawnego o strukturze korporacyjnej
J.s.t są podmiotami niepaństwowymi i zdecentralizowanymi którym mocą ustawy przyznano
zadania i kompetencje z zakresu administracji publicznej.
Etapy:
1. utworzenie j.s.t.
2. ustalenie zadań j.s.t.
3. ustalenie źródeł pokrycia kosztów związanych z realizacją zadań
4. przekazywanie j.s.t. części władztwa finansowego przez państwo
5. decentralizacja finansowa, konstytucyjne przekazanie uprawnień do poboru danin pub.
Decentralizacja administracji pub dotyczy odpowiedniego rozłożenia zadań i kompetencji
pomiędzy administracją rządową i samorządy terytorialne lub ewentualnie inne instytucje
prowadzące samodzielnie działalność w zakresie adm. pub.
Podstawowa formą decentralizacji adm. pub jest samorząd terytorialny.
Zagadnienie decentralizacji lub centralizacji w relacjach zachodzących z innymi formami
zdecentralizowanej administracji należy odróżnić od sprawy dekoncentracji i koncentracji
zadań lub kompetencji.
Koncentracja lub dekoncentracja odnosi się do pozycji i znaczenia władz funkcjonujących w
ramach danej jednej administracji np. minister Finansów to organ centralny, Izba Skarbowa to
organ rządowy pośredniego szczebla a Urząd skarbowy to organ najniższego szczebla.
Koncentracja administracji to skupienie kompetencji w ręku centralnych organów adm. A
dekoncentracja to skupienie kompetencji także wśród organów s średniego i najniższego
szczebla. Jest to jednak przesuwanie kompetencji w ramach jednego rodzaju adm. pub nie
chodzi zaś tu o relacje pomiędzy państwem a prawnie wyodrębnionym mającym osobowość
prawną formalnie zdecentralizowanej adm.
Pojęcie samorządu terytorialnego
Samorząd terytorialny – to rodzaj samorządu obejmującego wszystkie osoby zamieszkałe na
terenie określonej jednostki podstawowego podziału terytorialnego.
Samorząd terytorialny wykonuje wielostronne zadania określone przez ustawy związane z
podnoszeniem stanu gospodarczego, kulturalnego i zdrowotnego. Obecnie utrwalił się podział
samorządu terytorialnego na lokalny i regionalny.
Za podstawę podziału zadań między adm. państwową a samorząd terytorialny jak również
pomiędzy różnymi szczeblami sam. teryt. Coraz częściej uważa się zasadę subsydiarności. Jej
istotę stanowi uznanie, ze problemy które nie mogą być rozwiązane przez samych obywateli i
ich grupy powinny być załatwiane na najniższym szczeblu adm. pub.
Samorząd terytorialny w państwach demokratycznych jest podstawową formą udziału
obywateli w wykonywaniu zadań adm. pub. w terenie.
Od 01.01.1999 r. samorząd terytorialny w Polsce działa na wszystkich trzech szczeblach
zasadniczego podziału terytorialnego. Przy czym powiat i województwo nie stanowią
instancji adm. w stosunku do gminy.
Dla województwa przyjęto model dualistyczny (obok samorządu terytorialnego działa
wojewoda jako organ adm. rządowej reprezentujący rząd). Wybory do organów stanowiących
(rady gminne, miejskie, powiatowe, sejmiki) są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają
się w glosowaniu tajnym. Organy wykonawcze (zarządy) są wybierane przez rady (sejmiki).
Jednostki samorządu terytorialnego mają prawo do zrzeszania się.
(Wykład z 05.05)
Pojęcie administracji
Administracja – z lac. Zawiadywanie, zarządzanie także zespól zarządzający. Wyróżnia się
adm. prywatna i publiczną.
Adm. pub. – oznacza wladzcze wykonywanie zadań przypisywanych przez porządek prawny
państwu i jego organom lub innym podmiotom wykonującym funkcje władcze np. sam. teryt.
Istotnym problemem są granice ingerencji adm. pub. która chroniąc dobra ogólne i działając
w interesie ogólnym nie może nadmiernie krępować swobód i aktywności jednostki.
Wkraczanie adm. w sferę praw i obowiązków jednostki następuje z reguły w formie aktu
adm. a zwłaszcza decyzji adm. W celu ochrony jednostki przed arbitralną działalnością adm.
państwo praworządne wykształciło wiele instytucji takich jak: postępowanie adm. oparte na
kodeksie postępowania adm. i kontrola sądowa decyzji adm. (sądownictwo adm.). w celu
zapewnienia wykonania nakazów i zakazów adm. wprowadza się egzekucję (adm.)
Zgodnie z ustawą o adm. rządowej w województwie adm. pub. w woj. wykonuje:
1. organy adm. rządowej:
 wojewoda sprawujący władzę adm. ogólnej
 organy adm. niezespolonej (np. naczelnik urzędu skarbowego, dyr. Izby
Skarbowej)
2. organy samorządu województwa.
Adm. rządową na terenie woj. wykonują :
1. wojewoda
2. działający pod zwierzchnictwem wojewody kierownicy zespolonych służb inspekcji i
straży wykonujący zadania i kompetencje określone w ustawach (kuratorium oświaty,
komenda woj. policji itd.)
3. organy adm. niezespolonej
4. organy samorządu terytorialnego, jeżeli wykonywanie zadań adm. rządowej wynika z
ustawy lub z zawartego porozumienia
5. działający pod zwierzchnictwem starosty kierownicy powiatowych służb inspekcji i
straży wykonujący zadania i kompetencje określone w ustawach
6. organy innych samorządów jeżeli wykonywanie zadań adm. rządowej następuje na
podstawie ustawy lub porozumienia.
Wojewoda jest:
 przedstawicielem Rady Ministrów
 zwierzchnikiem zespolonej adm. rządowej
 organem nadzoru nad jednostkami sam. teryt.
 Organem wyższego stopnia w rozumieniu przepisów o postępowaniu
administracyjnym, jeżeli ustawy szczególne tak stanowią
 Wojewódzkim reprezentantem Skarbu Państwa w zakresie i na zasadach określonych
odrębnych ustawach
Wojewodę powołuje i odwołuje Prezes RM na wniosek ministra właściwego ds. adm. pub.
Wojewoda jako przedstawiciel RM odpowiada za wykonywanie polityki rządu na obszarze
województwa a w szczególności:
 Kontroluje wykonywanie przez organy zespolonej adm. rządowej zadań wynikających
z ustaw i innych aktów prawnych w wydawanych na podstawie upoważnień w nich
zawartych, ustaleń RM oraz zarządzeń i poleceń Prezesa RM
 Kontroluje wykonywanie przez organy sam. teryt. I inne samorządy zadań z zakresu
adm. rządowej realizowanych przez nie na podstawie ustawy lub porozumienia z
organami adm. rządowej
 Dostosowanie się do miejscowych warunków szczegółowe cele polityki rządu oraz
koordynuje i kontroluje wykonanie wynikających stąd zadań
 Zapewnia współdziałanie wszystkich jednostek organizacyjnych adm. rządowej i
samorządowej działających na obszarze województwa i kieruje ich działalnością w
zakresie: zapobiegania zagrożeniu życia, zdrowia lub mienia oraz zagrożeniu
środowiska, bezpieczeństwa państwa i utrzymania porządku publicznego, ochrony
praw obywateli a także zapobiegania klęskom żywiołowym i innym nadzwyczajnym
zagrożeniom oraz zwalczania i usuwania ich skutków na zasadach określonych w
ustawach
 Dokonuje oceny stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa
 Opracowuje plan operacyjny ochrony przed powodzią oraz ogłasza i odwołuje
pogotowie i alarm przeciwpowodziowy
 Reprezentuje RM na uroczystościach państwowych i w trakcie oficjalnych wizyt
składanych w woj. przez przedstawicieli państw obcych
 Wykonuje i koordynuje zadania w zakresie obronności i bezpieczeństwa państwa
 Współdziała z właściwymi organami innych państw oraz międzynarodowych
organizacji rządowych i pozarządowych na zasadach określonych przez ministra
właściwego ds. zagranicznych
 Przedstawia RM projekty dokumentów w sprawach dotyczących woj.
 Wykonuje inne zadania przewidziane w ustawach oraz ustalone przez RM i Prezesa
RM.
Samodzielność finansowa j.s.t.
System finansowy sam. teryt. tworzy ogól instytucji prawno – finansowych regulujących jego
gospodarkę finansową obejmującą: gromadzenie i organizacje zasobów pieniężnych oraz ich
wydatkowanie.
Na system finansowy sam. teryt. składają się instytucje prawno – finansowe służące:
 Gromadzeniu przez j.s.t. środków pieniężnych (np. podatki, opłaty, dotacje celowe,
subwencje, udziały w podatkach państwowych)
 Organizacji zasobów pieniężnych j.s.t. np. wynagrodzenia, zakup usług, wydatki
mieszkaniowe, stypendia
Zasady gospodarki finansowej j.s.t.
1. zasada samodzielności – wiąże się z posiadaniem przez j.s.t. ustawowo określonych
źródeł dochodów a także z posiadaniem określonego ustawowo zakresu władztwa
podatkowego (do podstawowych celów polityki podatkowej j.s.t. należą:
 stymulowanie rozwoju gospodarczego
 ograniczenie deficytu budżetu j.s.t.
 dostosowanie stawek podatków lokalnych do sąsiednich gmin)
2. zasada jawności – realizowana jest przez:
 jawność uchwal budżetowych j.s.t.
 publikowanie uchwal budżetowych j.s.t.
 publikowanie sprawozdań z wykonania budżetu j.s.t.
 podawanie do publicznej wiadomości kwot dotacji udzielanych z budżetu j.s.t.
 udostępnianie corocznych sprawozdań dotyczących finansów i działalności
jednostek należących do sektora samorządowego
3. zasada przejrzystości – wyraża się w stosowaniu jednolitej klasyfikacji dochodów i
wydatków budżetowych oraz innych przychodów i rozchodów oraz stosowaniu tych
samych reguł rachunkowości i sprawozdawczości przez podmioty sektora
samorządowego
4. zasada równego dostępu do realizacji zadań finansowanych ze środków publicznych.
Zgodnie z tą zasadą każdy podmiot funkcjonujący na rynku może wnioskować o
przyznanie środków publicznych na realizację zadania publicznego przedkładając
ofertę jego wykonania zgodnie z zasadami uczciwej konkurencji gwarantującej
wykonanie zadania w sposób efektywny, oszczędny i terminowy.
5. zasada jedności – wyraża się tym iż w poszczególnych przepisach jednostek podziału
terytorialnego kraju tworzy się jeden zasób środków finansowych – budżet gminy,
powiatu, województwa, będący podstawą do zarządzania finansami tych jednostek.
Podstawowym obszarem zainteresowania finansów samorządowych jest poszukiwanie
odpowiedzi na pytania związane ze skutecznością pobierania i gromadzenia dochodów
budżetów j.s.t., zasobnością i racjonalnością wydatków ponoszonych przez organy tych
jednostek oraz pytania dotyczące poziomu i struktury długu j.s.t. a także mechanizmu
redystrybucji środków publicznych pomiędzy sektorem rządowym a poszczególnymi
ogniwami sektora samorządowego oraz mechanizmu redystrybucji środków publicznych
dokonywanych w ramach sektora samorządowego pomiędzy poszczególne ogniwa tego
sektora.
Europejska Karta Samorządu Terytorialnego
Ma rangę umowy międzynarodowej. Została ratyfikowana przez Polskę 14 lipca 1994 r.
Formułuje ona następujące zasady odnoszące się do gospodarstw finansowych j.s.t.:
1. społeczności lokalne mają prawo w ramach narodowej polityki gospodarczej do
posiadania własnych wystarczających zasobów finansowych którymi mogą swobodnie
dysponować w trakcie wykonywania swych uprawnień ( jest to zasada subsydiarności)
2. przynajmniej część zasobów finansowych społeczności lokalnych powinna pochodzić
z opłat i podatków lokalnych, których wysokość społeczności te mają prawo ustalać w
zakresie określonym ustawą (jest to zasada autonomii podatkowej)
3. wysokość zasobów finansowych społeczności lokalnych powinno być dostosowana do
zakresu uprawnień przyznanych im przez konstytucję lub prawo (zasada
adekwatności)
4. systemy finansowe ma jakich opierają się zasoby pozostające do dyspozycji
społeczności lokalnych powinny być wystarczająco zróżnicowane i elastyczne, aby
mogły w miarę możliwości odpowiadać rzeczywistym zmianom zachodzącym w
poziomie kosztów związanych z wykonywaniem przez samorząd lokalny przyznanych
mu uprawnień (zasada zróżnicowania i elastyczności systemów finansowych
samorządu terytorialnego).
5. ochrona społeczności lokalnych finansowo słabszych wymaga zastosowania procedur
wyrównawczych lub działań równoważących mających na celu korygowanie skutków
nierównego podziału potencjalnych źródeł dochodów a także kosztów jakie te
społeczności ponoszą (zasada subsydiarności)
6. społeczności lokalne powinny być konsultowane w odpowiednim trybie co do form
przyznania im zasobów pochodzących z redystrybucji dochodów (zasada konsultacji)
7. o ile jest to możliwe subwencje przyznane na finansowanie specyficznych projektów.
Przyznanie subwencji nie może zagrażać podstawowej wolności społeczności lokalnej
do swobodnego prowadzenia własnej polityki w zakresie przyznanych jej uprawnień
(zasada ograniczonego stosowania dotacji celowych)
8. społeczności lokalne powinny mieć dostęp do krajowego rynku kapitałowego w
granicach określanych prawem (zasada dostępu do krajowego rynku kapitałowego).
System terytorialny w Polsce
Podziałem terytorialnym państwa nazywa się względnie trwale rozczłonkowanie przestrzeni
państwa dokonywana dla pewnej grupy lub określonych tylko jednostek organizacyjnych
państwa lub jednostek niepaństwowych ale wykonujących zadania państwowe.
Podział terytorialny można również określić jako względnie trwale wyodrębnienie przez
organy publiczne zbioru elementów składających się na określoną część przestrzeni
geograficznej.
Wyróżnia się podział terytorialny:
 zasadniczy (gmin, powiaty, województwa)
 pomocniczy – funkcjonuje w ramach jednostek podziału zasadniczego i służy
określeniu właściwości miejscowej poszczególnych podmiotów administracyjnych w
tej samej jednostce (gminach wiejskich to sołectwa, w gminach miejskich to dzielnice
i osiedla, podział województw na delegatury)
 specjalny są to podziały służące m.in. wykonywaniu adm. skarbowej, wojskowej,
granicznej.
Zgodnie z konstytucją podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina. Natomiast
inne jednostki samorządu regionalnego albo lokalnego i regionalnego określa ustawa.
Państwo, regiony i j.s.t. powołane są do wykonywania określonych funkcji i zadań.
Kryteria podziału zadań są związane z m.in. czynnikami geograficznymi, społecznymi i
ekonomicznymi. Realizacja zadań pociąga za sobą koszty dlatego następstwem podziału
zadań jest dokonany ustawowo podział dochodów.
Podział tych dochodów powinien nawiązywać do zadań. Samorząd terytorialny wykonuje
zadania publiczne nie zastrzeżone przez konstytucje lub ustawy dla organów innych władz
publicznych.
Gmina wykonuje wszystkie zadania samorządu terytorialnego nie zastrzeżone dla innych j.s.t.
Zgodnie z konstytucja j.s.t. mają osobowość prawną. Przysługują im prawo własności i inne
prawa majątkowe. Samodzielność j.s.t. podlega ochronie sądowej.
j.s.t. zapewnia się udział w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im
zadań. Dochodami j.s.t. są ich dochody własne oraz subwencje ogólne i dotacje celowe z
budżetu państwa.
j.s.t. mają prawo ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie określonym w
ustawie.
J.s.t. wykonują swoje zadania za pośrednictwem organów stanowiących i wykonawczych.
Działalność samorządów terytorialnych podlega nadzorowi z punktu widzenia legalności.
Organami nadzoru nad działalnością j.s.t. są Prezes RM i wojewodowie, a w zakresie spraw
finansowych regionalne Izby Obrachunkowe. Sejm na wniosek Prezesa RM może rozwiązać
organ stanowiący samorząd terytorialny jeżeli organ ten rażąco narusza konstytucję lub
ustawę.
Gmina jako j.s.t. (ust. z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminy).
Gmina wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. O
ustroju gminy stanowi jej status.
Jest to terytorium możliwie jednorodny ze względu na układ osadniczy i przestrzenny
uwzględniający zdolność wykonywania zadań publicznych.
Gmina może tworzyć jednostki organizacyjne, a także zawierać umowy z innymi podmiotami
w tym z organami poza rządowymi.
Na podstawie upoważnień ustawowych gminie przysługuje prawo stanowienia aktów prawa
miejscowego obowiązujących na obszarze gminy. Na podstawi ustawy organy gminy mogą
wydawać akty prawa miejscowego w zakresie wewnętrznego ustroju gminy oraz jednostek
pomocniczych:
 organizacja urzędów i instytucji gminnych
 zasad zarządu mieniem gminy
 zasad i trybu korzystania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej
Do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, nie
zastrzeżone na rzecz innych podmiotów. Ustawy mogą nakładać na gminę obowiązek
wykonywania zadań zleconych z zakresu organizacji przygotować i przeprowadzenia
wyborów powszechnych oraz referendum.
Gmina może wykonywać zadania z zakresu właściwości powiatu oraz zadania z zakresu
właściwości województwa na podstawie porozumień z tymi j.s.t.
Zadania samorządu gminnego
Zadania samorządu gminnego można podzielić na 4 główne grupy:
1. zadania z zakresu budowy, modernizacji, utrzymania grup lokalnych, ulic, mostów,
placów, organizacja ruchu drogowego, komunikacja lokalna, utrzymanie wodociągów.
2. zadania o charakterze infrastruktury społecznej np. zakładanie i prowadzenie
przedszkoli, szkól podstawowych i gimnazjów, prowadzenie polityki prorodzinnej,
opieka socjalna, prawna, medyczna, nad kobietami w ciąży, prowadzenie instytucji
kultury, bibliotek, zadania z zakresu sportu i rekreacji, z zakresu turystyki np. budowa
i utrzymanie boisk, basenów, hal sportowych.
3. zadania w obszarze porządku i bezpieczeństwa publicznego np. utrzymanie straży
miejskiej, wyposażenie ulic w tablice z nazwami
4. zadania z obszaru ładu przestrzennego i ekologicznego np. prowadzenie wysypisk,
utrzymanie zieleni, budowa oczyszczalni ścieków, rożne prowadzone akcje związane
z ochroną środowiska.
Władze gminy
Organami gminy są:
1. rada gminy
2. wójt (burmistrz występuje w gminie, której siedziba władz znajduje się w mieście)
(prezydent w większym mieście powyżej 100 tys. mieszkańców).
Kadencja rady gminy trwa 4 lata.
Do zadań wójta należy w szczególności:
1. przygotowanie projektów uchwał rady gminy
2. określenie sposobu wykonywania uchwał
3. gospodarowanie mieniem komunalnym
4. wykonywanie budżetu
5. zatrudnianie i zwalnianie kierowników gminnych jednostek organizacyjnych
Do wyłącznej własności rady gminy należy w szczególności:
1. uchwalanie statutu gminy
2. ustalenie wynagrodzenia wójta, stanowienie o kierunkach jego działalności
3. powoływanie i odwoływanie skarbnika gminy, który jest głównym księgowym
budżetu oraz sekretarza gminy na wniosek wójta
4. uchwalenie budżetu gminy
5. rozpatrywanie sprawozdania z wykonywania budżetu oraz podejmowanie uchwały w
sprawie udzielenia lub nieudzielania absolutorium z tego tytułu
6. uchwalanie programów gospodarczych
7. uchwalanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego
8. podejmowanie uchwał w sprawach podatków i opłat w granicach określonych w
odrębnych ustawach
9. nadawanie honorowego obywatelstwa gminy
10. podejmowanie uchwał w sprawach herbu gminy, nazw ulic i placów publicznych oraz
wznoszenia pomników.
Gmina miejska – to gmina która zawiera się w administracyjnych granicach miasta. Inaczej
gmina o statusie miasta
Gmina miejsko-wiejska – to gmina w skład której wchodzi miasto (z reguły siedziba rady
gminy) oraz kilka lub kilkanaście wsi.
Gmina wiejska – jest to gmina która na swoim terytorium nie zawiera miasta.
Powiat (ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym).
Powiat ma osobowość prawną. Samodzielność powiatu podlega ochronie sądowej. Ustalenie
granic powiatu następuje poprzez wskazanie gmin wchodzących w skład powiatu. A zmiana
jego granic dokonywana jest w sposób zapewniający powiatowi terytorium możliwie
jednorodne ze względu na układ osadniczy i przestrzenny uwzględniający więzi społeczne
gospodarcze i kulturowe oraz zapewniający zdolność wykonywania zadań publicznych.
Powiatową administrację zespoloną stanowią:
 starostwo powiatowe
 powiatowy urząd pracy
 jednostki organizacyjne stanowiące aparat pomocniczy kierowników powiatowych
służb inspekcji i straży.
Na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawach rada powiatu stanowi akty
prawa miejscowego obowiązująca na obszarze powiatu.
Powiat wykonuje określone ustawami zadania w imieniu własnym i na własną
odpowiedzialność.
Do zadań publicznych powiatu należy również zapewnienie wykonywania określonych w
ustawach zadań i kompetencji kierowników powiatowych służb inspekcji i straży.
Powiat na uzasadniony wniosek zainteresowanej gminie przekazuje jej zadania z zakresu
swojej właściwości na warunkach ustalonych w porozumieniu.
Zadania powiatu nie mogą naruszać zakresu działania gmin.
Organami powiatu są:
 rada powiatu
 zarząd powiatu
Kadencja rady trwa 4 lata. Radni są wybierani w wyborach bezpośrednich.
Do zadań zarządu powiatu należy w szczególności:
 przygotowywanie projektów uchwał rady
 wykonywanie uchwał rady
 gospodarowanie mieniem powiatu
 wykonywanie budżetu powiatu
 zatrudnieni i zwalnianie kierowników jednostek organizacyjnych powiatu
Zadania powiatów:
1. zadania z zakresu infrastruktury technicznej:
 drogi powiatowe
 gospodarka wodna na obszarze powiatu
 niedopuszczanie do powodzi
 sprawy związane melioracją
2. zadania z zakresu infrastruktury społecznej:
 prowadzenie szkół średnich
 powiatowe domy pomocy społecznej
 powiatowe biblioteki, muzea, teatry
 powiatowe biura pracy
 poradnie psychologiczno – pedagogiczne
3. zadania związane z porządkiem i bezpieczeństwem publicznym na terenie powiatu:
 komendy powiatowe policji
4.


5.


zadania z zakresu ochrony środowiska:
składowanie, usuwanie niebezpiecznych odpadów
zwalczanie klęsk żywiołowych na terenie powiatu
inne zadani
wydawanie praw jazdy
rejestracja pojazdów
Powiat grodzki – (miasto na prawach powiatu) – jest gminą o statusie miasta wykonująca
zadania powiatu. We wszystkich miastach na prawach powiatu władzę wykonawczą sprawuje
prezydent. Status ten po wprowadzeniu 01.01.1999 r. nowego trójstopniowego podziału
terytorialnego państwa otrzymały:
1. miasta liczące ponad 100 tys. mieszkańców
2. dawne stolice województw (poza Ciechanowem, Piła i Sieradzem; samorządy tych
miast zrezygnowały ze statusu miast na prawach powiatu)
3. niektóre miasta w dużych aglomeracjach miejskich np. Sopot, Świnoujście,
Mysłowice.
WOJEWÓDZTWO
Ustawa z dnia 05 czerwca 1998 roku o samorządzie województwa.
Zakres działania samorządu województwa nie narusza samodzielności powiatu i gminy.
Organy samorządu województwa nie stanowią wobec powiatu i gminy organów nadzoru lub
kontroli oraz nie są organami wyższego stopnia w postępowaniu administracyjnym.
Samorząd województwa:
- wykonuje określone ustawami zadania publiczne w imieniu własnym i na własną
odpowiedzialność
- dysponuje mieniem wojewódzkim
- prowadzi samodzielnie gospodarkę finansową na podstawie budżetu
Województwo ma osobowość prawną, samodzielność województwa podlega ochronie
sądowej. Samorząd województwa stanowi akty prawa miejscowego obowiązujące na
obszarze województwa. Do zakresu działania samorządu województwa należy wykonywanie
zadań publicznych o charakterze wojewódzkim, niezastrzeżonym ustawami na rzecz organów
administracji rządowej.
Możemy wskazać trzy główne grupy województwa:
1. zadania z zakresu infrastruktury technicznej np. budowa i utrzymanie dróg wojewódzkich,
melioracje, nawodnienia, gospodarka wodna w regionie
2. zadania z zakresu infrastruktury społecznej np. szpitale specjalistyczne, muzea, biblioteki,
teatry, filharmonie o zasięgu wojewódzkim
3. inne zadania np. promowanie województwa, przyciąganie inwestorów, rozwój
województwa – opracowywanie strategii rozwoju
Samorząd województwa określa strategię rozwoju województwa uwzględniającą w
szczególności następujące cele:
1. pielęgnowanie polskości oraz rozwój i kształtowanie świadomości narodowej,
obywatelskiej i kulturowej mieszkańców a także pielęgnowanie i rozwijanie tożsamości
lokalnej
2. pobudzanie aktywności gospodarczej
3. podnoszenie poziomu konkurencyjności i innowacyjności gospodarki województwa
4. zachowanie wartości środowiska kulturowego i przyrodniczego przy uwzględnieniu
potrzeb przyszłych pokoleń
5. kształtowanie i utrzymanie ładu przestrzennego
Samorząd województwa prowadzi politykę rozwoju województwa, na którą składają się:
tworzenie warunków rozwoju gospodarczego, w tym kreowanie rynku pracy
utrzymanie i rozbudowa infrastruktury społecznej i technicznej o znaczeniu wojewódzkim
pozyskiwanie i łączenie środków finansowych:
- prywatnych i publicznych w celu realizacji zadań z zakresu użyteczności publicznej
- wspieranie, prowadzenie działań na rzecz podnoszenia poziomu wykształcenia obywateli
- racjonalne korzystanie z zasobów przyrody oraz kształtowanie środowiska naturalnego
zgodnie z zasada zrównoważonego rozwoju
- wspieranie rozwoju nauki i współpracy miedzy sfera nauki i gospodarki, popierania postępu
technologicznego oraz innowacji
- wspieranie rozwoju kultury
- promocja walorów i możliwości rozwojowych województwa
Strategia rozwoju województwa jest realizowana poprzez programy wojewódzkie.
Samorząd województwa przy formułowaniu strategii rozwoju województwa i realizacji
polityki jego rozwoju współpracuje w szczególności z:
- jednostkami lokalnego samorządu terytorialnego z obszaru województwa oraz samorządem
gospodarczym i zawodowym
- administrację rządową szczególnie z wojewodą
- innymi województwami
- organizacjami pozarządowymi
- szkołami wyższymi i jednostkami naukowo-badawczymi
Administracja samorządowa w województwie jest zespolona w jednym urzędzie i pod jednym
zwierzchnikiem.
Organami samorządu województwa są:
- sejmik województwa
- zarząd województwa
Kadencja sejmiku województwa trwa 4 lata. Zarząd województwa wykonuje zadania należące
do samorządu województwa niezastrzeżone na rzecz sejmiku województwa i wojewódzkich
samorządowych jednostek organizacyjnych.
Do zadań zarządu województwa należy w szczególności:
- wykonywanie uchwał sejmiku województwa
- gospodarowanie mieniem województwa
- przygotowywanie projektu i wykonywanie budżetu województwa
- przygotowywanie projektów strategii rozwoju województwa, planu zagospodarowania
przestrzennego i programów wojewódzkich oraz ich wykonywanie
- organizowanie współpracy ze strukturami samorządu regionalnego w innych krajach i z
międzynarodowymi zrzeszeniami regionalnymi
- kierowanie, koordynowanie i kontrolowanie działalności wojewódzkich samorządowych
jednostek organizacyjnych w tym powoływanie i odwoływanie ich kierowników
- uchwalanie regulaminu organizacyjnego urzędu marszałkowskiego
Do wyłącznej właściwości sejmiku województwa należy m.in.:
- stanowienie aktów prawa miejscowego a w szczególności statutu województwa zasad
gospodarowania mieniem wojewódzkim, zasad i trybu korzystania z wojewódzkich
obiektów i urządzeń użyteczności publicznej
- uchwalanie planu zagospodarowania przestrzennego
- wybór i odwoływanie zarządu województwa oraz ustalanie wynagrodzenia marszałka
województwa
- uchwalanie budżetu województwa
Budżet jednostki samorządu terytorialnego
Budżet – to podstawowa złożona instytucja prawno – finansowa organizacji zasobów
pieniężnych jednostki samorządu terytorialnego.
Jest ona aktem władztwa finansowego podmiotu publicznego a również aktem zarządzania
finansami publicznymi stanowiącym podstawę prowadzenia gospodarki finansowej przez ten
podmiot.
Zgodnie z ustawa o finansach publicznych budżet jednostki samorządu terytorialnego jest
rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów tej jednostki.
Budżet JST jest uchwalany w formie uchwały budżetowej na rok budżetowy. Uchwała
budżetowa stanowi podstawę gospodarki finansowej jednostki samorządu terytorialnego w
roku budżetowym.
Uchwała budżetowa zawiera także plany przychodów i wydatków zakładów budżetowych,
gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych i funduszy celowych oraz dochodów
własnych jednostek budżetowych.
W procedurze budżetowej można wyróżnić następujące etapy:
1. opracowanie projektu budżetu
2. uchwalenie budżetu
3. wykonywanie budżetu
4. kontrola wykonywania budżetu
Podstawą opracowania budżetu JST są m.in.:
- materiały planistyczne
- przyjęte założenia polityki podatkowej
- informacje przekazane przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych o
rocznych kwotach poszczególnych części subwencji ogólnej
- przyjęte założenia polityki cenowej w stosunku do cen usług komunalnych.
Konstruując budżet należy wziąć pod uwagę również:
- przewidywane wykonanie budżetu w roku bieżącym
- przewidywany wskaźnik inflacji w roku, którego projekt budżetu dotyczy
Zgodnie z ustawą o finansach publicznych przygotowanie projektu uchwały budżetowej wraz
z objaśnieniami a także inicjatywa w sprawie zmiany tej uchwały należą do wyłącznej
kompetencji zarządu JST.
Zarząd JST opracowuje prognozę łącznej kwoty długu na koniec roku budżetowego i lata
następne wynikającej z planowanych i zaciągniętych zobowiązań oraz informacje o stanie
mienia komunalnego.
Projekt uchwały budżetowej wraz z objaśnieniami oraz prognozę i informacje mienia
komunalnego zarząd JST przedstawia:
- Regionalnej Izbie Obrachunkowej (RIO) celem zaopiniowania
- organowi stanowiącemu JST do dnia 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy
Opinię RIO o projekcie uchwały budżetowej zarząd JST ma obowiązek przedstawić przed
uchwaleniem budżetu organowi stanowiącemu JST.
Uchwalenie budżetu należy do wyłącznej właściwości organu stanowiącego JST.
Budżet powinien być uchwalany zgodnie z zasadą uprzedniości do końca roku
poprzedzającego rok budżetowy.
Zasada roczności budżetu przesądza o tym, że uchwała budżetowa ma moc wiążącą od dnia 1
stycznia roku budżetowego, także wtedy gdy jej uchwalenie następuje w trakcie roku
budżetowego.
Jak stanowi ustawa o finansach publicznych uchwałę budżetową organ stanowiący JST
uchwala przed rozpoczęciem roku budżetowego a w szczególnie uzasadnionych przypadkach
nie później niż do dnia 31 marca roku budżetowego.
Do czasu uchwalenia uchwały budżetowej jednak nie później niż do dnia 31 marca roku
budżetowego podstawą gospodarki finansowej jest projekt uchwały budżetowej
przedstawiony organowi stanowiącemu JST.
Bez zgody zarządu JST stanowi organ stanowiący JST nie może wprowadzić w projekcie
uchwały budżetowej JST zmian powodujących zmniejszenie dochodów lub zwiększenie
wydatków i jednocześnie zwiększenia deficytu budżetu JST.
W przypadku nie uchwalenia uchwały budżetowej w terminie (do 31 marca), RIO w terminie
do dnia 30 kwietnia roku budżetowego ustala budżet JST w zakresie zadań własnych oraz
zadań zleconych. Do dnia ustalenia budżetu przez RIO podstawą gospodarki finansowej jest
projekt uchwały przedstawiony organowi stanowiącemu JST.
Uchwała budżetowa jest określa:
1. prognozowane dochody JST według źródeł i działów klasyfikacji
2. wydatki budżetu JST w podziale na działy i rozdziały klasyfikacji wydatków z
wyodrębnieniem:
a. wydatków bieżących, w tym w szczególności:
- wynagrodzeń i pochodnych od wynagrodzeń
- dotacji
- wydatków na obsługę JST
- wydatków przypadających do spłaty w danym roku budżetowym zgodnie z zawartą umową
z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez JST
b. wydatków majątkowych
3. źródła pokrycia deficytu lub przeznaczenia nadwyżki budżetu JST
4. przychody i rozchody budżetu JST
5. wydatki związane z wieloletnimi programami inwestycyjnymi z wyodrębnieniem
wydatków na finansowanie poszczególnych programów
6. wydatki na programy i projekty realizowane ze środków, o których mowa w artykule 5
ustępu 3 punkt 1,2,4 w części związanej z realizacją zadań JST (środki z UE)
7. plany przychodów i wydatków zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych
jednostek budżetowych i dochodów własnych jednostek budżetowych
8. plany przychodów i wydatków funduszy celowych
9. limit zobowiązań z tytułu zaciąganych kredytów i pożyczek oraz emitowanych papierów
wartościowych (chodzi tutaj o te zobowiązania zaciągane na pokrycie występującego w
ciągu roku przejściowego deficytu budżetu JST
10. upoważnienia dla rządu JST do zaciągania zobowiązań
a. na finansowanie wydatków (np. na wieloletnie programy inwestycyjne, zadania wynikające
z kontraktów wojewódzkich
b. z tytułu umów, których realizacja w roku następnym jest niezbędna dla zapewnienia
ciągłości działań jednostki i termin zapłaty upływa w roku następnym
11. zakres i kwoty dotacji przedmiotowych
12. zakres i kwoty dotacji celowych na finansowanie kosztów realizacji inwestycji (chodzi o
dotacje otrzymywane przez zakład budżetowy)
13. dochody i wydatki związane z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej i innych
zadań zleconych JST odrębnymi ustawami
14. dotacje inne niż w.w. (celowe i przedmiotowe) przekazywane na postawie odrębnych
przepisów związanych z realizacja zadań JST
15. dochody i wydatki związane z realizacja zadań wspólnych realizowanych w drodze umów
lub porozumień między JST
Uchwała budżetowa JST może również zawierać:
- upoważnienie dla zarządu JST do zaciągania kredytów i pożyczek oraz emisji papierów
wartościowych na pokrycie występującego w ciągu roku budżetowego deficytu budżetu JST
- upoważnienie dla zarządu JST do dokonywania zmian w budżecie
- inne postanowienia dotyczące wykonania budżetu JST
W uchwale budżetowej gminy i województwa określa się także dochody z tytułu wydawania
zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych i wydatki na realizacje zadań określonych w
programie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych.
Uchwała budżetowa gminy może również określać:
- wydatki jednostek pomocniczych
- uprawnienia jednostki pomocniczej do prowadzenia gospodarki finansowej w ramach
budżetu gminy
W terminie 21 dni od dnia uchwalenia uchwały budżetowej zarząd JST opracowuje układ
wykonawczy budżetu JST przekazuje podległym jednostkom informacje o ostatecznych
kwotach dochodów i wydatków tych jednostek oraz wysokości dotacji i wpłat do budżetu.
Opracowuje plan finansowy zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań
zleconych JST odrębnymi ustawami przyjmując jako podstawę dla tego planu kwoty dotacji
przyznanych na ten cel w danym roku budżetowym oraz wielkość dochodów związanych z
realizacja tych zadań, które podlegają przekazaniu do budżetu państwa.
Jednostki organizacyjne JST dostosowują projekty planów do uchwały budżetowej. Zarząd
JST może opracować harmonogram realizacji budżetu JST i poinformować o nim podległe i
nadzorowane jednostki.
Harmonogram ten obejmuje:
- prognozowane dochody budżetu JST w podziale na poszczególne miesiące w roku
- wielkość wydatków planowanych do sfinansowania w poszczególnych miesiącach roku
W terminie 7 dni od dnia przekazania projektu uchwały budżetowej organowi stanowiącemu
JST, zarząd JST przekazuje podległym jednostkom informacje niezbędne do opracowania
projektu ich planów finansowych.
Jednostki te opracowują projekty planów finansowych w terminie 30 dni od dnia otrzymania
wspomnianej informacji jednak nie później niż do dnia 22 grudnia.
W budżecie JST mogą być tworzone rezerwy celowe i rezerwa ogólna.
Rezerwy celowe – są tworzone na wydatki, których szczegółowy podział na pozycje
klasyfikacji budżetowej nie może być dokonany w okresie opracowywania budżetu.
Suma rezerw celowych nie może przekroczyć 5% wydatków budżetu JST.
Rezerwa ogólna – nie może być wyższa niż 1% wydatków budżetu JST.
Wspomnianymi rezerwami dysponuje zarząd JST. Bankową obsługę JST wykonuje bank
wybrany w trybie określonym w przepisach o zamówieniach publicznych.
W toku wykonywania budżetu zarząd JST może dokonywać zmian w planie dochodów i
wydatków budżetu JST polegających na:
a. zmianach planu dochodów i wydatków związanych ze zmianą kwot lub uzyskaniem dotacji
celowych przekazywanych z budżetu państwa oraz z budżetów innych jednostek samorządu
terytorialnego
b. przenoszeniu wydatków z rezerw budżetowych zgodnie z planowanym przeznaczeniem
wydatków
c. zmianach w planie dochodów JST wynikających ze zmian kwot subwencji w wyniku
podziału rezerw
Zgodnie z ustawa o finansach publicznych zarząd JST sprawuje ogólny nadzór nad realizacją
określonych uchwałą budżetową dochodów i wydatków, przychodów i rozchodów JST.
Przewodniczący zarządu JST kontroluje przestrzeganie przez podległe i nadzorowane przez
siebie jednostki sektora finansów publicznych, realizacji procedur w zakresie celowości
zaciągania zobowiązań finansowych i dokonywania wydatków.
Dochody jednostek samorządu terytorialnego
Ustawa o dochodach JST 13 listopada 2003 roku.
Zgodnie z ustawą dochody JST możemy podzielić na trzy grupy:
1. dochody własne (jako takie traktowane są udziały w podatkach państwowych)
2. subwencja ogólna
3. dotacje celowe z budżetu państwa
Ustawa o dochodach JST mówi również, że dochodami JST mogą być także:
- środki pomocnicze ze źródeł zagranicznych, niepodlegające zwrotowi
- środki pochodzące z budżetu UE
- inne środki określone w odrębnych przepisach
GMINA
Gmina ma najszerszy katalog dochodów własnych. Do dochodów własnych gminy należą:
1. wpływy z podatków
- z trzech lokalnych
* od nieruchomości
* od posiadania psów
* od środków transportowych
- podatek rolny
- podatek leśny
- od spadków i darowizn
- od czynności cywilno-prawnych
- karta podatkowa
2. wpływy z opłat
- opłaty skarbowej
- trzech opłat lokalnych
* opłata miejscowa
* opłata targowa
* opłata administracyjna
- cześć opłaty eksploatacyjnej
- inne opłaty
3. dochody z majątku gminy
- z jego sprzedaży
- z dzierżawy
- z najmu
- z dywidendy
- z udziału w zyskach spółka kapitałowych
4. dochody uzyskiwane przez gminne jednostki budżetowe oraz wpłaty jakich dokonują
gminne zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze
5. spadki, zapisy, darowizny przekazywane w formie pieniężnej na rzecz gminy
6. pozostałe: dochody z kar pieniężnych i grzywien, odsetki od udzielonych przez gminę
pożyczek, odsetki od środków finansowych na rachunkach bankowych gminy, odsetki od
nieterminowo przekazywanych należności stanowiących dochód gminy, 5% dochodów
uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacja zadań zleconych z zakresu
administracji rządowej, udziały w podatkach państwowych – w podatku dochodowym od
osób fizycznych i od osób prawnych, udział w PIT-39,49%, udział w CIT – 6,71%
Subwencja ogólna – jest subwencją, która nie ma celowego przypisania do konkretnych
zadań.
JST swobodnie decyduje o wydatkowaniu środków pochodzących z subwencji ogólnej.
Subwencje ogólna dla gmin składają się z 3 części:
- wyrównawczej
- równoważącej
- oświatowej
Dotacje celowe – zorientowane są na finansowanie konkretnych zadań projektów; ma zatem
miejsce celowe przyporządkowanie środków do określonych celów. Niewykorzystana w
danym roku budżetowym dotacja wraca do budżetu, z którego pochodzi.
Wykorzystanie dotacji celowej niezgodnie z jej przeznaczeniem jest naruszeniem dyscypliny
finansów publicznych.
Dochody Powiatu
Ani powiaty ani województwa nie maja dochodów własnych z podatków.
Dochody własne powiatu:
1. udział w podatkach państwowych
w PIT – udział – 10,25%
w CIT – udział – 1,40%
2. dochody uzyskiwane przez powiatowe jednostki budżetowe oraz wpłaty dokonywane przez
powiatowe zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze powiatowych jednostek
budżetowych
3. dochody z majątku powiatu np. dzierżawa, wynajem
4. dochody ze spadków, zapisów, darowizn dokonanych w formie pieniężnej na rzecz
powiatu
5. dochody z kar pieniężnych, grzywien, dochody odsetkowe
6. 5 % wpływów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacja zadań
zleconych z zakresu administracji rządowej
Powiaty otrzymują:
1. subwencje ogólne
subwencja ogólna dla powiatu składa się z trzech cześci
- wyrównawczej
- równoważącej
- oświatowej
WOJEWÓDZTWO
Dochody własne:
1. udział w podatkach państwowych
PIT – 1,60%
CIT – 15,90%
2. dochody wojewódzkich jednostek budżetowych
3. dochody zakładów budżetowych gospodarstw pomocniczych
4. dochody z majątku
5. spadki, zapisy, darowizny
6. kary pieniężne
7. pozostałe dochody jak przy powiatach
Subwencja ogólna dla województwa składa się z 3 części:
- wyrównawczej
- równoważącej
- oświatowej
Dotacje celowe dla JST:
1. dotacje na zadania z zakresu administracji rządowej oraz inne zlecone odrębnymi ustawami
2. dotacje celowe na zadania , które JST realizuje w porozumieniu z administracja rządową
jak i między sobą
3. dotacje celowe na usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku
publicznego, skutków powodzi i innych klęsk żywiołowych
4. dotacje na finansowanie lub dofinansowanie zadań własnych
5. dotacje na realizację zadań wynikających z umów międzynarodowych
Dochodami JST mogą być również dotacje z funduszy celowych. Dodatkowo powiaty
otrzymują dotacje celowe na zadania straży i inspekcji itp.
Wydatki budżetu jednostek samorządu terytorialnego
Wydatki JST dzielą się na:
- wydatki bieżące
- wydatki na obsługę długu
- wydatki majątkowe
Wydatki bieżące obejmują:
1. subwencje ogólne dla JST (czyli np. dla spółek, zakładów budżetowych, partii
politycznych)
2. dotacje (działania z zakresu administracji)
3. wynagrodzenia i uposażenia oraz składki od nich naliczane
4. zakupy towarów i usług
5. świadczenia na rzecz osób fizycznych
6. inne wydatki związane z funkcjonowaniem JST lub realizacją ich statutowych zadań
Wydatki na obsługę długu JST obejmują:
1. wydatki z tytułu oprocentowania dyskonta
2. od samorządowych papierów wartościowych, oprocentowania zaciągniętych kredytów i
pożyczek oraz wpłat związanych z udzieleniem przez samorząd poręczeń i gwarancji
Wydatki majątkowe obejmują:
1. wydatki na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego,
wydatki inwestycyjne samorządowych jednostek budżetowych oraz dotacje celowe na
finansowanie kosztów realizacji inwestycji.
Pomoc publiczna dla przedsiębiorców – należy przez to rozumieć przysporzenie
bezpośrednio lub pośrednio przez organy udzielające pomocy korzyści finansowych
określonym przedsiębiorcom w następstwie, którego uprzywilejowuje się ich w stosunku do
konkurentów. Następuje to przede wszystkim w drodze dokonywania na rzecz lub za tych
przedsiębiorców wydatków ze środków publicznych lub pomniejszenia świadczeń należnych
od nich na rzecz sektora finansów publicznych w szczególności w formie:
1. dotacji oraz ulg podatkowych
2. dokapitalizowanie przedsiębiorców w sytuacjach lub na warunkach odbiegających od
normalnych praktyk inwestycyjnych jakie stosują prywatni inwestorzy w gospodarce
rynkowej
3. pożyczek lub kredytów udzielanych przedsiębiorcom na warunkach korzystniejszych od
oferowanych na rynku
4. poręczeń lub gwarancji udzielanych za zobowiązania przedsiębiorców
5. zaniechanie udzielania zobowiązania podatkowego lub poboru podatku, odroczenia,
rozłożenia na raty podatku lub zaległości podatkowej oraz umorzenia zaległości podatkowej
6. umorzenia odroczenia lub rozkładania na raty należnych od przedsiębiorcy świadczeń
pieniężnych stanowiących środki publiczne oraz odstąpienia od ich ustalania lub poboru
7. zbycia lub oddania do korzystania mienia będącego własnością skarbu państwa lub JST na
warunkach korzystniejszych od oferowanych na rynku
Dopuszczalna jest pomoc publiczna:
1. udzielona w celu naprawienia szkód wyrządzonych przez klęski żywiołowe lub inne
nadzwyczajne zdarzenia
2. o charakterze socjalnym dla indywidualnych konsumentów pod warunkiem, że jest ona
przyznana bez dyskryminacji ze względu na pochodzenie towarów.
Pomoc sektorowa – pomoc której podstawowym warunkiem udzielenia jest przynależność
przedsiębiorcy do określonej grupy wyodrębnionej w oparciu o kryterium przedmiotu
prowadzonej działalności gospodarczej. Jest dopuszczalna jeżeli:
- przyspiesza niezbędne zmiany lub rozwój określonych sektorów
- przywraca długookresowe funkcjonowanie określonych sektorów
- łagodzi społeczne i gospodarcze koszty zmian w określonych sektorach w oznaczonym
okresie
Pomoc regionalna – to pomoc której podstawowym warunkiem udzielenia jest prowadzenie
działalności gospodarczej w oznaczonym obszarze.
Dopuszczalna jest pomoc horyzontalna (pomoc której warunki udzielania nie są związane z
prowadzeniem działalności na oznaczonym obszarze ani w oznaczonym sektorze) wspierająca
restrukturyzację przedsiębiorstw, prace badawczo rozwojowe, utrzymanie poziomu
zatrudnienia, tworzenie nowych miejsc pracy, rozwój małych i średnich przedsiębiorstw itp.