Ewa Kokot

Ewa Kokot
Niepełnosprawność
intelektualna w stopniu
głębokim - symptomatologia
We współczesnej psychologii podkreśla się
podobieństwo przebiegu psychomotorycznego
rozwoju dzieci o obniżonej sprawności
umysłowej oraz dzieci z normą intelektualną,
przyjmując założenia:
1. dzieci upośledzone umysłowo przechodzą
poszczególne stadia rozwoju w tej samej kolejności co
zdrowe, jednak w znacznie wolniejszym tempie i nie
zawsze w pełni realizują swój potencjał rozwojowy.
2. charakteryzują się podobną strukturą inteligencji,
na określonych poziomach rozwoju reagują
w podobny sposób, jak dzieci z normą intelektualną
na bodźce środowiskowe.
J. Piaget stworzył teorię, w której opisał rozwój
inteligencji dziecka. W swych pracach dowiódł,
że przemiany intelektu są skutkiem procesu rozwoju.
Wyróżnił 4 stadia rozwoju poznawczego:
1. stadium inteligencji
sensomotorycznej
(0-2 lat)
3. stadium operacji
konkretnych
(7-11 lat)
2. stadium myślenia
przedoperacyjnego
(2-7 lat)
4. stadium operacji
formalnych
(11-15 lat)
Jednostki z głębokim upośledzeniem
nie przekraczają stadium
sensoryczno – motorycznego
(dziecko poznaje świat za pomocą
spostrzegania i aktywności motorycznej).
I
Dziecko ćwiczy tylko swoje odruchy bezwarunkowe, są to
automatyczne reakcje na bodźce płynące ze środowiska;
Dziecko nie odróżnia siebie od innych przedmiotów, reaguje
na bliski kontakt z dorosłym np. przez ustanie płaczu,
przystosowanie pozycji ciała do sposobu trzymania.
Przykładowe umiejętności dziecka w tym okresie to ssanie
w momencie dotknięcia do warg, zaciśnięcie dłoni, którą
dotyka przedmiot, wpatrywanie się w zabawkę znajdującą
się w zasięgu wzroku.
(U dziecka prawidłowo rozwijającego się ten okres przypada
na 1 m-c życia).
II




Kształtują się pierwsze nawyki, pierwsze odruchy
warunkowe.
Dzięki koordynacji czynności narządów zmysłów
i rozwojowi ruchów ręki wytwarzają się schematy
czynnościowe utrwalone przez powtarzanie, które stają
się coraz precyzyjniejsze dzięki ćwiczeniom
Dziecko nabiera świadomości przedmiotów
Pojawiają się pierwsze nabyte uczucia
Podstawowe umiejętności:

Rozpoznawanie znajomych dźwięków, dotyków, osób,
rzeczy oraz zabawy własnym ciałem.
(1- 4,5 m- ca życia)
III



Okres koordynacji wzroku i ruchów
chwytania.
Dziecko odtwarza zadania, które wydały
mu się ciekawe.
Zaczyna się angażować w interakcje
i zabawy na zasadzie przemienności,
antycypuje kulminacyjne momenty
w zabawie.
(4-5 do 7-8 m-ca życia)
IV






Schematy czynnościowe łączą się i koordynują, dając
początek czynnościom poszukiwania przedmiotu, który
zginął z oczu dziecka.
Zaczyna odróżniać środki od celów i wykonywać
określone czynności po to aby osiągnąć dany efekt
np. rzuca zabawką aby wywołać dźwięk
Dziecko jest dociekliwe i nastawione na eksplorację
otoczenia
Inicjuje interakcje z dorosłymi
W swoim dialogu wykorzystuje gest, ruch, podkreśla
żądanie wokalizacją
Pojawiają się pierwsze uczucia sukcesu i porażki
(8-9 do 11-12 m-ca życia)
V




Eksperymentowanie i eksploracja otoczenia
Dziecko potrafi odnaleźć ukryty przedmiot
posługując się innym
Rozwiązywanie problemów oraz
pokonywanie przeszkód odbywa się metodą
prób i błędów
Reaguje na proste polecenia i wykonuje je
(11-12 do 18 m-ca życia)
VI



Występują tu pierwsze objawy interioryzacji
czynności, które przechodzą na płaszczyznę
myślenia. Dziecko antycypuje realne działania
przez eksperyment myślowy, dzięki czemu
dochodzi do ostatecznego wyniku bez
próbowania na oślep.
Potrafi wyobrazić sobie nieobecne przedmioty
i reprezentacje przestrzeni.
Zaczyna ono odczuwać sympatię i niechęć –
są to pierwsze relacje interpersonalne.
(18-24 m-c życia)
• Nie wszystkie dzieci z głębokim upośledzeniem
przechodzą przez kolejne stadium rozwoju
senso-motorycznego. Niektóre zatrzymują się
na pierwszym, a niektóre czasami osiągają
czwarty poziom.
• Określenie fazy rozwoju jest wskazówką
do pełnej aktualnej oceny funkcjonowania
dziecka.
• Pozwala na przygotowanie odpowiedniego planu
rehabilitacji i pomocy dydaktycznych
• Znajomość charakterystyki poszczególnych
etapów pozwala na właściwą interpretację
pewnych „dziwnych zachowań”
np. stereotypowe ruchy rąk i całego ciała,
potrząsanie przedmiotami
W obrębie upośledzenia można wyróżnić
3 podgrupy:
1. Stopień wegetatywny
2. stopień średni
3. stopień lżejszy (łagodny)
Stopień wegetatywny






Charakteryzuje się zachowaniem funkcji
wegetatywnych
Nie sygnalizują potrzeb fizjologicznych
W zakresie rozwoju motoryki dużej obserwuje się
brak utrzymywania równowagi w pozycji stojącej
Zdarza się brak umiejętności siedzenia
i unoszenia głowy
Nie próbują nawiązać jakiegokolwiek kontaktu
z otoczeniem
Odbiór wrażeń zmysłowych jest nieprawidłowy
(mogą występować hiperstenie).
Stopień średni



W dziedzinie motoryki dużej charakteryzuje się
posiadaniem umiejętności chodzenia, ruchy są
jednak niezręczne i niecelowe
Obserwuje się różnego rodzaju stereotypie
ruchowe (od kiwania się do bicia głową o ścianę)
Porozumiewanie się z otoczeniem odbywa się za
pomocą prostych, pojedynczych,
nieartykułowanych, bełkotliwych dźwięków.
Stopień lżejszy (łagodny)





Można zauważyć przejawy uwagi mimowolnej
i początki kontaktów społecznych
Osoby te przywiązują się do ludzi z najbliższego
otoczenia
Można nauczyć ich prostych czynności tj. podawania,
zamiatania
Przez systematyczne ćwiczenia często uzyskuje się
pewną samodzielność w spożywaniu posiłków,
sygnalizowaniu potrzeb fizjologicznych.
Czasami występuje u nich dobry słuch muzyczny,
mogą dość dokładnie powtórzyć usłyszaną melodię.
 We wszystkich omówionych wyżej stopniach występuje
duże upośledzenie procesów orientacyjno-poznawczych
oraz niczym nieumotywowane wahania nastrojów.
 Jedna grupa to osoby nadpobudliwe,
druga – o zachowaniach typu zahamowanego.
 Często wpadają w złość, która przybiera różnego
rodzaju formy: krzyk, bicie, drapanie, rzucanie się
na ziemię, przewracanie przedmiotów.
 Wybuchy te mogą mieć krótkotrwały charakter lub trwać
całymi dniami.
Farmakoterapia
U źródeł tych ataków leży nie możność zrozumienia świata
i otaczających ludzi.
• Następstwem istniejących zaburzeń i złej
organizacji środowiska zewnętrznego są
m.in. zachowania autostymulacyjne, nazywane
w skrócie autostymulacją o charakterze
wizualnym, słuchowym i dotykowym.
• Zachowania takie pojawiają się w sytuacjach,
kiedy osoby nie otrzymują odpowiedniej dawki
stymulacji.
• Prawdopodobnie służą do utrzymania „przy życiu”
systemu nerwowego, który musi być pobudzany.
• Stereotypie ruchowe są wynikiem
niedojrzałości OUN.
• Są źródłem przyjemności, zmniejszają
napięcie wywołane przez
niezaspokojąną potrzebę ruchową
np. kiwanie się.
• Może ono zastępować płacz
i ucieczkę w sytuacjach lękotwórczych.
Brak koncentracji na przedmiotach (jeśli coś
zainteresuje – jest to przedmiot kolorowy, duży,
błyszczący, wydający dźwięk i najczęściej
w ruchu)
 Spostrzeganie niewielu elementów
 Brak wykazywania objawów koncentracji uwagi
bądź bardzo krótki okres skupienia
 Ślady pamięciowe w korze mózgowej są płytkie
i nietrwałe ze względu na małą ruchliwość
i słabość procesów nerwowych

• Osoby z niepełnosprawnością intelektualną
w stopniu głębokim są całkowicie zależne
od innych ludzi.
• Nie potrafią unikać niebezpieczeństw,
wyrażać swoich potrzeb i uczuć.
• Osoby sprawujące opiekę powinny stworzyć
takie warunki w najbliższym otoczeniu, które
wprowadzą bezpieczeństwo, pozwolą na
jego poznanie, przy pełnej akceptacji
dysfunkcji fizycznych i psychicznych tych
osób.
Bibliografia:
Pilecka W.: Psychoruchowy rozwój dzieci o obniżonej sprawności ruchowej. W;
Stymulacja psychoruchowego
rozwoju dzieci o obniżonej sprawności intelektualnej. Red. W. i J. Pileckich, Kraków
1998.

A. Lewicki „Psychologia kliniczna”, Warszawa 1978

H. Olechnowicz „Nawykowe kiwanie się u upośledzonych umysłowo, „Materiały
Informacyjno-Dydaktyczne ZG TPD” 1969
 M. Marchwicka „Charakterystyka niektórych dysfunkcji intelektualnych i
sensorycznych”, Słupsk 1998
 M. Kościelska „Oblicza upośledzenia”, Warszawa 1995

Birch A., Malim T.: Psychologia rozwojowa w zarysie. Od niemowlęcia do
dorosłości, Warszawa 1998
 Doroszewska J.: Pedagogika specjalna, Warszawa 1997

Piaget J.: Narodziny inteligencji dziecka, Warszawa 1966.
