Powstanie pieniądza

PIENIĄDZ
POCHODZENIE, FORMY,
FUNKCJE
Pieniądz jako
pośrednik
Pieniądz jest pierwszym i
najważniejszym pośrednikiem
Co było główną przyczyną
powstania pieniądza?
Definicja pieniądza
 Potoczna: bardzo prosta:
 To wszystko czym się płaci za
dobra/usługi, które chcemy
nabyć- co jest akceptowane jako
środek wymiany
Cechy pieniądza
 Pośrednik w transakcjach (wartość
wymienna)
 Miara wartości (do porównywania cen)
 Mozliwość przechowania wartości w czasie
(tezauryzacja) ?????
 Współcześnie: legalność ;zwolnienie od
zobowiązań
Definicja (zbyt) wymagająca?
Wymagająca: aby dany środek uznać za pieniądz
musi on spełniać wszystkie funkcje, a nie tylko
jedną –środek płatniczy
-Musi być ogólnie/oficjalnie uznany za legalny
środek płatniczy -aby mógł zwalniać z długów
-Musi być miarą wartości (aby porównywać ceny
różnych dóbr i mierzyć ich wartośc rynkową)
----------------------------------------------------------- musi umożliwiać przechowywanie wartości w
czasie
Problemy z definicją
pieniądza
 Potoczna: bardzo prosta:
 To wszystko czym się płaci za dobra/usługi, które
chce nabyć
 Czy pieniądz musi mieć swoją własną wartośc- czy
być tylko pośrednikiem?
 Czy mogą istnieć na danym obszarze rózne
systemy pieniężne?
 Pytanie: czy można oszczędzać-przechowywać
wartość- w pieniądzu tylko transakcyjnym?
 Dlaczego w PRL ludzie starali się oszczędzać w
złocie i walutach obcych?
Pieniądz przyszły jest wart
mniej
Pieniądz-dwa ujęcia
 Money –pełny
pieniądz
 Posiada - w pełni lub
w przeważającym
stopniu- funkcję
zachowania
niezmiennej wartości
w czasie
 Ma własną wartośc
 Currency -pieniądz
obiegowy
 Oparty na zaufaniu
 Także na przymusie
państwowym
 Nie ma (nie musi mieć)
własnej wartosci
Koniec z pokryciem
pieniądza papierowego
Czy obecnie mamy
pieniądz-w pełnym
znaczeniu tego słowa?
Nowa epoka: FIAT MONEY
Jak do tego doszło?
Powstanie pieniądzateorie
 1. najpierw był barter –ujęcie klasyczne
 2.to państwo (władza)stworzyło pieniądz
do płacenia podatków-(chartysm)
 3.najpierw był dług; pieniądz zawsze jest
długiem (symbolizuje dług)- teoria
antropologiczna
A/ Barter -pieniądz
powstał jako pośrednik:
A- B
A- P- B;
barter ograniczał wymianę
(trudnośc dopasowania
Pieniądz od początku był
pożądanym dobrem (towarem)
mającym szczególnie dobre cechy
jako pośrednik przy wymianie
B/ Państwo jako zródło
pieniądza
 Zawsze powstaje jakaś forma władzy na
danym terytorium
 Państwo musi ściągać podatki
 Pieniądz jest dogodną formą podatków
 Państwo uzyskuje władzę emisji i
korzyści z emisji (seniorat)
 Pieniądz państwa staje się najbardziej
rozpowszechniony
 W końcu państwo zyskuje monopol
emisji
C/ Pieniądz jako dług-teoria
antropologiczna(D.Graeber)
-w lokalnych wspólnotach dług jest często
stosowany zamiast wymiany
bezpośredniej
-powstała zwyczajowa podstawowa
jednostka długu
-została zalegalizowana przez państwo
jako danina
Podatek –najwygodniejszy pieniężny
Historia form
pieniądza
Kamienne pieniądze na wyspie Yap (Polinezja)
Formy pieniądza
 Brak pieniądza- barter
 Pieniądz w formie
lokalnie uznanej
 Pieniądz kruszcowy
(metalowy)
 Pieniądz papierowy
 Pieniądz bezgotówkowyskryptualny
 Pieniądz bezgotówkowyelektroniczny
Pieniądz papierowyewolucja
Pieniądz kruszcowy
państwa
 Pieniadz papierowy
państwa ale z pokryciem
 Pieniądz bankowy z
pokryciem kruszcu
pieniądz tylko papierowy
państwa
 Pieniądz tylko papierowy
państwa i bankowy
Systemy walutowe
 Do 1816:ewolucja pieniądza kruszcowego:
bimetalizm, monometalizm
 1816-1914:gold standard, funkcjonuje
pieniądz złoty oraz papierowy- pokrycie na
pokrycie na żądanie – potem sztabowozłoty
- Automatyzm złota
- Brak inflacji – okresowa deflacja
- Bezpieczeństwo i zaufanie ,wymienialność
międzynarodowa
- Wady: za mało pieniądza (PKB rośnie szybciej)
Pieniądz kruszcowy a
jednostki pieniężna
 Kruszec (lub inne pożądane dobra) mogą
występować w róznych formach i ilości
wagowej
 Wymiana była łatwiejsza przy ujednoliceniu
wagi-typowe ujednolicone ilości powszechne w
obrocie otrzymywały nazwy- np.talar; ale te
nazwy to symbole jednostek wagowych
 działalnośc mennicza była wolna
Rywalizacja między
prywatnymi mennicami a
państwem
 Prywatne mennice działały w warunkach
konkurencji-to uniemozliwiało
fałszowanie pieniędzy (wagi ) na dużą
skalę
 Od początku władcy dązyli do dominacji
w biciu pieniądza;to przynosiło dochód:
seniorage (seniorat) –ale także do
narzucenia posługiwania się ich
pieniądzem (np.w płaceniu podatków)
dominacja pieniądza
państwowego
 Popularna nazwa; nazwa (livre,suweren,
dinar)odrywa się od wartości (wagi)
 Powszechna deprecjacja przez państwo
 skutek: Prawo Greschama-Kopernika
 Narzucenie monopolu bicia monety
 Konkurencja: monometalizm-bimetalizm
 Atut pieniądza państwa: prawny środek
płatniczy
Pieniądz papierowy-prywatny
 W Europie wystepuje już dawno,to kwity
depozytowe bankierów (noty bankowe)
 Założenia:
 mają pełne pokrycie;w praktyce nie
zawsze co daje dodatkowe zyski
 Konkurencja między bankami
uniemożliwia nadmierną emisję kwitów
 Bankierzy akceptujący cudze kwity
rozliczają się złotem
 Warunek: zaufanie do banku
Wolna bankowość:18-19 w.
 Każdy bank odpowiada za gwarancję
pokrycia: nie ma banku centralnego
 Banki konkurują o depozyty
 Każdy bank ma własną stopę pokrycia
 Im większy bank tym łatwiejsza
dodatkowa emisja banknotów
 Państwo utrudnia wzrost banków (USA)
Kreacja pieniądza przy
standardzie złota
 Banki prywatne tworzyły od dawna
pieniądz wydając więcej certyfikatów (not
bankowych-banknotów) niż posiadały
złota
 Ale narażone były zawsze na ryzyko
niewypłacalności, dlatego ich podaż
certyfikatów była ograniczona
 W rezultacie w wolnej bankowości banki
prywatne często upadały
Pieniądz papierowy- państwo
 Warunek:powszechnośc, prawny środek
zapłaty, pokrycie, zaufanie; nadużycia
 Pierwsze eksperymenty:
 John Law:1717-1720, Francja,Ludwik XV
 Ewolucyjna droga:przywileje dla banku
państwowego - Bank of England: 1694
 Pieniądz papierowy przymusowy: asygnaty
 (Rewolucja Francuska ,wojny, powstania)
Jak powstawały banki
centralne
 Wolna bankowośc – immanentne ryzyko
 Cykliczne upadki prywatnych banków
 Potrzeba banku banków- pożyczkodawcy
dla zagrożonego banku ostatniej instancji
 Interes banków- mogą stracić plynność i
będą ratowane; możliwośc zmniejszenia
rezerwy cząstkowej
 Interes państwa- zwiekszone kredyty
Powstają banki centralne
 Utrzymanie tylko cząstkowego pokrycia
depozytów w banku staje się regułą
 Bank centralny (BC)umacnia władzę
państwa nad pieniądzem i gospodarką
 Monopol emisyjny państwa
 Państwo- przez BC prowadzi politykę
pieniężną
 W końcu prowadzi to do monopolu
pieniądza papierowego
Pieniądz papierowy a
banki centralne
 Istnienie banku centralnego nie usuwa
automatycznie zasady pokrycia
pieniądza papierowego
 Ale pieniądz papierowy staje się
powszechny w obrocie
 Praktycznie w XIX w. istnieje system
pokrycia sztabowo-złoty
 OD TEJ PORY BANKI TWORZĄ KREDYT A
KREDYT TWORZY PIENIĄDZ –bezgotówkowy
 TEN PIENIĄDZ BEZGOTÓWKOWY MA
POKRYCIE JUŻ NIE W JEDNYM BANKU ALE
W CAŁYM SYSTEMIE BANKOWYM- bo
każdy bank (teoretycznie) może
otrzymać plynnośc od BC i każdy bank
musi akceptować pieniądz emitowany
przez BC
 To znacznie zwiększa możliwość
utrzymania tylko małej rezerwy
cząstkowej i kreacji pieniądza
bankowego- vide schemat poniżej
 KREACJA PIENIĄDZA przez banki
 Pieniądz KREUJE CAŁY SYSTEM
BANKOWY
 BANK UDZIELA KREDYTU NA
PODSTAWIE DEPOZYTU
 ALE KREDYT W BANKU TO ZAPIS W
KSIĘGACH BANKU
 W WYNIKU PRZELEWU INNY BANK
UDZIELA KREDYTU (mimo ze nie było
wpłaty)
Systemy walutowe
 Do 1816:ewolucja pieniądza kruszcowego:
bimetalizm, monometalizm
 1816-1914:gold standard, funkcjonuje
pieniądz złoty oraz papierowy- pokrycie na
pokrycie na żądanie – potem sztabowozłoty
- Automatyzm złota
- Brak inflacji – okresowa deflacja
- Bezpieczeństwo i zaufanie ,wymienialność
międzynarodowa
- Wady: za mało pieniądza (PKB rośnie szybciej)
W.Brytania przyjmuje
standard złota
 do końca I wojny państwa dążyły do
sprostania zasady pokrycia pieniądza w
złocie (gold standard) chociaż było to
coraz trudniejsze i praktycznie uzywane
tylko w dużych transakcjach- system
sztabowo-złoty
 Równocześnie istnieją w obiegu monety
złote i srebrne
Okres międzywojenny 1915-1925 „Brudny” standard złota;Dirty Float
 Zmiany parytetów złota w walutach,chaos
 1922 :konferencja w Genui:
 System dewizowo –złoty:
dolar , funt = złoto
 System walutowy świata w 1929 r.: dwie
waluty rezerewowe: dolar USD i funt
szterling
1926-1931 –odwrót od stałych kursów
W .Brytania zawiesza wymienialnośc funta
1934- Roosvelt dewaluuje dolara (35 $ za
uncję), zawiesza wymienialność dolara
na złoto
Zakaz używania złota w transakcjach,
wymienialność na złoto tylko między
bankami centralnymi
Kto pierwszy zerwał ze
złotem –wzrost PKB
Koniec wymienialnośći
wewnętrznej pieniądza
(w USA )
 Prezydent F.D.Roosevelt w Wielkim Kryzysie
najpierw zawiesza wymienialnośc dolara w kraju
i ogłasza przymusowy skup złota

 a potem : dewaluuje dolara (20 → 34 USD za
uncję)
 Pozostaje tylko wymienialność zewnętrznamiędzy bankami centralnymi państw
Wielki Kryzys: po 1929 r.
międzynarodowy system
walutowy
 Wydatki I wojny spowodowały emisję
pieniędzy papierowych bez pokrycia:
hiperinflacje (Niemcy, Austria, Węgry,
Polska ,inne kraje)
 W. Brytania przeprowadza dewaluację funta
 Dominuje system dolarowo –złoty
 Walka o rynki: „begger your neighbours”
Bretton Woods 1944 r.
stałe kursy; koniec z
konkurencyjną deprecjacją i
niemozliwym powszechnym
standardem złota
•Będzie jedna waluta głowna-dolar USD
•Dolar będzie miał pokrycie w złocie
(wymienialności zewnętrzna )
•Kursy innych walut :+/- 1 % oparte na USD
•MFW będzie pomagał rządom aby utrzymać
stałe kursy
 Bretton
Woods,1944
 J.M.Keynes i
D.White
Rosnące gospodarki
potrzebują rosnącej
płynności
 1950-1960. Wzrarastający handel i wzajemna
zalezność
 Typowy telefon potrzebował 48 importowanych
części
 W 1960 W. Brytania importowała i
eksportowała 43% PKB, NRF 45 %
 To wymagało nieustannie wzrastającej podazy
waluty obrotów (rezerwowej): dolarów USD.
Złota było za mało
 W połowie lat 60. 1/3 walut rezerwowych to
USD i GBP, reszta to złoto
Dolar tak dobry jak złoto
 USA miały stały deficyt obrotów bieżących,tj.
- Ujemny w obrotach handlowych
- Dodatni w przepływach kapitalowych
(inwestycje zagraniczne USA)
- Powstały rezerwy dolarowe w zagranicznych
bankach centralnych
- Dopóki banki nie żądały wymiany USD na złoto
to USD pełniły rolę rezerw walutowych
- W ten sposób podaż dolara podtrzymywała
rozwój handlu i obrotów kapitałowych
Zalew dolarów
 W latach 60. niedobór USD
zamienił się w nadmiar.
 Wzrastały rezerwy dolarowe
w bankach centralnych
 Pojawiły się eurodolary i
eurowaluta
 USA prowadziły
ekspansywna politykę
pieniężną i znacznie
zwiekszyły podaż dolarów
W końcu lat 60. nadmiar
dolarów był wyraźny w
stosunku do złota w USA
Złoto na rynku chwilami osiągało wiekszą cenę
niż oficjalny parytet dolara
Pojawiła się chęć wymiany dolarów na złoto w
USA przez banki centralne (Francja)
Pogarszający się deficyt
handlowy USA
Dylemat Triffina
 Jeśli USA
zmniejszą
deficyt (i podaz
USD) to
niedobór
dolarów
spowoduje
światowa
recesję i
niestabilnośc
(problem
dłużników|)
 Jeśli USA będą
kontynuowały
dotychczasowy
deficyt i podaż
dolarów wzrost
gospodarki
światowej
będzie trwał ale
zmniejszy się
zaufanie do
dolara
Propozycja Triffina
 Nie jest możliwe aby eden kraj i jego waluta
realizował cele zarówno własnwej gospodarki
jak i światowej
 Proponuje on kreację nowej waluty
rezerwowej –ale nie zależnej ani od złota ani
od waluty danego kraju .Zwiększy to
konieczna płynnośc w gospodarce światowej.
 USA będą mogły zmniejszyć deficyt i dolar
będzie dalej częścią walut rezerwowej
 Triffin uważał że –w 1960 r- reforma
międzynarodowego systemu była długo
odkładana.
Niedobór złota
w 1966 r.centralne banki i rządy miały 14
mld.USD złota .USA miały 13,2 mld. ale tylko
3,2mld. do wymiany; reszta była pokryciem u
siebie w USA.
PRÓBY ZACHOWANIA
SYSTEMU DOLAR-GOLD
EXCHANGE
 Kraje Europy zach. I USA zobowiązały
się podtrzymać cenę złota na rynkach w
stos.do spekulantów
 USA miały ograniczyć emisję długu i
wywozu $ za granicę
 W 1961 r.powstał „pool złota” by bronić
ceny 35$/uncja
 Po 1966 r. pool rozpadł się; każdy bronił
swoich rezerw w złocie
Odpowiedź USA
 Wprowadzenie podatków obciąząjących
zakupy aktywów w USA lub wywóz
dolarów przez nie- rezydentów w USA
 Obostrzenia korporacji w USA w
stosunku do wywozu kapitału
 Wojna w Wietnamie zwiększyła deficyt
USA
 W 1971 r. nadwyzka eksportowa USA
przeszła w deficyt
1968- Special Drawing
Right
 Nowa ,dodatkowa waluta rezerwowa
 Przydzielana krajom wg. ich wkładów
 Mogła być walutą kredytu dla kraju od
MFW
 Okazała się zbędna wobec dalszego
zwiększania się deficytu USA i podazy
dolarów
 Aprecjacja marki niemieckiej i jena
1971 :Koniec Bretton
Woods
Od 1971 r. pieniądz
nie ma pokrycia w złocie
1914-zawieszają wymienialność Niemcy
1934-zawieszenie wymienialności wewnętrznej dolara
w USA-Dewaluacja dolara do 38 $ za uncję
1944:Bretton Woods- system stabilizacji kursów (+/1%),oparty na dolarze (złocie)
1971-prez.Nixon zawiesza ostatecznie wymienialność
zewnętrzną dolara,
powstają pieniądze umowne: SDR-y, ECU
Obecnie pieniądz tylko papierowy –oparty na zaufaniu!
SYSTEM WIELODEWIZOWY
1972-73 Smithsonian
Agreement
próba ratowania systemu
stałych kursów
 Sztuczny kurs złota; rządy ograniczają
obrót złotem
 Porozumienie rozpadło się
 Powrót do płynnych kursów
Po 1980 r.???
 Floats and Pegs (falowanie kursów )
 Równocześnie utrzymują się płynne
kursy (Europa Zach.) i sztywne kursy
(peg)do dolara które stosują kraje
rozwijające się aby przyciągnąć
inwestorów
 Kraje EWG dażą do stabilizacji kursów:
ERM: stałe kursy
 Powstaje euro (najpierw jako waluta tylko
rozliczeniowa)
Czy współczesny pieniądz
oparty tylko na zaufaniu
(fiat money) jest pełnym
pieniądzem?
Są sporne opinie
Pieniądz współczesny oparty jest tylko
na zaufaniu (do banku centralnego i siły
gospodarki)
Fiat Money-już na zawsze czy
tymczasowo?
Od 1929 1 $ traci 94 % wartości
Skumulowana inflacja w USA od 1913:2071 % w 2008r
konsekwencje
 Płynne kursy
 Rozwój derywatów, najpierw walutowych,
potem procentowych
 Niepewność i fluktuacje na rynkach
walutowych
 Olbrzymie obroty: 4,5 -5 bln.USD dziennie
 Kryzysy walutowe
 Spekulacje, arbitraż
 Po kryzysach: gromadzenie rezerw w
bankach centralnych jako obrona-wielkie
bilanse banków centralnych
Co ma FED w bilansie
(kapitał własny)?
Tradycyjnie kapitał własny jest
jakąś gwarancją pokrycia
Dlatego ciągle banki centralne
mają jakieś rezerwy w złocie
 Bilans FED: 4,3 bln.USD
 Kapitał własny (k.wł) :55 mld. USD
 Stosunek : k.wł./Bilans = 1:77
Lehman Brothers upadł
gdy miał stosunek
pokrycia 1:31
Obok pieniądza w danym
państwie istnieje zawsze
pieniądz najbardziej
pożądany (płynny),
powszechny w rozliczeniach
międzynarodowych –waluta
rezerwowa
 Obecnie :dolar USD,euro,jen, funt brytyjski
 Dolar USD:60 % rezerw, największy obrót w
rozliczeniach
Dolar -dominuje ale udział
zmiejsza się
Problem pieniądza
w skali światowej
Czy dolar USD
pozostanie walutą
rezerwową?
Państwo emitujące walutę rezerwową ma
swoisty przywilej (rentę emisyjną) Czy jest
nienależna -Exorbitant privilege ?
OBECNY SYSTEM
WALUTOWY JEST CHORY
 Wyjście:Stałe kursy: Yen-Euro-dolar (YED)?
 Czy powstanie pieniądz międzynarodowy?
 Emitowany przez MFW (koszyk walut,na
wzór euro)
 To by wymagało rządu światowego i
światowego banku emisyjnego
 Jak na razie SDR jest tylko pieniądzem
rozliczeniowym między rządami a MFW
System oparty na dolarze
upadnie do 2020 r. (?),
 jeśli nie nie nastąpi
ogólnoświatowe
porozumienie –nowe
Bretton Woods
 Grozą masowe
niewypłacalności
zarówno długów
prywatnych jak
publicznych (reset)