Tendencja rozwojowa produkcji (trend) to wygładzona ścieżka

Żadna gospodarka rynkowa nie rozwija się w równym tempie. Są
lata, kiedy tempo wzrostu dochodu narodowego jest wysokie, w
innych latach jest ono niskie, czasami dochód nawet spada. Ta
niestabilność tempa wzrostu dochodu narodowego związana jest
ze zjawiskiem zwanym cyklem koniunkturalnym.
Tendencja rozwojowa produkcji (trend) to wygładzona ścieżka
obrazująca rozwój produkcji w długim okresie po
wyeliminowaniu krótkookresowych wahań.
Cykl koniunkturalny (cykl gospodarczy) to powracające,
krótkookresowe odchylenia produkcji od jej trendu
Wyodrębnia się cykle o różnej długości; najważniejsze z nich to cykle:
- Kitchina (3–5 lat),
- Juglara (8–10 lat)
- Kondratiewa (50–60 lat);
nazywa się je — odpowiednio — cyklami krótkimi, średnimi i długimi.
1
Podstawowymi fazami cyklu są1:
 Boom czyli wierzchołek cyklu koniunkturalnego Wtedy
większość przedsiębiorstw produkuje na poziomie swoich
maksymalnych możliwości. W okresach boomu inwestycje
przedsiębiorstw i wydatki konsumentów są bardzo duże.
Gospodarka funkcjonuje przy niemal pełnym zatrudnieniu, a
popyt na dobra i usługi jest bardzo wysoki, co sprawia, że ceny
rosną szybciej niż zwykle. To wszystko przygotowuje grunt do
kolejnej fazy cyklu koniunkturalnego.
 Załamanie. Z pewnych powodów konsumenci i firmy zaczynają
ograniczać poziom swoich wydatków, co zmniejsza globalny
popyt na dobra i usługi. Przedsiębiorstwa redukują zatrudnienie,
zakupy surowców i zmniejszają produkcję, ponieważ wzrosły
ich zapasy. Niektóre firmy rezygnują z inwestowania w nowe
maszyny i budynki. Konsumenci redukują swoje wydatki,
ponieważ ekonomiści prognozują spadek aktywności
gospodarczej w ciągu najbliższych kilku miesięcy, co oznacza
niższe dochody. Bez względu na to, jaki jest powód,
ograniczenie wydatków przedsiębiorstw i konsumentów oznacza
początek załamania. Wraz ze zmniejszaniem wydatków firmy
zaczynają ograniczać swoją działalność. Ich produkcja zostaje
zredukowana, co powoduje zwolnienia pracowników. Zwolnieni
pracownicy, którzy są również konsumentami, zaczynają
zmniejszać swoje wydatki. Prowadzi to do jeszcze większego
ograniczenia produkcji i dodatkowych zwolnień.
1
opracowano na podstawie www.nbportal.pl
2
 Recesja. Kiedy fabryki nie wykorzystują zdolności
produkcyjnych, a bezrobocie jest bardzo duże, całkowita ilość
wytwarzanych dóbr i świadczonych usług również się
zmniejsza. Jest to dolna faza cyklu koniunkturalnego, czyli okres
recesji. Wraz z recesją nadchodzą ciężkie czasy. Bezrobocie
rośnie, trudno jest znaleźć pracę, a wiele firm kończy swą
działalność. Recesja, która trwa bardzo długo i jest dotkliwa w
skutkach, nazywana jest depresją gospodarczą lub kryzysem.
 Ożywienie. Po okresie recesji sytuacja gospodarki w końcu
zaczyna ulegać poprawie i wchodzi ona w fazę cyklu
koniunkturalnego, zwaną ożywieniem. W tym czasie wydatki
przedsiębiorstw i konsumentów zaczynają się zwiększać.
Przeczuwając poprawę sytuacji, przedsiębiorstwa zwiększają
zatrudnienie, zakupy surowców itd., rozpoczynają także
inwestycje. Bezrobocie spada, Wszystko to prowadzi do
zwiększania wydatków i dalszego wzrostu zatrudnienia,
wydajności i konsumpcji.
3
4
(na podstawie Hall, Taylor 2002)
(na podstawie Hall, Taylor 2002)
5
Wahania realnego PKB w USA wokół wygładzonego trendu w
latach 1970-1994
(na podstawie Hall, Taylor 2002)
Cykl koniunkturalny w krajach wysoko rozwiniętych w latach 19821992 (roczne stopy wzrostu produkcji przemysłowej w procentach)
(na podstawie Begg 1996)
6
Przez wiele lat ekonomiści starali się teoretycznie wyjaśnić
cykle koniunkturalne. Na przykład żyjący w XIX wieku angielski
ekonomista, W. S. Jevons, łączył je z plamami na Słońcu.
(Zmiany w atmosferze Słońca, które mogą być powiązane z
burzami magnetycznymi na Ziemi). Zgodnie z obliczeniami
Jevonsa, pojawianie się plam na Słońcu zbiegało się z
nieurodzajem i recesją. Jednakże wnioski Jevonsa bazowały na
błędnych danych astronomicznych, tak więc należało poszukać
innych wyjaśnień. 2
Obecnie
ekonomiści,
wyjaśniając
wahania
cyklu
koniunkturalnego, często dokonują rozróżnień pomiędzy
przyczynami zewnętrznymi i wewnętrznymi.
Przyczyny zewnętrzne - to czynniki powodujące wahania cyklu
koniunkturalnego, które pozostają poza systemem
ekonomicznym.
Przyczyny wewnętrzne - to takie czynniki, które występują w
samej gospodarce.
Podział na czynniki zewnętrzne i wewnętrzne jest pewnym
uproszczeniem ponieważ w rzeczywistości zachodzą między
tymi czynnikami liczne współzależności.
2
na podstawie www.nbportal.pl
7
Przyczyny zewnętrzne
Przyczyny zewnętrzne to na przykład: zmiany demograficzne,
wynalazki i innowacje, wojny i inne ważne zdarzenia polityczne
lub społeczne.
Zmiany demograficzne wpływają na popyt na dobra i usługi.
Wzrost liczby ludności może wpłynąć na zwiększenie produkcji i
poziomu zatrudnienia, które powodują ożywienie i boom.
Spadek liczby ludności wywrze efekt przeciwny. Ważne są
również zmiany struktury demograficznej. "Wejście" na rynek
ludzi młodych zwiększy zasób pracy i jednocześnie zwiększy
zagregowany popyt.
Wynalazki i innowacje. Postęp w nauce i technice, rozwój
nowoczesnych
technologii,
skonstruowanie
samochodu,
samolotu i komputera, doprowadził do rozkwitu działalności
gospodarczej i wzmożonych inwestycji. Temu z kolei
towarzyszyło zwiększenie zatrudnienia i okres ożywienia - a
następnie boomu gospodarczego.
Wojny i zdarzenia polityczne. Często zdarzenia polityczne
mają wpływ na kierunki cyklu koniunkturalnego. Powstanie
nazistowskich Niemiec i wybuch drugiej wojny światowej
spowodowały zwiększenie wydatków na zbrojenia. W miarę jak
kraj przebudowywał swoje siły zbrojne, wielki kryzys dobiegał
końca, a gospodarka weszła w okres ekspansji. W latach
siedemdziesiątych kryzys w większości krajów wywołany był
embargiem na dostawy ropy i znaczną zwyżką jej ceny.
8
Przyczyny wewnętrzne
Przyczyny wewnętrzne znajdują się wewnątrz gospodarki. Mogą
one spowodować wzrost lub spadek tempa wzrostu PKB.
Związane są między innymi z konsumpcją, inwestycjami i
działalnością rządu.
Konsumpcja. Firmy dostarczają konsumentom dóbr i usług.
Kiedy wydatki konsumentów rosną, firmy zwiększają
zatrudnienie i produkcję. W miarę wzrostu produkcji i
zatrudnienia gospodarka wchodzi w okres ożywienia, a potem
boomu. Kiedy wydatki konsumentów spadają, sytuacja jest
dokładnie przeciwna. Produkcja i zatrudnienie zmniejszają się, a
gospodarka wchodzi w fazę załamania, potem recesji.
 Konsumpcja dóbr nietrwałych (np. żywność, część usług),
która dominuje w wydatkach, jest dość stabilna - jej
wahania w cyklu koniunkturalnym są znikome.
 Konsumpcja dóbr trwałego użytku (np. samochody, sprzęt
RTV, komputery), ulega silnym wahaniom.
Inwestycje w dobra kapitałowe, takie jak fabryki i ich
wyposażenie,
zwiększają
zatrudnienie
w
gałęziach
produkujących te dobra, podnosząc tym samym dochody
społeczeństwa. Wzrost wydatków spowodowany początkowym
rozwojem inwestycji prowadzi do dalszych inwestycji, co w
rezultacie zwiększa zatrudnienie, produkcję i dochód. Kiedy
inwestycje maleją, ma miejsce sytuacja przeciwna: następuje
załamanie koniunktury.
Inwestycje są najbardziej niestabilnym elementem popytu
globalnego.
9
Działalność państwa:
Polityka gospodarcza państwa ma duży wpływ na stan
koniunktury. Dwa potężne narzędzia oddziaływania na
gospodarkę, tj.:
 polityka fiskalna, czyli polityka wydatków budżetowych i
podatków.
 polityka monetarna, polegająca na regulowaniu ilości
pieniądza i wielkości kredytu w gospodarce.
Kiedy globalny popyt jest mniejszy niż globalna podaż, wtedy
powstałą różnicę nazywa się luką deflacyjną.
Gdy globalny popyt przewyższa globalną podaż, różnica
nazywana jest luką inflacyjną.
Jeśli państwo administracyjnie blokuje wzrost cen, to z czasem
wytworzy się nawis inflacyjny, który występował w
większości krajów socjalistycznych.
10
Według Friedmana – teoria monetarystów
Kryzys jest spowodowany brakiem kontroli podaży
pieniądza wypuszczonego na rynek. Powoduje to inflację,
bezrobocie i dekoniunkturę.
Polityczny cykl koniunkturalny
to
modyfikowanie przebiegu cyklu koniunkturalnego przez
sprawujących władzę polityków, mające na celu ożywienie
gospodarki w okresie przedwyborczym w celu zyskania poparcia
wyborców.
Teoretyczną podstawą politycznego cyklu koniunkturalnego jest
teoria Keynesa.
Stosowanymi
narzędziami
są
instrumenty
polityki
makroekonomicznej.: np. ekspansywna polityka monetarna może
spowodować obniżenie stóp procentowych, to zaś zwiększyć
inwestycje i obniżyć poziom bezrobocia.
Następstwem tego rodzaju działań jest pogorszenie stanu
koniunktury po wyborach. Występowanie politycznego cyklu
koniunkturalnego jest kwestionowane przez wielu ekonomistów.
11
Koncepcja realnego cyklu koniunkturalnego
- poglądy neoklasyków
W odróżnieniu od keynesistów, neoklasycy nie odwołują się do wahań
globalnego popytu, lecz do wahań globalnej podaży. Podczas recesji
pionowa krzywa podaży przesuwa się w lewo (produkcja spada), a w
okresie boomu jest odwrotnie.
Czemu globalna podaż ulega zmianie?
 zmiany strukturalne, np. przesunięcia popytu z wyrobów
przemysłowych do sektora usług. Nie wszyscy zwolnieni w
przemyśle znajdą pracę w usługach. Bezrobocie strukturalne
(część bezrobocia naturalnego) wzrośnie, a produkcja zmaleje.
 zmiana technologii. Postęp techniczny (innowacje) może
przesunąć w prawo krzywą podaży.
 przesunięcie krzywej podaży w lewo może wynikać ze wzrostu
cen ważnego czynnika produkcji, np. ropy naftowej.
12
Recesja a depresja
Recesja – zmniejszanie się realnej wartości PKB przez dwa
kolejne kwartały
Depresja – zmniejszenie się realnej wartości PKB o więcej
niż 10%.
Depresję można określić jako głęboką recesję.
13
Wskaźnik Wyprzedzający Koniunktury
(WWK)
jest
miarą przyszłej aktywności gospodarki. Pokazuje wzrosty i
spadki
poziomu
aktywności
całej
gospodarki
z
kilkumiesięcznym wyprzedzeniem w stosunku do PKB oraz
innych miar jej aktywności, takich jak produkcja, sprzedaż
detaliczna, zatrudnienie, płace.
Przykładowe komponenty WWK:

średnia tygodniowa liczba godzin przepracowanych w
przemyśle,

nowe zgłoszenia po zasiłki dla bezrobotnych,

liczba nowych zamówień w przemyśle,

ilość nowopowstałych przedsiębiorstw,

zezwolenia na nowe budowle,

zmiany w zapasach towarów i materiałów,

zmiany w zadłużeniu z tytułu kredytów
konsumenckich,

indeksy giełdowe,

ceny niektórych, wybranych surowców,

ceny w sektorze usług,

nastroje konsumentów i biznesmenów.
14
Wskaźnik
Równoległy
Koniunktury
(WRK)
jest
miarą aktualnego poziomu aktywności gospodarki. Jest
równie uniwersalną miarą jak PKB, lecz dostępny jest
szybciej. PKB raportowany jest w ujęciu kwartalnym i z
dużym
opóźnieniem.
Wskaźnik
równoległy
(WRK)
dostępny jest już w kilka dni po ogłoszeniu danych
makroekonomicznych, takich jak wielkość produkcji,
sprzedaż detaliczna, płace.
Przykładowe typowe komponenty WRK:

zatrudnienie (wskaźnik zatrudnienia, aktywności
zawodowej),

stopa bezrobocia,

sprzedaż detaliczna lub (i) hurtowa towarów,

dochody (na głowę mieszkańca),

wydatki budżetowe,

płace (średni poziom płac w gospodarce lub
poszczególnych sektorach).
15