Kryzys finansowy – normalna kolej rzeczy czy totalna katastrofa
advertisement
Kryzys finansowy a dostępność kapitału na inwestycje Prof. zw. dr hab. Jan Czekaj Członek Rady Polityki Pieniężnej Plan prezentacji • Kryzys światowego systemu: – Przyczyny – Skutki • Czynniki determinujące dostępność kapitału na inwestycje: – Sytuacja sektora bankowego, – Sytuacja finansowa przedsiębiorstw, – Bezpośrednie inwestycje zagraniczne, – Napływ środków unijnych. Przyczyny kryzysu • Przyczyny obecnego kryzysu będą zapewne przedmiotem debat jeszcze przez wiele lat. • Już dziś można jednak formułować pewne hipotezy w tym zakresie. • Przyczyny należałoby ogólnie podzielić na trzy grupy: – Wynikające z globalnej nierównowagi finansowej, – Wynikające z polityki makroekonomicznej (zwłaszcza USA), – Tkwiące w sektorze bankowym. Globalna nierównowaga finansowa • W ostatnich latach obserwowane jest zjawisko narastanie globalnej nierównowagi, której wyrazem jest deficyt na rachunku obrotów bieżących Stanów Zjednoczonych. W wyniku wysokich potrzeb pożyczkowych USA będąc wierzycielem netto, od końca lat 80. ubiegłego stulecia, stały się dłużnikiem netto. Proces ten odznacza się wciąż wysoką dynamiką. Globalna nierównowaga finansowa • Gospodarka amerykańska stała się: – z jednej strony swego rodzaju pochłaniaczem oszczędności światowych, – z drugiej strony motorem napędowym gospodarki światowej. Konsumując i inwestując więcej niż wynosi PKB USA, amerykanie podtrzymują wzrost w gospodarce światowej. Globalna nierównowaga finansowa Globalna nierównowaga finansowa Polityka FED • Na początku obecnej dekady Zarząd Rezerwy Federalnej prowadził bardzo łagodną politykę pieniężną, czego wyrazem było utrzymywanie stóp procentowych na bardzo niskim poziomie, co spowodowało obniżenie rynkowych stóp procentowych oraz dopływ do sektora bankowego znaczących ilości pieniądza rezerwowego, co doprowadziło do znaczącego wzrostu cen różnego rodzaju aktywów (domów, akcji). W istocie rzeczy na rynku aktywów wystąpiła bańka spekulacyjna. Stopa procentowa FED w latach 1991 - 2008 6.24 5.83 5.69 5.3 5.46 5.35 4.97 4.97 5.02 4.21 3.88 3.52 3.22 3.02 1.92 1.67 1.13 Rok 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1.35 2004 2005 2006 2007 2008 Błędy sektora bankowego • Amerykański sektor bankowy, a także banki innych rozwiniętych krajów świata, popełniły zasadniczy błąd udzielając kredytów hipotecznych tym gospodarstwom domowym, które kredytu nie powinny uzyskać. • Umowy kredytowe zawierane przez banki były najczęściej umowami o quasi-stałym oprocentowaniu. Oprocentowanie było stałe przez pierwsze 2-3 lata, a następnie stosowano zmienną stopę procentową. • Po podniesieniu stóp procentowych w połowie dekady znaczna część kredytobiorców nie była w stanie obsługiwać kredytów. Skutki kryzysu sektora finansowego • Narastanie złych aktywów, zwłaszcza kredytów hipotecznych oraz papierów wartościowych wyemitowanych w oparciu o kredyty hipoteczne, w bilansach banków i innych instytucji finansowych, • Straty instytucji finansowych z tytułu złych aktywów, • Bankructwa kilku ważnych (Lheman Borthers) instytucji finansowych, • Nacjonalizacja ważnych instytucji finansowych (AIG), • Problemy płynnościowe na rynku międzybankowym krajów rozwiniętych, • Kryzys sfery realnej gospodarki (spadek PKB, wzrost bezrobocia), jako skutek niewydolności sektora finansowego Specyfika sytuacji w Polsce • Polski sektor bankowy nie popełnił tych błędów, które były udziałem banków w krajach rozwiniętych. • Wyniki finansowe sektora bankowego są nadal dobre. • Polski sektor bankowy zostanie jednak dotknięty kryzysem z pewnym opóźnieniem wraz z pogarszaniem się sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw (spadek wyników finansowych) oraz ludności (spadek dynamiki wzrostu wynagrodzeń oraz wzrost bezrobocia). Czynniki determinujące dopływ kapitału na inwestycje • Dostępność kapitału na inwestycje będzie uwarunkowana następującymi czynnikami: – Sytuacją sektora bankowego, – Sytuacją finansową przedsiębiorstw, – Sytuacją finansową gospodarstw domowych, – Napływem bezpośrednich inwestycji zagranicznych, – Skutecznością w wykorzystaniu środków unijnych przeznaczonych na inwestycje. Sytuacja sektora bankowego • Sektor bankowy będzie mógł rozwijać akcję kredytową wspierając procesy rozwojowe polskiej gospodarki w zależności od: – Bazy depozytowej (krajowej) umożliwiającej rozwijanie akcji kredytowej, – Dopływu środków na refinansowanie akcji kredytowej z zagranicy, – Sytuacji kapitałowej zależnej od wyników finansowych oraz ewentualnego zwiększenia kapitałów własnych poprzez emisję nowych akcji, – Jakości portfela kredytowego. Suma bilansowa sektora bankowego w latach 2001 – 2008 (w mln zł) 1041768 795362 681791 587021 538472 469701 466520 2001 2002 488961 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Należności i zobowiązania wobec przedsiębiorstw i gospodarstw domowych w latach 2004 – 2008 (w mln zł) 700000 600000 500000 400000 300000 200000 100000 0 -100000 -200000 2004 2005 2006 2007 2008 Depozyty przedsiębiorstw i gospodarstw domowych 281623 302964 363282 406727 482184 Kredyty dla przedsiębiorstw i gospodarstw domowych 236549 266175 331717 437674 604063 Różnica 45074 36789 31565 -30947 -121879 Depozyty i kredyty dla gospodarstw domowych w latach 2004 – 2008 (w mln zł) 400000 350000 300000 250000 200000 150000 100000 50000 0 -50000 -100000 2004 2005 2006 2007 2008 Depozyty gospodarstw domowych 196524 203544 237691 263078 332737 Kredyty dla gospodarstw domowych 114996 141251 188462 259981 376002 Różnica 81528 62293 49229 3097 -43265 Depozyty i kredyty dla przedsiębiorstw w latach 2004 - 2008 250000 200000 150000 100000 50000 0 -50000 -100000 2004 2005 2006 2007 2008 Depozyty przedsiębiorstw 85099 99420 125591 143649 149447 Kredyty dla przedsiębiorstw 121553 124924 143255 177693 228061 Różnica -36454 -25504 -17664 -34044 -78614 Oszczędności brutto oraz zmiany stanu aktywów gospodarstw domowych w latach 2005 – 2008 (w mld zł) 100 50 0 -50 -100 -150 2005 2006 2007 2008 Oszczędności brutto gospodarstw domowych 45.6 48.6 66.7 37.3 Zmiana stanu aktywów gospodarstw domowych 26.4 48.1 8.7 -119.5 Aktywa i pasywa zagraniczne w latach 2001 – 2008 (w mln zł) 250000 200000 150000 100000 50000 0 -50000 -100000 -150000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Aktywa 61108 52811 55816 83844 91519 93537 85959 80843 Pasywa 32390 34910 47279 48827 48367 63313 102688 210198 Różnica 28718 17901 8537 35017 43152 30224 -16729 -129355 Wynik finansowy netto i przyrost funduszy własnych banków w latach 2002 – 2008 (w mln zł) 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0 -10000 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Razem Wynik finansowy netto 2338 2345 6140 9233 10697 13674 14748 59175 Przyrost funduszy własnych 5688 1298 3244 3226 3887 9422 13630 40395 Różnica -3350 1047 2896 6007 6810 4252 1118 18780 Udział należności zagrożonych od sektora niefinansowego w należnościach ogółem w latach 2001 – 2008 (w %%) 25 20 15 10 5 0 Udział należności zagrożonych od sektora niefinansowego w należnościach ogółem 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 17.9 21.1 21.2 14.9 11 9.7 6.7 4.4 Sektor przedsiębiorstw Dostępność kapitału na inwestycje przedsiębiorstw, obok źródeł zewnętrznych, będzie także uzależniona od wyników finansowych przedsiębiorstw, które w warunkach polskich stanowią istotne źródło finansowania. Poziom wyników finansowych przedsiębiorstw będzie z kolei uzależniony najogólniej rzecz ujmując od sytuacji gospodarczej kraju, a w szczególności dynamiki PKB. Utrzymanie dodatniej dynamiki PKB w najbliższych kwartałach może być istotnym czynnikiem ograniczającym spadek wielkości nakładów inwestycyjnych w gospodarce Projekcja PKB 3.8 3.6 3.7 3.6 3.2 2.6 2 1.9 1.2 1 0.9 0.5 I 2009 II 2009 III 2009 IV 2009 I 2010 II 2010 III 2010 IV 2010 I 2011 II 2011 III 2011 IV 2011 Dynamika PKB i nakładów inwestycyjnych na środki trwałe brutto w latach 1993-2008 25 20 15 10 5 0 -5 -10 -15 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 PKB 3.8 5.2 7 6.1 6.8 4.8 4.1 4 1 1.4 3.8 5.3 2.7 4.8 6.4 4.8 Nakłądy inwestycyjne 2.9 9.2 16.5 19.7 21.7 10.5 6.5 3.1 -12.8 -6.3 -0.1 6.4 6.5 16.5 21 6.5 Dynamika PKB i wskaźniki rentowności brutto przedsiębiorstw w latach 1995 - 2008 8 7 6 5 4 3 2 1 0 Dynamika PKB Wskaźniki rentowności brutto 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 7 6.1 6.8 4.8 4.1 4 1 1.4 3.8 5.3 2.7 4.8 6.4 4.8 3.7 3.2 3.2 1.9 1.4 1.7 0.7 0.8 2.8 6 4.9 5.8 6.1 4.2 Rentowność przedsiębiorstw brutto i dynamika nakładów inwestycyjnych na środki trwałe w latach 1995 - 2008 25 20 15 10 5 0 -5 -10 -15 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Wskaźniki rentowności brutto 3.7 3.2 3.2 1.9 1.4 1.7 0.7 0.8 2.8 6 4.9 5.8 6.1 4.2 Dynamika nakadów inwestycyjnych 16.5 19.7 21.7 10.5 6.5 3.1 -12.8 -6.3 -0.1 6.4 6.5 16.5 21 6.5 • Podsumowując można stwierdzić, że o dostępności środków na inwestycje przedsiębiorstw w nadchodzących latach zadecydują przede wszystkim: – Dynamika PKB, która wpłynie na wyniki finansowe przedsiębiorstw, oszczędności gospodarstw domowych oraz jakość portfela kredytowego banków – Możliwości kapitałowe banków, – Możliwości pozyskania z zagranicy środków na refinansowanie akcji kredytowej banków. • Dziękuję za uwagę
