Stanowisko Kościoła wobec zmian klimatycznych i wyczerpywania

Społeczna odpowiedzialność za środowisko
na podstawie encykliki papieża Franciszka
„Laudato sì” (24.05.2015)
Stanowisko Kościoła
wobec zmian klimatycznych
i wyczerpywania się
zasobów surowcowych ziemi
Elementy ekoteologii
Ks. dr hab. Arkadiusz Wuwer - UŚ/WTL
Encyklika papieża Franciszka
„Laudato sì” (24.05.2015)
poświęcona trosce o wspólny dom
2
Ks. dr hab. Arkadiusz Wuwer - UŚ/WTL
PLAN ENCYKLIKI „LAUDATO SI’” (1/4)
(w nawiasach kwadratowych numery akapitów)
WPROWADZENIE
•
•
•
•
•
Laudato si’, mi’ Signore [1-2]
Nic ze spraw tego świata nie jest nam obojętne [3-6]
Zjednoczeni wspólną troską [7-9]
Święty Franciszek z Asyżu [10-12]
Moje wezwanie [13-16]
I. CO SIĘ DZIEJE W NASZYM DOMU [17]
•
•
•
•
•
•
•
•
•
3
Zanieczyszczenie i globalne ocieplenie 18
Zanieczyszczenia, odpady i kultura odrzucenia [20-22]
Klimat jako dobro wspólne [23-26]
Kwestia wody [27-31]
Zatracenie różnorodności biologicznej [31-42]
Pogorszenie jakości życia i upadek społeczny [43-47]
Globalna niesprawiedliwość [48-52]
Słabość reakcji [53-59]
Zróżnicowanie opinii [60-61]
Ks. dr hab. Arkadiusz Wuwer - UŚ/WTL
PLAN ENCYKLIKI „LAUDATO SI’” (2/4)
(w nawiasach kwadratowych numery akapitów)
II. EWANGELIA STWORZENIA [62]
•
•
•
•
•
•
•
Światło, które daje wiara [63-64]
Mądrość opisów biblijnych [65-75]
Tajemnica wszechświata [76-83]
Orędzie każdego bytu w harmonii całego stworzenia [84-88]
Powszechna komunia [89-92]
Powszechne przeznaczenie dóbr [93-95]
Spojrzenie Jezusa [96-100]
III. LUDZKI PIERWIASTEK KRYZYSU KRYYSU EKOLOGICZNEGO [101]
•
•
•
•
•
•
4
Technologia: kreatywność i władza [102-106]
Globalizacja paradygmatu technokratycznego [107-114]
Kryzys i konsekwencje współczesnego antropocentryzmu [115-121]
Relatywizm praktyczny [122-123]
Konieczność obrony pracy [124-129]
Innowacje biologiczne wynikające z badań naukowych [130-136]
Ks. dr hab. Arkadiusz Wuwer - UŚ/WTL
PLAN ENCYKLIKI „LAUDATO SI’” (3/4)
(w nawiasach kwadratowych numery akapitów)
IV. EKOLOGIA INTEGRALNA [137]
•
•
•
•
•
Ekologia środowiskowa, gospodarcza i społeczna [138-142]
Ekologia kulturowa [143-146]
Ludzka ekologia życia codziennego [147-155]
Zasada dobra wspólnego [156-158]
Sprawiedliwość między pokoleniami [159-162]
V. WYTYCZNE I DZIAŁANIA [163]
•
•
•
•
•
5
Dialog na temat środowiska w polityce między narodowej [164-175]
Dialog zmierzający ku nowej polityce w wymiarze ogólnonarodowym i lokalnym
[176-181]
Dialog i transparencja w procesach decyzyjnych [182-188]
Dialog polityki i ekonomii na rzecz pełni człowieczeństwa [189-198]
Religie w dialogu z nauką [199-201]
Ks. dr hab. Arkadiusz Wuwer - UŚ/WTL
PLAN ENCYKLIKI „LAUDATO SI’” (4/4)
(w nawiasach kwadratowych numery akapitów)
VI. EDUKACJA I DUCHOWOŚĆ EKOLOGICZNA [202]
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Postawić na inny styl życia [203-208]
Wychowywanie do przymierza między ludzkością a środowiskiem [209-215]
Nawrócenie ekologiczne [216-221]
Radość i pokój [222-227]
Miłość obywatelska i polityczna [228-232]
Znaki sakramentalne i świąteczny odpoczynek [233-237]
Trójca Święta i relacja między stworzeniami [238-240]
Królowa całego stworzenia [241-242]
Ponad słońcem [243-245]
ZAKOŃCZENIE
•
•
6
Modlitwa za naszą ziemię
Chrześcijańska modlitwa wraz ze stworzeniem
Ks. dr hab. Arkadiusz Wuwer - UŚ/WTL
GŁÓWNE MYŚLI encykliki „Laudato sì”
7
•
założenie encykliki - wszystko jest ze sobą powiązane: kryzysy ekologiczne, wojny, głód,
fundamentalizm, itd. Jedna rzecz zależy od drugiej i rozwiązanie tych problemów wymaga
wspólnego działania wszystkich. Dlatego też papież rozwija koncepcję ekologii integralnej
•
uświadamia nieprawdę "paradygmatu technokratycznego", który chce nas przekonać, że
dobra planety nigdy się nie wyczerpią i pozwala na czerpanie z zasobów tej planety bez
ograniczeń
•
zawiera wezwanie do działania i aktywności na rzecz środowiska każdego człowieka
•
ma wymiar ekumeniczny
•
wyraża przekonanie, że nie da się utworzyć nowej relacji z naturą bez odnowionego
człowieka
•
wzywa do „ekologicznego nawrócenia” – czyli połączenia troski o środowisko ze szczerą
miłością do człowieka i z ciągłym zaangażowaniem wobec problemów społeczeństwa
Ks. dr hab. Arkadiusz Wuwer - UŚ/WTL
KONTEKST
Informacje o zagrażającej światu katastrofie ekologicznej słyszymy
od wielu lat.
Szczególnie widoczne są skutki nasilającego się "efektu
cieplarnianego" powodującego zmiany klimatyczne oraz
nieprzewidywalne anomalie pogodowe.
Znaczne obszary Ziemi coraz częściej nawiedzają klęski żywiołowe
takie jak powodzie, huragany i susze.
Okazuje się więc, że poważnym niebezpieczeństwem dla ludzkiej
egzystencji na Ziemi jest brak należytego szacunku dla przyrody.
8
Ks. dr hab. Arkadiusz Wuwer - UŚ/WTL
KONTEKST
Brak szacunku dla przyrody przejawia się m.in. w:
• rabunkowej eksploatacji bogactw naturalnych
• dewastacji środowiska naturalnego, co skutkuje
• katastrofalnym pogorszeniem warunków życia.
Kryzys ekologiczny jest ceną, jaką trzeba płacić za rozwój
cywilizacji.
Należy podjąć wszelkie starania, aby zminimalizować negatywny
wpływ postępu technicznego na przyrodę.
Konieczność zaangażowania w ochronę środowiska naturalnego,
które stanowi wspólne dobro całej ludzkości.
9
Ks. dr hab. Arkadiusz Wuwer - UŚ/WTL
KONCEPCJE
W latach 70. XX wieku pojawiło się szereg opracowań, których autorzy
moralnych przyczyn kryzysu ekologicznego doszukiwali się w tradycji i
kulturze chrześcijańskiej.
Ich zdaniem, to specjalnie uprzywilejowana pozycja nadana człowiekowi
przez Boga zezwalała na bezwzględną eksploatację Ziemi.
Inspiracją i usprawiedliwieniem dla ludzkiej hegemonii nad innymi
stworzeniami miałyby być słowa skierowane przez Boga do pierwszych
rodziców, w których zachęcał, by "zaludnili ziemię i uczynili ją sobie
poddaną" (Rdz 1, 28).
10
Ks. dr hab. Arkadiusz Wuwer - UŚ/WTL
KONCEPCJE
Zarzuty te są bezpodstawne i świadczą o braku znajomości Pisma Świętego
i nauki Kościoła.
Biblia zawiera liczne fragmenty, które nie tylko chwalą piękno natury, ale
również ostrzegają przed wywyższaniem się ludzi ponad inne stworzenia,
będące dziełem Boga.
To właśnie Pismo Święte zachęca człowieka, by nie występował w roli
władcy i pana, lecz jako troskliwy gospodarz opiekował się dobrami
powierzonymi przez Stwórcę.
11
Ks. dr hab. Arkadiusz Wuwer - UŚ/WTL
KONCEPCJE
To nie tradycja chrześcijańska jest przyczyną kryzysu ekologicznego
w świecie, lecz raczej pseudohumanistyczne teorie filozoficzne,
które miały tragiczne konsekwencje przyrodnicze i społeczne. W
oparciu o nie powstały koncepcje i poglądy, według których:
• umysł człowieka jest uważany za jedyną instancję decydującą o
wszystkim,
• świat zaczęto postrzegać mechanistycznie a
• przyrodę traktować instrumentalnie.
Rozumowi zaczęto przypisywać nieograniczone możliwości
poznawcze i twórcze. Robiono wszystko, aby przynajmniej w teorii
osoba ludzka zajęła miejsce Boga, w myśl opacznie rozumianej
zasady humanistycznej, głoszącej, iż "człowiek jest miarą
wszechrzeczy".
12
Ks. dr hab. Arkadiusz Wuwer - UŚ/WTL
KONCEPCJE
Założenie, że nauka i technologia mogą rozwiązać wszystkie aktualne i przyszłe problemy, stało się powodem manipulacji,
dążących do zmiany naturalnych praw rządzących przyrodą.
Za najważniejszy cel życia społecznego zaczęto uważać:
• zyski ekonomiczne (ekonomizm), a wszystko
kategoriami
• użyteczności (utylitaryzm) i
• opłacalności (zysk - chciwość).
13
Ks. dr hab. Arkadiusz Wuwer - UŚ/WTL
mierzyć
ZADANIE DLA TEOLOGII
„W każdej epoce teologia odgrywa ważną rolę w realizowaniu
przez Kościół planu Boga, który chce, <by wszyscy ludzie zostali
zbawieni i doszli do poznania prawdy> (1 Tm 2,4).
Jednak jej znaczenie wzrasta jeszcze bardziej w czasach
duchowych i kulturalnych wstrząsów, nawet jeżeli jest ona
wystawiona na niebezpieczeństwo, musi bowiem dokładać
wszelkich starań, by <trwać> w prawdzie (por. J 8, 31), zdając sobie
równocześnie sprawę z nowych problemów, przed którymi staje
ludzki umysł”.
Instrukcja o powołaniu teologa w Kościele, 2
14
Ks. dr hab. Arkadiusz Wuwer - UŚ/WTL
EKOTEOLOGIA
obejmuje refleksją w świetle Bożego Objawienia rzeczywistość świata, w
którym obecne także problemy, będące efektem rozwoju cywilizacji
technicznej.
Bada je z uwzględnieniem:
• relacji indywidualnej (osoba ludzka a środowisko), jak również
• społecznych uwarunkowań.
Działania o charakterze destruktywnym dla środowiska są analizowane
jako tzw. grzech ekologiczny, dla którego punktem wyjścia weryfikacji i
waloryzacji jest piąte przykazanie Dekalogu.
Ludzka aktywność o negatywnych skutkach dla środowiska rozumiana jest
nie jako realizacja Bożego wezwania do czynienia sobie ziemi poddanej
(por. Rdz 1,28), lecz jako sprzeniewierzenie się tej, powierzonej u zarania
dziejów człowiekowi misji.
15
Jest bowiem sprzeciwem wobec ustanowionego przez Stwórcę porządku
i atakiem na życie.
Ks. dr hab. Arkadiusz Wuwer - UŚ/WTL
MYŚL EKOLOGICZNA ŚW. JANA PAWŁA II
Ekologia natury –
„Obok problemu konsumizmu budzi niepokój ściśle z nią związana kwestia
ekologiczna. Człowiek, opanowany pragnieniem posiadania i używania,
bardziej aniżeli bycia i wzrastania, zużywa w nadmiarze i w sposób
nieuporządkowany zasoby ziemi, narażając przez to także własne życie”.
(CA, nr 37)
Ekologia ludzka –
„człowiek jest dla siebie samego darem otrzymanym od Boga i dlatego musi
respektować naturalną i moralną strukturę, w jaką został wyposażony„
(CA, nr 37)
Obydwie ekologie: natury i ludzka, są ściśle ze sobą powiązane; człowiek,
który nie respektuje zamysłu Boga w stosunku do siebie, nie respektuje
również zamysłu Boga w stosunku do ziemi.
Kryzys ekologiczny ma więc podstawy teologiczne i dlatego jest
przedmiotem zainteresowania ze strony teologów.
16
Ks. dr hab. Arkadiusz Wuwer - UŚ/WTL
MYŚL EKOLOGICZNA PAPIEŻA FRANCISZKA
Ekologia środowiskowa –
„fundamentalne znaczenie ma poszukiwanie rozwiązań integralnych,
uwzględniających interakcje systemów przyrodniczych między sobą oraz z
systemami społecznymi. Nie ma dwóch odrębnych kryzysów, jeden
środowiskowy, a drugi społeczny, ale istnieje jeden złożony kryzys społecznoekologiczny”.
(LS, nr 139)
Ekologia ekonomiczna –
„analiza problemów środowiskowych jest nierozerwalnie związana z analizą
sytuacji człowieka, rodziny, pracy, kontekstu urbanistycznego oraz relacji
każdej osoby z samą sobą, co nie pozostaje bez wpływu na pewien sposób
kontaktu z innymi i ze środowiskiem. Istnieje interakcja pomiędzy
ekosystemami a różnymi światami odniesień społecznych, a zatem po raz
kolejny okazuje się, że « całość jest ważniejsza niż część »„
(LS, nr 141)
17
Ks. dr hab. Arkadiusz Wuwer - UŚ/WTL
MYŚL EKOLOGICZNA PAPIEŻA FRANCISZKA
Ekologia społeczna –
„[jest] instytucjonalna i stopniowo osiąga różne wymiary, począwszy od
podstawowej grupy społecznej, od rodziny, przez społeczność lokalną i naród,
aż po życie międzynarodowe. Na każdym poziomie społecznym i między nimi
rozwijają się instytucje regulujące stosunki międzyludzkie. Wszystko, co
wyrządza im szkodę, pociąga za sobą szkodliwe skutki, takie jak utrata
wolności, niesprawiedliwość i przemoc”
(LS, nr 142)
Ekologia kulturowa –
„ekologia zakłada również troskę o bogactwa kultury ludzkości w
najszerszym tego słowa znaczeniu. W sposób bezpośredni domaga się, by
opracowując zagadnienia związane ze środowiskiem, zwracano uwagę na
lokalne kultury, podejmując dialog między językiem naukowo-technicznym a
językiem potocznym. Jest to kultura odwołująca się nie tylko do zabytków
przeszłości, ale przede wszystkim kultura żywotna, dynamiczna, zachęcająca
do uczestnictwa, i nie można jej pomijać w chwili, kiedy zastanawiamy się nad
18 relacją człowieka ze środowiskiem„
Ks. dr hab. Arkadiusz Wuwer - UŚ/WTL
(LS, nr 143)
MYŚL EKOLOGICZNA PAPIEŻA FRANCISZKA
Ekologia życia codziennego –
„w niektórych miejscach, gdzie fasady budynków są bardzo zniszczone, są
tacy ludzie, którzy z wielką godnością dbają o wnętrza swoich domów lub
czują się tam dobrze dzięki serdeczności i przyjaźni innych. Pozytywne i
oparte na czynieniu dobra życie społeczne mieszkańców staje się światłem w
środowisku, w którym na pierwszy rzut oka nie da się żyć”
(LS, nr 147)
Ekologia ludzka –
„uczuciu duszenia się w aglomeracjach mieszkalnych i na obszarach o dużej
gęstości zaludnienia można przeciwdziałać przez rozwijanie ludzkich relacji
nacechowanych bliskością i serdecznością, jeśli tworzone są wspólnoty, jeśli
ograniczenia środowiskowe są równoważone we wnętrzu każdej osoby, która
czuje się włączona w sieć wspólnoty i przynależności. W ten sposób każde
miejsce przestaje być piekłem, a staje się kontekstem godnego życia”
(LS, nr 148)
19
Ks. dr hab. Arkadiusz Wuwer - UŚ/WTL
MYŚL EKOLOGICZNA PAPIEŻA FRANCISZKA
„Ekologia ludzka” oznacza również coś bardzo głębokiego:
niezbędną relację życia człowieka z prawem moralnym,
wpisanym w jego naturę, relację konieczną,
by można było stworzyć bardziej godne środowisko.
(LS, nr 155)
20
Ks. dr hab. Arkadiusz Wuwer - UŚ/WTL
PERSPEKTYWA EKUMENICZNA
Problematyka ekologiczna nie jest obca Kościołowi
prawosławnemu.
W 1989 Święty Synod Konstantynopola ogłosił 1
września Świętem stworzenia.
Wykorzystuje się wówczas hymny Gerazyma, mnicha z
Atos, które wzywają ludzi do pokuty za to, że poddali
ziemię torturom, pomimo, że noszą w sobie tęsknotę
za rajem.
21
Ks. dr hab. Arkadiusz Wuwer - UŚ/WTL
PERSPEKTYWA EKUMENICZNA
Teologiczną refleksję nad ekologią podjęła również Światowa Rada
Kościołów, która na VI Zgromadzeniu Ogólnym w Vancouver
wydała dokument pt. "Sprawiedliwość, Pokój, Integralność
Stworzenia" (JPIC).
Na uwagę zasługuje również anglikańska refleksja teologiczna nad
zagadnieniami ekologicznymi, którą szczegółowo przedstawia
Jarosław Pieniek w pracy: Drzewa owocowe zakwitną wraz z trawą.
Ekoteologia Kościoła Anglii.
22
Ks. dr hab. Arkadiusz Wuwer - UŚ/WTL
EKOTEOLOGIA INSPIROWANA ENCYKLIKĄ
„LAUDATO SÌ”
Greckie słowo oikos - dom, można odnaleźć w trzech następujących
słowach: „ekologia", „ekumenizm" i „ekonomia".
Zwracają uwagę na trzy relacje, w których żyje człowiek:
• Ekologia zwraca uwagę na relację człowieka z otaczającym go
środowiskiem, które jest jego domem.
• Ekumenizm, z greckiego oikoumene, oznacza „zamieszkaną ziemię", a
więc zwraca uwagę na relacje pomiędzy ludźmi, którzy mają wspólny
dom - ziemię.
• Ekonomia, z greckiego oikonomein, oznacza „zarządzać domem".
23
Dla Ojców greckich z IV wieku słowo „ekonomia" oddawało myśl o rządach Bożych we wspólnym domu ludzi-ziemi.
Ekonomia w znaczeniu teologicznym zwraca więc uwagę na relację ludzi z Bogiem. Ponieważ teologia będąca
refleksją nad objawieniem odkrywa w nim dom, w którym krzyżują się relacje: Bóg - człowiek - środowisko, dlatego
ma ona w sobie coś z ekonomii, ekumenizmu i ekologii.
Ks. dr hab. Arkadiusz Wuwer - UŚ/WTL
EKOTEOLOGIA INSPIROWANA ENCYKLIKĄ „LAUDATO SÌ”
Relacje, które teologia odkrywa w Objawieniu, są konsekwencją misterium
Trójcy Świętej.
Tradycyjna teologia koncentrowała się głównie na relacjach Bóg - człowiek
oraz na relacjach pomiędzy ludźmi. („jest to systematyczna i oparta na
Bożym objawieniu wiedza o Chrystusie żyjącym w Kościele i działającym
wespół z ludźmi„ [W. Granat]). W takiej koncepcji teologii relacje człowiek i
jego środowisko pozostawały na marginesie.
Współczesna teologia pod wpływem kryzysu ekologicznego zaczęła
zwracać większą uwagę na obecne w Objawieniu relacje pomiędzy
człowiekiem a jego środowiskiem. Trzeba więc poszerzyć definicję teologii
(„Nauka o rzeczywistości (Bóg, człowiek, świat), opierająca się na źródłach
Objawienia danego człowiekowi przez Boga„ [J. Majka]; „Nauka o Bogu,
człowieku i jego środowisku w świetle Słowa Bożego danego nam najpełniej w
Jezusie Chrystusie„ {S.C. Napiórkowski])
24
Ks. dr hab. Arkadiusz Wuwer - UŚ/WTL
EKOTEOLOGICZNE LEX CREDENDI
1. Na początku ekologicznej historii zbawienia znajduje się oikos - dom
harmonijnych relacji pomiędzy Stwórcą i Jego stworzeniami. „Wezwanie
Adama i Ewy do udziału w realizacji Bożego planu względem stworzenia wyzwala w nich owe
zdolności i dary, którymi osoba ludzka wyróżnia się spośród wszystkich innych stworzeń, a
równocześnie wprowadza ład w stosunki człowieka z całym stworzeniem. Stworzeni na Boży obraz i
podobieństwo Adam i Ewa mają panować nad ziemią (por. Rdz 1, 28) mądrze i z miłością".
2. Te harmonijne relacje niszczy grzech. Rozbija on jedność ekonomii,
ekumenizmu i ekologii. „Oni jednak swoim grzechem zniszczyli panującą harmonię, celowo
sprzeciwiając się planom Stwórcy. Spowodowało to nie tylko alienację człowieka, śmierć i
bratobójstwo, ale także swego rodzaju bunt ziemi wobec niego (por. Rdz 3, 17-19; 4, 12). Całe
stworzenie zostało poddane marności i od tej pory trwa w tajemniczym oczekiwaniu na swój udział
w wolności i chwale dzieci Bożych (por. Rz 8, 20-21)".
3. Grzech pierworodny jest więc „ekogrzechem” rozpoczynającym kryzys
ekologiczny. „Sprzeciwiając się planom Boga Stwórcy, człowiek wprowadza nieporządek, który
25
niechybnie odbija się na reszcie stworzenia. Gdy człowiek nie żyje w pokoju z Bogiem, nie ma pokoju
na ziemi: <Dlatego kraj jest okryty żałobą i więdną wszyscy jego mieszkańcy, zarówno zwierz polny,
jak ptactwo powietrzne, a nawet ryby morskie marnieją> (Oz 4, 3)".
dr hab. Arkadiusz Wuwer - UŚ/WTL
EKOTEOLOGICZNE LEX CREDENDI
Kryzys ekologiczny jest więc stary jak grzech Adama i Ewy. Tego kryzysu
nie rozwiąże człowiek własnymi siłami.
4. Kryzys ekologiczny potrzebuje „ekoodkupienia”, które jest dziełem
Jezusa Chrystusa. „Chrześcijanie wierzą, że przez śmierć i zmartwychwstanie
Chrystusa dokonało się dzieło pojednania ludzkości z Ojcem, który <zechciał (...) aby
przez Niego znów pojednać wszystko z sobą: przez Niego - i to, co na ziemi, i to, co w
niebiosach, wprowadziwszy pokój przez krew Jego krzyża> (Kol 1, 19-20)".
5. Ekoodkupienie implikuje nadzieję „ekozbawienia”. „W ten sposób
stworzenie, które niegdyś popadło w <niewolę> śmierci i zepsucia (por. Rz 8, 21),
zostało stworzone od nowa (por. Ap 21, 5), otrzymało nowe życie, my zaś <oczekujemy
(...) nowego nieba i nowej ziemi, w których będzie mieszkała sprawiedliwość> (2P 3,
13)".
26
dr hab. Arkadiusz Wuwer - UŚ/WTL
EKOTEOLOGICZNE LEX CREDENDI
Boża strategia ekologiczna związana jest z dziełem odkupienia.
(„Kosmos jest stworzeniem Bożym pełnym obecności Ducha, która zachowuje go w istnieniu i
chroni przed nicością. Dzieło odkupienia wieńczy nowa Pięćdziesiątnica, która jest wylaniem Ducha
„na wszelkie ciało" (Dz 2, 17), nie tylko synów i córek (Dz 2, 17), ale całego stworzenia „na niebie" i
„na ziemi" (Dz 2, 19), a więc zwierząt, ziemi, powietrza i wody. Wypełnieniem tej Pięćdziesiątnicy
będzie „dzień Pański, wielki i wspaniały" (Dz 2, 20). Wtedy to Duch ukształtuje „niebo nowe i ziemię
nową„” [W. Hryniewicz]).
„Człowiek nie zostaje zbawiony od swego ciała, ale w nim i nie od materialnego świata, lecz z nim.
Ponieważ człowiek jest mikrokosmosem i mediatorem stworzenia, jego własne zbawienie wiąże się
również ze zharmonizowaniem i przeobrażeniem całego - ożywionego i nieożywionego - stworzenia
wokół niego - z jego wyzwoleniem <z niewoli skażenia> i wyjściem <na wolność chwały synów
Bożych> (Rz 8, 21). W <nowej ziemi> Przyszłego Wieku z pewnością jest miejsce nie tylko dla
człowieka, ale i dla zwierząt - w i dzięki człowiekowi one również będą uczestniczyć w
nieśmiertelności, tak będzie też i ze skałami, drzewami, roślinami, z ogniem i wodą„ [K. Ware]).
27
Ks. dr hab. Arkadiusz Wuwer - UŚ/WTL
EKOTEOLOGICZNE LEX ORANDI
Ekoteologia była zawsze obecna w katolickiej pobożności ludowej.
Np. obrzęd błogosławieństwa zwierząt: „Stworzone przez Boga zwierzęta żyją w
powietrzu, na ziemi i w morzu, uczestniczą w losach człowieka i towarzyszą mu w życiu.
Sam Bóg, który swoimi dobrodziejstwami obdarza wszystkie żyjące istoty, nierzadko
przyjmuje ich pomoc albo posługuje się porównaniami z ich życia, aby nam przybliżyć
zrozumienie dziejów zbawienia. Zwierzęta zostały zachowane w arce przed wodami
potopu, a po potopie uczestniczyły w pewien sposób w przymierzu, jakie Bóg zawarł z
Noem (por. Rdz 9, 9-10). Paschalny baranek przypominał ofiarę składaną na pamiątkę
wyzwolenia narodu wybranego z niewoli egipskiej (por. Wj 12, 3-14). We wnętrzu
wielkiej ryby ukrywał się Jonasz (por. Jon 2, 1-11). Kruki żywiły Eliasza na pustyni (por. 1
Krl 17, 6). Zwierzęta uczestniczyły w pokucie ludzi (por. Jon 3, 7) i razem z całym
stworzeniem uczestniczą w Odkupieniu dokonanym przez Chrystusa".
Zwraca się uwagę na udział zwierząt w przymierzu, które Bóg zawarł po
potopie z Noem, jak również w Nowym Przymierzu zawartym przez Jezusa
Chrystusa. Wspomniane przymierza są elementem Bożej strategii
ekologicznej, która obejmuje nie tylko człowieka, ale także wszystkie
współstworzenia łącznie ze zwierzętami.
28
dr hab. Arkadiusz Wuwer - UŚ/WTL
EKOTEOLOGICZNE LEX ORANDI
Kościół ewangelicko-augsburski obchodzi Dziękczynne Święto Żniw
(Niedziela po św. Michale).
Przeznaczony na to Święto introit składa się z Psalmu 104: „Wszystko oczekuje na Ciebie, abyś im
dał pokarm w swoim czasie. Alleluja! Gdy otwierasz rękę swoją, nasycą się dobrem. Alleluja!". Psalm
104 ukazuje harmonię Boga i Jego stworzeń. One nie tylko żyją dzięki Niemu, ale są także Jego
radością (51). Relacja do Boga jest życiem i rozwojem stworzeń, ale też radością ich Stwórcy. W
kontekście tej harmonii nie dziwi prośba: „Niech znikną z ziemi grzesznicy„ (35). To grzesznicy
zakłócają harmonię pomiędzy Stwórcą i Jego stworzeniami, na co zwraca uwagę prorok Izajasz:
„Żałośnie wygląda ziemia, zmarniała; świat opadł z sił, niszczeje, niebo wraz z ziemią się wyczerpały.
Ziemia została splugawiona przez swoich mieszkańców, bo pogwałcili prawa, przestąpili
przykazania, złamali wieczyste przymierze„ (4-5).
Bożą strategię ekologiczną można również odnaleźć w prawosławnych
rytach błogosławieństwa.
Np. Ryty Epifanii <celebrują> odnowę całego stworzenia. To nowe stworzenie rodzi się z chwilą
chrztu Wcielonego Boskiego Logosu.
29
dr hab. Arkadiusz Wuwer - UŚ/WTL
EKOTEOLOGICZNE LEX ORANDI
Poprzez wspomniane przykładowo ryty ekologia staje się wydarzeniem
eklezjalnym, bo Kościół jawi się jako antytyp arki Noego, w którym gromadzone jest
całe stworzenie i równocześnie prototyp rzeczywistości eschatycznej, w której
zostanie przywrócona pierwotna harmonia ogrodu rajskiego.
Kościół nazywany jest „domem Bożym", bo w nim już przywracana jest harmonijna
relacja Stwórcy i stworzeń: człowieka, zwierząt, ziemi, powietrza i wody.
Jako dom Boży Kościół jest otwarty na całe stworzenie. („Ograniczanie Kościoła
tylko do świata ludzi, a w świecie ludzi tylko do zbawienia duszy było niebezpiecznym
nowożytnym zawężeniem„ [J. Moltmann]).
Wszystkie współstworzenia człowieka w Kościele uczestniczą w odkupieniu
dokonanym przez Jezusa Chrystusa. Po śmierci Jezusa na kosmos spłynęła Jego
krew i woda. Można by w tym wydarzeniu widzieć coś w rodzaju chrztu całego
kosmosu, który włączył go do Kościoła, gdzie „oczekuje objawienia się synów
Bożych" (Rz 8, 20), by doświadczyć wyzwolenia „z niewoli zepsucia" i „uczestniczyć
w wolności i chwale dzieci Bożych" (Rz 8, 21).
30
Ks. dr hab. Arkadiusz Wuwer - UŚ/WTL
EKOTEOLOGICZNE LEX VIVENDI
WYZWANIE DLA CHRZEŚCIJAN
1. właściwe ustawodawstwo – ustanawiające reguły dopuszczalnych
zachowań w świetle dobra wspólnego.
„Ograniczenia, jakie musi nakładać zdrowe, dojrzałe i suwerenne społeczeństwo,
związane są z przewidywaniem i przezornością, odpowiednimi uregulowaniami,
czuwaniem nad stosowaniem norm, walką z korupcją, kontrolą operacyjną nad tym, co
pojawia się jako niepożądane skutki procesów produkcyjnych, oraz stosowne
interwencje wobec zagrożeń potencjalnych lub nieokreślonych […] struktura
polityczna i instytucjonalna istnieje nie tylko po to, by unikać złych praktyk, ale również
po to, aby zachęcić do dobrych, żeby pobudzać kreatywność w poszukiwaniu nowych
dróg na rzecz ułatwienia inicjatyw osobistych i zbiorowych”.
31
Ks. dr hab. Arkadiusz Wuwer - UŚ/WTL
EKOTEOLOGICZNE LEX VIVENDI
WYZWANIE DLA CHRZEŚCIJAN
2. długowzroczność władzy –
„Krótkowzroczność struktury władzy hamuje włączenie dalekowzrocznego programu
ochrony środowiska w publiczne programy rządów. W ten sposób zapominamy, że «
czas jest ważniejszy niż przestrzeń »130, że nasze działania są zawsze owocniejsze, kiedy
bardziej troszczymy się o generowanie rozwoju niż opanowanie przestrzeni władzy.
Wielkość polityczna ukazuje się wtedy, gdy w trudnych chwilach działamy w oparciu o
wielkie zasady i myślimy długofalowo o dobru wspólnym”.
32
Ks. dr hab. Arkadiusz Wuwer - UŚ/WTL
EKOTEOLOGICZNE LEX VIVENDI
WYZWANIE DLA CHRZEŚCIJAN
3. realizm polityczny –
„na przykład promowanie sposobów oszczędzania energii. Oznacza to wspieranie form produkcji
przemysłowej charakteryzujących się maksymalną wydajnością energii i mniejszym zużyciem
surowców, usuwanie z rynków produktów nieefektywnych z punktu widzenia zużycia energii lub
tych, które najbardziej zatruwają środowisko. Możemy również wspomnieć dobre zarządzanie
transportem lub techniki budownictwa i modernizacji budynków zmniejszających zużycie energii i
poziom zanieczyszczenia.
Ponadto lokalne działania polityczne mogą być ukierunkowane na modyfikację konsumpcji, rozwój
gospodarki opartej na recyklingu, zapewniającej spadek produkcji odpadów, ochronę określonych
gatunków oraz planowanie zróżnicowanego rolnictwa z płodozmianem. Można zachęcać do
poprawy rolnictwa regionów biednych poprzez inwestycje w infrastrukturę wiejską, organizację
rynków lokalnych lub rynku krajowego, przez systemy nawadniające, rozwój zrównoważonych
technik w rolnictwie. Można ułatwić sposoby współpracy lub społecznej organizacji, co będzie
sprzyjać obronie interesów drobnych producentów i chronić lokalne ekosystemy przed rabunkiem”.
33
Ks. dr hab. Arkadiusz Wuwer - UŚ/WTL
EKOTEOLOGICZNE LEX VIVENDI
WYZWANIE DLA CHRZEŚCIJAN
4. ciągłość polityki –
„ponieważ nie można przekształcać zasad związanych ze zmianami klimatu i ochrony
środowiska za każdym razem, gdy zmienia się rząd. Osiągnięcie rezultatów wymaga
wiele czasu i poniesienia natychmiastowych kosztów, zaś skutków nie można
przedstawić w ciągu jednej kadencji władz”.
5. zdrowa polityka –
„zdolna do reformowania instytucji, koordynowania ich i zapewnienia im dobrych
praktyk pozwalających na przezwyciężenie presji i inercji. Należy jednak dodać, że
najlepsze mechanizmy w końcu zawodzą, jeśli brakuje wielkich celów, wartości,
humanistycznego zrozumienia, zdolnych nadać każdemu społeczeństwu
ukierunkowanie szlachetne i wielkoduszne”.
34
Ks. dr hab. Arkadiusz Wuwer - UŚ/WTL
EKOTEOLOGICZNE LEX VIVENDI
WYZWANIE DLA CHRZEŚCIJAN
6. kontrola społeczna –
„Społeczeństwo, poprzez organizacje pozarządowe i stowarzyszenia pośredniczące,
powinno zmusić rządy do opracowania standardów, procedur i ściślejszych kontroli.
Jeśli obywatele nie kontrolują władzy politycznej – ogólnokrajowej, regionalnej i
samorządowej – to nie jest również możliwe udaremnienie szkód ekologicznych”.
7. dialog i transparentność procesów decyzyjnych –
«nie można zapewnić ochrony środowiska tylko na podstawie finansowej kalkulacji
poniesionych kosztów i osiągniętych korzyści. Środowisko naturalne jest jednym z tych
dóbr, których mechanizmy rynkowe nie są w stanie odpowiednio promować i chronić»
35
Ks. dr hab. Arkadiusz Wuwer - UŚ/WTL
EKOTEOLOGICZNE LEX VIVENDI
WYZWANIE DLA CHRZEŚCIJAN
8. partycypacja –
„Partycypacja wymaga, by wszyscy zostali odpowiednio poinformowani o różnych
aspektach oraz różnych zagrożeniach i możliwościach. Nie może się ona ograniczać
jedynie do decyzji początkowej na temat danego projektu, ale wymaga również stałych
działań kontrolnych i monitoringu. W dyskusjach naukowych i politycznych potrzeba
szczerości i prawdy, a nie ograniczania się jedynie do rozważania, czy prawo na coś
pozwala, czy nie”.
9. dobro wspólne –
„W każdej dyskusji dotyczącej inicjatyw w dziedzinie przedsiębiorczości trzeba
postawić sobie szereg pytań, by rozeznać, czy przyczyni się ona do prawdziwego
integralnego rozwoju: W jakim celu? Dlaczego? Gdzie? Kiedy? W jaki sposób? Dla kogo?
Jakie są zagrożenia? Jakim kosztem? Kto opłaca koszty i jak je opłaca? W tej analizie są
pytania, które powinny być priorytetowe”.
36
Ks. dr hab. Arkadiusz Wuwer - UŚ/WTL
PERSPEKTYWA ESCHATOLOGICZNA
Boża strategia ekologiczna daje coś więcej niż ratunek przed katastrofą
ekologiczną, daje nadzieję na dom, w którym będzie harmonia relacji
w komunii Boga, człowieka i wszystkich współstworzeń.
Ten eschatologiczny finał Bożej strategii ekologicznej musi pozostać
impulsem do stałej troski o obecny kryzysowy dom.
37
dr hab. Arkadiusz Wuwer - UŚ/WTL
EKOTEOLOGICZNA NADZIEJA
„U kresu naszego życia spotkamy się twarzą w twarz z
nieskończonym pięknem Boga (por. 1 Kor 13, 12) i będziemy mogli z
radosnym podziwem odczytywać tajemnicę wszechświata, który
wraz z nami będzie uczestniczył w pełni bez końca.
Tak, jesteśmy w drodze do szabatu wieczności, do nowego
Jeruzalem, do wspólnego domu w niebie.
Jezus mówi nam: « Oto czynię wszystko nowe» (Ap 21, 5).
Życie wieczne będzie wspólnym zadziwieniem, gdzie każde
stworzenie, świetliście przemienione, zajmie swoje miejsce i będzie
miało coś, czym obdarzy ubogich ostatecznie wyzwolonych”.
(LS, nr 243)
38
Ks. dr hab. Arkadiusz Wuwer - UŚ/WTL
EKOTEOLOGICZNA NADZIEJA
„Oczekując, zjednoczymy się, aby zająć się tym domem, który
został nam powierzony, wiedząc, że wszystko, co jest w nim dobre,
zostanie zebrane na niebiańskiej uczcie.
Wraz ze wszystkimi stworzeniami pielgrzymujemy na tej ziemi,
szukając Boga, ponieważ «jeśli świat ma początek i został
stworzony, to poszukuje tego, kto go stworzył, tego, który dał mu
początek, tego, który jest jego Stwórcą».
Pielgrzymujmy, śpiewając! Niech nasze zmagania i nasz niepokój o
tę planetę nie odbierają nam radości nadziei!”
(LS, nr 244)
39
Ks. dr hab. Arkadiusz Wuwer - UŚ/WTL
EKOTEOLOGICZNA NADZIEJA
„Bóg, który wzywa nas do wspaniałomyślnego poświęcenia i
całkowitego oddania, daje nam siłę i światło, jakich potrzebujemy,
by iść do przodu.
W centrum tego świata stale obecny jest Pan życia, który tak
bardzo nas kocha.
On nas nie opuszcza, nie zostawia nas samymi, bo definitywnie
zjednoczył się z naszą ziemią, a Jego miłość zawsze prowadzi nas
do znalezienia nowych dróg.
Jemu niech będzie chwała!”
(LS, nr 245)
40
Ks. dr hab. Arkadiusz Wuwer - UŚ/WTL