Jak zwierzęta spędzają zimę
advertisement
Jak zwierzęta spędzają zimę dr Marek Guzik Anabioza – stan życia utajonego stan krańcowego obniżenia aktywności życiowej organizmu, zwykle w odpowiedzi na niekorzystne warunki środowiska naturalnego. Wiele gatunków, głównie ptaki, odlatuje na południe, gdzie są lepsze warunki termiczne i dostępny pokarm Migrują również owady – dwa nasze piękne motyle Wiele osobników tych gatunków odlatuje jesienią od nas na południe, jak również wiele zimuje jako formy imaginalne rusałka osetnik rusałka admirał Warunki życia w zimie 1. Ziemia pokryta śniegiem 2. Niska temperatura 3. Brak lub mało pokarmu Jak zwierzę reaguje na zmianę temperatury otoczenia ? 1. Dostosowuje temperaturę swojego ciała do temperatury otoczenia Zwierzęta zmiennocieplne temperatura ciała zmienna = temperatura otoczenia 2. Utrzymuje stałą, charakterystyczną temperaturę swojego ciała, niezależnie od zmian temperatury otoczenia Zwierzęta stałocieplne temperatura ciała stała ≠ temperatura otoczenia Podział zwierząt ze względu na zdolność do termoregulacji zmiennocieplne stałocieplne Gdzie spędzają zimę zwierzęta zmiennocieplne w wodzie na lądzie Bezkręgowce spędzające zimę w wodzie Dla bezkręgowców lądowych zima jest okresem krytycznym Najbardziej efektowne z nich – owady, po złożeniu jaj, wraz z nadchodzącymi chłodami najczęściej po prostu giną. Te, które przeżywają zimę robią to w stadium jaja w stadium poczwarki w stadium larwalnym w stadium imago w stadium jaja pasikonik niepylak apollo pierścienica nadrzewka zwójka zieloneczka brudnica nieparka w stadium młodocianym i larwy barczatka niedźwiedziówka chrabąszcz majowy rębacz sosnowy w stadium poczwarki paź żeglarz narożnica zbrojówka bielinek kapustnik zmrocznik wilczomleczek dorosłe osobniki, owady w stadium imago owady społeczne u trzmieli, os czy szerszeni zimują przyszłe królowe u pszczół i mrówek zimują królowe i robotnice Kilka gatunków np. niektóre muchy, pająki czy motyle możemy spotkać w naszych domach, na strychach w piwnicach a także w jaskiniach nasosznik trzęś kątnik domowy A jak spędzają zimę kręgowce zmiennocieplne nie zmieniają zachowania zapadają w stan odrętwienia stałocieplne nie zmieniają zachowania wpadają w stan hibernacji ryby są równie aktywne jak w lecie zapadają w stan odrętwienia płazy w wodzie na lądzie gady w wodzie na lądzie pojedynczo masowo ptaki ssaki ssaki Ssaki przede wszystkim wymieniają futra letnie na zimowe o dłuższym włosie i bardziej gęste. Niektóre jak gronostaj zmieniają również barwę futerka, w lecie są czekoladowobrązowe natomiast w zimie białe. Pozostaje im tylko czarny koniec ogona. Ubarwienie zmienia też zając bielak a także lis polarny Hibernacja Hibernacja naturalna – fizjologiczny stan organizmu, o charakterze przystosowawczym, polegający na wyłączeniu termoregulacji, znacznym spowolnieniu procesów życiowych i obniżeniu temperatury ciała, zwiększający tolerancję organizmu wobec niesprzyjających warunków środowiskowych. Organizmy zdolne do przechodzenia w stan hibernacji nazywane są hibernatorami. Hibernacja jest strategią pozwalającą uniknąć energochłonnego, szybkiego tempa metabolizmu niezbędnego do utrzymania stałej temperatury ciała. Jest to precyzyjnie regulowany i kontrolowany stan fizjologiczny. Podstawową strategią większości zwierząt hibernujących jest wyszukanie odpowiedniej kryjówki (hibernakulum), w której temperatura otoczenia nie spada znacznie poniżej 0 °C, zachowana zostaje odpowiednia wilgotność, a zwierzę ukryte jest przed drapieżnikami. Wchodzenie w stan hibernacji charakteryzuje się m.in.: znacznym spadkiem metabolizmu, spowolnieniem akcji serca do kilku uderzeń na minutę, zwężeniem naczyń krwionośnych, spowolnieniem tempa oddychania do wystąpienia bezdechu włącznie, spadkiem zużycia tlenu, znacznym obniżeniem temperatury ciała, często do temperatury nieznacznie wyższej od temperatury środowiska, spadkiem aktywności mózgu, obniżeniem pobudliwości nerwowej, co objawia odrętwieniem ciała i nikłą reakcją na bodźce zewnętrzne. się ptaki lelek zimowy (zimnodrętw) Długość 18 – 22 cm. ciężar 36 – 58 g. Temperatura ciała pogrążonych we śnie ptaków wynosi 18-19°C, podczas gdy ich temperatura w czasie życia aktywnego wynosi 40 – 41 °C. Okres hibernacji trwa u tych ptaków ok. 3 miesiące. kolibry z Andów Poruszają się lotem furkoczącym, właściwym owadom. Ich serce uderza 1000 razy w ciągu minuty, w tym czasie oddychają ok. 250 razy. Częstotliwość uderzeń skrzydeł może dochodzić do 80 na sekundę. Większość gatunków zamieszkuje strefy zwrotnikowe i tropikalne obu Ameryk. Nieliczne spotykane są w zimniejszych strefach kontynentu. Występują także na terenach położonych na wysokości 5000 m. n.p.m., na przykład w Andach, gdzie na okres nocy zapadają w stan hibernacji. górzak fioletowogłowy safo kometa górzak andyjski górzak klinosterny U wielu ssaków sen zimowy poprzedza go zazwyczaj okres intensywnego żerowania, bowiem zwierzę na czas snu musi zgromadzić znaczne zapasy tkanki tłuszczowej. Pod koniec życia aktywnego np. suseł perełkowany, jeż czy świstak zwiększają masę ciała ponad 2 – krotnie, popielica 2 – 3 - krotnie, nietoperze „tylko” od 50 do 90%. niedźwiedź U niedźwiedzia w czasie spoczynku zimowego temperatura ciała spada jedynie z 380C do 31,30C, liczba uderzeń serca zmniejsza się z 40 do 8 uderzeń na min. a samica rodzi w tym czasie młode. jeż temperatura ciała jeża obniża się do ok 1 – 2° C a liczba uderzeń serca zmniejsza się z ok. 180 do 20 na minutę świstak U świstaka temperatura ciała obniża się z 37,7 °C do 8 – 10° C, a więc do temperatury niższej o około 2–3 °C od temperatury panującej w norze. Częstość oddechów spada z 16 nawet do 2 – 5 na minutę, bowiem zużycie tlenu w czasie hibernacji maleje około trzydziestokrotnie, a częstotliwość pracy serca zmniejsza się z 220 do 30 skurczów na minutę. nietoperze u nietoperzy temperatura ciała w czasie hibernacji spada o ponad 30° C tętno nocka dużego, osiąga w locie 880 uderzeń na minutę, w stanie spoczynku wynosi 250 – 450, podczas hibernacji tylko 18 – 80. przerwy miedzy kolejnymi oddechami trwają do 90 minut, podczas gdy w stanie aktywności zaledwie 6 sekund. podczas hibernacji nietoperze tracą dziennie około 0,2% masy ciała, co w ciągu kilku miesięcy składa się nawet na 30 – 40% masy ciała.
