Rozmowa z Marcinem Czarnikiem

78
79
] Joanna Derkaczew
Przepraszam Państwa,
dzisiaj nie
Rozmowa z Marcinem Czarnikiem
Stanisława Przybyszewska
Sprawa Dantona
fot. Bartosz Maz
]
Marcin
Czarnik
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
...............................................................................................................
Joanna Derkaczew: W spektaklu H. Jana Klaty biegał pan po Stoczni Gdańskiej w stroju florecisty, z czarną przepaską na ramieniu, z kijem do turbogolfa. I jak każdy Hamlet miał pan książeczkę. Na rejestracji wydanej na DVD przez Narodowy Instytut Audiowizualny nie widać dokładnie,
co czyta najsłynniejszy Hamlet ostatniej dekady.
Marcin Czarnik: To była moja prywatna książeczka od pierwszej komunii.
J.D.: Gdzie pan przystępował do komunii?
M.Cz.: W Oświęcimiu, który opuściłem na dobre dopiero jako dziewiętnastolatek. Tam się
urodziłem. I to ma dwie poważne konsekwencje. Pierwszą odczuwałem przez całe życie,
bo jako chłopak z małego miasteczka zawsze musiałem starać się bardziej niż inni. Druga dopadła mnie dopiero, gdy wróciłem do Oświęcimia po latach i zobaczyłem znajome miejsca z nowej
perspektywy. Dotarło do mnie, że na przykład miejsce, gdzie uczyłem się pływać z moim psem,
to zbiorniki na terenie obozu koncentracyjnego w Brzezince. W jakiejś wieży strażniczej mieliśmy
z kolegami bazę. Obóz był naszym placem zabaw. Przy ładnej pogodzie widać stamtąd góry,
chyba Beskidy. I pomyślałem sobie, że dla wielu osób był to ostatni widok w życiu. Jeśli mieli
szczęście i nie zostali przywiezieni w zimie. Albo w nocy. Albo kiedy była mgła. Zacząłem się
zastanawiać, co w takim razie robili moim najbliżsi podczas wojny. Dziadek był w obozie pracy
w Niemczech, ale babcia pracowała w niemieckiej kantynie, obsługiwała tych wszystkich strażników, funkcyjnych... A co robili sąsiedzi? Może to zabrzmi po wariacku albo patetycznie, lecz
chyba wtedy, po powrocie, przestałem wierzyć w człowieka jako istotę dobrą, mądrą, sprawiedliwą. Jak to śpiewał Andrzej Łapicki w Salcie Tadeusza Konwickiego? „Nie wierzę w człowieka,
niebieski to ptak...”.
J.D.: „Nie wrócisz ty prędzej / Nie prędzej i tak”. Przeróbka przeboju Władysława Szpilmana.
Gorzka. Postacie, które pan gra, też zwykle nie wierzą, a jednak tak bardzo, bardzo próbują zmienić świat. Tylko jakoś nie wychodzi. Wierchowieński w Biesach, Konrad w Dziadach. Ekshumacji,
Lafcadio w Lochach Watykanu, Robespierre w Sprawie Dantona, Bum Bum w Ziemi obiecanej.
Wszyscy w końcu mordują, giną albo okazują się świniami.
M.Cz.: Ale się starają...
J.D.: Myśli pan, że to kompleks tego pokolenia? Pokolenia, które bardzo chciałoby być heroiczne, ale urodziło się już po wszystkim? I teraz stara się trochę za bardzo i nie wiadomo, w jakiej
sprawie.
M.Cz.: Na pewno moje pokolenie nie załapało się na parę rzeczy. Na szanse, jakie przyniosła
transformacja. Na nowoczesność, którą dzisiejsze nastolatki mają we krwi. Nie mieliśmy czasu
uczestniczyć w „legendzie” polskiego teatru, nie widzieliśmy na żywo Dziadów Konrada Swinarskiego. Mamy też pewnie problem z naszą polskością. Bo wstyd jest często, a okazje do dumy
zdarzają się rzadko. Konrad w Dziadach. Ekshumacji był pewnie o tym, co jest w Polsce wstydliwego: teczki, ciągłe spoglądanie w przeszłość, ciągłe odgrzebywanie trupów i tragedii. Nie
potrafimy wykorzystać potencjału narodowego. Mobilizujemy się straceńczo albo festyniarsko.
Tak jak w tej całej aferze z krzyżem, która stała się imprezą plenerową dla mieszkańców Warszawy.
J.D.: Nie przepada pan za Warszawą.
80 Marcin Czarnik
M.Cz.: Nigdy sobie z nią nie poradziłem, nie czułem się tam u siebie. Ostatnio odkryłem może
parę miłych miejsc, jak pawilony na tyłach Nowego Światu, ale w czasach, gdy mieszkałem
tam przez sześć lat, to była obca, nieprzystępna metropolia. Nawet z pracy teatralnej wspomnienia mam nie najlepsze. Grałem Bonusa w Weź, przestań Klaty w TR Warszawa i zaliczam
to do moich najbardziej nieudanych ról. Myślę, że postać mogła być bardziej moja, chociaż dostałem ją po tym, jak kilku innych aktorów zrezygnowało. Jednocześnie szykowałem Tytusa Andronikusa Moniki Pęcikiewicz w Gdańsku. Dużo zamieszania. Szkoda do tego wracać.
Generalnie, jeśli porównywać miasta, w których żyłem, do różnych stolic europejskich, to Wrocław byłby Berlinem, a Warszawa Moskwą. Wolę Berlin. Nie mogłem też zaakceptować zasad
funkcjonowania środowiska teatralnego w Warszawie. Wychowałem się na Starym Teatrze
i spektaklach Krystiana Lupy, które były w niewyjaśnialny sposób magiczne, nawet jeśli przychodziło pięć osób. A tu system gwiazdorski, oklaskiwanie „mistrzów” po każdej kwestii, niepotrzebna pogarda. Pamiętam, że na jakiejś premierze w Teatrze Powszechnym przeszedłem przypadkiem obok pewnego dyrektora i usłyszałem, jak on bardzo głośno mówi do swojej partnerki:
„Chodźmy stąd, bo zaraz studenci będą do mnie podchodzić z prośbą o pracę”. Zamurowało mnie.
Wiedziałem, że widział mnie poprzedniego wieczora w dyplomowej Mewie Agnieszki Glińskiej,
ale nie przyszłoby mi do głowy go nagabywać. Mocno mnie to dotknęło, załamałem się, zwątpiłem w sens mojego zawodu.
J.D.: A były inne opcje zawodowe?
M.Cz.: Po ukończeniu warszawskiej Akademii Teatralnej wcale nie byłem pewien, czy zostanę
aktorem. Tych kilku lat w szkole prawie nie pamiętam. Były jak mętny, duszny sen. Jakby ktoś
zamknął mi ciało i umysł w zamrażarce. I to ze śledziami, których nie lubię, z czymś paskudnym i drażniącym. Miotałem się, szukałem. Dostałem się na amerykanistykę na Uniwersytecie
Warszawskim. Choć tam pewnie nikt nie chce o mnie pamiętać, bo wyszedłem z zajęć po pięciu
minutach, gdy pan od ekonomii zaczął opowiadać dowcipy. To mogły być fascynujące studia,
ale chyba już byłem za stary, by zaliczać te wszystkie „Wstępy do...”, „Zarysy historii czegoś...”,
„Wprowadzenia...”. Wyszedłem, posiedziałem kilkadziesiąt minut na ławce i już nie wróciłem.
J.D.: Dokąd chciał pan iść?
M.Cz.: Nie miałem pojęcia. W Warszawie nie mogłem znaleźć niczego inspirującego. To był
dziwny moment. Piotr Cieplak, którego długo podziwiałem, właśnie przestał być dyrektorem
Rozmaitości, pojawił się Grzesiek Jarzyna. Czuć było zmiany, ale miejsce nie zdefiniowało się
jeszcze do końca. Grzesiek organizował pierwszy nabór do studia aktorskiego TR Warszawa.
Wiem, że zapamiętał mnie z roli Kleszcza w Azylu u Lupy, chyba zrobiłem na nim dobre wrażenie,
ale do studia mnie nie wybrał. Słyszałem dużo dobrego o Annie Augustynowicz, choć nie widziałem jeszcze żadnego jej spektaklu. Wysłałem list do jej teatru, do Szczecina, chyba też zadzwoniłem. Skontaktowałem się z Pawłem Miśkiewiczem, który uczył mnie kiedyś w aktorskim studium
policealnym w Krakowie. Akurat objął dyrekcję we Wrocławiu, miała u niego pracować moja
koleżanka Pęcikiewicz. Od niej dowiedziałem się, że dyrektor mnie pamięta i sugeruje, żebym się
jeszcze odezwał. Szukał akurat studenta Trofimowa do Wiśniowego sadu. Zagrałem, ale współpraca się nie rozwinęła w nic więcej. Nie dostałem etatu, znów byłem w stanie zawieszenia,
wystąpiłem w serialu, pojechałem na miesiąc do Indii...
81
J.D.: Do Indii? Po co?
M.Cz.: Właśnie trudno powiedzieć, po co. Szukałem. Czegoś. Nie jestem osobą wierzącą.
Nie jestem, choć biegałem po stoczni z własną książeczką komunijną. Za to mam chyba jakąś
głęboką potrzebę religijności, duchowości. Myślałem, że w Indiach spotka mnie coś ważnego.
Spędziłem dwa tygodnie w klasztorze buddyjskim w Dharamsali, w stolicy Tybetańczyków
na uchodźstwie. Początkowo się angażowałem. Podpatrywałem, próbowałem się wyciszyć,
słuchałem nauk lamów, chodziłem na lekcje z innymi adeptami. Ale później zobaczyłem siebie
w tych ludziach, Europejczykach, Amerykanach, wykonujących te wszystkie dziwne ruchy. Było
w tym coś tak pretensjonalnego, nienaturalnego, genetycznie obcego. Gdy zalecane układy
i gesty wykonywali Tybetańczycy, miało się poczucie spójności i czystości. Niemcy czy Francuzi,
powtarzając koło mnie to samo, byli śmieszni. Czyli i ja musiałem być równie żałosny. To może
kwestia wychowania, klimatu, w którym się wzrasta. Nasza kultura przesiąknięta jest jednak
chrześcijańskimi rytuałami, katolickim poczuciem winy. Z tego trudno się wyplątać, to się odkłada w ciele. Wyjechałem więc z Indii z niczym. Może tylko z przekonaniem, że „siebie” to powinno
się umieć znaleźć we własnej łazience, a nie na końcu świata.
J.D.: A gdzie pana znalazł Klata?
M.Cz.: W pewnym sensie to ja go znalazłem. Podczas festiwalu EuroDrama we Wrocławiu
mieszkałem w trzyosobowym mieszkaniu wynajmowanym przez teatr. Janek nocował w pokoju
mojej sąsiadki. Zastałem go w moim pokoju przy półce z płytami. Dziwny człowiek w piżamie,
w nocy. Miał irokeza na głowie i grzebał mi w płytach. Nie pamiętam dokładnie, co mi wtedy
podebrał, ale stało tam sporo tytułów wydawnictwa Tzadik Johna Zorna. Mogła to być Masada. W każdym razie pożyczył z dziesięć płyt, a jakiś czas później obsadził mnie w roli Lafcadia
w Lochach Watykanu we Wrocławskim Teatrze Współczesnym.
J.D.: Zawsze porozumiewaliście się przez muzykę?
M.Cz.: Powszechnie wiadomo, że Janek w ten sposób pracuje. Na pierwszą, drugą próbę przynosi nagrania. Wtedy puścił mi remiks Radiohead w wykonaniu ściganego przez prawo Kida 606.
I jeszcze Be My Wife, teledysk Davida Bowiego z okresu berlińskiego. Całkowicie biały teledysk,
na którym wychudzony Bowie śpiewa o kokainie czy innym środku, a sam jest wydmuszką człowieka, wyczyszczoną od środka skorupą. To już mi bardzo wiele powiedziało o postaci. Przy Sprawie Dantona od początku mieliśmy Children of the Revolution T. Rex, Briana Molko, Tracy Chapman. Sam też przy Robespierze kombinowałem, próbowałem dogrzebać się człowieka, czytałem
historyczne książki Jana Baszkiewicza i Stefana Mellera o Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Myślę,
że muszę mieć dość spore zrozumienie postaci czy stopień utożsamienia się, żeby nie wstydzić
się wejść na scenę. Z Jankiem to zrozumienie budujemy czasem z nieoczywistych klocków.
Do najnowszej roli podsunął mi grę Grand Theft Auto. Obaj jesteśmy fanami Heavy Rain, psychologicznej przygodówki, w której dość mocno manipuluje się odczuciami i zachowaniami gracza.
Ta gra ma reżysera, to jest właściwie film interaktywny, grają w nim aktorzy. Dla mnie to naprawdę fascynujące, jakie możliwości ekspresji dają nowe media, jaką percepcję mają widzowie, którzy się z nimi zetknęli, jakie nowe wyzwania stawia to przed teatrem. W ogóle uwielbiam gadżety. Ostatnio przegadałem parę godzin z jakimś szesnastolatkiem na temat możliwości nowego
iPhone’a.
82 Marcin Czarnik
J.D.: Gry pozwalają rozbroić w sobie tego szalonego buntownika, gdy wraca pan do domu?
M.Cz.: Buntownika, idealistę, tak. Tak to się rzeczywiście układa. Może to kwestia tego, jak
Janek mnie postrzega. Często gram bohaterów, z którymi on sam się utożsamia. Czy gry pomagają mi najbardziej? Nie wiem. Generalnie praca aktora i posiadanie rodziny to Mission Impossible. Nic temu połączeniu nie służy. Ciągłe zmiany miejsca, ciągłe testowanie emocjonalnych
barier. Trudno po spektaklu przytulić własne dziecko, jeśli się przed chwilą kogoś na scenie mordowało. Z żoną i córeczką mieszkaliśmy długo w garderobach, nie mieliśmy własnego miejsca.
Teraz z kolei wisi nad nami kredyt, zmuszający mnie do podejmowania specyficznych zadań –
pozwalających zarobić na dom, ale z drugiej strony wyrywających mnie z domu na dłuższe okresy. Ale potrzebuję rodziny, uwielbiam do niej wracać. To mnie utrzymuje w jakiejś równowadze.
J.D.: Co jeszcze służy równowadze? Daje poczucie bycia „u siebie”?
M.Cz.: Jestem wierny pewnym książkom. One powracają, trwają, przewijają się. Jedna fascynacja to prawie banał. Fiodor Dostojewski. Wiem generalnie, że on pisał telenowele, seriale
w odcinkach dla starszych pań, które szukały na końcu gazetki „opowieści z dreszczykiem”,
kryminału. Ale nie szukam u niego wcale tak zwanej wysokiej jakości literackiej. Od tego jest
Marcel Proust, który doprowadza do perfekcji każde zdanie. Dostojewski w porównaniu z nim
pisał prymitywnie. Najprawdopodobniej był nawet prymitywnym, ograniczonym, złym człowiekiem. Wystarczy poczytać jego dzienniki, prywatne wypowiedzi, wszystkie te komentarze
antyżydowskie, rasistowskie, antypolskie. Wykazywał inklinacje pedofilskie, bywał agresywny,
wojowniczy. Potwór. Ale i geniusz. Miał intuicje w opisywaniu tego, co nieludzkie, niemożliwe,
a przecież tak bliskie jego doświadczeniom. Ta scena, gdy w Biesach opisuje, jak Wierchowieński
wpada do Kiriłłowa, by go zmusić do samobójstwa, a ten gryzie palec. Nie potrafię tego zdefiniować, ale jest w tym jakaś totalna siła. W Dostojewskim siedzieli anioł i diabeł, człowiek głęboko
uduchowiony i okrutny, dotykał rzeczy boskich i zwierzęcych. Może to przez chorobę miał dostęp
do jakichś niedających się nawet przeczuć obszarów. On nie wiedział, on widział, był w tym, miał
to w sobie. Druga fascynacja to Lawrence Durrell i cykl powieściowy Kwartet aleksandryjski. Kusi
mnie ta magia pustyni, poczucie wykorzenienia. Był podróżnikiem pochodzenia brytyjskiego,
a ponieważ urodził się w Indiach, za każdym razem, ruszając do oficjalnej ojczyzny – Anglii,
musiał starać się o wizę. Był więc właściwie bezpaństwowcem, nigdzie nie był u siebie. Jego
historie też jakby nie mogły się osadzić w jednej wersji, w jednej perspektywie. To inspirujące,
że Durrell opisuje te same zdarzenia w czterech książkach z punktu widzenia różnych bohaterów.
J.D.: Są jakieś postacie, do których pan wraca? Którym pan ufa?
M.Cz.: Z artystów... Marlon Brando. Za role filmowe i za postawę życiową, na przykład za gest
odmowy Oscara. Ostatnio miałem szansę zamienić parę słów we Wrocławiu z Mike’em Pattonem, człowiekiem, którego niezwykle cenię, bo nie boi się nowych wyzwań, bo ciągle ryzykuje,
bo pozostał sobą.
J.D.: O to chodzi? By pozostać sobą?
M.Cz.: To pewnie najtrudniejsze. Wiele jest niebezpieczeństw w tym zawodzie. Im człowiek
młodszy, tym łatwiej dać się ponieść temu wszystkiemu, stracić dystans, uwierzyć manipulatorom próbującym grzebać w intymności. Ale jest też drugie zagrożenie, bo z czasem można
stać się bardziej cynicznym, opancerzonym, wypracować sobie warsztatowe sztuczki i sposoby.
83
Nigdy nie chciałbym „nauczyć się grać”. Gdy pracuję nad rolą, nie interesuje mnie też „tradycja gry postaci Szekspirowskich na scenach polskich na przestrzeni wieków”. Patrzę czasem
na moich dawnych idoli i z przykrością myślę:„Mistrzu, nie interesuje mnie, co pan do mnie mówi,
bo wiem, że pan tak umie, bo słyszę to od czterdziestu lat”.
J.D.: Po Akademii Teatralnej musiał pan pewnie zdzierać z siebie sporo takich „umiejęt­ności”.
M.Cz.: Na szczęście nigdy ich do końca nie nabyłem. Starałem się nie przyjmować zbyt wielu
przyzwyczajeń. Już na pierwszym roku usłyszałem na przykład, że źle chodzę. Przez kilka miesięcy zastanawiałem się, co to znaczy, a później po prostu przestałem zwracać uwagę na takie
komentarze. I dalej chodziłem „źle”, przez co nigdy nie byłem uważany za wybitnego studenta. Ale może dlatego spodobałem się Lupie, który zaprosił mnie do Azylu. Wyczuł we mnie coś,
co pasowało mu do charakteru postaci Kleszcza. To, że nie należy on do grona postaci popychających akcję, że tylko wpada nieoczekiwanie z awanturą. To było fascynujące spotkanie, słuchałem,
obserwowałem, trochę kombinowałem po kątach, w końcu coś zaczynało się we mnie otwierać... Krystian też był chyba zadowolony z efektu. Ale zdarzały mi się też spotkania z reżyserami,
do których wolałbym nie wracać.
J.D.: Niech zgadnę. Gadi Roll.
M.Cz.: ...do których wolałbym nie wracać. Ale może lepiej to w końcu z siebie wyrzucić. Żałuję, że nie zaufałem wtedy intuicji, mówiąc: „Nie, dziękuję”. Było w tym coś traumatycznego.
Już po pierwszym spotkaniu wiedziałem, że nie mam o czym z tym człowiekiem rozmawiać.
On przede wszystkim próbował nas cały czas zawstydzić. Wmówić w nas poczucie winy
za mizerny wynik pracy. Udowodnić, że jesteśmy pozamykani, że nie chcemy nawet zaryzykować, spróbować nowych form pracy. To najgorszy zarzut, jaki można postawić aktorowi. Z miejsca poczułem się przy nim znowu jak student, któremu panie profesorki szeptały na pierwszym
roku: „Ale, Marcin, jesteś taki zamknięty, opowiedz mi o sobie, otwórz się przede mną”. A tak
naprawdę Roll nie chciał się niczego dowiedzieć, tylko mieć punkt zaczepienia do manipulacji,
kontroli, wpajania poczucia zagrożenia. On nie rozmawiał z ludźmi, tylko opowiadał o sobie albo
wyrażał swoje rozczarowanie nami. Gdy mnie zobaczył, dał do zrozumienia: „I co? To tyle? To jest
ten wasz narodowy Hamlet?”. Poniżał. Coś się zmieniło dopiero po Dziadach. Ekshumacji Moniki
Strzępki i Pawła Demirskiego. Scenograf, z którego zdaniem ogromnie się liczył, dał mu do zrozumienia, że dawno nie widział tego rodzaju energii na scenie. I nagle Roll zaczął być dla mnie
niezwykle uprzejmy. To uśpiło moją czujność, a obudziło... nie wiem... chyba poczucie próżności.
Zgodziłem się. Poszedłem w te jego odhumanizowane układy. Ale to była męka dla mnie, dla
zespołu, dla widzów...
J.D.: Co było najbardziej męczące?
M.Cz.: Ta psychiczna inżynieria. I konieczność gry trikami. Nie mam sztuczek, za to zawsze
muszę mieć zebrane powody, by wyjść na scenę i przemawiać w imieniu postaci. Najpiękniejsze chwile, które przeżywałem w teatrze, były wtedy, gdy zapominam o sobie, gdy po prostu
jestem częścią tego momentu. W tym sensie teatr zastępuje mi może kościół, świątynię, Indie...
Przyjaciele mówią, że gram albo bardzo dobrze, albo bardzo źle. Jeśli czuję, że oszukuję, że nie
dzieje się to, co trzeba, mam ochotę przestać grać, powiedzieć: „Przepraszam Państwa, dzisiaj
84 Marcin Czarnik
nie, zaraz oddam Państwu pieniądze za bilety”. Próbuję zachować jakąś „higienę zawodową”.
Zmieniać konwencje, współpracować z różnymi artystami.
J.D.: Młodsi reżyserzy widzą w panu coś innego niż Klata?
M.Cz.: Na pewno. Na przykład Krzysiek Garbaczewski. Zrobiliśmy kiedyś czytanie. Było w tym
coś szalonego, nieprzewidywalnego, wolność i luz. Nie wiedzieliśmy, po co, dlaczego, w jakim
celu wchodzimy na dach teatru, ruszamy na cmentarz żydowski, gramy do kamery tekstem
podpowiadanym na żywo, sczytujemy z ekranu zapisy naszych działań podczas konfrontacji
z widzami. Z pracami na scenie było już trochę inaczej. Przy Biesach miałem poczucie niepewności i napięcia. Chyba Krzysiek szarpie się z innymi demonami i problemami, niż ja się kiedykolwiek szarpałem. Może to sprawa generacyjna. Ale nawet takie zderzenia są potrzebne. Nie
chciałbym stać się aktorem przypisanym na dobre do Klaty. Nasza współpraca nie miałaby sensu,
wolę robić wypady w inne światy i stale przynosić Jankowi coś nowego. Nie mogę wszystkiego
wyciągać wyłącznie z siebie samego, nie mam tam w środku jakichś nieskończonych pokładów
różnorodności, nie jestem jakimś fascynującym człowiekiem. Mogę jedynie przefiltrowywać
postacie przez własną wrażliwość, doświadczenia, kompleksy. I uczyć się przez spotkania z innymi. Czasem myślę z kolei, że chciałbym mieć komfort pracy Glenna Goulda czy Wilhelma Sasnala.
Gould krytykował na przykład Artura Rubinsteina za rozdrabnianie się w koncertach, za przypochlebianie się publiczności. Sam zrezygnował z publicznych występów, zamknął się w studiu
i cyzelował każdy dźwięk. No a Sasnal, z którym współpracuję czasem przy projektach filmowych, siedzi w pracowni, bezpieczny, nienarażony na obserwowanie. Taka kusząca hermetyczność. Zresztą znowu mówię o jakiejś sytuacji idealniej, nierealnej. Jestem aktorem. I już. I przecież tak naprawdę jestem ciekaw tego kontaktu z widzem, przecież chcę się podobać. Ostatnio
tę samą potrzebę podobania się zauważyłem u mojej córeczki.
J.D.: Córeczka zadaje już panu trudne pytania? Na przykład: „Co to znaczy, że jesteś aktorem,
tato?”.
M.Cz.: Pytała już o starość, o śmierć. Bardzo płakała. Nie wiem, może kobiety szybciej dojrzewają, ale ja w wieku czterech lat nie miałem chyba takich rozterek. Bardzo długo nawet przez
myśl mi nie przechodziło, że jestem śmiertelny. Nie wiem, co dla niej znaczy, że jestem aktorem.
Chyba to, że czasem mam dziwny kapelusz albo białe włosy i czarny płaszcz, i wyglądam jak książę Eryk z Małej syrenki. Bardzo chciałbym uchronić ją przed aktorstwem. Tyle jest rzeczy, których
chciałbym uniknąć, które chciałbym rozbroić w sobie i w kontaktach z innymi.
J.D.: A jak pan rozbraja Oświęcim?
M.Cz.: Mówię, że urodziłem się w najbardziej znanym polskim mieście na świecie.
] Rozmawiała Joanna Derkaczew
marcin
czarnik
Fiodor Dostojewski
Biesy
fot. Krzysztof Bieliński
}