Socjologia zmiany społecznej. Problematyka

Prof. Ireneusz Krzemiński
Socjologia zmiany społecznej. Problematyka wykładu.
Problematyka wykładu będzie w części odwoływać się do podręcznikowego kanonu,
omawiającego problematykę zmiany społecznej i w tym sensie podobna do poprzednich cykli
wykładów. Ale zakres tego będzie ograniczony – stąd prośba o zapoznawanie się z
podawanymi lekturami, bo one będą podstawą testu egzaminacyjnego. Natomiast na
wykładzie w tym roku chciałbym w większym stopniu uwzględnić problematykę
transformacji systemowej Polski i całego regionu, a także rozważyć, na ile odwołania do
Solidarności i polskiej drogi do wolności i demokracji mają sens w odniesieniu do rewolucji
arabskich w krajach Północnej Afryki. Po drugie – chciałbym podzielić się refleksjami nad
nową sytuacją w opisie i rozumieniu zjawisk społeczno-gospodarczych w świetle
narastającego kryzysu systemu finansowego, a także nad zagadnieniem wielokulturowości we
współczesnym świecie.
1. Problematyka teoretyczna: pojęcie zmiany społecznej i jego możliwy sens. Ewolucja
problematyki dynamiki społecznej w socjologii XX i XXI wieku. Przemiana
perspektyw(y) poznawczych(ej) w nauce. Ewolucja, rozwój, postęp, rewolucja,
modernizacja, zmiana. „Społeczeństwo”, „system społeczny”, „ustrój”, wzory kultury,
wzory postępowania. Socjologia „makro” i „mikro”: dynamika struktur i dynamika
zachowań. Powiązanie poziomów i ich wzajemna zależność. Perspektywa
ponowoczesności, a obecny stan rzeczy. Badanie zmiany.
2. Wizja zmienności i trwałości świata w różnych kulturach. Specyfika europejska.
Klasyczne teorie zmiany i rozwoju społecznego: socjologia historyczna;
ewolucjonizm i neoewolucjonizm. Teorie funkcjonalne dynamiki rozwoju (N. Smelser
i inni). Koncepcje zmiany systemowej – cykliczna koncepcja Sorokina. Koncepcje
systemowo-kulturowe. Paradygmaty socjologii zmiany społecznej (Jelonek i Tyszka;
Sztompka).
3. Rozwój społeczny i teoria modernizacji – znaczenie koncepcji marksistowskich i
marksizmem inspirowanych dla koncepcji rozwoju. Marksizm, neomarksizm i rozwój
zależny. Rostov i inne teorie modernizacji. Teorie rozwoju zależnego aż do
globalnego rozwoju (aż do Wallersteina). Interpretacje ładu międzynarodowego w
koncepcjach systemu światowego. Kryzys koncepcji postępu i jego skutki teoretyczne
i praktyczne. „Ewolucja” a „rewolucja”. Skutki ideologizacji koncepcji. Zmiana
nastawienia do teorii przemian społecznych (Krasnodębski). Zasadnicze wątpliwości
wobec tych teorii w świetle zjawisk ostatnich lat. Postęp wciąż aktualny czy bardziej
skompromitowany?
4. Zagadnienia modernizacji we współczesnym świecie – czym jest globalizacja?
Konsekwencje nowych systemów światowych – system finansowy jako nośnik zmian
i zagrożenie rozwoju. Globalizacja a procesy demokratyczne. Rewolucje arabskie –
przyczyny i motywy. Porównanie z poprzednimi rewolucjami w świecie arabskim.
Dlaczego polska Solidarność znalazła się w świecie symbolicznych wzorów
„rewolucjonistów” arabskich?
5. Populizm i neopopulizm jako teorie zmiany. Co jest populistycznego w obecnej
polityce europejskiej i polskiej? Znaczenie mediów w przemianach polityki i
znaczenie dla procesów zmiany.
6. Teorie systemowe a teorie kulturowe zmiany społecznej. Funkcjonalizm i teoria
systemów – bliższa charakterystyka i ilustracje współczesne (także polskie –
koncepcje Staniszkis jako przykład myślenia systemowego). Przemiany kulturowe –
1
ujęcie Leslie White’a; Eisenstadt i jego wkład w myślenie o społecznej przemianie;
perspektywa N. Eliasa; K. Popper, E. Fromm i D. Riesman.
7. Samorozwój społeczny. Wizja Etzioniego. Koncepcje A. Touraine’a.
8. „Nowoczesność” i „post-nowoczesność” – podstawowe zmiany w myśleniu
modernizacyjnym i definiowaniu zmiany społecznej. Modernizacja a religia.
Kulturowe przemiany współczesności – znaczenie kontrkultury. Doświadczenie
totalitaryzmów XX wieku jako podstawa zmiany paradygmatów kulturowych i
intelektualnych.
9. Mechanizmy zmiany społecznej – ruchy społeczne a zjawiska systemowe. Przemiany
mentalne a zmiana historyczna. Czym była/jest transformacja? Podstawowe elementy
teoretycznego języka polskiej socjologii transformacji. Znaczenie historii – wymiar
dłuższy (tradycja i jej ujęcie) i krótszy (doświadczenie powojenne) – baza dla
demokratycznych postaw i działań społecznych. Rola Kościoła i religii a klasyczne
koncepcje modernizacji. Czy transformacja mogła być dziełem peerelowskich elit?
Naśladowanie czy adaptacja do istniejących wzorów?
10. Cykl „małych monografii”: zagadnienia przemian współczesnego świata:
a. Feminizm: zmiana ról kobiecych i modelu małżeństwa
b. Teorii i polityka mniejszości seksualnych
c. Konsumeryzm jako nowy styl życia
d. Powstawanie tożsamości europejskiej: procesy aktualne na tle historycznym
e. Globalizacja i ruchy antyglobalizacyjne
2