Rola i cel działalności producenta

ROLA I CEL DZIAŁALNOŚCI PRODUCENTA W
GOSPODARCE RYNKOWEJ
Producent jest podmiotem gospodarczym, który decyduje
co i ile produkować.
Decyzje producentów znajdują odzwierciedlenie w
kształtowaniu się popytu rynkowego na czynniki produkcji
oraz w kształtowaniu się podaży wyprodukowanych dóbr.
Zadanie producenta polega na takim wyborze kombinacji
nakładów na produkcji i efektów z produkcji aby różnica
między nakładami przychodami byłą i możliwie
maksymalna
Celem działalności producenta jest maksymalizacja
zysków. Producent kupuje czynniki produkcji płacąc ceny
rynkowe (wydatki, nakłady). Nakłady na produkcję
wyrażone w pieniądzu to koszty produkcji. Kapitał, który
producent przeznacza na proces produkcji przechodzi
przez fazy:
 Zakup czynników produkcji (kapitał-pieniądze)
 Produkcja dóbr (kapitał-rzecz)
 Sprzedaż (kapitał-pieniądze)
Jeżeli różnica między sumą wydatkowaną w fazie 1 i fazie3
jest ujemna to producent osiąga straty. Zadanie
producenta polega na takim wyborze kombinacji
nakładów i efektów by różnica była dodatnia i
maksymalna. Osiągnięcie zysku jest podstawowym
warunkiem rozwoju przedsiębiorstwa.
TEORIE ZYSKU
Kompensacyjne i funkcjonalne teorie zysku
Zysk normalny jest postrzegany jako wynagrodzenie
przedsiębiorcy (właściciela) za zarządzanie firmą i
podejmowanie
ryzyka.
Dla
akcjonariuszy
finansujących przedsięwzięcie zysk (w postaci
dywidendy lub wzrostu kursu akcji) jest nagrodą za
dostarczenie kapitału i poniesienie ryzyka. Inna
kompensacyjna teoria zysku zakłada , że klienci są
skłonni zapłacić cenę pokrywającą z nadwyżką
koszty robocizny, materiałów, kapitałów, podatków i
innych wydatków związanych z dostarczeniem
towarów lub usług. Oszczędza to czas, a więc jest
użyteczne dla klientów i akceptowane przez nich.
Frykcyjne i monopolistyczne teorie zysku
Podstawą jest założenie, że zysk może być wynikiem
szczęścia,
posiadania
kapitału, odpowiedniej
lokalizacji, niedostatecznie silnej konkurencji.
Technologiczne i innowacyjne teorie zysku
Zakładają one, że technologia i innowacje mogą
umożliwić osiągnięcie ponadprzeciętnego zysku.
Nowe metody produkcji i dystrybucji zwiększają
zyski przez obniżenie kosztów lub neutralizację
czynników powodujących wzrost kosztów. Jeśli
innowacje
zostaną
rozpowszechnione
lub
skopiowane, firma traci przewagę nad rywalami i
zysk spada do „normalnego” poziomu.
PRODUKCJA I FUNKCJA PRODUKCJI
Produkcja polega na łączeniu różnych czynników
produkcji w celu uzyskania określonej ilości produktów.
Funkcja produkcji to zależność między wielkością
produkcji (w jednostkach fizycznych) a zastosowanymi w
procesie produkcji nakładami (kapitału i pracy). Ogólną
postać funkcji produkcji można zapisać następująco:
Q = f(F1, F2, …, Fn) , gdzie
Q – wielkość produkcji,
F – czynniki produkcji.
W kontekście funkcji produkcji mówi się o tzw.
efektywności technicznej produkcji, czyli sytuacji, w której
producent maksymalizując efekt produkcji nie będzie
wkładał do produkcji więcej czynników aniżeli jest to
konieczne dla osiągnięcia tego poziomu efektu.
Po włączeniu kosztów czynników produkcji do analizy
możliwości producenta uzyskamy rzeczywistą wielkość
produkcji, jaką może on wytworzyć przy danym poziomie
kosztów. Wówczas będziemy mówili o efektywności
ekonomicznej produkcji, czyli sytuacji polegającej na
takim wykorzystaniu nakładów czynników produkcji, aby
koszt wytworzenia jednostki produktu był minimalny
Czynniki produkcji dzieli się na czynniki stałe i czynniki
zmienne. Czynniki stałe to takie, których nakład nie ulega
zmianie wraz ze zmianami rozmiarów produkcji.
Czynniki, których nakłady zmieniają się wraz ze zmianami
rozmiarów produkcji nazywamy czynnikami zmiennymi.
FUNKCJA PRODUKCJI W
KRÓTKIM OKRESIE CZASU
Krótki okres czasu zakłada brak zmian w obszarze
technologicznym, czyli technologia produkcji jest
dana. Przyjmując następujące założenia do analizy
funkcji produkcji, iż:
 istnieje tylko jeden czynnik zmienny - praca,
 istnieje jeden czynnik stały – kapitał,
 technologia produkcji jest dana,
 czynniki produkcji mogą łączyć się ze sobą w
różnych proporcjach,
produkt jest jednorodny,
otrzymujemy jednoczynnikową funkcję produkcji:
Q = f(L).
Oznacza ona, iż wielkość produkcji jest tym większa,
im więcej pracowników zatrudnia przedsiębiorstwo.
W związku z tym mamy do czynienia z
następującymi kategoriami ekonomicznymi:
 produkt całkowity,
 produkt przeciętny,
 produkt marginalny.
PRODUKT CAŁKOWITY
Produkt całkowity to całkowita ilość produkcji
wytworzonej, przy stałym poziomie kapitału i
zmiennym czynniku pracy, czyli:
PC = PPL L , gdzie
PC – produkt całkowity
PPL – produkt przeciętny
L – ilość pracowników
Funkcję produkcji można oprzeć na przykładzie
produkcji magnetowidów realizowanej w ciągu roku
w pewnym przedsiębiorstwie. Wielkość produkcji
zmienia się w ciągu roku wraz ze zmianą liczby
pracowników. Dane wskazują, że produkcja zmienia
się w sposób nierównomierny: na początku rośnie
wolno, później szybko, a następnie ponownie wolniej,
aż osiąga maksimum, po przekroczeniu którego
produkcja spada. Zależności te można przedstawić
na wykresie:
70
60
50
40
Produkcja całkowita
30
20
10
0
0
2
4
6
8
PRODUKT PRZECIĘTNY
PRODUKT MARGINALNY
Produkt przeciętny jest to ilość produkcji
przypadająca na jednego zatrudnionego, czyli:
PPL 
PC
, gdzie
L
PPL – produkt przeciętny
PC – produkt całkowity
L – ilość pracowników
Produkt przeciętny początkowo wzrasta, a następnie
po osiągnięciu maksimum zmniejsza się.
W analizie ekonomicznej bardzo ważną jest
znajomość wpływu wzrostu produkcji w wyniku
dodania do procesu produkcyjnego jednego
pracownika. Informuje nas o tym produkt
marginalny, czyli przyrost wielkości produkcji
spowodowany przyrostem zatrudnienia o jeden.
Zależność tę można zilustrować wzorem:
PM L 
PC
, gdzie
L
PML – marginalny produkt pracy
ΔPC – zmiana produktu całkowitego
ΔL – zmiana ilości pracowników
ZALEŻNOŚĆ: PRODUKT CAŁKOWITY,
MARGINALNY I PRZECIĘTNY
a) W punkcie przegięcia krzywej produktu całkowitego
zaczyna działać prawo malejącego produktu marginalnego
(prawo malejącej produkcyjności krańcowej), które
oznacza, iż wraz ze zwiększaniem zatrudnienia czynnika
zmiennego produkcj następuje moment, kiedy każdy
dodatkowy wzrost zatrudnienia tego czynnika powoduje
coraz mniejsze przyrosty produktu całkowitego. Produkt
marginalny początkowo wzrasta po czym zaczyna spadać.
Zwiększanie zatrudnienia poza punkt, gdy produkt
marginalny równy jest zeru, prowadzi do ujemnych
przyrostów produktu marginalnego w rezultacie czego
produkt całkowity zaczyna maleć,
b) Jeżeli PML = 0 to TC = max:,
c) Produkt przeciętny i marginalny początkowo rosną a po
osiągnięciu maksimum opadają. Początkowo produkt
marginalny rośnie szybciej od przeciętnego. Po
przekroczeniu punktu zrównania się obu wielkości, produkt
marginalny opada szybciej niż przeciętny,
d) Ponieważ PML = PPL + ΔPPL L, to:
PML > PPL zawsze, gdy produkt przeciętny rośnie oraz
PML < PPL zawsze, gdy produkt przeciętny maleje.
I ETAP
II ETAP
III ETAP
PC, PPL, PML
PC
PPL
Nakład czynnika zmiennego
PML
FUNKCJA PRODUKCJI W DŁUGIM
OKRESIE CZASU
W długim okresie czasu wszystkie czynniki produkcji są
zmienne. Również kapitał w długim okresie czasu staje się
czynnikiem zmiennym. Przed producentem staje pytanie w
jaki sposób produkować aby uzyskać optimum, czyli
optymalną kombinację czynników zmiennych. Dla
zrozumienia podstaw wyboru procesu produkcji przez
producenta wystarczy analiza dwuczynnikowej funkcji
produkcji. Czynnikami tymi są praca i kapitał.
EFEKTY SKALI PRODUKCJI
Stałe efekty skali produkcji – wszystkie czynniki produkcji
zmieniają się proporcjonalnie, dzięki czemu produkcja
zmienia się w tych samych proporcjach. Jeśli wiec
zwiększymy ilość czynników produkcji o połowę, wówczas
i produkcja zwiększy się w takim samym stosunku.
Podobnie na produkcję oddziałuje zmniejszenie ilości
czynników produkcji.
Malejące efekty skali produkcji – wszystkie czynniki
produkcji zmieniają się proporcjonalnie, lecz produkcja
zmienia się mniej niż proporcjonalnie. Jeśli więc
zwiększymy ilość czynników produkcji o połowę, wówczas
produkcja zwiększy się o mniej niż połowę. Podobnie na
produkcję oddziałuje zmniejszenie ilości czynników
produkcji.
Rosnące efekty skali produkcji – wszystkie czynniki
produkcji zmieniają się proporcjonalnie, lecz produkcja
zmienia się więcej niż proporcjonalnie. Jeśli więc
zwiększymy ilość czynników produkcji o połowę, wówczas
produkcja zwiększy się o więcej niż połowę. Podobnie na
produkcję oddziałuje zmniejszenie ilości czynników
produkcji.
IZOKWANTY PRODUKCJI
Producent w trakcie procesu produkcyjnego może
stosować różne kombinacje czynników produkcji dające
mu taką samą wielkość produkcji. Okazuje się, że przy
różnych nakładach pracy i kapitału jest on w stanie
osiągać wiele identycznych wyników jeśli chodzi o wielkość
produkcji. Co więcej, każdy z tych procesów produkcji
będzie efektywny. Łącząc ze sobą wszystkie możliwe
efektywne kombinacje czynników dające taką samą
wielkość produkcji otrzymujemy izokwanty produkcji.
Przemieszczając się po izokwancie zmieniają się nakłady
czynników oraz proporcje między pracą i kapitałem.
Izokwant produkcji podobnie jak krzywych obojętności
konsumenta może być
bardzo wiele. Nachylenie
izokwanty wyrażone relacją ΔK/ΔL jest negatywne co
oznacza, że wzrost (spadek) kapitału oznacza zawsze
spadek (wzrost) nakładu
K
czynnika pracy. Stosunek,
N
zgodnie z którym można
izokwanta
zastąpić jeden czynnik
produkcji
produkcji
drugim
czynnikiem
tak,
aby
wielkość produkcji nie
ulegała zmianie nazywa się
Q1
marginalną
stopą
technicznej substytucji –
0
L
MSTS. Wynosi ona:
K
PM

 MSTS 
L
PM
L
K
LINIA JEDNAKOWEGO KOSZTU
Całkowity wydatek producenta na czynniki produkcji
stworzy równanie kosztów w postaci:
K
TC = wL + rK, gdzie
TC – całkowity wydatek na czynniki
produkcji
w – cena płacona za usługę jednostki
czynnika pracy
L – ilość zatrudnionych pracowników
r – cena usługi jednostki kapitału
K – ilość jednostek kapitału
TC/r
A
Linia jednakowego
kosztu
B
0
TC/w
L
Przedstawione równanie jest równaniem liniowym
podobnym w swojej koncepcji do linii ograniczenia
budżetowego konsumenta. Jest to linia jednakowego
kosztu. Linia ta może przybierać różne położenie, w
zależności od tego ile wynoszą środki producenta oraz
jakie są ceny jednostek pracy i kapitału. Wraz ze
zwiększaniem środków na czynniki produkcji linia
jednakowego kosztu przesuwa się równolegle w góre. Z
kolei zmniejszenie środków na czynniki produkcji
powoduje przesunięcie tej linii równolegle w dół, w stronę
początku układu współrzędnych. W przypadku wzrostu
ceny czynnika pracy, przy pozostałych czynnikach nie
zmienionych punkt B przesuwa się w lewo, a punkt A
pozostaje w tym samym miejscu. W przypadku wzrostu
ceny kapitału przy pozostałych czynnikach nie
zmienionych punkt A przesuwa się w dół, a punkt B
pozostaje w tym samym miejscu. Spadek ceny czynnika
pracy oznacza przesunięcie punktu B w prawo przy
niezmienionej pozycji punktu A, natomiast spadek ceny
kapitału przesuwa punkt A w górę przy stałej pozycji
punktu B.
OPTIMUM PRODUCENTA
Sytuacja
optimum
konsumenta
wymaga
połączenia
ze
sobą
TC/r
krzywych
jednakowego
Q
E
produktu (izokwant) oraz
Q
jednakowego
kosztu.
Q
0
L
Optymalna kombinacja
TC/w
czynników
produkcji
znajduje się w punkcie styczności linii jednakowego kosztu
z możliwie najwyżej położoną izokwantą produkcji, czyli w
punkcie zrównania się współczynników kierunkowych
(nachylenia) izokoszty z izokwantą. Jest to punkt, w
którym przedsiębiorstwo osiąga maksymalną wielkość
produkcji przy danym poziomie kosztów całkowitych.
Opisana procedura poszukiwania optymalnej metody
produkcji jest podobna do procedury poszukiwania
optymalnego koszyka konsumpcji. Jedyna różnica
sprowadza się do tego, że wtedy szukaliśmy tego koszyka
dóbr na prostej ograniczenia budżetowego, w czym
pomagały nam krzywe obojętności, a teraz jest w pewnym
sensie odwrotnie, gdyż optymalnej metody produkcji
szukamy na krzywej izokwanty produkcji a pomocne są
proste jednakowego kosztu.
K
3
2
1