Koszty rachunkowe są zapisywane w rachunkowości

Koszty rachunkowe są zapisywane w rachunkowości przedsiębiorstwa. Są to czynniki
wykorzystywane do produkcji (praca, kapitał, ziemia). Ich wielkość wynika z pomnożenia
ilości kupowanych zasobów przez ich cenę wyrażoną w pieniądzu. Tak więc, jeżeli jakiś
zasób produkcji nie jest bezpośrednio wyceniony w postaci ceny zakupu, nie jest on
traktowany jako koszt.
Koszty
rachunkowe
nazywane
są
często
kosztami
explicite,
natomiast
koszty
alternatywnego zastosowania zasobów (które nie są traktowane jako wydatki firmy)
określa się mianem kosztów implicite.
Koszty ekonomiczne to wartość wszystkich zasobów użytych do produkcji. Wartość tę
wyznacza koszt najlepszego, alternatywnego zastosowania zasobów (nakładów na
czynniki).
Koszty ekonomiczne to wszystkie koszty explicite i implicite, łącznie z zyskiem
normalnym niezbędnym do zatrzymania zasobów w danej działalności gospodarczej.
Rachunkowe i ekonomiczne ujęcie kosztów znajduje swoje odzwierciedlenie rozumieniu
zysku z działalności gospodarczej.
Zysk
rachunkowy
jest
różnicą
między
całkowitymi
przychodami
ze
sprzedaży
produktów lub usług i kosztami explicite (kosztami rachunkowymi).
Zysk ekonomiczny jest różnicą między całkowitymi przychodami a wszystkimi kosztami
(explicite i implicite) lub różnicą między przychodami i kosztami alternatywnymi
wszystkich nakładów.
Zysk rachunkowy = Przychody całkowite - koszty explicite
Zysk ekonomiczny = Przychody całkowite - (koszty explicite + koszty implicite)
Koszty rachunkowe w przedsiębiorstwie dzielimy ze względu na:
1. Istnienie przedsiębiorstwa: Co zmienia produkt?
Koszty proporcjonalne/ Koszty struktury
2. Współistnienie kosztów: Co można ująć księgowo bezpośrednio lub pojedynczo ?
Koszty bezpośrednie/ Koszty ogólne lub
Koszty pojedyncze/ Koszty wspólne
3. Uleganie wpływom: Co można zmienić w kosztach z punktu widzenia czasu i
hierarchii?
Koszty ulegające wpływom/ Koszty nie ulegające wpływom lub
Koszty zmienne/ Koszty stałe
W krótkim okresie czasu koszty produkcji dzielą się na koszty zmienne (koszty
zmieniające się wraz ze zmianami wielkości produkcji) oraz koszty stałe (koszty
niezależne od rozmiarów produkcji). W długim okresie czasu wszystkie koszty produkcji
są zmienne.
Koszty produkcji w krótkim okresie czasu
Koszty stałe
Koszty zmienne
- płace pracowników produkcyjnych
- płace pracowników administracji i
obsługi
- koszty surowców, materiałów,
- koszty zużywania się budynków, maszyn,
półproduktów
- koszty energii, wody
urządzeń
- koszty użytkowania ziemi, wynajmu
lokali
-
koszty kredytów, niektóre podatki
Koszt stały (fixed cost — FC) jest to koszt ponoszony przez przedsiębiorstwo niezależnie
od ilości produktu (przy danych cenach czynników produkcji jest on zależny od nakładów
stałych czynników produkcji. Jeżeli nawet przedsiębiorstwo w danym momencie nie
produkuje, to
ponosi takie koszty jak: czynsze, opłaty leasingowe, koszty ochrony i
konserwacji urządzeń, wynagrodzenie stałego personelu, oprocentowanie kredytu itd.).
Koszt zmienny (variable cost — VC) zmienia się wraz ze zmianą ilości produktu, a więc
wraz ze zmianą nakładu zmiennych czynników produkcji (obejmuje on wydatki na zakup
surowców, materiałów, energii oraz płace zatrudnionych pracowników, w zależności od
zmiany ilości produkcji firmy).
Koszt całkowity ( total cost –TC) obliczany jest jako suma iloczynów nakładów
czynników produkcji: ziemi, pracy i kapitału oraz ich cen. Składa się on z:
- kosztu stałego,
- kosztu zmiennego.
Funkcja kosztów jest relacją między kosztami produkcji i odpowiednią wielkością
produkcji.
Oznaczając przez Q wielkość produkcji oraz KC całkowity koszt produkcji, funkcję
kosztów zapiszemy następująco: KC = f(Q)
W zależności od okresu czasu rozróżniamy funkcję kosztów w krótkim i w długim okresie.
W krótkim okresie czasu pewne koszty produkcji są zmienne, inne zaś koszty są stałe.
Można wyróżnić pięć rodzajów kosztów w krótkim okresie czasu, które będą przedmiotem
szczegółowej analizy:
- koszty stałe całkowite (KSC),
- koszty zmienne całkowite (KZC),
- koszty całkowite (KC = KSC + KZC),
- koszty przeciętne (stałe, zmienne, całkowite),
- koszty marginalne.
Koszty produkcji
Wielkość
Koszt
produkcji stały
Koszt
Koszt
Koszt stały Koszt
Koszt
Koszt
zmienny
całkowity przeciętny
zmienny
całkowity
margi-
przeciętny
przeciętny
nalny
KSP
KZP
KCP
KM
całkowity całkowity
Q
KSC
KZC
KC
0
10
0
10
—
—
-
-
1
10
11
21
10
11
21
11
2
10
18
28
5
9
14
7
3
10
22
32
3,3
7,3
10,6
4
4
10
24
34
2,5
6
8,5
2
5
10
25
35
2,0
5
7
1
6
10
26
36
1,6
4,3
5,9
1
7
10
28
38
1,4
4
5,4
2
8
10
32
42
1,2
4
5,2
4
9
10
39
49
1,1
4,3
5,4
7
10
10
50
60
1,0
5
6
11
Koszty stałe całkowite (KSC) ponoszone są przez przedsiębiorstwo niezależnie od
wielkości produkcji. Jeżeli wszystkie koszty stałe wynoszą 10 jednostek pieniężnych
wówczas koszt stały całkowity pozostaje niezmienny, niezależnie od rozmiarów produkcji.
Koszt stały przeciętny (KSP), nazywany również kosztem stałym jednostkowym,
powstaje z podzielenia kosztu stałego całkowitego przez wielkość produkcji.
Koszt stały przeciętny zmniejsza się nieustannie wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji.
Oznacza to, że na każdy produkt przypada coraz mniejsza cząstka całkowitych kosztów
stałych.
Wprawdzie KSP spada w miarę wzrostu produkcji, to
jednak nie osiąga wielkości równej zero. Nawet przy bardzo dużej produkcji na każdy
wytworzony produkt przypada jakaś część (choćby bardzo mała) kosztów stałych.
Równocześnie wielkość produkcji nie może wzrastać w nieskończoność. Rozmiary
produkcji są ograniczone przez maksymalne wykorzystanie zdolności produkcyjnych, na
które pozwala dana technologia produkcji. Przekroczenie tego progu wymaga
rozszerzenia zastosowania danej technologii (np. wybudowania nowej hali i uruchomienia
drugiej, takiej samej linii produkcji) lub wprowadzenia do produkcji nowej technologii. W
konsekwencji pojawiają się „nowe" koszty stałe, itd.
Koszt zmienny całkowity (KZC) rośnie w miarę zwiększania rozmiarów produkcji, przy
czym tempo wzrostu kosztów jest nierównomierne. Początkowo koszt zmienny całkowity
rośnie wolniej (przyrosty kosztu są malejące), następnie zaś, po przekroczeniu pewnego
poziomu produkcji, zaczyna wzrastać szybciej (przyrosty kosztu są rosnące). Koszty
zmienne związane są z wykorzystaniem w procesie produkcji czynników zmiennych,
których ilości wzrastają lub zmniejszają się w zależności od zmian rozmiarów produkcji.
Koszt zmienny całkowity (KZC) rośnie w miarę zwiększania rozmiarów produkcji, przy
czym tempo wzrostu kosztów jest nierównomierne. Początkowo koszt zmienny całkowity
rośnie wolniej (przyrosty kosztu są malejące), następnie zaś, po przekroczeniu pewnego
poziomu produkcji, zaczyna wzrastać szybciej (przyrosty kosztu są rosnące).
Koszt zmienny przeciętny (KZP) otrzymujemy dzieląc koszt zmienny całkowity przez
wielkość produkcji. Zmniejsza się on wraz ze wzrostem produkcji a następnie, po
przekroczeniu przez produkcję pewnej wielkości, zaczyna rosnąć.
Koszt całkowity produkcji (KC) jest sumą kosztów stałych całkowitych i kosztów
zmiennych całkowitych:
KC = KSC + KZC
Krzywa kosztów całkowitych rozpoczyna się zawsze w punkcie krzywej kosztu stałego
całkowitego, w którym Q = 0. Następnie krzywa kosztu całkowitego rośnie w identyczny
sposób jak krzywa kosztu zmiennego całkowitego (KZC)
Koszt całkowity przeciętny (KCP) jest kosztem całkowitym przypadającym na
jednostkę produktu. Krzywa KCP kształtuje się podobnie jak krzywa kosztu zmiennego
przeciętnego, przy czym w stosunku do tej ostatniej jest przesunięta w górę.
Koszt marginalny jest ważną kategorią ekonomiczną dla producenta pozwalającą ocenić
rentowność decyzji dotyczącej powiększenia produkcji o kolejną, dodatkową jednostkę.
Koszt marginalny (KM) definiujemy jako zmianę kosztu całkowitego (KC) wynikającą ze
zmiany wielkości produkcji o dodatkową jednostkę (Q). KM = KC/Q
Ponieważ koszt stały całkowity (KSC) nie zmienia się w miarę zmian wielkości produkcji
(Q), stąd zmiany kosztu całkowitego (KC) są równe zmianom kosztu zmiennego
całkowitego (KZC). W konsekwencji koszt marginalny możemy traktować jako zmianę
kosztu zmiennego wynikającą z jednostkowej zmiany produkcji. Dlatego koszt stały nie
wpływa na wyznaczenie kosztu marginalnego. Jeśli nie posiadamy informacji o koszcie
całkowitym, wówczas koszt marginalny można obliczyć na podstawie danych o koszcie
zmiennym całkowitym. Produkt przeciętny czynnika zmiennego (pracy) początkowo
rośnie a później spada. Dlatego właśnie koszt zmienny przeciętny najpierw spada a
następnie wzrasta.
Przy danej cenie czynnika pracy rosnącemu produktowi marginalnemu odpowiada
spadający koszt marginalny. W momencie, kiedy PM zaczyna spadać, KM zaczyna rosnąć.
Momentem tym jest punkt przegięcia na krzywej produktu całkowitego.
Koszt marginalny jest relacją przyrostu kosztu całkowitego do przyrostu produkcji i
wynosi:
KM = KC/Q = KZC/Q lub inaczej,
KM = wL/Q = w (L/Q)
Ponieważ Q/L to produkt marginalny pracy - PM, stąd: KM = w (1/ PM)
Zależności między kształtowaniem się kosztów przeciętnych i marginalnych w krótkim
okresie czasu można przedstawić na jednym wykresie.
Krzywa kosztu stałego przeciętnego (KSP) nieustannie spada, natomiast krzywa KM
przecina krzywe KZP i KCP w punktach, w których te ostatnie osiągają minimum (punkty
A i B). Dla jakiejkolwiek wielkości produkcji Q wysokość krzywej KCP jest sumą pionową
krzywych KSP i KZP.
W krótkim okresie czasu produkcja odbywa się w ramach danych wielkości zakładu
produkcyjnego i technologii. Dlatego część kosztów produkcji jest stała. W długim okresie
czasu powstają możliwości powiększania produkcji, wymaga to zwiększania nakładów na
wszystkie czynniki produkcji. Dlatego w długim okresie czasu wszystkie rodzaje kosztów
ulegają zmianom.
Długi okres czasu nazywany jest także horyzontem planowania. Przed producentem staje
problem wyboru najkorzystniejszych rozmiarów przedsiębiorstwa, czyli zaplanowania
powiększenia wielkości przedsiębiorstwa biorąc pod uwagę kształtowanie się kosztów
produkcji.
Z dotychczasowej analizy kosztów wynika, że w ramach danego aparatu wytwórczego
krzywa kosztów przeciętnych przybiera charakterystyczną postać litery U. Producent
racjonalny powinien zwiększać nakład kapitału i zmieniać aparat wytwórczy w momencie,
w którym krzywa kosztów przeciętnych zaczyna wzrastać - czyli w punkcie minimum
kosztów. Gdyby producent zmieniał kombinację czynników wytwórczych zawsze kiedy
dotychczasowa krzywa kosztów przeciętnych osiąga swoje minimum, wówczas krzywa
kosztów przeciętnych w długim okresie byłaby płaska. Tak jednak nie jest, bowiem w
długim okresie czasu mamy do czynienia ze zjawiskiem korzyści skali produkcji, czyli
efektów związanych z rozmiarami przedsiębiorstwa.
Koszt utraconych korzyści, zwany kosztem alternatywnym (opportunity cost). Jeżeli
podmiot gospodarczy wybiera spośród więcej niż dwóch możliwości, to kosztem
alternatywnym nazywamy wartość najlepszej z możliwych korzyści, utraconej w wyniku
określonego wyboru.
Koszt alternatywny zmiany zastosowania czynników produkcji
Znakiem minus oznaczono wielkość utraconej korzyści, czyli koszt alternatywny, a
znakiem plus wielkość osiąganej korzyści. W celu uzyskania dodatkowych ilości jednego
dobra trzeba poświęcać kolejno coraz większe ilości drugiego dobra.
Krzywa możliwości produkcyjnych umożliwia także wyjaśnienie społecznych wyborów,
polegających na alokacji czynników produkcji w skali gospodarki kraju, a więc określaniu
społecznej granicy możliwości produkcyjnych. Przez społeczną granicę możliwości
produkcyjnych rozumie się zbiór różnych kombinacji dwóch dóbr, które społeczeństwo
jest zdolne wytworzyć w danym czasie, wykorzystując do tego w całości i w jak najlepszy
sposób posiadane zasoby (np. dobra konsumpcyjne — dobra inwestycyjne).
Znajdowanie się gospodarki na społecznej granicy możliwości produkcyjnych oznacza
optymalne wykorzystanie czynników produkcji. Optymalność oznacza potocznie, że został
dokonany wybór najlepszy z możliwych.
Zysk przedsiębiorstwa jest związany bezpośrednio z kosztami.
Na wykresie ujęto oddzielnie koszty struktury, które są jednocześnie wydatkami
pieniężnymi. Pozwala to ustalić finansowy próg rentowności (PR I).
PR II – drugi próg rentowności uwzględnia amortyzację, utrzymuje substancję
przedsiębiorstwa, ponieważ umożliwia inwestycje odtworzeniowe.
Trzeci próg finansowy PR III to próg rentowności zdolności finansowej, ponieważ zysk
jest konieczny do finansowania rozwoju.