Dlaczego oświecenie? Przemiany światopoglądowe epoki

Dlaczego oświecenie? Przemiany światopoglądowe epoki
1. Cele lekcji
a) Wiadomości
Uczeń:

zna ramy czasowe epoki,

podaje definicje pojęć poznanych na lekcji,

wymienia wydarzenia kulturowe epoki oświecenia,

zna głównych polskich działaczy oświeceniowych i ich zasługi,

wymienia główne kierunki filozoficzne epoki.
b) Umiejętności
Uczeń potrafi:

wskazywać cechy epoki oświecenia,

uzasadnić słuszność terminu „oświecenie”,

sporządzić notatkę z wykładu.
2. Metoda i forma pracy
Wykład, samodzielna praca uczniów, redagowanie notatki.
3. Środki dydaktyczne
1. Podręcznik do kształcenia literackiego.
2. Materiały przygotowane przez nauczyciela.
4. Przebieg lekcji
a) Faza przygotowawcza
Nauczyciel wprowadza uczniów w temat zajęć, inicjując rozmowę. Pyta, co oznacza słowo
oświecenie, z czym im się kojarzy, kogo nazwaliby człowiekiem oświeconym.
b) Faza realizacyjna
Następnie w formie wykładu przedstawia najważniejsze wiadomości na temat epoki.
Zadaniem uczniów jest uważnie słuchać i wynotować najistotniejsze informacje. W
wykładzie powinny się znaleźć następujące wiadomości:
1. Ramy epoki: w Europie od 1680 do końca XVIII w., w Polsce, lata 40. XVIII w –
pierwsze dwudziestolecie wieku XIX.
2. Definicja: Oświecenie jest epoką, w której dominuje kult rozumu, w której nastąpiło
uwolnienie człowieka spod dominacji autorytetów teologicznych, w której nastąpił
awans społeczny i kulturalny.
3. Najważniejsze zjawiska epoki:
A. pojawili się wolnomyśliciele głoszący:
ateizm – pogląd odrzucający ideę Boga, czyli siły wyższej, która stworzyła świat i nim
rządzi.
[Mrowcewicz K., Przeszłość to dziś. Literatura, język, kultura, Wydawnictwo STENTOR,
Warszawa 2003, s. 169]
deizm – uznaje istnienie Stwórcy, czego świadectwem jest istnienie świata. Deiści
wychodzili jednak z założenia, iż Bóg, po stworzeniu świata, nie ingeruje już w jego
funkcjonowanie.
[Mrowcewicz K., Przeszłość to dziś. Literatura, język, kultura, Wydawnictwo STENTOR,
Warszawa 2003, s. 169]
libertynizm – za libertynów uważano wolnomyślicieli, głównie ateistów, którzy nie
wierzyli w żadne kodeksy moralne, a w życiu kierowali się epikurejską filozofią dążenia
do rozkoszy i unikania wszelkich przykrości. Do najsłynniejszych libertynów epoki
należeli Casanova i markiz de Sade.
[Mrowcewicz K., Przeszłość to dziś. Literatura, język, kultura, Wydawnictwo STENTOR,
Warszawa 2003, s. 169]
B. nowa filozofia (Locke, Diderot)
racjonalizm – poznanie świata następuje dzięki rozumowi.
empiryzm – głosił, że wiedza pochodzi z doświadczenia, z czucia zmysłów, choć
oczywiście musi zostać poparta przez rozum. Gwarantem poznania istoty świata jest
matematyka.
C. nowy porządek społeczny – powoli domagano się odrzucenia feudalizmu na rzecz
równości wszystkich obywateli.
D. W sztukach króluje klasycyzm – dąży do jasności i harmonii, do prostoty stylu
i przejrzystości myśli.
4. Charakterystyka polskiego oświecenia:
A. Rola króla Stanisława Augusta Poniatowskiego (1732-1798)
 władca światły, hojny mecenas sztuk i nauk
 drogę do reformy politycznej i społecznej widział w powszechnym oświeceniu
umysłów oraz w walce z przestarzałym modelem kultury szlacheckiej
 uchwalił Konstytucję 3 maja
B. Rozwój czasopism i publicystyki (tu prym wiodły takie formy, jak esej, felieton,
artykuł, reportaż, list do redakcji)
 najsłynniejsze czasopisma: „Monitor” (na jego łamach przeprowadzono krytykę
sarmatyzmu, głoszono nową racjonalną filozofię, postawę otwartości i tolerancji,
popierano moralność pozbawioną religijnych motywacji); „Zabawy przyjemne
i pożyteczne” (odzwierciedlały literackie gusta króla i skupionego wokół niego kręgu
ludzi, zaś program pisma zakładał naukę poprzez zabawę. Na jego łamach drukowano
głównie utwory oparte na wzorach antycznych i oświeceniowej poezji europejskiej).
 wielki rozkwit publicystyki nastąpił podczas obrad Sejmu Czteroletniego
C. Reforma szkolnictwa
 utworzenie Collegium Nobilium (1740) – pierwszej nowoczesnej szkoły polskiej,
której założycielem był ksiądz-pijar Stanisław Konarski. W systemie edukacji nacisk
kładziono na nauki przyrodnicze, prawne, ekonomię, geografię, historię i języki
nowożytne. Wprowadzono także nowe metody nauczania, oparte na logicznym myśleniu
i łączeniu teorii z praktyką.
[Mrowcewicz K., Przeszłość to dziś. Literatura, język, kultura, Wydawnictwo STENTOR,
Warszawa 2003, s. 179]
 powstanie Szkoły Rycerskiej w Warszawie (1765)
 powołanie Komisji Edukacji Narodowej (1773) – wprowadzono język polski do
szkół (wszystkie przedmioty miały być nauczane w języku ojczystym), lekcje polskiego,
historii, moralności, prawa, fizyki i geometrii. Instytucja wspierała reformy szkolnictwa,
powołała Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, popierała wydawanie podręczników w
ojczystym języku.
D. Rozwój teatru – ludzie oświecenia teatr traktowali jako miejsce, gdzie propaguje się
nowe postawy i nowy model społeczeństwa, jako swoistą „świecką kazalnicę”. Z
inicjatywy króla powstała scena narodowa, dostępna dla wszystkich. Najpopularniejszym
gatunkiem teatralnym była komedia, dobrze odpowiadająca dydaktycznym celom epoki.
Za najbardziej zasłużonego dla oświeceniowego teatru należy uznać Wojciecha
Bogusławskiego – pisarza, aktora i organizatora życia teatralnego na przełomie XVIII i
XIX w., wieloletniego dyrektora Teatru Narodowego, który wprowadził na scenę
największe utwory europejskie i polskie.
[Mrowcewicz K., Przeszłość to dziś. Literatura, język, kultura, Wydawnictwo STENTOR,
Warszawa 2003, s. 180]
E. Najwięksi twórcy oświeceniowi: Ignacy Krasicki, Franciszek Zabłocki, Stanisław
Staszic, Julian Ursyn Niemcewicz, Jan Potocki, Hugo Kołłątaj (można krótko
scharakteryzować twórczość każdego z nich, o ile czas na to pozwoli).
c) Faza podsumowująca
Uczniowie porządkują notatki. Na zakończenie nauczyciel prosi o głośne odczytanie kilku.
Dokonuje oceny na forum klasy. Zwraca uwagę na wartość merytoryczną oraz formę notatki.
5. Bibliografia
1. Klimowicz M., Literatura Oświecenia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
1995.
2. Mrowcewicz K., Przeszłość to dziś. Literatura, język, kultura, Wydawnictwo
STENTOR, Warszawa 2003.
6. Załączniki
Zadanie domowe
Przeczytaj utwór Adama Naruszewicza pt. Balon. Podaj definicję ody (skorzystaj ze Słownika
terminów literackich), spróbuj wskazać jej cechy w przeczytanym utworze.
7. Czas trwania lekcji
45 minut
8. Uwagi do scenariusza
brak