Wykład 1_Znaczenie debaty

Socjologia instytucji społecznych
mgr Dorota Janiszewska
Wykład 1:
Znaczenie debaty
10.10.2016
Lektura obowiązkowa:
A. Schopenhauer „Erystyka czyli sztuka prowadzenia sporów” (kilka wydań)
Lektura uzupełniająca:
M. Kochan „Pojedynek na słowa. Techniki erystyczne w publicznych sporach”, Warszawa 2007
Motyw w kulturze:
Film „Dwunastu gniewnych ludzi”, USA 1957
Struktura wykładu 1 „Znaczenie debaty”:
CZĘŚĆ 1:
Wykład – „Historyczne techniki erystyczne w perspektywie współczesnej”
CZĘŚĆ 2:
Konwersatorium – dyskusja z Państwa udziałem:
Czy w dyskusji wszystkie chwyty są dozwolone?
Czy warto rozmawiać o polityce? Gdzie? Jak? Kiedy? Z kim?
Pojęcia:
DIALEKTYKA
sztuka
rozmawiania/dyskutowania
gdy zachodzi sprzeczność
poglądów rozmówców;
- polegała na dochodzeniu do
prawdy (Platon) lub
wyprowadzaniu wniosków
prawdopodobnych
potwierdzających tezę
(Arystoteles);
- dziś: umiejętność skutecznej
argumentacji i refutacji podczas
wypowiedzi;
- zajmuje się treścią twierdzeń
(logika – formą)
RETORYKA
sztuka wypowiadania się
celem:
przekonanie
rozmówcy
ERYSTYKA
sztuka prowadzenia sporów
celem:
wygranie dyskusji
Pochodzenie nazwy erystyka:
ERIS
grecka bogini niezgody,
uosobienie kłótni,
waśni, sporu
Obraz: www.openclipart.com
Początki erystyki:
Protagoras
z Abdery
• nie istnieje obiektywny obraz świata, niech więc będzie
przekonujący;
• centrum zainteresowań: człowiek i jego rozum oraz
duchowe wytwory (prekursorzy humanistyki)
„Człowiek miarą wszechrzeczy”;
• stosowali sztuczki słowne (sofizmaty);
• dziś negatywne znaczenie „sofisty”.
Obraz: www.flickr.com
Sofiści (V w. p.n.e.) – wędrowni filozofowie
i wychowawcy greccy przygotowujący swych
uczniów do życia publicznego przez nauczanie
filozofii, polityki, etyki i retoryki.
Nowożytna erystyka:
Obraz: www.flickr.com
Arthur Schopenhauer
(1788-1860)
DIALEKTYKA ERYSTYCZNA
=
sztuka wygrywania sporów
przez forsowanie swoich
twierdzeń jako
prawdziwych
(bez względu na prawdę
obiektywną)
Dzieło
„Erystyka, czyli sztuka
wygrywania sporów”
(ok. 1830 r.)
to 38 sposobów na
zwycięstwo w dyskusji
Część chwytów
Schopenhauera
z powodzeniem stosowana
w XXI w.
1) Większe audytoria
(np. w USA kilkadziesiąt mln ludzi)
2) Krótszy czas trwania dyskusji
(dziś max. 1h, kiedyś kilka godzin)
3) Więcej zależy od tych debat
(kariera, wynik wyborów, sukces w biznesie)
4) Pośrednictwo środków technicznych
(szczególnie TV):
wymaga wiedzy o ich wpływie na reakcje odbiorców
Obraz: www.flickr.com
Zmiany w zwyczajach dyskutowania:
Cele erystyki współczesnej:
CEL GŁÓWNY: pozyskanie publiczności
• zrobienie korzystnego wrażenia
• wywarcie wpływu na odbiorców
z tego wynikają kolejne cele:
1) pokonanie, a nie przekonanie rozmówcy
2) możliwość prezentacji własnych poglądów
3) chęć zdobycia czasu antenowego w mediach
Obraz: www.flickr.com
1) przemyślenia powodów uczestniczenia
i przygotowanie strategicznego planu:
• ustalenia przesłania (MESSAGE),
które chce się lansować
(interpretacja wydarzenia i stanowisko)
2) skuteczności w realizacji ww. działań
3) ustalenia tematu sporu
• agenda setting = ustalona hierarchia ważności wydarzeń w mediach
Obraz: www.pixabay.com
Sukces we współczesnych dyskusjach
zależy od:
Po co dziś erystyka?
ZASADA:
Merytoryczna i kompetentna odpowiedź, ale nieobudowana
technikami erystycznymi może się nie przebić do odbiorcy.
ALE:
Równie nieskuteczna może być odpowiedź, która składa się
tylko z erystycznych sztuczek i braku merytorycznej treści.
1) Polemika z zarzutem:
odbicie lub stępienie jego ostrza
za pomocą technik erystycznych
2) Konkretna merytoryczna odpowiedź na zarzut
3) Przejście do lansowania własnych poglądów:
powtórzenie zaplanowanego przekazu w nawiązaniu do
tematu pytania
Obraz: www.pixabay.com
Elementy skutecznej odpowiedzi:
Rodzaje erystyki
NIEWERBALNA
80% wrażenia
• wygląd
• zachowanie
• przestrzeń i obiekty
WERBALNA
20% wrażenia
ZASADA
80:20
Najczęściej stosowane techniki erystyczne:
1) Odnoszące się (przynajmniej pośrednio) do tematu [AD REM];
2) Działające bezpośrednio na widownię [AD AUDITORES];
3) Działające (przede wszystkim) na rozmówcę [AD HOMINEM].
1) Techniki odnoszące się do tematu [AD REM]:
1) Rozmydlenie/UOGÓLNIENIE
=
b)
uogólnienie słów przeciwnika tak, by zmienił się ich sens
(zmiana dyskutowanego zarzutu, przeniesienie go na inną
płaszczyznę)
a) rozmydlenie defensywne – osłabienie mocy zarzutu
[komendant policji]
rozmydlenie ofensywne – wzmacnia się zarzut [likwidacja zakładu]
Jak się bronić?
1) Techniki odnoszące się do tematu [AD REM]:
2) Szukanie dziury w całym [ad hominem lub ex concessis]
=
wyszukiwanie pozornej (lub rzeczywistej) sprzeczności w poglądach lub
działaniach przeciwnika
i wytknięcie tego rozmówcy jako dowód niesłuszności jego poglądów
(wynika z założenia, że wszystko w postawie człowieka powinno być ze sobą spójne)
Przykłady:
a) Otaczanie się zagranicznymi dobrami przez polityka, który ciągle deklaruje, że wspiera polski rozwój
gospodarczy.
b) Zasugerowanie rozmówcy działań, które powinny wynikać z jego postawy
(„Jesteś za samobójstwem? To sam się powieś!”)
Jak się bronić?
1) Techniki odnoszące się do tematu [AD REM]:
3) SUBTELNE ROZRÓŻNIENIA
=
wskazanie subtelnej różnicy, która oddziela to, co może być
krytykowane od słusznych poglądów czy zachowań;
albo
przez uściślenie własnego stanowiska pozwala wycofać się z
poglądów, których niesłuszność ktoś wykazał
(inaczej: taktyczne przegrupowanie)
Cel: osłabienie mocy zarzutu
Jak się bronić?
1) Techniki odnoszące się do tematu [AD REM]:
4) NIEISTOTNE UŚCIŚLENIE
=
odwrócenie uwagi odbiorców od niewygodnej kwestii przez skupienie
się na jakimś marginalnym detalu, niemającym znaczenia dla istoty
sprawy
(wskazanie nieścisłości rozmówcy w kwestii pobocznej ma tworzyć wrażenie, że cały
zarzut jest chybiony)
Jak się bronić?
1) Techniki odnoszące się do tematu [AD REM]:
5) ZMIANA TEMATU [mutatio controversiae]
=
kiedy jeden z dyskutantów nie chce o czymś mówić, zaczyna mówić o
czymś innym
Jak się bronić?
1) Techniki odnoszące się do tematu [AD REM]:
6) BELKA W OKU
=
raptowny atak i wytknięcie rozmówcy jego błędów i przywar, których
istnienie ma unieważniać zauważone właśnie błędy lub przywary
mówiącego
Jak się bronić?
1) Techniki odnoszące się do tematu [AD REM]:
7) TO JUŻ BYŁO
=
odrzucenie argumentów przeciwnika pod pretekstem, że podobnych
argumentów używano już w przeszłości
Jak się bronić?
1) Techniki odnoszące się do tematu [AD REM]:
8) FABRYKOWANIE KONSEKWENCJI
=
przejście z tematu rozmowy na możliwe skutki przyjęcia takiego, a nie
innego rozwiązania (zwłaszcza te, które bezpośrednio dotkną odbiorców)
a) scenariusz czarny
b) scenariusz różowy
Jak się bronić?
1) Techniki odnoszące się do tematu [AD REM]:
9) TEZA LUB ANTYTEZA
=
sprowadzenie omawianego zjawiska do wyboru jednej z dwóch
odpowiedzi, które obie są dla rozmówcy niewygodne i stawiają go w
złym świetle
Jak się bronić?
1) Techniki odnoszące się do tematu [AD REM]:
10) PRZYKŁAD PRZECIWIEŃSTWA [exemplum in contrarium]
=
obalanie tezy przez podanie jednostkowego przykładu, który jej przeczy
Jak się bronić?
1) Techniki odnoszące się do tematu [AD REM]:
11) ODWRÓCENIE ARGUMENTU [retorsio argumenti]
=
wykorzystanie argumentu czy uzasadnienia podanego przez rozmówcę
do uzasadnienia przeciwnego stanowiska
Jak się bronić?
2) Techniki działające bezpośrednio na widownię
[AD AUDITORES]:
1) DO KAMERY
=
zwrócenie się wprost do widzów/słuchaczy, by pozyskać ich dla własnej opinii
(naruszenie niewidzialnej granicy między dyskutantami a publicznością)
a) technika „miękka”
b) technika „twarda”
Jak się bronić?
2) Techniki działające bezpośrednio na widownię
[AD AUDITORES]:
2) AUTORYTET [ad verecundiam]
=
zastępowanie uzasadnienia powołaniem się na autorytet, który ma
potwierdzić słuszność danej opinii
Jak się bronić?
2) Techniki działające bezpośrednio na widownię
[AD AUDITORES]:
3) IRONICZNA NIEKOMPETENCJA
=
pozorne przyznanie się do niekompetencji, które służy dyskredytacji
rozmówcy i jego wywodu
(coś jest „za mądre” znaczy „zupełny bełkot”)
• wykorzystywana przez kogoś, kogo publiczność uznaje za większego fachowca
(podkreślenie swojego autorytetu w złośliwy sposób)
Jak się bronić?
2) Techniki działające bezpośrednio na widownię
[AD AUDITORES]:
4) PRZYKLEJANIE ETYKIETEK [nienawistna kategoria pojęć]
=
zaliczenie poglądów lub zachowania rozmówcy do kategorii, która będzie
się odbiorcy źle kojarzyła i spowoduje odrzucenie poglądów rozmówcy
Jak się bronić?
2) Techniki działające bezpośrednio na widownię
[AD AUDITORES]:
5) SŁUSZNE W TEORII, NIESŁUSZNE W PRAKTYCE
=
pozorne przyznanie racji rozmówcy z jednoczesnym całkowitym
odrzuceniem jego poglądów
(zgoda co do teorii, praktyka jednak każe odrzucić opinię)
Jak się bronić?
2) Techniki działające bezpośrednio na widownię
[AD AUDITORES]:
6) ZA POMOCĄ MOTYWÓW NA WOLĘ
=
wytknięcie rozmówcy, że głosi coś, co przyniesie szkodę jemu albo
odbiorcom
Jak się bronić?
2) Techniki działające bezpośrednio na widownię
[AD AUDITORES]:
7) POTOK BEZSENSOWNYCH SŁÓW
=
polega na mówieniu czegoś, co nie ma żadnego sensu, ale udaje
wypowiedź sensowną
• służy ogłuszeniu rozmówcy i odbiorców
Jak się bronić?
3) Techniki działające na rozmówcę
[AD HOMINEM]:
1) WYPROWADZANIE Z RÓWNOWAGI
=
celem jest doprowadzenie rozmówcy do utraty panowania nad sobą, co
w oczach publiczności będzie kompromitujące
• osoba zdenerwowana słabiej broni swojego zdania i gorzej prezentuje się na wizji
Jak się bronić?
3) Techniki działające na rozmówcę
[AD HOMINEM]:
2) TAKTYKA ZAPYTAŃ
=
ten kto zadaje pytania (egzaminator) jest silniejszy i ważniejszy niż
odpytywany
Jak się bronić?
3) Techniki działające na rozmówcę
[AD HOMINEM]:
3) AD PERSONAM
=
zaatakowanie słowne rozmówcy służy uniknięciu dyskusji z jego
poglądami
• technika kompromituje tego, kto ją używa
(dowód na brak kultury i słabość argumentacji)
Jak się bronić?
Bibliografia:
M. Kochan, Pojedynek na słowa. Techniki erystyczne w publicznych sporach, Znak,
Kraków 2005.
A. Schopenhauer, Erystyka czyli sztuka prowadzenia sporów, Wydawnictwo Literackie,
Kraków 1973.
J. Skulska, Zastosowanie erystyki i retoryki w nowoczesnym zarządzaniu – jak mówić,
aby nas słuchano, „Nowoczesne systemy zarządzania”, Zeszyt nr 2, Wydawnictwo WAT,
Warszawa 2007.