Metodologia bada* empirycznych
advertisement
Metodologia badań empirycznych Nauka a wiedza - Błędy badawcze, Język zmiennych - Dialektyka badań społecznych, Paradygmaty, teoria i badania społeczne Działalność badawcza człowieka • Praktycznie wszyscy ludzie wykazują potrzebę przewidywania swojego przyszłego położenia. Dzieje się to w ramach rozumowań przyczynowo-skutkowych i probabilistycznych, • Po pierwsze - Łączenie zmiennych na zasadzie jedno zdarzenie warunkuje powstanie drugiego, • Po drugie – uczymy się że takie przyczynowo-skutkowe modele mają charakter probabilistyczny – skutki pojawiają się częściej, gdy wystąpią przyczyny, a rzadziej gdy tych przyczyn zabraknie, • Ludzkie poszukiwania mają na celu udzielenie odpowiedzi na pytanie co, jak i dlaczego? • Dążymy do tego obserwując i starając się zrozumieć. Chodzi o wyjaśnienie wydarzeń i możliwość ich przewidywania. Nauka a wiedza - Błędy badawcze • Należy odróżniać przewidywanie od rozumienia, • Gdy rozumiemy coś dzięki bezpośredniemu doświadczeniu, to dlatego, że czynimy obserwacje i szukamy prawidłowości w tym co obserwujemy, • Jednakże większość naszej podstawowej wiedzy bierze się ze swoistej umowy, a nie z indywidualnego doświadczenia (wiedza uzgodniona), • Źródła wiedzy uzgodnionej to: tradycja i autorytet Nauka a wiedza - Błędy badawcze • TRADYCJA – prawdy które wszyscy wiedzą, wiedza jest kumulatywna, odziedziczony zbiór informacji i wyjaśnień jest trampoliną dla dalszego rozwoju. • Tradycja może być przeszkodą dla ludzkich poszukiwań, • Zmiana tradycyjnego postrzegania problemu może być ryzykowna, może być piętnowa, czasem surowo oceniana, tak naprawdę bliżej prawdy jest stanowisko, że ogół badaczy rzadko poszukuje innowacji. • AUTORYTET – zmiana jest wynikiem pozycji i statusu odkrywcy. Rola ekspertów i procesów związanych ze specjalizacją. Problem to wypowiedzi autorytetów na tematy nienależące do ich specjalizacji. Błędy w badaniach • Tradycja i autorytet to punkt wyjścia dla naszych własnych badań. • UWAGA! Czasami te czynniki mogą jednak sprawić, że zaczniemy w złym miejscu lub wyznaczą błędny kierunek naszych badań. • Oprócz zagrożeń związanych z tradycją i autorytetem na co dzień popełniamy także cały szereg innych, dość powszechnych błędów. • Podstawowe problemy to: • 1) błędne obserwacje, 2) nieuprawnione uogólnienia, 3) wybiórcza obserwacja, 4) nielogiczne rozumowania. • Zadaniem nauki jest stworzenie, a raczej nieustanne poszukiwanie zabezpieczeń przed błędami. Błędy w badaniach • BŁĘDNE OBSERWACJE – często odtwarzamy rzeczywistość na podstawie przypadkowo poczynionych obserwacji, tak jak pamiętamy pewne zdarzenia. W praktyce często nie zgadzamy się miedzy sobą co do rzeczywistego przebiegu zdarzeń. • W przeciwieństwie do okazjonalnej działalności badawczej człowieka, obserwacja naukowa jest działaniem świadomym, opartym na całym szeregu kryteriów pomiaru i zasadach obserwacji. Eliminuje to zniekształcenia w procesie obserwacji, czyni wynik dużo bardziej precyzyjnym. • Badacz świadomie stosujący metody i techniki badań naukowych jest przygotowany do obserwacji. Jest świadomy, prowadzi obserwacje w sposób staranny i przemyślany. Systematyzuje proces gromadzenia informacji Błędy w badaniach • NIEUPRAWNIONE UOGÓLNIENIA – kilka podobnych sytuacji to dowód na istnienie ogólnego wzorca. • Czasem pochopnie wyciągamy daleko idące wnioski w oparciu o kilka obserwacji. Czasem liczba obserwacji jest bardzo mała, a czasem uogólnienie idzie bardzo daleko, niejako odrywając się od zdarzeń, które w mikro skali tłumaczą pewne prawidłowości, jednakże w przestrzeni procesów społecznych są mało istotne. • Naukowcy w celu wyeliminowania tego błędu prowadzą odpowiednio szerokie obserwacje – duże i reprezentatywne próby, względnie uruchamiają proces replikacji badań Błędy w badaniach • WYBIÓRCZA OBSERWACJA – koncentracja na tych wydarzeniach i sytuacjach, które pasują do naszego wzorca, świadoma lub czasami podświadoma postawa ignorowania tych które do wzorca nie pasują. • Badacz formułuje wniosek, że istnieje określona prawidłowość, następnie opracowuje ogólne wyjaśnienie przyczynowe, a w dalszych ustaleniach pomija sytuacje nietypowe, • Przeciwdziałanie: odpowiednio duże i reprezentatywne próby, szukanie tzw. przypadków nietypowych i ich analiza, rzetelne przedstawianie założeń metodologicznych, ujawnianie wzorców analizy oraz narzędzi badawczych. Błędy w badaniach • NIELOGICZNE ROZUMOWANIA – każdemu z nas zdarza się czasami myśleć zawstydzająco nielogicznie (błąd hazardzisty – dobra lub zła passa przepowiada swoje przeciwieństwo). • Wyjątek potwierdzający regułę – sformułowanie kompletnie pozbawione sensu. Wyjątek może pozwolić nam zwrócić uwagę na jakąś regułę, czy na to co wydaje się regułą. Niestety w żadnym systemie logicznym nie może on potwierdzać reguły, skoro w istocie jej zaprzecza. • Naukowcy zatem muszą świadomie stosować systemy logiczne i to w sposób jednoznaczny . Logiczna analiza to podstawa rozumowania, która powinna być równie staranna co rzetelność w obserwacji. • Ponadto publiczny charakter nauki oznacza, że stała aktywność innych uczonych będzie poddawała weryfikacji poczynione przez nas ustalenia. Zawsze znajdą się badacze, którzy mogą zakwestionować błędne rozumowania. Natura rzeczywistości • Codzienność to tzw. naiwny realizm (zderzenie z pięścią) – otaczający świat realnie istnieje, jest to powszechne przekonanie. W życiu codziennym jest to wystarczające. • W perspektywie nauki sytuacja się komplikuje. Przyjąć możemy, że natura rzeczywistości jest prawdopodobnie bardziej złożona – tzw. filozoficzne tło rzeczywistości. • Walt Anderson (1990) – trzy ujęcia rzeczywistości, spojrzenia, perspektywy dla postrzegania otaczającego nas świata i procesów w nim zachodzących: • PREMODERNISTYCZNE, • MODERNISTYCZNE, • POSTMODERNISTYCZNE. Ujęcie premodernistyczne • Spojrzenie najbardziej stare i tradycyjne. Założenie, że widzimy rzeczy i zjawiska takie jakie są one w rzeczywistości. Czyli postrzegamy realne ontologiczne byty i zjawiska. • W toku ewolucji zauważyliśmy, że nie zawsze podzielamy poglądy i spostrzeżenia innych ludzi. • Naszą pewność postrzegania zachwiały: świadomość różnorodności, zwiększenie mobliności, gromadzenie doświadczenia oraz jego krytyczna weryfikacja, a przede wszystkim wymian myśli między różnymi społecznościami. • Odkrycie rzeczywistości, w której inni oceniali, czy widzieli pewne zjawiska zupełnie inaczej niż my. (zatem ci inni są zupełnie głupi!!! – brak akceptacji dla różnorodności) Ujęcie modernistyczne • Różnorodność jest uprawniona, inni nie tylko postrzegają rzeczywistość inaczej, ale mają do tego pełne prawo. • Nikt się nie myli, rzeczy zjawiska mają określone cechy, a różni obserwatorzy maja o nich różne wyobrażenia, • Modernistyczne ujęcie oznacza, że nie należy bezwzględnie wybierać określonej optyki. Choć pamiętać musimy o tradycji i autorytetach. • Zjawisko, przedmiot realnie istnieją, natomiast wszyscy obserwujący, czy też analizujący mogą subiektywnie oceniać te byty i mają do tego pełne prawo. Ujęcie postmodernistyczne • Rzeczywiste są tylko wyobrażenia, które uzyskujemy dzięki naszym punktom widzenia. • Rzeczy czy zjawiska nie istnieją realnie, przynajmniej nie ma to istotnego znaczenia. Nic nie istnieje tam na zewnątrz, wszystko jest tu w środku. • Przedmioty, zjawiska nie istnieją jako takie, w rzeczywistości funkcjonują tylko (jedynie) różne ich wizerunki uchwycone z różnych stron. Przy czy, co jest bardzo ważne, wszystkie te wizerunki są tak samo prawdziwe. • Ujęcie modernistyczne zakłada nieuchronność ludzkiej subiektywności, spojrzenie postmodernistyczne sugeruje natomiast, że przede wszystkim nie ma żadnej obiektywnej rzeczywistości, którą można by obserwować. Istnieje tylko kilka naszych subiektywnych perspektyw (wyobrażeń). Teoria społeczna • Teoria naukowa (społeczna) zajmuje się tym co jest, a nie tym co być powinno. Filozofia społeczna, w przeszłości łączyła w sobie obserwacje ze spekulacjami dotyczącymi przyczyn wydarzeń i pomysłami jak świat powinien wyglądać. • Chociaż współcześnie badacze społeczni mogą od czasu do czasu czynić to samo, jednak jako naukowcy skupiają się w na tym co faktycznie się dzieje i dlaczego. • Teoria naukowa nie może rozstrzygać sporów o wartości. Nauka nie może określać np. czy kapitalizm jest lepszy, czy gorszy od socjalizmu. Może natomiast określić, jak oba systemy funkcjonują w kategoriach pewnego zestawu uzgodnionych kryteriów (wolność jednostki, godność, opieka, pomoc słabszym, dostęp do edukacji itd.) Teoria społeczna • Nauki społeczne mogą nam pomóc dowiedzieć się jedynie, co istnieje i dlaczego. • Możemy je wykorzystać, aby określić, jak powinno być, tylko jeśli ludzie wspólnie uzgodnią pewne kryteria pozwalające zadecydować, które wyniki są lepsze od innych – zgoda taka pojawia się bardzo rzadko. • Teoria badań społecznych zmierza do odkrywania prawidłowości w życiu społecznym. Powiedzmy w tym miejscu, ze życie społeczne zorganizowane jest w oparciu o cały zestaw reguł formalnych, który tworzy wstępnie wysoki poziom prawidłowości. Uwaga ta ma jeszcze większe znaczenie w obszarze prawoznawstwa. • Zadaniem jest zatem obserwowanie norm formalnych ale także całego zespołu reguł, norm społecznych tworzących kolejne prawidłowości, czy wymuszających określone reakcje czy zachowania. Teoria społeczna • WYJĄTKI – zaburzają odkrywane prawidłowości, jak je zatem postrzegać w obszarze ustaleń naukowych. • Wyjątek nie dyskredytuje odkrytej prawidłowości. Rzetelnie, logicznie i dobrze warsztatowo ustalona reguła wciąż działa. • Społeczne prawa to modele probabilistyczne, które nie staja się mniej rzeczywiste tylko dlatego, że jakieś przypadki nie pasują do ogólnego wzorca. • Badacze społeczni przewidują, opierając się na prawdopodobieństwie. Gdy zaobserwują regułę mają podstawy aby pytać, dlaczego ona istnieje i pod jakimi warunkami jest skuteczna. Zbiorowości zamiast jednostek • Prawidłowości ustalane są najczęściej w perspektywie zbiorowych zachowań wielu jednostek, chodzi o odtworzenie mechanizmów, sylwetek. • Chociaż często, badamy pojedynczy przypadki, zajmujemy się motywacjami jednostek, analizujemy personalne cechy, sama jednostka rzadko bywa bezpośrednim przedmiotem przedsięwzięcia badawczego. • Przeciwnie chodzi o stworzenie teorii prezentujących mechanizmy i reguły życia grupowego. • Teorie nauk społecznych wyjaśniają dlaczego zebrane wzorce zachowań wykazują regularność, mimo że uczestniczące w nich jednostki zmieniają się w czasie. • Skrajnie pojmując taką postawę możemy powiedzieć, że nie chodzi o zrozumienie człowieka. Celem jest system w jakim żyją ludzie, dlaczego robią to co robią. Zatem nie ludzie a zmienne są dla nas istotne. Wartości i zmienne • Teorie naukowe formułuje się w tzw. języku zmiennych. • Pozornie język zmiennych może wydawać się sztuczny. • PRZYKŁAD!!!: Przedmiotem uwagi obrońcy jest sprawca, jeśli prokurator zarzuca sprawcy popełnienie przestępstwa, celem obrońcy jest maksymalna możliwa w tych warunkach minimalizacja zakresu odpowiedzialności, czy nawet dowiedzenie niewinności. • Natomiast przedmiot badań nad prawem, w tym przypadku jest zupełnie inny, są to zmienne związane z np.: etiologią zachowań przestępnych lub skuteczność środków zapobiegawczych itd. • Dla naukowca zajmującego się prawem sprawca ma znaczenie tylko jako przykład procesu kryminalizacji. Nie znaczy to, że nie ma dla nas znaczenia człowiek/sprawca. Jednakże w tym badaniu ma on dla nas znaczenie tylko ze względu na to co może nam ujawnić w zakresie wiedzy o etiologii czy efektywności. • Ważne jest studiowanie zmiennych oraz cech. Nauka mówiąca językiem zmiennych, traktuje w pewnym sensie ludzi jako jednostki uwikłane w procesy, które badamy. Ludzie są swoistymi nosicielami zmiennych. Wartości i zmienne • WARTOŚCI – to własności lub cechy, które opisują przedmiot. • Wszystkie określenia służące do opisu siebie lub kogoś innego, względnie przedmiotów itd. Wszystko co można powiedzieć o tych przedmiotach w kategorii ich charakterystyki wiąże się z tzw. WARTOŚCIAMI ZMIENNYCH. • W tej perspektywie proces logicznego pogrupowania wartości zmierza do wytworzenia pojęcia ZMIENNEJ. • PRZYKŁAD: • wartości – mężczyzna, kobieta – zmienna płeć, • wartości – rolnik, profesor, adwokat, lekarz – zmienna zwód, • wartości – klasa wyższa, średnia, niższa – zmienna klasa społeczna Zmienne zależne i niezależne • Związek między zmiennymi a ich wartościami, stanowi bardzo ważny element procesu badawczego, • Proces ich odkrywania i interpretowania bywa czasem dość skomplikowany, • Na tym etapie upraszczając nieco ten schemat powiedzmy, że teorie opisują takie związki między zmiennymi, których z logicznego punktu widzenia można się spodziewać (związane jest to często z przyczynowością). • Zmienne w relacji do siebie traktować możemy jako zmienne niezależne i zależne. • Zmienne zależne – zależą od czegoś, są swoistym skutkiem • Zmienne niezależne – to te elementy które wpływają , warunkują zmiany w zakresie zmiennych zależnych, w danym układzie zmiennych, są w istocie przyczyną. Dialektyka badań społecznych • WYJAŚNIENIE IDIOGRAFICZNE – forma rozumowania przyczynowego, polegająca na wyjaśnieniu pojedynczej sytuacji (zdarzenia) bardzo wyczerpująco. Analiza krok po kroku wszystkich istotnych elementów wpływających na ten jeden konkretny przypadek. • Gdy finalizujemy wyjaśnienie idiograficzne, mamy poczucie, że w pełni rozumiemy przyczyny tego co się w tym konkretnym przypadku stało. • Jednocześnie zasięg naszych ustaleń ograniczony jest do tego i wyłącznie tego jednego przypadku. • Choć poszczególne elementy wyjaśnienia idiograficznego mogą mieć zastosowanie do innych sytuacjach, naszą intencją jest wyjaśnić w pełni ten jeden przypadek. Dialektyka badań społecznych • WYJAŚNIENIE NOMOTETYCZNE – uogólnione rozumienie wielu przypadków. • Poszukiwanie wyjaśnień dla pewnej klasy sytuacji czy zdarzeń. Wyjaśnienie ma charakter bardziej ogólny, obejmuje krąg doświadczeń i obserwacji. Dotyczy bezpośredniego związku między zmiennymi. • Poszukiwanie ma charakter ekonomiczny. Używamy jednego lub kilku czynników wyjaśniających. Ostatecznie obraz jest wyjaśnieniem cząstkowym, a nie kompletnym zespołem czynników. • Często mówimy w tym przypadku: „w sumie”, „zazwyczaj”, „w takich warunkach zwykle”. • Mogą zdarzać się wyjątki, ale prawidłowości są realne i znaczące, nawet jeśli nie są doskonałe Dialektyka badań społecznych • Badacze społeczni mają dostęp do dwóch rodzajów wyjaśnień. • Raz mogą poszukiwać związków na bardzo szeroka skalę, a w innym przypadku zgłębiać to co specyficzne, wyjątkowe i jedyne w swoim rodzaju. • Oba podejścia są prawdziwą nauką, oba są równoprawne. • Wreszcie oba podejścia mogą dawać dużą satysfakcję i sprawiać równie dużą przyjemność. Teoria indukcyjna i dedukcyjna • ROZUMOWANIE INDUKCYJNE – przechodzi od tego co konkretne, do tego, co ogólne. Proces poznania przebiega od zestawu szczegółowych obserwacji do odkrycia prawidłowości. • Ustalona w takim procesie prawidłowość odzwierciedla pewien stopień uporządkowania wszystkich zebranych zdarzeń i danych. • Odkrycie mówi najczęściej jedynie, że określony wzór (prawidłowość) istnieje, niekoniecznie jest w stanie odpowiedzieć dlaczego tak się dzieje? Teoria indukcyjna i dedukcyjna • ROZUMOWANIE DEDUKCYJNE – zaczyna się od stwierdzeń (prawd) ogólnych i przewidują konkretne obserwacje, które pozwolą ocenić przyjęte rozumowanie. • Dedukcja przechodzi od tego, co ogólne, do tego, co szczegółowe. Przechodzi od wzorca, którego możemy oczekiwać z logicznego lub teoretycznego punktu widzenia, do obserwacji, które sprawdzają, czy oczekiwany wzorzec rzeczywiście się pojawia. • Dedukcja zaczyna się od dlaczego i przechodzi do czy, podczas gdy indukcja to ruch w przeciwnym kierunku. Dane jakościowe i ilościowe • Rozróżnienie na dane jakościowe i ilościowe zazwyczaj pokrywa się z rozróżnieniem na dane liczbowe i nieliczbowe. • Każda obserwacja ma na początku charakter jakościowy. Natura rzeczy nie jest liczbowa czy ilościowa, czasem jednak korzystnie jest nadać im tą numeryczną formę (kwantyfikacja). • Kwantyfikacja sprawia, że nasze obserwacje staja się bardziej wyraziste. Łatwiej wtedy agregować dane, porównywać. Otwiera to możliwość zastosowania analiz statystycznych (średnie, mediany, czy wzory lub modele matematyczne). • Obie metody są użyteczne i równouprawnione. Jednakże wymagają innych umiejętności i procedur. • Można zauważyć, że podejście jakościowe bliższe jest wyjaśnieniom idiograficznym, a ilościowe wyjaśnieniom nomotetycznym. Dane jakościowe i ilościowe • Przyjęcie podziału na badania jakościowe i ilościowe nie oznacza nakazu ścisłego związania, specjalizacji własnej aktywności badawczej z jednym ze wskazanych podejść. Pełne zrozumienie jakiegoś zagadnienia często wręcz wymaga zastosowania obu technik. • PRZYKŁAD (zmienna wiek): • Spotkania z osobami starszymi – ilościowe podejście, ustalenie wieku każdej spotykanej przez nas osoby i obliczona średnia. • Dojrzałość, wygląd – jakościowe badanie, ustalenie czy spotykane osoby wykazują postawy, poglądy dojrzałe tu już płynniejsza jest kategoria. A w przypadku wyglądu – tzw. nie wygląda na swój wiek. • W badaniach jakościowych mamy zdecydowanie większe bogactwo znaczeniowe, ale jednocześnie pojawia się wieloznaczność. Sens określeń często wyrasta z osobistych doświadczeń lub doświadczeń innych ludzi. Dwie rzeczy są tu pewne: 1) ty i ja nie mamy zapewne na myśli dokładnie tego samego oraz 2) nie wiesz dokładnie, co jam na myśli i vice versa Badania podstawowe i stosowane • Ustawa z dnia 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki (Dz.U z 2010, nr 96 poz. 615 z poź. zm.) • BADANIA PODSTAWOWE – oryginalne prace badawcze eksperymentalne lub teoretyczne podejmowane przede wszystkim w celu zdobywania nowej wiedzy o podstawach zjawisk i obserwowanych faktów bez nastawienia na bezpośrednie praktyczne zastosowanie i użytkowanie. • BADANIA STOSOWANE – prace badawcze podejmowane w celu zdobycia nowej wiedzy, zorientowane przede wszystkim na zastosowanie w praktyce. • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • Literatura John W.Creswell, Projektowanie badań naukowych. metody jakościowe, ilościowe i mieszane, Kraków 2013; Earl Babbie, Podstawy badań społecznych, Warszawa 2009 (PWN), David Silverman, Prowadzenie badań jakościowych, Warszawa 2009 (PWN), David Silverman, Interpretacja danych jakościowych, Warszawa 2012 (PWN), Krzysztof Tomasz Konecki, Studia z metodologii badań jakościowych. Teoria ugruntowana, Warszawa 2000 (PWN), Red. Norman K. Denzim, Yvonna S. Lincoln, Metody badań jakościowych, Tom I i Tom II, Warszawa 2010 (PWN), Antoni Sułek, Ogród metodologii socjologicznej, Warszawa 2002 (Scholar), Uwe Flick, Projektowanie badania jakościowego, Warszawa 2012 (PWN), Tim Rapley, Analiza konwersacji, dyskursu i dokumentów, Warszawa 2010 (PWN), Graham Gibbs, Analizowanie danych jakościowych, Warszawa 2011 (PWN), Steinar Kvale, Prowadzenie wywiadów, Warszawa 2011 (PWN), Stefan Nowak, Metodologia badań społecznych, Warszawa 2010 (PWN), Emile Durkheim, Zasady metody socjologicznej, Warszawa 1968 (PWN), Janina Błachut, Problemy związane z pomiarem przestępczości, Wolters Kluwer 2007 T.Kotarbiński, Traktat o dobrej robocie, PWN, Łódź 1957, Tegoż, O pojęciu metody (1957), (w:) Dzieła wszystkie, t. 2, Ossolineum, Wrocław 1993; K.Opałek, Problemy metodologiczne nauki prawa, Warszawa 1962; A.Podgórecki, Socjologia prawa, Warszawa 1962; P. Feyerabend, Against Method, 3rd ed. 1993 (ostatni reprint w 2009); polskie tłumaczenie: Przeciw metodzie, Wyd. Siedmiogród 2001; R. Rorty, Obiektywność, relatywizm i prawda, Wyd Aletheia 1999; R. Rorty, Przygodność, ironia i solidarność, Wyd. W.A.B 2009; T. Kuhn, Struktura rewolucji naukowych, Wyd Aletheia 2009, T. Kuhn, Dwa bieguny. Tradycja i nowatorstwo w badaniach naukowych, tł. i posłowiem opatrzył Stefan Amsterdamski, Warszawa 1985, PIW; M. Fucoult, Słowa i rzeczy, Wyd. słowo/obraz terytoria 2005; J. Derrida, De la grammatologie (O gramatologii, przeł. Bogdan Banasiak, Wydawnictwo KR, Warszawa 1999), Tegoż, Marges de la philosophie (Marginesy filozofii, przeł. Adam Dziadek, Janusz Margański, Paweł Pieniążek, Wydawnictwo KR, Warszawa 2002);
