Tomasz Sikorski

Bilansowanie i zarządzanie
ograniczeniami w kontekście wymagań
odnośnie architektury rynku energii
elektrycznej
Tomasz Sikorski
Seminarium z cyklu „Nowe prawo energetyczne”
Warszawa, 31 maja 2007 roku
Wprowadzenie
- zarządzanie pracą systemu w warunkach rynkowych
 Podstawowe uwarunkowanie realizacyjne





Rozproszone sterowanie zasobami (UR realizujący indywidualne cele)
Pośrednie oddziaływanie na zasoby (koordynacja poprzez system cen)
Niedoskonałe oddziaływanie na zasoby (umowy, ograniczenia taryfowe)
Skomplikowane sterowanie zasobami (wielu UR, wiele segmentów rynku)
Ograniczony dostęp do informacji o zasobach
 Podstawowe czynniki zwiększające złożoność





Siła rynkowa
Zależność od odległych źródeł wytwórczych (import)
Nieplanowane odstawienia generacji (optymalizacja przychodów)
Niewystarczające lokalne zasoby wytwórcze
Niedoskonałości funkcjonowania mechanizmów rynkowych (np. brak ofert)
WWW.PSE-operator.pl.
2
Energia w dobrych rękach
Najważniejsze wymagania w zakresie architektury rynku
energii elektrycznej




Definicje towarów i usług zgodne z naturą działania systemu
Poprawnie funkcjonujący rynek czasu rzeczywistego
Rynkowy mechanizm udostępniania i wyceny zasobów przesyłowych
Mechanizm kształtowania cen oraz rozliczeń towarów i usług zgodny
z naturą działania systemu, tworzący w szczególności:
 zachęty do zachowań wspierających bezpieczeństwo pracy systemu w
krótkim i długim horyzoncie (OS i UR powinni być partnerami w zakresie
zapewniania bezpieczeństwa)
 zachęty do ujawniania przez uczestników rynku (UR) prawdziwych informacji
 Mechanizm (administracyjny) wspierający działanie konkurencji
 Mechanizm (centralny) łagodzenia skutków niedoskonałości rynku
Pierwszoplanowe cele (na podstawie aktualnych doświadczeń światowych):
 Tworzenie zachęt do inwestycji i innowacji (nawet kosztem utraty
krótkoterminowej efektywności)
 Działający, nie koniecznie doskonały, rynek
WWW.PSE-operator.pl.
3
Energia w dobrych rękach
Rynek energii czasu rzeczywistego (1/2)
 Podstawowe zadania rynku czasu rzeczywistego
 Ostateczne bilansowanie zapotrzebowania na energię z wytwarzaniem energii
 Zapewnienie spełniania wymagań dotyczących bezpieczeństwa pracy systemu
 Sposób realizacji zadań na rynku czasu rzeczywistego
Dokonywanie zmian obciążenia swobodnych źródeł wytwórczych i
odbiorów, zapewniające zbilansowanie energii i spełnianie wymagań w
zakresie bezpieczeństwa pracy systemu w sposób minimalizujący
wartość zadanego kryterium kosztowego
 Główne czynniki mające wpływ na jakość/poprawność
funkcjonowania rynku czasu rzeczywistego
 Dostęp na rynku czasu rzeczywistego do niezbędnych zasobów do
bilansowania energii i spełnienia wymagań dotyczących bezpieczeństwa pracy
systemu
 Właściwe kryterium kosztowe dokonywania zmian obciążenia źródeł
wytwórczych i odbiorów
WWW.PSE-operator.pl.
4
Energia w dobrych rękach
Rynek energii czasu rzeczywistego (2/2)
 Podstawowe sposoby zapewnienia dostępu do wymaganych zasobów
 Wcześniejsze rynki energii (doba przed, w trakcie dnia) wspierające spełnienie
wymagań w zakresie bezpieczeństwa pracy systemu
 Koordynacja poprzez udostępnianie zasobów przesyłowych
 Umowy z użytkownikami systemu
 Aktywny udział OSP w rynku
Preferowane stosowanie pierwszych dwóch sposobów
 Główne aspekty techniczno-ekonomiczne
 Zapewnienie bieżącego bezpieczeństwa pracy systemu przy optymalnym, w sensie
kosztowym, wykorzystywaniu zasobów systemu
 Poprawne sygnały cenowe w zakresie ograniczeń przesyłowych, rozwoju
wytwarzania, zachowań odbiorców i wytwórców
 Adekwatność płatności w zakresie pokrywania kosztów oraz obciążania kosztami
użytkowników systemu, w tym ewentualnej redystrybucji tzw. „nadwyżki rynkowej”
 Neutralność finansowa w zakresie łącznych przychodów od odbiorców oraz
należności dla dostawców
 Inne istotne zagadnienia
 Uwzględnienie lokalizacyjnego charakteru bilansowania i zarządzania ograniczeniami
 Realizacja, w maksymalnym możliwym zakresie, tych samych funkcji (dostaw
towarów i świadczenia usług) przez wytwórców i odbiorców
 Zapewnienie zachęt do ujawniania przez użytkowników systemu prawdziwych
informacji
WWW.PSE-operator.pl.
5
Energia w dobrych rękach
Rynki rezerw mocy
 Pożądane cechy rynków rezerw mocy





Rynki rezerw zintegrowane ze „zorganizowanymi” rynkami energii
Jednoczesny zakup energii i rezerw (kooptymalizacja)
Jednoczesne pozyskiwanie wszystkich rodzajów rezerw
Możliwość kaskadowania odpowiednich rodzajów rezerw
Wieloetapowy zakup rezerw
 Metoda pozyskiwania rezerw mocy
 Podstawowa: aukcje w ramach rynków „zorganizowanych”
 Uzupełniająca: umowy dwustronne
 Rodzaje towarów na rynku rezerw mocy
 Regulacja
 Rezerwy mocy o różnych czasach dostępu
WWW.PSE-operator.pl.
6
Energia w dobrych rękach
Rynki praw przesyłu
 Podstawowe rodzaje praw przesyłu
 Finansowe Prawa Przesyłu
 zabezpieczenie przed ryzykiem wahań kosztów ograniczeń przesyłowych
 proste zastosowanie w różnych strukturach sieci przesyłowej
 Fizyczne Prawa Przesyłu
 dostęp do określonych fizycznych zdolności przesyłowych
 złożone zastosowanie, zwłaszcza w przypadku sieci oczkowych
 Metody udostępniania praw przesyłu
 Aukcja na podstawie ofert składanych przez podmioty
 Przydział podmiotom według określonych reguł alokacji (np. zobowiązań historycznych)
 Mechanizm łączący aukcję i przydział
 Praktyczne aspekty stosowania praw przesyłu
 OSP udostępnia w różnych horyzontach czasowych dopuszczalny z punktu widzenia
ograniczeń przesyłowych zbiór praw przesyłu, w taki sposób, aby maksymalizować
korzyści podmiotów z wykorzystania sieci (określane na podstawie złożonych ofert)
 Posiadacz Finansowego Prawa Przesyłu rozlicza się z OSP na podstawie różnicy cen
energii pomiędzy lokalizacjami, których dotyczy to prawo
 Posiadacz Fizycznego Prawa Przesyłu wykorzystuje posiadane zdolności przesyłowe do
realizacji zawartych transakcji handlowych
WWW.PSE-operator.pl.
7
Energia w dobrych rękach
Przykład zastosowania Finansowych Praw Przesyłu
- dwie wybrane lokalizacje w systemie z cenami energii MCL1 i MCL2
- kontrakt bilateralny (KB) pomiędzy wytwórcą (W) i odbiorcą (O)
KB (EB, CB)
FTR (EB, CF)
(MCL2)
2
1
O
W
(MCL1)
Rozliczenie KB z FTR:
EB·CB + EB·(MCL2-MCL1) - EB·(MCL2-MCL1) + EB·CF =
= EB·CB + EB·CF
Rozliczenie KB bez FTR:
EB·CB + EB·(MCL2-MCL1)
WWW.PSE-operator.pl.
8
Energia w dobrych rękach
Rynki zdolności wytwórczych
 Główne problemy rynku opartego wyłącznie na rynku energii i rezerw
 Niewystarczalność sygnałów cenowych (krótkoterminowa natura cen, zewnętrzne
czynniki istotnie wpływające na inwestycje w moce wytwórcze)
 Kontrowersyjne wahania cen (rozróżnienie sygnałów inwestycyjnych i siły rynkowej)
 Brak mechanizmu koordynacji rozwoju zdolności wytwórczych
 Zagrożenie (czasowego) występowania poziomu zdolności wytwórczych nieadekwatnego
do potrzeb (cykle rynkowe)
 Zagrożenie negatywnego wpływu na bezpieczeństwo pracy systemu
 Podstawowe cele rynków zdolności wytwórczych
 Zapewnienie odpowiednich bodźców do inwestowania w moce wytwórcze poprzez
wprowadzenie dedykowanego mechanizmu pokrywania kosztów stałych wytwarzania
 Zapewnienie zdolności wytwórczych na rynku energii odpowiednich do pokrycia
zapotrzebowania z uwzględnieniem wymagań bezpieczeństwa pracy systemu
 Najważniejsze zagadnienia implementacyjne
Wyznaczanie i sposób alokowania zobowiązań zapewnienia zdolności wytwórczych
Pozyskiwanie zdolności wytwórczych
Egzekwowanie zobowiązań na rynku zdolności wytwórczych
Zapewnienie odpowiednich powiązań rynku zdolności wytwórczych z rynkami energii
i rezerw mocy
 Zgodność (integracja) z europejskimi rynkami energii elektrycznej (regulacjami)




WWW.PSE-operator.pl.
9
Energia w dobrych rękach
Podsumowanie
- najważniejsze zagadnienia projektowe
 Zapewnienie niezbędnej infrastruktury rynkowej w postaci,
odpowiedniego do warunków krajowych, spójnego zestawu rynków
oraz właściwych powiązań między poszczególnymi rynkami
 Zapewnienie racjonalizacji cen energii elektrycznej poprzez
rozszerzanie zakresu wykorzystywania rynkowych metod wyceny
towarów, usług oraz dostępu do ograniczonych zasobów sieciowych
 Wyeliminowanie rozliczania różnych kategorii kosztów w sposób
uśredniony
 Zapewnienie spójności pomiędzy zasadami handlu oraz fizyczną naturą
działania systemu elektroenergetycznego
 Wprowadzenie mechanizmów regulacji wspierających funkcjonowanie
rynku
WWW.PSE-operator.pl.
10
Energia w dobrych rękach
Zakończenie
- najczęściej występujące dylematy dotyczące architektury rynku






Rynki bilateralne / Rynki scentralizowane („zorganizowane”)
Rynek „Exchanges” / Rynek „Pool”
Zdecentralizowany UC / Scentralizowany UC
Podejście strefowe / Podejście węzłowe
Tylko rynek energii / Rynek energii i Rynek zdolności wytwórczych
Rozdzielony obrót produktami / Zintegrowany obrót produktami
WWW.PSE-operator.pl.
11
Energia w dobrych rękach