Podstawowe kategorie makroekonomiczne w systemie SNA

Podstawowe kategorie makroekonomiczne w systemie SNA:
Produkt krajowy brutto (w cenach rynkowych PKB cr)- miara produkcji wytworzonej przez czynniki
wytwórcze, zlokalizowane na terytorium danego kraju niezależna od tego, kto jest ich właścicielem (łącznie z
podatkami pośrednimi na te dobra i usługi) PKB ccw (w cenach czynników wytwórczych) – jest miarą
produkcji krajowej z pominięciem podatków pośrednich. Podatki pośrednie (Tp) płacone od wartości dodanej
mają charakter cenotwórczy, tzn. wpływają na poziom cen sprzedawanych towarów i usług, PKBcr jest więc
większy od PKBccw o wielkość podatków pośrednich powiększoną o sumę ewentualnych subsydiów do
wytwarzanych dóbr i usług. Metody mierzenia PKB: produktowa: suma wartości dodanej w procesie
produkcji wytworzonej w danej gospodarce w danym okresie, (wartość dodana: różnica między wartością
wyprodukowaną dóbr sumy kosztów rzeczowych nakładów czynnika produkcji), dochodowa: suma dochodów
osiąganych przez obywateli danego kraju z tytułu własności czynników wytwórczych łącznie z zyskami
otrzymywanymi przez przedsiębiorców, wydatkowa: suma wydatków na dobra finalne, tj. na dobra nabyte
przez ostatniego użytkownika. (wszystkie 3 metody dają taki sam rezultat), Produkt narodowy brutto (w
cenach czynników wytwórczych PNBccw): jest miarą całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli
danego kraju, powiększonym o dochody netto z tytułu własności za granicą (DNWZ) są różnicą między
dochodami otrzymywanymi przez obywateli danego kraju z tytułu własności za granicą (DKWZ) a dochodem
cudzoziemców cudzoziemców tytułu własności w danym kraju (DCWK), PNN (w cenach czynników
wytwórczych PNNccw): jest mniejszy od PNB (w cenach czynników wytwórczych) wytwórczych wielkość
amortyzacji (Am). Amortyzacja: jest miarą szybkości zmniejszania się wartości istniejącego w kraju zasobu
kapitału trwałego w danym okresie będącego czynnikiem zużycia fizycznego lub ekonomicznego. DNccw –jest
równy PNN (w cenach czynników wytwórczych). Do dochodów otrzymywanych z tytułu własności czynników
wytwórczych zalicza się: -wynagrodzenie pracowników (WP), -reszty z tytułu dzierżawy (R), czynsze z tytułu
najmu, -zyski z kapitału (Z), -dochody z pracy na własny rachunek (Dw), Osobiste dochody ludności (ODL):
są częścią dochodu narodowego w cenach czynników wytwórczych, która powstaje po potrąceniu
nierozdzielnych zysków, przeznaczonych na rozwój przedsiębiorstwa (Nz) oraz po spłaceniu przez
przedsiębiorstwo podatków (Tbc). ODL zwiększają transfery społeczne (środki od państwa za to, że istnieją)
Dyspozycyjne dochody ludności (DDL): są to dochody gospodarstw domowych po potrąceniu podatków
bezpośrednich, płaconych przez poszczególne osoby (Tb). Suma tych dochodów prezentuje siłę nabywczą
społeczeństwa. Nagromadzone w ten sposób dochody dyspozycyjne są przeznaczone na konsumpcję (C) a
pewna ich część jest oszczędzana (O).
Wzrost gospodarczy: ogół pozytywnych zmian w okresie długim, które mierzymy, np. porównując PKB,
rozwój gospodarki: zmiany ilościowe, jakościowe (np. poziom życia, dostęp do edukacji, medycyny). Wzrost
gospodarczy można zmierzyć za pomocą wielkości agregatowych makroekonomicznych. Wzrost gosp: proces,
w którym zachodzą zmiany ilościowe, przy założeniu, że podstawowe wielkości makrogospodarcze
charakteryzują się długotrwałym trendem. Miernikiem wzrostu gospodarczego są procentowe przyrosty realnego
PNB-całkowitego lub na 1 mieszkańca w ciągu roku. Czynniki wzrostu gosp: postęp techniczny, kapitał, praca
oraz ziemia i surowce.
Model 1-czynnikowy: Zatrudnienie-całość ludności produktywnej. Wzrost następuje tedy, gdy rośnie liczba
ludności zatrudnionej przy wytwarzaniu produktu krajowego (o ile wydajność utrzymuje się na nie niższym
poziomie) oraz jeśli rośnie przeciętna wydajność (o ile liczba zatrudnionej ludności przynajmniej nie maleje).
Zależność wzrostu od zmian zatrudnienia i wydajności można ująć w jednym równaniu:
ΔY/Y=ΔZ/Z+ΔW/W+ΔZ/Z*ΔW/W, Z-zatrudnienie ludności wytwarzającej produkt krajowy brutto, ΔZprzyrost zatrudnienia między okresami porównywanymi, W-wydajość pracy (produkt na zatrudnionego), ΔWprzyrost wydajności między okresami porównywanymi. Wzrost zatrudnienia i wydajność są przyczyną zjawiska
wzrostu. Równanie także opisuje przypadki szczególne: sytuację wzrostu zachodzącego przy rosnącym
zatrudnieniu a malejącej wydajności i odwrotnie. Opisuje też okresy stagnacji oraz recesji. Stagnacja, może
zajść, gdy: ΔZ=0 oraz ΔW=0, a także wówczas gdy spadek jednego ze składników sumy jest jedynie
rekompensowany wzrostem drugiego. Recesja: gdy oba składniki są ujemne. 1-czynnikowy dlatego, bo
występuje w nim tylko jeden czynnik wzrostu produktu-zatrudnienie. Wydajność pracy jest tylko właściwością
tego czynnika.
Model 2-czynnikowy: zosta zbudowany w oparciu o 2 przesłanki: 1) wzrost gosp może nastąpić na 2 sposoby,
dzięki wzrostowi odsetka zaangażowanego (poprawa koniunktury) oraz dzięki wzrostowi zasobu wytwórczego
kraju (wzrost długofalowy) zaangażowany w wytwarzanie PKB, 2) O dokonywaniu wzrostu decyduje wzrost
zatrudnienia bądź kapitału, lub równocześnie. Zatrudnienie-liczebność ludności produktywnej. W przypadku
poprawy koniunktury wzrost zatrudnienia następuje dlatego, iż rośnie odsetek ludności produktywnej w zasobie
pracy. W przypadku wzrostu długofalowego zatrudnienie rośnie dlatego, że przynajmniej część przyrostu zasobu
racy jest angażowana w wytwarzanie PKB. Miary udziału we wzroście PKB- k+z=1, Postać modelu:
ΔY/Y=ΔK/K*k+ΔZ/Z*z, ΔK-fragment PKB odpowiadający amortyzacji kapitału trwałego istniejącego w
gospodarce, ΔZ-fragment PKB równy dochodom tych, którzy zaangażowani byli przy wytwarzaniu produktu, YPKB, z-udział zatrudnienia w wytwarzaniu PKB, k-udział kapitału trwałego w wytwarzaniu PKB.
Model Kaleckiego: model wzrostu gospodarczego. K=I/ΔY, K-współczynnik kapitałochłonności, ΔYI/K=ΔY/Y=I/Y*1/K, gdzie I/Y-stopa inwestycji, ΔY-zmiany realnego dochodu narodowego, 1/K-potencjalna
efektywność. Typy rozwoju technicznego: 1)kapitałochłonny, gdzie K rośnie, 2) kapitałoszczędny, gdzie K
maleje, 3)neutralny, gdzie K nie ulega zmianie. ΔY/Y=I/Y*1/K+u, u-usprawnienia bezinwestycyjne,
ΔY/Y=I/Y*1/K+u-s, gdzie s-straty z tytułu niepełnego wykorzystania czynników produkcji. Model
kaleckiego2: model potażowy, analizujący w dynamice potażowe aspekty wpływu czynników inwestycyjnych i
pozainwestycyjnych na poziom i tempo wzrostu DN: założenia modelu: 1) DN występuje w wielkości brutto i o
stałej strukturze, 2) dokonywanie inwestycje to inwestycje brutto, inwestycje podejmowane i realizowane w
danym roku wchodzą do użytku w roku następnym
Cykle koniunkturalne
Koniunktura gospodarcza – całokształt zmian występujących w gospodarce w danym czasie.Wahania w
gospodarce – okresowe zmiany w aktywności gospodarczej wywołane działaniem niejednorodnych czynników
np.: ekonomicznych, politycznych, socjologicznych, pogodowych, losowych…
Podział wahań w gospodarce ze względu na czas ich trwania:
1. Trend – tendencja rozwojowa – ogólny (pozytywny bądź negatywny) kierunek zmian w długim okresie.
Zmiany te następują wskutek różnic w dostępie do czynników wytwórczych. Linię trend można
utożsamiać z procesami wzrostu gospodarczej (tym samym wzrost gospodarczy można wyrazić za
pomocą linii trendu). Funkcję trendu szacuje się statystycznie, jest ona krzywoliniowa (złożona).
2. Wahania koniunkturalne – rosnące lub malejące zmiany w aktywności gospodarczej społeczeństwa,
wokół oszacowanej linii trendu.
3. Wahania periodyczne – mają stały okres występowania;
a) Krótkookresowe – wywołane rytmem biologicznym, zwyczajami; fazy występują w ciągu dnia,
doby, tygodnia, miesiąca.
b) Sezonowe – są rezultatem działania przyczyn niezależnych od podmiotów gospodarczych, tj. zmian
klimatycznych, warunków naturalnych; fazy występują w ciągu roku (12 mies.).
4. Wahania przypadkowe – wynikają ze zdarzeń losowych, są trudne do przewidzenia i nieregularne.
a) Wahania katastroficzne – negatywne skutki są duże i odczuwalne w całej gałęzi przemysłu lub
całej gospodarce.
Cechy wahań koniunkturalnych:
1. mają charakter krótko-, a przede wszystkim średniookresowy (trwają 3, 5, 7 lat)
2. mają charakter makroekonomiczny – obejmują całą gospodarkę
3. są względnie regularne, powtarzają się w czasie, ale ich okres jest różny (nie są periodyczne); fazy (a co
za tym idzie także okresy) oddzielone są punktami zwrotnymi.
4. generowane są przez czynniki egzo- lub endogeniczne
a) egzogeniczne – zgodnie z nurtem neoklasycznym – czynniki zakłócające równowagę pochodzą
spoza systemu, a mechanizmy endogeniczne przywracają równowagę (zakłada się że państwo
znajduje się poza systemem)
b) endogeniczne – nurt keynesistowski – wahania są wynikiem sposobu funkcjonowania gospodarki
rynkowej
Cykl koniunkturalny – sekwencja wahań koniunkturalnych w czasie.
Cykl klasyczny wg W.C. Mitchel i A.F. Burns – wahania występujące w agregatach przedstawiających
działalność gospodarczą narodów, występują głównie w sferze przedsiębiorstw. Uwzględniane są absolutne
zmiany czynnika wywołującego wahania.
Fazy cyklu klasycznego:
1. kryzys – występuje nadprodukcja, podaż przewyższa efektywny popyt
2. depresja pokryzysowa (zastój) – stabilizacja gospodarki na obniżonym poziomie
<dolny punkt zwrotny>
3. ożywienie – wzrost wskaźników aktywności gosp.
4. rozkwit (ekspansja) – wskaźniki rosną jednak wolniej niż w poprzedniej fazie
<górny punkt zwrotny>
W cyklu klasycznym nie ma jednoznacznego kryterium podziału między ożywieniem a ekspansją oraz kryzysem
a depresją. Podział może być wyznaczony w odniesieniu do linii trendu, wtedy np. ożywienie jest poniżej linii
trendu a ekspansja powyżej.
Przykłady cykli klasycznych:
1. cykl Kitchina – cykl krótki, trwający ok. 3 lat, generowany zmianami wielkości zapasów w kapitale
obrotowym, zaobserwowany w USA, w latach 20. XX wieku
2. cykl Juglara – cykl średni, trwał 12-14 lat, uważany za główny cykl klasyczny, wywołany zmianami w
technicznym wyposażeniu produkcji i w dostępie do pieniądza kredytowego banków, obserwowany od
XIX wieku do II wojny światowej
3. cykl Kondratiewa – cykl długi 50-60 –letni, wywołany przez zmiany w technologii produkcji,
rewolucje, wojny, włączenie nowych państw do gospodarki światowej, odkrycie nowych pokładów
surowców
Cykl współczesny - cykl wzrostu wg I. Mintz, dotyczy okresu po II wojnie światowej, jest to cykl
zdeformowany, zmiany występujące w indeksach dynamiki są wywołane przez przyspieszenie lub zahamowanie
stóp wzrostu. Uwzględniane są względne zmiany czynnika.
Fazy cyklu współczesnego (wyodrębniane względem przyjętego tempa normalnego)
1. wysoka stopa wzrostu (wysoka dynamika wzrostu)
2. niska stopa wzrostu (niska dynamika wzrostu)
Morfologia współczesnego cyklu koniunkturalnego – określa elementy budowy oraz cechy cyklu.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Punkty zwrotne – określają początek i koniec poszczególnych faz, jest to minimalna lub maksymalna
wartość badanego wskaźnika (dla minimalnej – punkt zwrotny dolny, dla maksymalnej – punkt zwrotny
górny)
Faza – przedział pomiędzy 2 kolejnymi punktami zwrotnymi różnego rodzaju, wyróżniamy 2 fazy:
a) pomyślnej koniunktury – pomiędzy dolnym i górnym punktem zwrotnym
b) spadku gospodarczego – pomiędzy górnym w dolnym punktem zwrotnym
Długość – okres występujący pomiędzy 2 takimi samymi punktami zwrotnymi, równy jest długości
trwania 2 faz cyklu: pomyślnej oraz niepomyślnej
Częstotliwość – opisuje ile cykli bądź jaka jego część występuje w przyjętej jednostce czasu
Amplituda
a) fazy – różnica miedzy wartościami ekstremalnymi, należącymi do fazy cyklu
b) cyklu – różnica amplitudy fazy wzrostowej i spadkowej
c) rodzaje wahań:
 stałe – amplitudy kolejnych faz są równe
 wybuchowe – amplitudy kolejnych faz rosną
 tłumione - amplitudy kolejnych faz maleją
Intensywność – nasilenie wzrostów lub spadków w kolejnych fazach cyklu, mierzone za pomocą
odchylenia standardowego
Symetryczność, występuje gdy:
a) amplitudy faz są równe, wtedy amplituda cyklu jest równa zero
b) okresy trwania faz wzrostowych są równe okresom trwania faz spadkowych
Porównanie cyklu klasycznego i współczesnego:
Punkty zwrotne
Cykl klasyczny
czterofazowy: ożywienia, ekspansji,
kryzysu, depresji pokryzysowej
gwałtowne, ostre
Cykl współczesny
dwufazowy: wysokiej stopy wzrostu i niskiej
stopy wzrostu
łagodne (strefy zwrotne)
Długość
- pomyślnej koniunktury
- niepomyślnej koniunktury
- cyklu
Częstotliwość
4-6 lat
4-6 lat
8-12 lat
niska
2-3 lata
1-2 lata
3-5 lat
wysoka
amplituda faz zbliżona do siebie
bliska zeru
fazy pomyślnej wyższa niż fazy niepomyślnej
dodatnia, rosnąca
wysoka
niska
Budowa cyklu
Amplituda
- faz
- cyklu
Intensywność
długie okresy opóźnień bądź wyprzedzeń
krótkie okresy opóźnień bądź wyprzedzeń
czasowych między zmiennymi, proste
czasowych między zmiennymi, złożone
zależności o małej liczbie zmiennych
zależności o dużej liczbie zmiennych
Przyczyny różnic między cyklem klasycznym i współczesnym (deformacji cyklu klasycznego):
1. Rozszerzenie się form konkurencji niedoskonałej – wzrost monopolizacji, zmiana struktury,
mechanizmów rynkowych.
2. Zmiany w sferze struktury gospodarki, wzrost znaczenia sektora usług (niewrażliwego na wahania
koniunkturalne), spadek udziału sektora przetwórczego wrażliwego na wahania).
3. Wzrost znaczenia i efektywności polityki antycyklicznej państwa (ingerencja za pomocą instrumentów
pieniężnych lub fiskalnych) oraz instytucji międzynarodowych.
4. Internacjonalizacja stosunków gospodarczych, łatwy przepływ pieniądza oraz towarów, następuje
proces globalizacji.
Czynniki te doprowadziły do złagodzenia cyklu. Zmniejszyła się amplituda wahań, fazy spadkowe uległy
wydłużeniu, jednak ich głębokość jest mniejsza.
Struktura
BEZROBOCIE: nierównowaga na rynku pracy (nadwyżka podaży pracy nad popytem), do bezrobotnych nie
zaliczamy osób uczących się, więźniów, emerytów, pracujących w gospodarstwach. Bezrobotny: jest to osoba
w wieku produkcyjnym, która jest zdolna i gotowa do podjęcia pracy na typowych warunkach występujących w
gospodarce oraz pozostająca bez pracy, mimo podjęcia poszukiwań pracy. Aktywni zawodowo: (zasób siły
roboczej)- osoby zdolne do pracy i gotowe do podjęcia na typowych warunkach dla danej gospodarki, bierni
zawodowo- tworzą pozostałe osoby.
Rodzaje bezrobocia:
1)Kryterium: przyczyny bezrobocia:
koniunkturalne (keyneistowskie)-spadek popytu globalnego powoduje spadek popytu na siłę roboczą
(przymusowe),
strukturalne-niedopasowania kwalifikacji siły roboczej do potrzeb rynku pracy (nie nadają się do swojej
wykwalifikowanej pracy, ale nie podejmują pracy w innej branży)(dobrowolne),
technologiczne- praca ludzka zostaje zastępowana przez kapitał, a ludzie, którzy zostają w pracy muszą mieć
coraz większe doświadczenie (dobrowolne),
[klasyczne- zbyt wysoki poziom płac (przymusowe), frykcyjne- bezrobotni to osoby, które są w trakcie zmiany
pracy, również absolwenci szkól przed podjęciem 1 pracy (dobrowolne), strukturalne geograficzne-wynika z
niedopasować miejsca zamieszkania (dobrowolne)]
2)Kryterium: formy przejawiania się bezrobocia:
płynne-krótkotrwałe przede wszystkim frykcyjne(?),
chroniczne- długotrwałe bezrobotni pozostają w bezrobociu przez kilka lat,
utajone-pojawia się przy bezrobociu rejestrowanym w małych miejscowościach i wsiach.
Mierniki bezrobocia-współczynnik aktywności zawodowej az=Sr/Lp, Sr-aktywni zawodowo, Lp-liczba
ludności w wieku produkcyjnym, Im wyższy współczynnik, tym większa część ludności chce pracować
zawodowo. Wysokość współczynnika zależy od: poziomu zmiany stawek pracy, preferencji jednostek w
zakresie kształcenia, model rodziny, liczby dzieci w rodzinie, możliwości znalezienia pracy.
Stopa bezrobocia: stosunek ilości osób bezrobotnych do ilości osób aktywnych zawodowo wyrażony w
procentach, absolutna ilość ofert pracy->ilość wolnych stanowisk
Naturalna stopa bezrobocia- stopa, przy której przyjmuje się, że na rynku nie występuje bezrobocie
przymusowe. Jest to stosunek ilości bezrobotnych dobrowolnych (w warunkach równowagi na rynku pracy) do
ilości osób aktywnych zawodowo wyrażony w procentach).
Metody ograniczenia bezrobocia: 1)zmniejszenie składek ZUS, deregulowanie rynku pracy, ograniczenie
pomocy państwa dla biednych sektorów gospodarczych (gdy państwo pomaga to musi na to zebrać pieniądze np.
od firm a mogłyby zatrudnić pracowników), osłabienie monopolistycznej pozycji związków zawodowych,
stymulowanie efektywnego popytu na towary za pomocą instrumentów fiskalnych pieniężnych, pasywna
polityka państwa na rynku pracy, aktywna polityka makroekonomiczna-publiczne programy zatrudniania,
subsydiowanie zatrudnienia, pożyczki dla przedsiębiorstw w celu tworzenia nowych miejsc pracy, usługi
pośrednictwa pracy świadczone przez biura pracy.
Zasoby: Bezrobocie jest zasobem, którego wielkość mierzy się w określonym punkcie czasu. Podobnie jak
przypadku basenu wypełnionego wodą, jego poziom jest coraz wyższy, jeśli dopływy (bezrobotni, którzy
właśnie utracili pracę) są większe niż odpływy (ludzie, którzy znaleźli nową pracę)
INFLACJA: spadek wartości pieniądza w obiegu (siły nabywczej pieniądza) pojawiający się w stałym
przyroście poziomu cen towarów i czynników produkcji. [wzrost ogólnego poziomu cen].
Wskaźnik cen- miara procentowych zmian wydatków związanych z zakupem pewnego zestawu dóbr w jakimś
okresie.
Rodzaje inflacji: pełzająca- gdy wskaźnik cen nie przekracza 5% rocznie. Umiarkowana- Gdy wskaźnik cen
oscyluje w granicach 5-10% rocznie. Galopująca- gdy wskaźnik cen waha się w granicach 10-150% rocznie,
hiperinflacja- gdy ceny rosną w tempie przewyższającym 150% rocznie.
Skutki: Negatywne: zniekształcenie informacyjnej funkcji cen, „ucieczkę” pieniądza, redystrybucję dochodów,
wzrost niepewności i osłabienie aktywności gospodarczej, niekorzystne zmiany w bilansie płatniczym, wzrost
kosztów obsługi działalności gospodarczej, zniechęcenie inwestorów zagranicznych,
pozytywne: przy inflacji pełzającej czyli nieznacznemu wzrostowi ogólnemu cen, powolne procesy inflacyjne
wywierają korzystny wpływ na przebieg procesów gospodarczych, wpływają korzystnie na dynamikę wzrostu
gospodarczego, ułatwiają pożądane zmiany relacji cenowych w warunkach istnienia sztywności cen do dołu.
Główne teorie inflacji: monetarna- pieniądz wpływa na realne wielkości gospodarcze przez oddziaływanie na
stopę procentową. Zmiany podaży pieniądza powodują bowiem zmiany stopy procentowej, a to prowadzi do
zmian inwestycji, realnego dochodu narodowego i zatrudnienia. Popytowa (keynesistowska)- przyczyn inflacji
upatruje się w ustaleniu agregatowego popytu na towary na poziomie przewyższającym możliwości jego
zaspokojenia. Koncepcja luki inflacyjnej. Luka inflacyjna=nadwyżka popytu. Kosztowa- przyczyną inflacji jest
wzrost kosztów produkcji niezależny od agregatowego popytu na towary. Typy inflacji kosztowej: płacowa,
wywołana przez zyski, wywołaną przez ceny dóbr importowanych, wywołana przez podatki Stopa inflacji:
procentowy wzrost ogólnego poziomu cen w ciągu roku.