Pobierz - Publio

Seria Wykłady z Socjologii, t. 7
Redaktor naukowy serii:
prof. dr hab. Piotr Sztompka
Recenzenci:
prof. dr hab. Kazimierz Frieske
prof. dr hab. Wielisława Warzywoda-Kruszyńska
Redakcja i korekta:
Ewa Rydlewska
Projekt okładki:
Katarzyna Juras
ISBN 978-83-7383-390-6
Copyright by Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2009
Podręcznik akademicki dotowany
przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego
Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o.
ul. Krakowskie Przedmieście 62
00-322 Warszawa
tel./faks: 022 826 59 21; 022 828 93 91; 022 828 95 63
dział handlowy: jw. wew. 105, 108 lub 635 74 04 wew. 219
e-mail: [email protected]; [email protected]
www.scholar.com.pl
Skład i łamanie: WN Scholar (Michał Moczarski)
Objętość: 20 a.w., nakład 1500 egz.
Druk i oprawa: Paper & Tinta, Warszawa
Spis treści
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Koncepcje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9
15
Rozdział 1. Podstawowe pojęcia i koncepcje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1. Pojęcie problemu społecznego z socjologicznego punktu
widzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2. Problemy społeczne – socjologia problemów społecznych . . . . . . . . 1.3. Inne pojęcia, wspólna problematyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.4. Teoria – empiria – praktyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdział 2. Teorie społeczne i ich problemowe aplikacje . . . . . . . . . . 2.1. R.K. Merton i podwaliny jego teorii problemów społecznych . . . . . . . 2.2. Kształtowanie się i rozwój stanowisk teoretycznych w socjologii
problemów społecznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3. Typologia stanowisk teoretycznych i ich charakterystyka
w ujęciu R.W. Marisa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4. Od teorii do problemowo zorientowanej metodologii . . . . . . . . . . . . . 2.5. W kręgu poszukiwań empirycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdział 3. Siła i słabość konstruktywizmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1. Idea społecznego tworzenia rzeczywistości i socjologiczny
konstruktywizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2. Zakorzenienie konstruktywizmu w socjologii problemów
społecznych i wynikające stąd debaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3. Konstruktywizm w badaniach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdział 4. Przypadek socjologii feministycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1. Ambiwalentny charakter problematyki kobiecej i idei
feministycznych w socjologii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2. Rozwój feministycznych wypowiedzi i ich odniesienia
do problemów społecznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.3. Socjologiczny/socjologizujący feminizm w wymiarze
empirycznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
17
22
28
32
35
35
40
46
50
52
57
57
59
65
71
71
76
80
Ważne (wybrane) problemy społeczne
. . . . . . . . . . . . . . . . . 85
Rozdział 5. Ubóstwo – „główny” problem społeczny . . . . . . . . . . . . . 5.1. Poglądy i debaty w sprawie ubóstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2. Jedność i wielość przejawów ubóstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.3. Pracować i być biednym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.4. Ubóstwo przeżywać – o ubóstwie mówić – z ubóstwem
się zmagać . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
87
91
92
96
Rozdział 6. Alkohol i przemoc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
6.1. Alkohol i przemoc jako przykład splotu czynników
problemowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
6.2. Kulturowo-społeczne postrzeganie alkoholu: między
akceptacją i odrzuceniem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
6.3. Przemoc: mężczyźni i kobiety . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
6.4. Przejawy i problemy przemocy w wybranych przypadkach . . . . . . . . 113
Rozdział 7. Przestępczość i wymiar sprawiedliwości . . . . . . . . . . . . . 117
7.1. Przestępczość jako „oczywisty” problem społeczny . . . . . . . . . . . . . . 117
7.2. Wymiar sprawiedliwości jako (pod)system społeczny . . . . . . . . . . . . . 120
7.3. „Gliny” – cienka niebieska linia bezpieczeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
7.4. Jak – a nawet czy – karać? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
Rozdział 8. „Specjalne” problemy tak zwanych populacji
specjalnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
8.1. Sugestie konceptualne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
8.2. Dzieci, inni – okoliczności oraz problemy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
8.3. O służbach społecznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
Rozdział 9. Między społeczną ekskluzją a inkluzją . . . . . . . . . . . . . . . 145
9.1. Od nazwania zagadnień do artykułowania problemów . . . . . . . . . . . . 145
9.2. Odwołując się do problematyki zróżnicowania i nierówności . . . . . . . 148
9.3. Ekskluzja i inkluzja społeczna – w swych cechach
i następstwach nie tak oczywiste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
9.4. Kolejne przypisy empiryczno-aplikacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
Rozdział 10. S
trukturalne wymiary problemów społecznych
i miasto jako ich splot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
10.1. Strukturalizacja miejskiej rzeczywistości oraz jej cechy
konstytutywne; koncepcje P. Rybickiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
10.2. Miasto – „naturalny” rozwój i „nienormalne” atrybuty . . . . . . . . . . . . 163
10.3. Socjologia miejskich problemów społecznych . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
10.4. Miasta i ich społeczności jako podmioty oraz narzędzia
w rozwiązywaniu problemów społecznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
Kierunki i sposoby przeciwdziałania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
179
Rozdział 11. P
olityka społeczna i praca socjalna jako
szczególne sposoby odpowiedzi na problemy
społeczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
11.1. Kształtowanie się, podstawy konceptualne i kierunki
interwencji polityki społecznej oraz pracy socjalnej . . . . . . . . . . . . . 181
11.2. Instytucjonalizacja i profesjonalizacja aktywności
społeczno-socjalnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
11.3. Metody postępowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
11.4. Rozwój i punkty widzenia socjologii polityki społecznej
oraz socjologii pracy socjalnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
Rozdział 12. Problemy z państwową pomocą społeczną . . . . . . . . . . 199
12.1. Splot instytucji państwa i funkcji pomocowych – od historii
do współczesności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
12.2. Welfare state: społeczny sukces idei oraz kierunki krytyki . . . . . . . . 205
12.3. Głosy (zapewne) większościowe i dominujące a głosy
„dysydenckie” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
Rozdział 13. M
iędzy tradycyjną i współczesną pracą
socjalną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
13.1. Od opiekuńczo-pomocowej przeszłości do zróżniczkowanej
teraźniejszości – w ślad za J. Addams . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
13.2. Indywidualizacja działań socjalnych i korespondujących
stosunków społecznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
13.3. Empowerment – koncepcja, misja, praktyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
13.4. Współczesna praca socjalna – profesja o wielu obliczach . . . . . . . . 230
Rozdział 14. Trzeci – inny – sektor: społeczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235
14.1. Cechy, wielorakość i granice trzeciego sektora . . . . . . . . . . . . . . . . . 235
14.2. Jeszcze o koncepcji kapitału społecznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
14.3. Zjawisko – i problem – wolnego jeźdźca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
14.4. Polskie doświadczenia i perspektywy oraz kilka
spostrzeżeń ogólnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
Rozdział 15. K
omunitarianistyczny punkt widzenia
oraz propozycje praktyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249
15.1. Intelektualna oraz społeczna obecność komunitarianizmu
i A. Etzioni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249
15.2. We wspólnocie-społeczności, czyli ku lepszemu życiu
społecznemu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
15.3. Wybrane społeczne okoliczności i komunitarianistyczny
komentarz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258
Ku zakończeniu
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
Rozdział 16. P
roblemy społeczne w socjologii – socjologia
na rzecz problemów społecznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
16.1. Pewne spojrzenia na współczesne społeczeństwa i ich sprawy . . . . 265
16.2. Socjologia problemów społecznych naszym – socjologów
– szczególnym zaangażowaniem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
Sociology of Social Problems. Summary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297
Indeks nazwisk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302
Wprowadzenie
Książka ta jest pokłosiem szeregu okoliczności. Przede wszystkim wyniknęła z zaproszenia, jakie skierował pod moim adresem Profesor Piotr Sztompka,
będący nie tylko redaktorem naukowym Wykładów z Socjologii, ale też, co
podkreślam ze szczególną przyjemnością, mym kolegą w Instytucie Socjologii
Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jednocześnie jest rezultatem i do pewnego stopnia podsumowaniem drogi badawczo-dydaktycznej oraz pisarskiej, którą przeszedłem przez szereg lat uprawiania socjologii akademickiej.
Z jednej strony droga ta z oczywistych powodów biegła w ramach i, by tak
rzec, w cieniu socjologii ogólnej oraz jej konstytutywnych atrybutów teoretycznych i metodologicznych. Takie koniec końców wykształcenie socjologiczne
w naszym kraju pobieramy, tak sami uczymy i tak zdefiniowana jest dyskusja
w kręgu socjologicznym. Nie musimy przy tym przekonywać, jak wielką i atrakcyjną siłą jest w socjologii teoretyczna wyobraźnia oraz w jakim stopniu oddziałuje na nas wszystkich. Z drugiej jednak strony, w coraz większym stopniu
wiązałem się z „drugą” socjologią, którą znamionują co najmniej równie istotne
właściwości empiryczne i aplikacyjne – z socjologią zorientowaną problemowo
i praktycznie.
Kilka uwag osobistych. Już na samym początku swej aktywności badawczej, podjętej (i długo kontynuowanej) w obszarze socjologii miasta, zetknąłem
się nie tylko ze skądinąd oczywistymi zagadnieniami konkretnymi dotyczącymi
owej miejskiej rzeczywistości, ale również z ich interpretacjami, w kategoriach
satysfakcji z otaczających warunków, jakości życia wynikającej tak z zasobów
i możliwości materialnych, jak i subiektywno-normatywnych – przykładem niech
będą właściwości mieszkaniowe i związane z nimi oceny – kwestii „dobrego”
miasta. Podobnie było przy kolejnych projektach badawczych poświęconych
zjawiskom etniczności i społeczności etnicznych. Wreszcie, uwzględnić trzeba
tu również już wieloletni i chyba z tej perspektywy najbardziej znamienny nurt
pracy socjalnej. Ta autonomiczna dyscyplina i jednocześnie w mym przekonaniu częściowo subdyscyplina socjologii daje pod tym względem bodajże szczególnie do myślenia. Ma swoją ważną i ciekawą historię idei, obrosła zróżnicowanymi propozycjami teoretycznymi, rozwinęła możliwości metodologiczne
porównywalne z innymi podstawowymi naukami społecznymi. Jest więc dziedziną ogólną, nawet jeśli nieco wtórną i jej poszczególne wątki teoretyczne
9
Wprowadzenie
10
w sposób czytelny wywodzą się z psychologii czy socjologii. Zarazem jednak,
o pracy socjalnej w ogóle nie warto by mówić, gdyby nie jej aspekty praktyczne;
właściwe jej rozstrzygnięcia teoretyczne nie miałyby istotnego znaczenia, gdyby nie fundamentalny drugi splot atrybutów – interwencyjnych i pomocowych
w odpowiedzi na zagrożenia i kłopoty pojawiające się w ludzkim życiu. Na jej
przykładzie mamy do czynienia z wręcz podręcznikowym (a więc tutaj bardzo
stosownym) przypadkiem łączenia społecznej teorii oraz praktyki. Wzmiankuję
na marginesie, że ową dwoistość starałem się wcześniej dyskutować przede
wszystkim w książce Socjalna Ameryka, a uzyskane wtedy doświadczenia i zawarte tam rozważania są także tutaj fragmentarycznie wykorzystywane w odniesieniu do poszczególnych zagadnień.
W zgodzie z tym dodajmy zatem coś zapewne oczywistego. Wspomniane
interpretacje danych zjawisk i procesów zarówno rodzą się w samym społeczeństwie, jak i pochodzą z poświęconych mu teorii. Co za tym idzie, to, co
dobre lub złe, użyteczne lub szkodliwe, ułatwiające lub utrudniające naszą egzystencję, by posłużyć się najprostszymi i najogólniejszymi słowami, jest następstwem doświadczeń oraz sądów ludzi w niezliczonych sytuacjach, ale sądy
te i okoliczności ich artykułowania stają się przedmiotem uogólniających komentarzy naukowych oraz często pozostają pod ich wpływem. Socjologia bada,
lecz również współtworzy składniki świata społecznego, które do owych sądów
prowadzą, oraz wnioski z nich płynące; wnioski mające częstokroć z kolei prowadzić do określonych działań korygujących, motywowanych intencją poprawy
sytuacji. Przypomnijmy przy okazji bardzo charakterystyczny podtytuł, jaki swej
książce poświęconej socjologii stosowanej – opublikowanej w 1906 roku i, jak
sądzę, pierwszej tego rodzaju w dziejach naszej dyscypliny – nadał L. Ward:
A Treatise on the Conscious Improvement of Society by Society.
Wobec tego sformułujmy wyjściowe założenie, że koncepcje, przejawy empiryczne i aplikacje związane z problemami społecznymi są jednym z kluczowych pomostów łączących te dwie zasygnalizowane socjologie czy też dwie
strony socjologii traktowanej jako całość. Problemy społeczne i socjologia problemów społecznych znajdują się niejako między tym, co w szerokim sensie
teoretyczne, i tym, co praktyczne, stając się polem i sposobem badań, ale również społeczną funkcją socjologii. Jeśli zaś powyżej przypomniałem jednego
z założycieli socjologii amerykańskiej, to w tym samym kontekście wymienię
również jednego z tych badaczy, którzy nadali jej szczególną, wyjątkową postać,
R.K. Mertona, współredaktora (wraz z R. Nisbetem) bodajże najgłośniejszej
w tej materii książki, Contemporary Social Problems, po raz pierwszy opublikowanej w 1961 roku, w epilogu której zawarł jedną z fundamentalnych również
dla nas wypowiedzi: Social Problems and Sociological Theory. W pierwszym
zdaniu tego studium stwierdził, że w socjologii mamy do czynienia raczej z intelektualnym podziałem pracy niż z kategorycznym poświęcaniem się nauce
czystej bądź stosowanej – i ta w pełni przekonująca mnie uwaga jest wyznacznikiem, którym się kierowałem, pisząc niniejszy podręcznik.
Kontynuując bardziej osobistą refleksję, dodam, że wspomniane kierunki
zainteresowań zostały wzmocnione oczywistymi potrzebami dydaktycznymi.
Niemalże od samego początku aż po dzień dzisiejszy prowadziłem i prowa-
Wprowadzenie
dzę w mym krakowskim macierzystym uniwersytecie zajęcia, w których owe
czynniki empiryczno-aplikacyjne zajmują centralne miejsce, w tym oczywiście
zajęcia poświęcone ściślej nazwanym zagadnieniom problemów społecznych.
Podobnie od pewnego czasu jestem aktywny w innych polskich instytucjach
akademickich. Co więcej, ta linia działalności posiłkuje się mniej więcej dwudziestoletnimi już, regularnie prowadzonymi zajęciami na kilku uczelniach zagranicznych, w skromniejszym wymiarze we Włoszech i w Anglii, a znacznie
częściej i dłużej w USA, w szczególności w Ohio State University oraz George
Washington University. Byłem tam zapraszany, by prowadzić wykłady poświęcone tematyce, która właśnie przewija się na stronach tej książki. Zarówno polscy, jak i zagraniczni studenci w bardzo istotnym stopniu przyczynili się więc do
korespondujących z niniejszymi rozważaniami przemyśleń, co z wdzięcznością
konstatuję; prowadzenie zajęć ze studentami to bardzo motywujący czynnik.
O ciągłej wymianie poglądów z koleżankami i kolegami pracownikami naukowo-dydaktycznymi nie rozwodzę się, gdyż wszyscy dobrze wiemy, że bez tego
w ogóle nie można sobie wyobrazić uprawiania socjologii.
Ja zaś nie byłbym również w stanie jej uprawiać, gdyby nie wspaniałe
zrozumienie oraz pomoc mojej żony Ewy.
Najważniejszym chyba merytorycznym zadaniem był wybór, jakiego musiałem dokonać. Zarówno problemy społeczne, jak i poświęcona im literatura
przedmiotu są tak wszechobecne oraz zróżnicowane, że o jakiejkolwiek próbie ogarnięcia ich w całości nie może być mowy. Owszem, możliwe i pożądane są podejścia syntetyzujące, ale każdy, kto się tą problematyką zajmuje,
jest skazany na radykalną selekcję zjawisk i źródeł. Tym bardziej tutaj, w tym
skromnym ujęciu… Sygnalizuję więc od razu, że zarówno szukając przykładów,
jak i korzystając z opracowań, poruszam się niejako między Polską a Stanami
Zjednoczonymi, przy czym jeśli o same publikacje chodzi, to sięgnąłem w większości do materiałów amerykańskich. Własny życiorys, którego pierwiastki
zaznaczyłem, niech będzie tego niejakim osobistym wyjaśnieniem i usprawiedliwieniem, ale przede wszystkim nie mam wątpliwości, że ów amerykański
obszar publikacyjny jest zdecydowanie najbogatszy w skali światowej i bardzo
pouczający. Weźmy choćby pod uwagę periodyk o tytule brzmiącym jednoznacznie: Social Problems, jak również szereg podręczników podobnie zatytułowanych; ponadto odnotujmy szerszą (poza publikowaniem wspomnianego
czasopisma) działalność wyspecjalizowanego stowarzyszenia naukowego, jakim od 1951 roku jest Society for the Study of Social Problems. Przywołuję
stosunkowo wiele (mam nadzieję, że nie nazbyt wiele, skądinąd powściągając
chęć, by wskazać znacznie więcej) zróżnicowanych pozycji; ów quasi-bibliograficzny aspekt ma w zamierzeniu między innymi wzmocnić właśnie podręcznikową funkcję niniejszej książki i przynajmniej częściowo ułatwić dalsze poszukiwania. Roboczo wyjaśniam również, że pierwsze zdanie składające się na tę
książkę zapisałem w roku 2007, dlatego też wszystkie przywoływane pozycje
kończą się na tym właśnie roku, chociaż naturalnie ciągle pojawiają się nowe.
W każdym razie, jest to tylko drobny fragment możliwej bibliografii – bardzo
11
Wprowadzenie
12
często obok wybranych publikacji powinno być wymienionych jeszcze o wiele
więcej innych, w tym polskich – i jednocześnie zaproszenie do własnych w tym
względzie prac badawczych. Od razu podkreślam, że poszukiwania w obszarze publikacji krajowych okażą się bardzo owocne; liczni nasi autorzy napisali
i piszą ważne, godne pilnej uwagi rzeczy na różnorodne tematy. Dla zachęty
chciałbym powiedzieć, że warto interesować się socjologią problemów społecznych i że uzyskane rezultaty będą nagrodą za włożony wysiłek.
Ja sam przy tym wprowadziłem cztery wątki, o nierównym jednak zakresie
oraz różnej szczegółowości.
Po pierwsze zatem, są to składniki o charakterze konceptualno-teoretycznym. Traktuję te uwagi dość inkluzyjnie, nie dokonując jakiegoś bardziej kategorycznego wyboru, który wynikałby choćby z precyzyjnego rozumienia samego
terminu „teoria”, a raczej odwołując się do różnych podstawowych uogólnionych
ujęć definicyjnych i interpretacyjnych. Są to więc definicje, idee mające służyć
opisowi oraz wyjaśnianiu, pierwiastki wartościujące. Po drugie, prezentuję wybrane przypadki i zjawiska, które stały się, stają, są problemami społecznymi,
ich cechy charakterystyczne, przejawy i korelaty społecznego kształtowania
się oraz rozwijania, także względny zanik. Z tym zaś, po trzecie, wiąże się wątek sposobów i mechanizmów konfrontowania problemów społecznych, dróg
do ich przezwyciężania, uzyskiwanych pod tym względem rezultatów (lub ich
braków). Po czwarte wreszcie, staram się niejako wrócić do „socjologii w ogóle”, zastanowić nad miejscem i sensem zagadnień problemowych w jej ramach,
może nad wynikającą z tego misją. Miejsca tych wątków są wyraźnie wskazane, ale nie należy ich traktować jako elementów całkowicie od siebie oddzielonych; w licznych fragmentach linie te splatają się ze sobą. Od razu podkreślę,
że w mym przekonaniu socjologia jest wyróżniającym się oraz szczególnie potrzebnym narzędziem rozważań nad tym wszystkim, co składa się na trudności
w życiu społecznym, oraz nad ich realnie możliwym rozwiązywaniem; było tak
w przeszłości, tak jest w coraz większym stopniu obecnie. Jeśli socjologia jest
teoretyczna, aksjologiczna, empiryczna i praktyczna jednocześnie – a powtórzę, że jest i że taka właśnie być powinna – to ma taki charakter w istotnym
stopniu ze względu na podejmowanie owej problemowej, zarówno ogólnej, jak
i wyspecjalizowanej w wielu kierunkach, tematyki.
W każdym razie, nawet wykorzystując liczne publikacje i przywołując wiele
przypadków, musimy ograniczać się do drobnego tylko fragmentu tego, co społecznie zachodzi, o czym napisano i co socjolodzy czynią. Radykalna selekcja
tych wątków jest nieuchronna i z natury rzeczy ryzykowna, a ocena trafności
tego zabiegu należy do czytelnika.
Kilka dodatkowych uwag technicznych. Przywoływane artykuły z poszczególnych czasopism są zwykle jednorazowymi wydarzeniami wydawniczymi i ich
opis bibliograficzny mówi wszystko. Natomiast w przypadku książek mamy tu
do czynienia z kolejnymi, a nie pierwszymi wydaniami, właśnie przede wszystkim w USA, a tych kolejnych wydań bywa wiele, pojawiają się często po latach,
zmodyfikowane. Starałem się ograniczać zamieszczane tutaj informacje do
niezbędnych; zapis bibliograficzny dotyczy tylko tych konkretnych wersji, z których bezpośrednio skorzystałem.
Wprowadzenie
Rozmaite przywołania z obcych tekstów i w szczególności dosłowne cytaty
są oczywiście przekładami oryginalnych sformułowań, ale zdarzają się w bardzo
ograniczonej liczbie miejsc pojęcia angielskojęzyczne, na przykład tam, gdzie
chodzi o nazwy własne czy oddanie swoistego ducha wypowiedzi. W ogóle
zaś, biorąc pod uwagę ową dominującą angielskojęzyczną literaturę przedmiotu, z której korzystam, musiałem, jak wszyscy w podobnych sytuacjach, rozstrzygać, który z możliwych polskich terminów najlepiej odpowiada oryginałowi.
Co najmniej okazyjnie wiążą się z tym istotne konsekwencje. Przypomnijmy
charakterystyczny przykład: książka J. Sachsa, The End of Poverty, ukazała
się w polskim wydaniu pod tytułem Koniec z nędzą, co jest w mym przekonaniu
trafnym ujęciem, ale nie bylibyśmy zdziwieni, gdyby pojawiły się takie słowa, jak
„bieda” czy „ubóstwo”, sugerujące być może nieco inne (utrzymane w łagodniejszym tonie) rozumienie tego złożonego, niejednoznacznego zjawiska. Są to
jednak zwykłe kłopoty przekładowe, z którymi musimy dawać sobie radę.
Raz jeszcze serdecznie dziękuję wszystkim, którzy przyczynili się do powstania tej Socjologii problemów społecznych, czując się naturalnie w pełni odpowiedzialnym za jej finalną postać.
Niedostępne w wersji demonstracyjnej.
Zapraszamy do zakupu
pełnej wersji książki
w serwisie