socjologia
advertisement
Socjologia - wykłady SOCJOLOGIA Rys historyczny Socjologia – nauka o zbiorowościach ludzkich, przedmiotem jej badań są zjawiska i procesy tworzenia się różnych form życia zbiorowego ludzi, struktury tych zbiorowości, zjawiska i procesy zachodzące w tych zbiorowościach, wynikające ze wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie, siły skupiające i siły rozbijające te zbiorowości, zmiany i przekształcenia w nich zachodzące. Socjologia jako odrębna dziedzina, zaczęła istnieć w 1837 roku (właśnie wtedy ukazała się książka Augusta Comte’a) wtedy po raz pierwszy pojawiła się nazwa socjologia. Comte zwany jest ojcem chrzestnym socjologii. Socjologia miała być nauką nie tylko badającą społeczeństwo, ale również miała je zmieniać, reformować. Głównym okresem rozwoju socjologii był pozytywizm (połowa XIX wieku). Główną ideą pozytywizmu w aspekcie naukowym było przeświadczenie, że świat można poznać, zbadać, lecz nasze zmysły jako narzędzia na to nie pozwalają. Comte porównał społeczeństwo do organizmu żywego. Nauki sklasyfikował na podstawie stopnia abstrakcyjności do stopnia przydatności zastosowania w praktyce. Nauki abstrakcyjne to np.: matematyka, nauki praktyczne (konkretne) to np.: socjologia. Poza tym Comte wyróżnił dwa sposoby badania społeczeństwa: 1. Statyka społeczna – badanie i funkcjonowanie społeczeństwa w danym momencie. Zajmuje się badaniem budowy społeczeństwa. Ma charakter naturalistyczny – porównuje społeczeństwo do organizmu żywego. 2. Dynamika społeczna – obserwacja społeczeństwa w czasie, w dłuższym okresie. Bada zmiany i przeobrażenia zachodzące w społeczeństwie. Herbert Spencer – był również przedstawicielem naturalizmu. Stworzył on kierunek zwany ewolucjonizmem (społeczeństwo rozwija się na drodze ewolucji), wtedy też pojawił się pomysł, aby zbadać społeczeństwo pierwotne, czyli pierwsze ogniwo łańcucha ewolucji. Zamiast nazwy społeczeństwo pierwotne zaczęto używać pojęcia społeczność plemienna. Spencer, poprzez kolejne stadia rozwoju, badał drogę rozwoju społeczeństwa od stadium pierwotnego go sytuacji mu obecnej. W owym czasie w Wielkiej Brytanii wyodrębniła się antropologia społeczna (w Polsce przedstawicielem był Bronisław Malinowski), zajmowała się badaniem społeczeństw pierwotnych), natomiast w Stanach Zjednoczonych zaczęto badać, w jaki sposób kultura wpływa na osobowość człowieka, tzw. antropologia kulturowa. Szybko zorientowano się, że inaczej należy badać społeczeństwo, a inaczej przyrodę (następuje rozdzielenie nauk). W ten sposób socjologia odeszła od naturalizmu. Zaprzeczono koncepcji ewolucjonizmu społecznego, gdyż w przyrodzie, w trakcie ewolucji następuje coraz większa zdolność organizmów, natomiast w społeczeństwie ewolucja nie następuje w sposób prosty, ale spiralnie. Według praw przyrody – jedno (stara) zanika, a drugie (nowe) powstaje. Natomiast w społeczeństwie i stare i nowe może trwać jednocześnie. Nie ma w -1- Socjologia - wykłady społeczeństwie lepszych i gorszych kultur, są po prostu inne. Każde społeczeństwo rozwija się własną, specyficzną drogą (tak twierdzi B. Malinowski). Ważną cechą w społeczeństwie jest wzajemne oddziaływanie jednostek. Udowodnił to amerykański uczony Asth swoim eksperymencie (postrzeganie długości odcinków w kilkuosobowej grupie). Ludzie często podporządkowują się zdaniom innych ludzi, bojąc się wygłaszania własnych poglądów. Ludzi wpływają na nasze zdanie, poglądy, opinie, itd. W ten sposób nie można do końca poznać społeczeństwa. Wkrótce pojawiły się nowe kierunki: Psychologizm – analiza społeczeństwa, szukanie prawidłowości pod względem zmiennych psychicznych (osobowość, temperament). Pojawiło się dzieło Le Bona „Psychologia tłumu” (pisze o tłumie tak, jakby miał własną psychikę) „Tłum” u Le Bona to każda większa grupa ludzi. Socjologizm – E. Durkhaim – socjologia powinna tworzyć swoje prawa odnosząc się do zmiennych społecznych, a nie psychicznych. „Studium o samobójstwie” odnosi się do elementów społecznych nie psychicznych. Stopa samobójstw w danym społeczeństwie jest odwrotnie proporcjonalna do swoistości grupy. Swoistość grupy – siły, które trzymają grupę razem. Są to zmienne społeczne, nie psychiczne. Wyjątki: prawo przestaje działać wtedy, gdy w społeczeństw jest norma samobójstwa. Z czasem ludzie przestali wierzyć, że wszystko można poznać, że ich zmysły są do końca wiarygodne. W socjologii pojawił się nowy kierunek – socjologia humanistyczna. Polską socjologię humanistyczną rozwinął Florian Znaniecki. Twierdził on, że społeczeństwo należy badać współczynnikami humanistycznymi, (czyli powinniśmy dowiedzieć się, co czują i co myślą ludzie w sytuacjach, w których ich opisujemy, należy poznać ludzi od wewnątrz). Tego typu badania prowadzili F. Znaniecki i J. Thomas na polskich emigrantach wyjeżdżających „za chlebem” za ocean. Stosowano wtedy specyficzne metody badań, np. analizę pamiętników, które były pomocne, gdyż każdy z nas dostosowuje swoje zachowania do własnej wizji świata (tzw. Definicji sytuacji). „ŚWIAT JEST TAKIM, JAKIM GO WIDZIMY”. Samospełniające się proroctwo – prowokujemy, że nasza wizja się sprawdza. Opisał to R. Merton. Socjologowie musieli dokonać pewnej klasyfikacji, więc podzielono naukę na: 1. Socjologię ogólną – na podstawie materiałów, uogólnień, prawidłowości ustalonych w badaniach szczegółowych chce tworzyć teorie obejmujące zespoły zjawisk występujących w społeczeństwie. Jej zadaniem jest ustalenie pojęć a. Teorie socjologiczne (teoria dalekiego zasięgu) są to teorie, które starają się odpowiedzieć na pytanie jak to jest, że społeczeństwo w ogóle istnieje. b. Ustalenie pojęć socjologicznych (definiowanie) c. Metodologia – ustala tryb postępowania w badaniach socjologicznych 2. Socjologia szczegółowa – powstała poprzez rozwinięcie badań empirycznych społeczeństwa. Każda z nich zajmuje się jakąś częścią społeczeństwa. Nastąpiły też specjalizacje z powodów dydaktycznych a. Socjologia miasta b. Socjologia wsi c. Socjologia pracy d. Socjologia rodziny e. Socjologia wychowania -2- Socjologia - wykłady f. Socjologia medycyny g. Makro i mikrosocjologia Badania socjologiczne Metodologia – zasada tworzenia danej nauki, praw naukowych, zawarte są polecenia dotyczące metod badawczych. Metoda i techniki mówią nam, w jaki sposób prowadzone są empiryczne badania socjologiczne. Określa tryb przeprowadzania badań naukowych. Metoda – to cały sposób postępowania badawczego, mówi jak mamy zacząć i skończyć badanie. Z niej wynika jak przeprowadzić, opracować, przedstawić badanie. Technika – określony sposób zbierania materiału empirycznego. Narzędzie badawcze – przygotowane jest przez badacza do konkretnego badania. Każde badanie socjologiczne rozpoczyna się od projektu badawczego. W badaniu występuje problem badawczy i jest to pytanie, na które szukamy odpowiedzi. Następnie szukamy technik badawczych i zastanawiamy się kogo lub co będziemy badać. Takie badanie wymaga stworzenia próby badawczej. Metoda panelowa – jest to metoda czasowa. Wykorzystywana do badania różnych procesów. Głównym celem jest pokazanie zmian danego zjawiska w ciągu jakiegoś czasu. Metoda sondażowa (reprezentacyjna) – stosowana wtedy, gdy chcemy mieć badania dla wszystkich. Badane osoby muszą być reprezentacją określonej badanej grupy, aby później można było przenieść wyniki na całość. Próba reprezentacyjna musi być odpowiednio dobrana. Próbę możemy dobrać za pomocą losowania (lista nr peseli) lub wybrać próbę za pomocą danych statystycznych, które na siebie nakładamy. Najlepiej, gdy dobór próby jest losowy i gdy każdy może do niej dotrzeć. Wielkość próby określonej błędem 3% wynosi ok. 1200 osób. Gdy chcemy zmniejszyć błąd o 1% musimy podwoić wielkość próby. Techniki wykorzystywane w tej metodzie to: Wywiad kwestionariuszowy (ankieta) – stosujemy wtedy gdy mamy ankietera i respondenta. Zasady funkcjonowania: 1. Pytania ogólne, mniej intymne aby nawiązać kontakt z respondentem 2. Pytania uporządkowane tematycznie Rodzaje ankiet: 1. Ankieta audytoryjna – ankieta stosowana w pewnym audytorium, np. wśród uczniów, studentów w jednym pomieszczeniu 2. Ankieta pocztowa – formularze są wysyłane pocztą 3. Ankieta publikowana – ich reprezentatywność jest bardzo niska Wywiad kwestionariuszowy może przybierać różne formy: 1. Wywiad skategoryzowany – zawiera wszystkie pytania zamknięte, czyli pytania z odpowiedziami. Ich wadą jest to, że mogą nasuwać odpowiedzi i wtedy badanie może zostać zniekształcone 2. Wywiad otwarty – respondent sam odpowiada na pytania 3. Wywiad mieszany – zawiera elementy wywiadu skategoryzowanego i otwartego. Badania terenowe Metoda badań terenowych (kiedyś badań monograficznych; rozpowszechniona w okresie międzywojennym, w szczególności monografia wsi). W badaniach terenowych badamy określone miejsce. Socjologia amerykańska rozróżnia: 1. Monografię klasyczną -3- Socjologia - wykłady 2. Monografię zorientowaną (skierowana jest ona na jakiś określony teram, mniej szczegółowo opisuje inne zjawiska). Problem badawczy wyznacza metoda badawcza. Przy badaniach terenowych pojawia się problem porządkowania danych socjologicznych. Sposób porządkowania tych danych to typologia (kategoryzowanie). W naukach przyrodniczych stosuje się klasyfikację natomiast w naukach społecznych podstawą porządkowania jest narastanie cech. Podstawę typologii dał Max Weber. Stworzył on koncepcję typu idealnego, w którym występuje 100% natężenia określonej cechy. Typologia polega na przeciwstawianiu sobie dwóch typów idealnych (pomiędzy typami idealnymi usytuowane są typy rzeczywiste, społeczne). Znanym przeciwieństwem dwóch typów idealnych jest wiejskość i miejskość. Pierwszym krokiem w badaniach terenowych jest, tzw. zwiad badawczy (wstępna orientacja w terenie). Polega ona na tym, że badacze jadą w wybrane miejsce w wyniku czego pogłębiają swoją wiedzę ogólną na interesujący ich temat. Przygotowanie projektu badawczego: 1. Postawienie problemu badawczego 2. Lista szczegółowych pytań badawczych 3. Sposób wyboru populacji do badania 4. Ustalenie wskaźników (niezależne lub zależne: szukanie wpływu zmiennej niezależnej za zmienną zależną). 5. Przygotowanie narzędzi badawczych a. Jasny sposób formułowania pytań b. Kolejność pytań 6. Pilotaż 7. Badanie właściwe (techniki): a. Wywiad kwestionariuszowy (ankieta) b. Wywiad pogłębiony (z osobami, które mają styczność z problemem od wielu lat) c. Analiza dokumentów d. Obserwacja (dziś dość rzadko stosowana). Zasady etyczne dotyczące badań socjologicznych Nie wolno zawieść zaufania respondenta, który ma prawdo do anonimowości, odmówienia udzielenia wywiadu oraz prawo do przerwania wykładu. Trzeba mieć zgodę respondenta na nagrywanie. Kontrolę nad tym sprawuje ESOMAR – towarzystwo europejskie firm badawczych. Respondent może wycofać się w trakcie badania. Trzeba mieć zgodę respondenta na zachowanie materiału badawczego. Kultura Kultura, mówiąc językiem potocznym to dokonanie wartościowania. Charakterystyczną cechą definicji kultury sporządzonej na gruncie nauk społecznych jest to, że definicja ta nie jest oceniająca, a jedynie opisowa (definicja powstała na gruncie antropologii). Kultura to ogół wytworów człowieka zobiektywizowanych i upowszechnionych, przekazywanych innym społeczeństwom oraz przekazywanych z pokolenia na pokolenie, które stanowią wartość dla danego społeczeństwa. 1. „Kultura to wytwór człowieka” - więc nie wyrasta samo przez się z przyrody (świat dzielimy na przyrodę i kulturę). -4- Socjologia - wykłady 2. „Upowszechnione” – jeżeli chcemy coś zaliczyć do elementów kultury to musi to być znane i uznane przez całą społeczność. 3. „Zobiektywizowane” – są przedstawione w formie umożliwiającej zapoznanie się z nimi innym ludziom. 4. „Przekazywane z pokolenia na pokolenie” – elementy kultury przekazują się nawzajem i nie przepadają. 5. „Wartość dla danego społeczeństwa” – kultura jest wartością dla tych, które ją stworzyli i uznają, nie oznacza to więc, że dana kultura jest uniwersalna. 1, 2, 3, 4, 5 – elementy charakteryzujące kulturę. Kulturę można podzielić na: 1. Materialną – są to takie elementy kultury, które mają formę materialną (np. budynki) 2. Niematerialną – tworzą je idee. 3. Bytu – stanowią ją te elementy, które zaspokajają nasze potrzeby. Są to udogodnienia cywilizacyjne w społeczeństwie 4. Społeczną – stanowią je elementy umożliwiające społeczeństwu w miarę harmonijne funkcjonowanie, regulują życie społeczne (stąd nazwa – regulator życia społecznego). W skład tej kultury wchodzą takie elementy jak: a. Wartości – to takie przedmioty lub idee, które w danym społeczeństwie są uznane za istotne i do których należy dążyć, które należy osiągać. Wartości mogą być: − Autoteliczne – wartości same w sobie − Instrumentalne – służą do zdobywania innych wartości System wartości funkcjonujący w danym społeczeństwie wyznacza reguły zachowań. Hierarchia wartości określa stosunek albo do człowieka albo do społeczeństwa, środowiska, grupy społecznej. Polega na ustawieniu wartości od najważniejszej do najmniej ważnej. Prowadząc badania na ten temat możemy tylko zbadać deklarację hierarchii wartości, bo respondenci czasami sami nieświadomie odpowiadają wbrew prawdzie. b. Normy kulturowe – „przepis na zachowanie” – wskazują na zachowanie, które są dopuszczalne w konkretnej sytuacji. Normy są sankcjonowane, dlatego musimy zachowywać się zgodnie z nimi, aby uniknąć sankcji. Normy i sankcje możemy podzielić na: − Formalne – są stanowione przez prawo i społeczeństwo, są precyzowane na piśmie i w miarę jednoznaczne, mają charakter polityczno – moralny. − Nieformalne – (obyczajowe) – nie znamy ich genezy, przekazywane są z pokolenia na pokolenie, społeczeństwo samo je wykształca i pilnie przestrzega. Sankcja – reakcja społeczeństwa na zachowanie zgodne lub niezgodne z obowiązującymi normami. Poza sankcjami formalnymi i nieformalnymi, wyróżniamy sankcje pozytywne (nagradzanie) i negatywne karanie. c. Zwyczaje – to przyjęte zachowania, które nie są sankcjonowane. Zwyczaj może być płynny w czasie lub w danym społeczeństwie. d. Obyczaje – są to nieformalne zachowania przyjęte w społeczeństwie, są sankcjonowane. -5- Socjologia - wykłady Subkultura – specyficzna kultura zgodna z kulturą ogólną, wprowadzająca do niej jedynie kilka nowych rzeczy. Kontrkultura – sprzeczna z kulturą danego społeczeństwa. Kultura symboliczna – elementy kultury będą symbolami czegoś innego, np. literatura, sztuka – wyższa kultura, język, mowa ciała – elementy kultury symbolicznej. Koncepcja kultury ubóstwa. Jednym z problemów naszych czasów jest ubożenie społeczeństwa. Minimum biologiczne – to taki dochód, który powoduje, że ludzie umierają z głodu, minimum socjalne, to taki dochód, że ludziom wystarcza na podstawowe potrzeby. Owa koncepcja nie dotyczy wszystkich osób ubogich, tworzy się w pewnych całościach terytorialnych. Możemy znaleźć takie kultury, np.: w pewnych dzielnicach miejskich. Na grunt polski przeniesiono koncepcję LEWIS’a, socjologa amerykańskiego. Prowadził wieloletnie badania jakościowe. Istotą tej koncepcjo, jest to, że w tych grupach tworzą się specyficzne elementy kulturowe (zawierają się na płaszczyźnie norm i wartości). Według niego musi istnieć gospodarka rynkowa i pieniężna, a poza tym musi występować duże bezrobocie. Twierdził, że kultura ubóstwa jest uniwersalna, nie jest typowa dla określonego kraju, może występować wszędzie. U podstaw ubóstwa leży brak pracy, norma nieformalnego kredytowania się (ludzie pożyczają sobie pieniądze). W tych środowiskach podstawowym dochodem są zasiłki (w różnym czasie). Drugą formą wzajemnego wspierana jest przekazywane lub pożyczanie sobie różnych przedmiotów. Inne cechy kultury ubóstwa są efektem przystosowywania się do kultury ubóstwa (efekt adaptacyjny). Cechy te to cechy psychiczne jednostki: − Fatalizm – przekonanie, że nic od nas nie zależy − Bierność − Apatia – przekonanie, że jesteśmy skazani na swój los. Cechy na poziomie rodziny to: − Matriarchat – kobiety są odpowiedzialne za byt rodziny, u kobiet tworzy się syndrom męczennicy, a u mężczyzn w tych środowiskach syndrom macho − Przemoc – między współmałżonkami, między rodzicami a dziećmi − Bardzo niskie aspiracje dotyczące przyszłości dzieci Ta kultura wyjaśnia mechanizm trwania w ubóstwie (ludzi bardzo trudno stamtąd wyciągnąć, gdyż każde następne pokolenie przyswaja ów system kulturowy. Jednym ze wzorów zachowania w takim społeczeństwie jest duża nieufność do obcych). Osobowość społeczna człowieka Dla socjologa interesujące jest to co jest społeczne w człowieku. Patrzy na człowiek jako na typ społeczny. Dostrzega on także indywidualność człowieka, ale jej nie bada. Relacje zachodzące między jednostką a społeczeństwem: społeczeństwo wpływa na jednostkę, lub jednostka wpływa na społeczeństwo. Człowiek musi przejść proces socjalizacji. Kształtowanie się poglądów na temat natury ludzkiej (skąd w człowieku wzięła się natura ludzka): 1. Teoria idealistyczna – jest to koncepcja religijna, natura ludzka została człowiekowi dana z zewnątrz, z bóstwa idealnego przez siłę wyższą 2. Teoria naturalistyczna – inaczej biologiczna, powstała w wyniku rozwoju genetyki i biologii, natura ludzka została przekazana przez dziedziczenie, uwarunkowania biologiczne, wszystko zapisane jest w genach -6- Socjologia - wykłady 3. Teoria środowiskowa – natura ludzka istnieje pod wpływem środowiska społecznego, bez społeczeństwa człowiek nie jest możliwy W owych teoriach dopuszcza się działania wielu czynników na to, kim jesteśmy, kim się stajemy. Na gruncie teorii idealistycznych i naturalistycznych (biologicznych) częściej dopuszcza się determinizm. Determinizm – wpływ jednego czynnika na jakieś zjawisko. Pozostała ma charakter niedeterministyczny ponieważ mówi o dwojakim wpływie na naszą naturę. Na początku istniało określenie natura ludzka lecz na gruncie socjologii zaczęto używać terminu „osobowość społeczna”. Kolejną koncepcją tłumaczącą zachowania ludzkie jest socjobiologia. Jej autorem jest Wilson, próbuje tłumaczyć zachowania człowieka na gruncie biologii. Stwierdził, że każdy z nas chce zachować swój genotyp. Jednak otoczka biologiczna to tylko hipotezy, spekulacje. Była to teoria niezbadana, której nie można było zweryfikować. Obecnie koncepcja ta uległa zmianie, człowiek przynosi na świat pewne zadatki w swoim genotypie, a rozwijają się one pod wpływem społeczeństwa. Osobowość – to pewna charakterystyczna stałość zachowań człowieka, to co możemy obserwować. Można wyróżnić 3 grupy elementów naszej osobowości: 1. Elementy biogenne – są to elementy biologiczne, które są dziedziczone (np. kolor oczu, grupa krwi). 2. Elementy psychogenne – stanowią je nasze cechy psychiczne (emocje, temperament), zajmuje się nimi psychologia 3. Elementy socjogenne – są to elementy pochodzenia społecznego. Florian Znaniecki wyróżnił 4 elementy socjogenne: 1. Kulturowy ideał osobowości – to model osobowości funkcjonujący w społeczeństwie, cechy, których się po nas spodziewają inni. Nie jest uniwersalna, ponieważ każde społeczeństwo ma inny kulturowy ideał osobowości. Cechy, których się spodziewa po innych członkach społeczeństwa, muszą być społeczeństwu przydatne. Człowiek stara się dążyć do tego ideału. 2. Jaźń subiektywna – czyli to co my sami o sobie myślimy. Jakie cechy sobie przypisujemy, jak wyobrażamy sobie siebie samego. Jaźń subiektywna ma raczej charakter pozytywny (mimo wad, mamy świadomość swoich zalet). Przekłada się to na nasze zachowanie (sami sobie chcemy udowodnić, że jesteśmy tacy jak sobie to wyobrażamy). Do oceny własnych cech potrzebne są kryteria, które pochodzą od społeczeństwa. 3. Jaźń odzwierciedlona – jest to nasze wyobrażenie o tym co inni o nas myślą, jak nas widzą. Jest subiektywna. Na podstawie zachowań innych tworzymy obraz samych siebie, udowadniamy innym, że mają rację co do opinii wobec nas. Ma tendencje pozytywną. To od społeczeństwa dowiadujemy się o swoich celach. Staramy się zachowywać zgodnie z wyobrażeniami o nas, które są w społeczeństwie. 4. Zespół ról społecznych – W każdej grupie społecznej do której należymy (rodzina, szkoła) mamy określoną pozycję, pełnimy pewną rolę społeczną. Rola społeczna to pozycja w każdej z grup, pewne prawa i obowiązki, które wynikają z zajmowanej pozycji oraz społeczne wyobrażenie o pełnieniu tej roli społecznej. Istnieje pewien wzorzec oczekiwany w stosunku do ról społecznych. Pełnione przez człowieka role muszą być komplementarne, muszą się wzajemnie uzupełniać. Może dochodzić do konfliktu ról – pełnione role społeczne wykluczają się wzajemnie, np. prawnik będący członkiem mafii. -7- Socjologia - wykłady Socjalizacja – to proces uspołeczniania, wchodzenia w kulturę. Twórcą tego procesu był m.in. Berger. Socjalizacja pierwotna – ma miejsce w pierwszych latach naszego życia, odbywa się ona w rodzinie na bazie silnych więzi emocjonalnych między dzieckiem a opiekunami. Polega na internalizacji podstawowych norm i wartości. Efektem jest utworzenie się obrazu uogólnionego innego (zajmuje się tym entomologia), (uogólniony inny – obraz społeczeństwa). Socjalizacja wtórna – odbywa się poza rodziną. Węższe procesy w ramach socjalizacji to: − Internalizacja – jest to przyswajanie, uwewnętrznianie norm i wartości − Warunkowanie – czyli tworzenie się odruchów warunkowych na bazie odruchów bezwarunkowych − Kanalizacja – w ramach kultury występuje pewne wzorce zaspakajania swoich potrzeb. − Motywacja i aspiracja – aspiracje dotyczą tego co chcemy osiągnąć, jeśli jest to realne w sensie społecznym i indywidualnym. Mówimy o tym w odniesieniu do poszczególnych jednostek jak i grup. Badania Margaret Mead przeprowadzone w nowej Gwinei: Na ile role płciowe są determinowane społecznie a na ile biologicznie? 1. Plemię rolnicze (Arabeszowie) – dorośli przedstawiciele tego plemienia byli życzliwi, uczynni, wyzbyci agresji. Dzieci były bardzo ważnym dobrem, stwarzano im dogodne warunki życia, aby nie doznawali przykrości, dzieci cały czas przebywały w ramionach matek. Silne związki emocjonalne. Nie dążyli do samorozwoju 2. Ludożercy – nieufni, sprawni fizycznie. Małżeństwo trwało dopóki na świat nie przyszło dziecko. Dzieci trzymano w wiklinowych koszach, nikt się nimi nie zajmował. 3. Plemię – matriarchat, kobiety zapewniały byt członkom plemienia., a mężczyźni zajmowali się sztuką. Antonina Kłoskowska opisuje przypadki dzieci wychowywanych poza społeczeństwem. 1. Dzikie dzieci - Przypadek Amali i Kamali – znaleziono 2 dziewczynki (2, 5-6 lat) zachowywały się jak wilki, bały się ludzi, ognia, poruszały się na czterech kończynach. Nie tolerowały kontaktów z innymi ludźmi. Gdy jedna z dziewczynek zmarła, druga zaczęła szukać kontaktu z ludźmi. Podjęto próby socjalizacji w wyniku czego dziewczynka zaczęła zachowywać się prospołecznie. 2. Dzieci wychowywane w skrajnej izolacji – dziewczynka ukrywane na farmie przez matkę. Gdy ją odnaleziono miała 6 lat. Resztę parametrów na poziomie niemowlaka. Trafiła do domu opieki społecznej, ale jej rozwój w pełni nie nastąpił. Dziewczynka przebywająca z głuchoniemą matką – po odnalezieniu rozwój nastąpił dość szybko. Dysonans poznawczy – każdy z nas tworzy sobie swoją własną koncepcję Racjonalizacja – cokolwiek zrobimy jesteśmy w stanie uzasadnić to na swoją korzyść. Adaptacja – rodzaj rewizji naszych norm i postaw. Może być zewnętrzna: zachowujemy się stosownie do środowiska, w którym przebywamy, ale zachowujemy swój system wartości. Adaptacja wewnętrzna – jednostki dokonują przeobrażeń według swoich norm i wartości. -8- Socjologia - wykłady Więzi społeczne Więź społeczna – ogół styczności i stosunków społecznych, instytucji, kontroli społecznej, które powodują, że dana zbiorowość jest w stanie trwać i rozwijać się. Zbiorowość społeczna, zbiór społeczny, kategoria społeczna Są to twory sztuczne, które w rzeczywistości nie istnieją. Kategoria społeczna – zbiory wyróżnione przed obserwatora zewnętrznego pod względem jednej cechy istotnej społecznie (płeć, wiek, wykształcenie, miejsce zamieszkania, zawód) Zbiorowość społeczna – ludzie zgromadzenie w tym samym miejscu i w tym samym czasie. Pomiędzy nimi zachodzą więzi społeczne. W zbiorowości wszyscy jej członkowie nie są konieczni do jej funkcjonowania. Grupa społeczna – osoby powiązane ze sobą bardzo wieloma związkami. Grupę tworzą przynajmniej 3 osoby (dla socjologa). W grupie zawsze wiadomo kto do niej należy, wiadomo też ilu członków liczy. Elementy, które zawiera grupa społeczna: 1. Silna więź społeczna – poczucie przynależności 2. Ośrodki skupienia – wszystkie środki materialne i niematerialne, należące do grupy, łączące osoby należące do danej grupy 3. Silne poczucie „my” 4. Cele grupy – dąży do nich grupa, ale nigdy nie jest to suma celów poszczególnych członków. Przy realizacji celów grupowych następuje realizacji celi indywidualnych. 5. Struktura wewnętrzna – pozycja w grupie i powiązania między pozycjami. Struktura socjometryczne – dotyczy małych grup społecznych, w których możliwy jest kontakt „twarzą w twarz”. Pozycja w tej strukturze uzależniona jest od popularności osób w danej grupie. W takiej grupie osoba popularna ma duży wpływ na grupę, co może prowadzić do konfliktów. Strukturę socjometryczną można zbadać za pomocą testu socjometrycznego. Style przywództwa w małych grupach: 1. autorytarne – występuje jeden przywódca, który sam podejmuje decyzje i sam o wszystkim decyduje. W grupie z takim przywódcą występuje niezadowolenie, frustracja, ale w razie złej decyzji jest na kogo zrzucić winę. 2. demokratyczne – występuje jeden przywódca, ale grupa także bierze udział w podejmowaniu decyzji. W takiej grupie występuje największe zadowolenie 3. liberalny – jest on przywódca, ale nie ma wpływu na decyzje, które podejmuje grupa. Przywódca taki sprawuje nadzór, ale nie reaguje na działania grupy. W grupie tej pojawia się bardzo silna struktura socjometryczna Plusy podejmowania decyzji w grupie: − grupa posiada więcej informacji niż jednostka − w grupie pojawia się liczniejsze podejście do problemu − uczestnictwo grupy w podejmowaniu decyzji zwiększa naszą akceptację do tej grupy − ludzie pomagają sobie przełamywać nawyki myślowe Minusy podejmowania decyzji w grupie: − presja społeczna – grupa presją doprowadza jednostki do konformizmu -9- Socjologia - wykłady − Walencja decyzji (jeżeli jedno rozwiązanie przynajmniej 15 razy zostało wypowiedziane, zostanie wybrane, nawet gdy istnieje lepsze) − Dominują jednostki − Pojawiają się konfliktowe cele drugorzędne – forsowanie własnych argumentów Grupa może wpływać na jednostkę. Udowodnił to Asch w swoim eksperymencie o postrzeganiu długości odcinków. Analiza transakcyjna Nie jest to teoria socjologiczna, ale psychologiczna. Analiza transakcyjna – terapia krótka i grupowa. Jej autorem jest Berne. Zdaniem Berne każdy z nas w ramach własnego ja posiada trzy elementy: 1. Rodzic a. Rodzic krytyczny b. Rodzic opiekuńczy 2. Dorosły 3. Dziecko a. Dziecko naturalne (spontaniczne) b. Dziecko przystosowane (po procesie socjalizacji) c. Mały Profesor Berne twierdzi, że ludzie mają problemy ze sobą bo nieadekwatnie uruchamiają stany swojego „ja”. Relacje międzyludzkie – transakcje Transakcja równoległa – dorosły –dorosły, dziecko przystosowane – rodzic opiekuńczy, nie powodują konfliktu między ludźmi. Transakcje skrzyżowane – dorosły- rodzic krytyczny, prowadzi do problemów, a nawet zerwania kontaktów. Niektóre transakcje mają podwójny wymiar Proces komunikowania się Cele komunikowania się: 1. przekazywanie informacji, które umożliwiają rozumienie rzeczywistości i przewidywanie skutków różnych działań 2. wymiana uczyć 3. możliwość zaspokojenia potrzeb Informacja zwrotna – potwierdzenie przejęcia lub odbiór informacji 1. pozytywna – odbiorca zrozumiał informacją i zgadza się z nią 2. negatywna – zamiar nadawcy został zrozumiany, ale odbiorca nie zgadza się z treścią informacji 3. tendencjalna – odbiorca dostrzega aspekt inny niż ten, który miał na myśli nadawca 4. brak informacji zwrotnej Efektywność mierzy się w każdym punkcie schematu. Przekaz zależy od poziomu wykształcenia. - 10 - Socjologia - wykłady Na efektywność przekazu wpływa: 1. wiarygodność nadawcy, jego umiejętności przekazu, oraz inteligencja 2. właściwości kanału komunikacyjnego(długość) 3. odbiorca (otwartość, wiedza, sposób odbierania informacji) 4. inne czynniki (kod językowy, pozycje między N i O, przestrzeń) Allport – grupa zmienia nasze myślenie Grupa odniesienia – grupa, z którą jednostka się najbardziej identyfikuje. Efekt Mateusza – tendencja polegająca, na tym, że ci, którzy mają już ustaloną reputację, otrzymują nagrody w nauce łatwiej niż ci, którzy są mniej znani. Efekt publiczności – wykonywanie przez jednostki samodzielnej pracy ze świadomością, że są obserwowane przez innych Efekt współudziału – wpływ na zachowanie ludzi faktu, że inni zaangażowani są wraz z innymi w podobną działalność Konflikt fundamentalny – konflikt dotyczący podstawowych norm związanych z daną sytuacją Socjobiologia - systematyczne badanie biologicznych podstaw ludzkiego zachowania Status dominujący – główny status o dużym znaczeniu dla interakcji społecznych i tożsamości społecznej jednostki Status osiągany – pozycja społeczna, która zależy od cech, nad którymi jednostka sprawuje pewną kontrolę Status przypisany – status nadany osobie przez społeczeństw Status społeczno-ekonomiczny – pozycja osoby w systemie klasowym opartym na pewnym układzie czynników obejmujących bogactwo, władzę i prestiż - 11 - Socjologia - wykłady Teorie socjologiczne FUNKCJONALIZM – Robert Merton, S. Parsons Główne pojęcia związane z funkcjonalizmem: − Holizm – ujęcie życia społecznego jako pewnej całości funkcjonalnej (wszystkie elementy są ze sobą powiązane), jedność funkcjonalna − System – do społeczeństwa należy podchodzić jak do pewnego systemu, który składa się z podsystemów − Funkcja – jest podstawą wyjaśniania zachowań społecznych, funkcji poszczególnych elementów w systemie, każde zjawisko, każdy proces pełni w społeczeństwie określoną funkcję Podstawowe założenia: 1. Ludzie SA zorganizowani w systemy społeczne 2. Ani zachowania ludzkie, ani społeczeństwo nie mogą być należycie zrozumiane, jeżeli nie uwzględni się specyficznych wartości systemów społecznych 3. Zmiana społeczna, dewiacja i inne procesy społeczne powstają w wyniku wzajemnych stosunków pomiędzy częściami systemu 4. systemy społeczne są podstawowym obszarem, na którym dochodzi do integracji między jednostkami 5. Wzory organizacji istnieją na różnych poziomach systemu: od mikrostruktur do makrostruktur, stąd istnieje potrzeba zrozumienia właściwości tych poziomów oraz stosunków między nimi Dla funkcjonalistów podstawowym stanem społeczeństwa jest współpraca, ład społeczny, wszelkie konflikty są postrzegane jako zjawisko negatywne. TEORIA KONFLIKTU – Dahrendorf, Cosen Sprzeczność interesów i konflikt to podstawy funkcjonowania społeczeństwa. Powszechnym stanem w społeczeństwie jest konflikt. Istnienie konfliktów wynika ze sprzecznych interesów. Do konfliktów najczęściej dochodzi w wyniku podziału dóbr. Dahrendorf twierdzi, że społeczeństwa są zorganizowane zgodnie z zasadą podporządkowania, stąd wynikają konflikty. Konflikty są głównym źródłem zmiany społecznej i rozwoju, dlatego są pozytywne. Konflikt jest procesem. Rodzaje konfliktów wg Cosera: − Funkcjonalne (konstruktywne) – obie strony przestrzegają podstawowych reguł życia społecznego − Dysfunkcyjne (destruktywne) – obie strony przestają przestrzegać tych reguł, np. rewolucja. Grożą one rozpadem struktury społecznej Tolerancja konfliktu – dopuszczenia konfliktu i tworzenie procedur zgłaszania i rozwiązania konfliktu Fazy konfliktu wg Dahrendorf’a: 1. Pojawienie się sprzecznych celów i interesów 2. Pojawienie się napięcia społecznego – masowa frustracja, poczucie zagrożenia 3. Podziały pomiędzy ludźmi 4. Walka - 12 - Socjologia - wykłady 5. Pojawienie się dążeń do zakończenia konfliktu a. Zwycięstwo jednej ze stron b. Obie strony są wyczerpane konfliktem c. Rozwiązanie konfliktu na drodze kompromisu i negocjacji 6. Negatywne emocje, pozostają w świadomości do zakończeni konfliktu (co może być powodem następnych konfliktów) Psychologiczne mechanizmy walki w ujęciu destruktywnym: 1. Bezwzględna wiara w słuszność własnych spraw, wyolbrzymianie zalet własnej grupy 2. Krytyczny, wrogi sposób postrzegania przeciwnika 3. Gotowość do poświęceń, duma 4. Brak uznania stanowisk pośrednich i kompromisów 5. Bezwzględne zwalczanie przeciwnika INTERAKCJONIZM SYMBOLICZNY – Hoffman, Blumer Interakcja to relacja miedzy ludźmi, wzajemne zależności między nimi. Interakcjonizm głosi, że podstawą istnienia społeczeństwa są interakcje miedzy ludźmi. Zdaniem twórców tej teorii wchodzimy w interakcję z innymi ludźmi poprzez odczytywanie i interpretowania symboli. Definicja sytuacji. Teoria roli – szukania analogi między społeczeństwem a teatrem. Robienie wrażenia (fasada) TEORIA WYMIANY – Romans, Blau Odbywa się w ramach kar i nagród. Muszą one być wymienione na poziomie świadomym. Istnieją trzy źródła tej koncepcji: 1. utylitaryzm 2. antropologia 3. psychologia Syndrom myślenia grupowego Janis – zanalizował błędy prezydentów USA Im bardziej grupa jest atrakcyjna dla swoich członków tym bardziej jest spoista. Ima bardziej zaspokaja potrzeby swoich członków tym bardziej jest atrakcyjna. Syndrom myślenia grupowego pojawia się w grupach które przekroczyły poziom spoistości. - 13 -
