Egzamin pisemny, ustny

Wykład: 1
19.02.2005
Nauka społeczno-ekonomiczna
Spory pomiędzy poszczególnymi szkołami ekonomicznymi, np. rynek a państwo.
Równowaga makroekonomiczna.
Ekonomia – pojawia się jako nauka, jest nauką stosunkowo niedawną, pojawiła się w
XVIII w.
Warunki by powstała nauka:
 wyraźnie zidentyfikowany przedmiot zainteresowania
 dostrzeganie współzależności w ramach tego badanego obszaru
 posługiwanie się metodologią naukową
Za ojca ekonomii uznaje się Adama Smitha 1723-1790
W swoim dziele z 1776 r. „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów”
(skrót to „Bogactwo narodów”), przedstawił takie podejście do analizy problematyki
nauki ekonomicznej, gdzie te 3 warunki zostały już spełnione. Tym dziełem
przekroczył masę krytyczną. Narodziła się wtedy ekonomia jako nauka.
Myśl ekonomiczna zaczyna się już w Starożytności.
Ekonomia – kiedy pojawił się ten termin? W Starożytności.
Powszechnie przypisywany jest myślicielowi KSENOFON (430 – 350), Grek. To
słowo brzmiało „ekonomikos” – nie rozumiał on dokładnie tego, co my obecnie.
Przedmiotem jego zainteresowania było dzieło, czyli poradnik jak gospodarować dla
właścicieli ziemskich. Ten termin jeszcze nie oznacza tego co my znamy.
Drugi termin to „ekonomia polityczna” – nastąpiło to w 1615 r. Autorstwo
przypisywano francuskiemu autorowi Antonio Monthretien de Vatteville (1576 –
1621). W 1615 r. wydano „traktat o ekonomii politycznej”. Ekonomia polityczna bo
chciał zaznaczyć co będzie przedmiotem badań. Polityczna – bo odnosi się do
państwa, w stosunku do gospodarki, przedsiębiorczości własnej, w relacji do
zagranicy.
Problematyka dotyczyła częściowo makroekonomii i polityki gospodarczej
obecnie. Od wieku XVIII nazwa funkcjonuje jako ekonomia polityczna rozszerzona na
całość problematyki ekonomii.
Obszar anglojęzyczny – miał duży wpływ na ekonomię.
Political economy” (economy-gospodarka) – możemy się z tym jeszcze spotkać.
„Economiks” – wiąże się z Alfredem Marshallem (1842 – 1924). Przypisuje mu się ten
termin, wprowadził termin ekonomice zamiast political economy. Przesądziły o tym
1
względy polityczne. Ta nazwa nie jest zbyt zręczna. Jego prace cieszyły się ogromnym
uznaniem. „Zasady, podstawy ekonomii” 1890 – publikacja.
Termin „dismal science” – nauka straszna, ponura, przeklęta – synonim ekonomii.
Pojawił się w początkach XIX w. autorstwo historyka, publicysty – Tomasz Carlyle.
Użył tego terminu, jako wyrazu swej dezaprobaty. Obecnie jako żartobliwa nazwa
ekonomii (podobnie jak „słaba płeć”).
Nauka ekonomii w języku polskim pod koniec XVIII w., pierwsze propozycje
nauka społeczna. W XIX w. przyjęła się nazwa „ekonomia polityczna”.
Obecnie jest „ekonomia”.
Zmiana się dokonała po II wojny światowej. Została zmonopolizowana przez
doktrynę Marksistowską. Termin ekonomia polityczna stał się wyraźnie kojarzony z
ujęciem marksistowskim. Utracił swoją neutralność pojęciową. Zrezygnowano z tej
nazwy, przeszli na „ekonomię”.
Początki myśli ekonomicznej
W Starożytności było kilka postaci zajmujących się tą tematyką. Prócz
Ksenofoba był również PLATON (428 – 343), ARYSTOTELES (384 – 322). W tym
okresie generalnie istotnych postępów nie zanotowano. Ich rozważania ekonomiczne
były na marginesie. Platon – wizja idealnego państwa. Arystoteles – istota pieniądza,
pieniądz jest w swojej naturze bezproduktywny, gospodarowanie dla zysku
(chlematystyka). Nie osiągnięto postępu w wyniku wolnego tempa życia
gospodarczego, myśliciele starożytni traktowali handel, rzemiosło jako coś mniej
prestiżowego, pośredniego. Ta problematyka nie pociągała współczesnych myślicieli,
głównie myśliciele greccy.
Okres chrześcijański – Średniowiecze
Interesujące jest to, że w tym okresie m.in. Św. Tomasz z Akwinu XIII w.
(1222 – 1274) – scholastyk. Patrzyli nie z punktu widzenia ściśle ekonomicznego, ale
patrzyli z punktu widzenia etycznego – podstawowy impuls. Inspiracją była chęć
znalezienia odpowiedzi na pytanie jak chrześcijanin powinien gospodarować, by nie
popaść w grzech.
Analiza zagadnienia – lichwa (obecnie pożyczanie ba zbyt wysoki procent).
Było pytanie czy w ogóle możemy pobrać procent – przecież to nie etyczne.
Rozpowszechniła się gospodarka towarowo – pieniężna. Wcześniej był barter,
gospodarka naturalna. Pieniądz zaczął odgrywać coraz większą rolę.
Myśl Arystotelesa stwarza się coraz bardziej popularna. Filozof, postać nr 1,
czyli Arystoteles. Kryterium autorytetu było bardzo wysokie, podstawowym
autorytetem był właśnie Arystoteles. Zaczęto zastanawiać się nad tym czy to moralnie
domagać się %. Postawa Kościoła była bardzo krytyczna wobec tego. Uważano, że
bankierzy mają potępienie wieczna – grzeszą.
2
Jeżeli chodzi o % to następowała ewolucja. W pewnych sytuacjach można było
dopuścić %, zaakceptować.
Obecnie banki islamskie nie pobierają % - inaczej sobie z tym radzą.
W Średniowieczu dopuszczano pobieranie %, gdy pożyczkodawca poniósł jakąś
stratę, wtedy pożyczkobiorca musiał mu to zrefundować lub, gdy pożyczkobiorca
dzięki tym pieniądzom mógł dużo zarobić (cel inwestycyjny).
Na cele konsumpcyjne – niedozwolony %. Zarówno, gdy dopuszczano jak i nie,
to przesłanką były i tak względy etyczne. Były inne hierarchie wartości tamtych
społeczeństw.
Problematyka ekonomiczna interesowała myślicieli tylko o charakterze etyki.
Oprócz problematyki lichwy inny problem to „cena sprawiedliwa” czyli
lustrum pretilim ??. Cena do przyjęcia dla obu stron wtedy wg względów etycznych
(obecnie cena równowagi).
Merkatalizm – kierunek myśli ekonomicznej, mamy do czynienia z podejściem
paranaukowym. Zagadnienia są już równoważne z punktu widzenia obecnej ekonomii.
Kierunek rozpoczął się na początku XVI w. i trwał do połowy XVIII w. Zróżnicowany
wewnętrznie, geograficznie.
Polski akcent to Mikołaj Kopernik „Traktat o monecie”, sformułował
spostrzeżenie „prawa Kopernika” – pieniądz gorszy będzie wypierał pieniądz lepszy.
Rozważania o charakterze technicznym. Autonomizuje się obszar refleksji
intelektualnej w stosunku do innych sfer.
Sama nazwa merkantylizm zawiera słowo „handel”. Ta nazwa nie przypadkowo
zawiera to słowo.
Przemiany w XVI w. – epoka odkryć geograficznych, przemiany gospodarcze
(przyśpieszenie). Ta problematyka przyciąga zainteresowanie obserwatorów.
Realia XVI w. – potęga polityczna i gospodarcza w Europie to Hiszpania. Napływ
kruszcu (pieniądza). Pojawia się pytanie: jak inne kraje mają postępować by rozwijały
się w sposób zadawalający? Rozważania na temat polityki gospodarczej. Są różne
odpowiedzi. Inne kraje gdy nie mają dostępu do kruszcu to powinny czerpać swe
bogactw z handlu zagranicznego.
Jak ta myśl się dzieliła?
Kilka rodzajów tej myśli wg Taylora:
 ekonomiści jako bulioniści - wiąże się ze złotem, kładli nacisk na rolę kruszcu,
myśl ta utożsamiała bogactwo z kruszcem szlachetnym, im więcej tym bogatsze
państwo
3
 merkantyliści – handel zagraniczny, należy dążyć do dodatniego salda państwa
w handlu zagranicznym
 statyści angielscy – specyfika podejścia angielskiego, odnosi się do
pierwotnego znaczenia „statysta” – obecnie robi za tło, wtedy statyści
zajmowali się zagadnieniami państwa, mąż stanu, zajmowanie się zamożnością
kraju
 kameraliści – (kameralizm), niemiecka wersja myśli merkantylistycznej –
skarb, budżet państwa, ekonomiści, którzy zajmowali się polityką budżetową,
demograficzną. Związana z niemieckim obszarem, gdyż jest obszarem
odrębnym, rozdrobniony politycznie. Były utrudnienia w handlu zagranicznym.
Zjednoczenie Niemiec rozpoczęło się od zbudowania związku celnego.
Cechą ogólną myśli merkantylistycznej było zajmowanie się konkretnymi
przypadkami.
Jaką politykę należy prowadzić by dany kraj, jego gospodarka była na odpowiednim
poziomie.
Przedmiot analizy i rozważań myśli merkantylistycznej:
1. utożsamienie bogactwa - danego kraju z kruszcem i pieniądzem kruszcowym
(XVI w. to wiek szybko rosnących cen)
2. dodatni bilans handlowy – wychodzono z założenia, że jest to pozytywne i
należy do niego dążyć
3. industrializm – kładli duży nacisk na uprzemysłowienie kraju, przetworzone
towary, manufaktury, wynikało to z prostej obserwacji produktów rzadkich
jakie może zaoferować państwo w handlu zagranicznym
4. interwencjonizm państwa – rola państwa, powinno się włączać w gospodarkę
państwa, popierać własną gospodarkę w relacjach z zagranicą (polityka
antyimportowa), chronić przed konkurencją zagraniczną.
5. autarkia – samowystarczalność, uniezależnienie się od zagranicy, raczej by
otoczenie zagraniczne było uzależnione od nas (nie odwrotnie)
6. podniesienie jakości pracy – postulat prowadzenia takiej polityki, by ściągać
wykwalifikowaną siłę roboczą, np. historia Bodgera – twórca porcelany
europejskiej
7. zagadnienia skarbu i ludności – polityka budżetowa i demograficzna, uważano
że o sile i potędze państwa stanowi liczba ludności, zachęcanie do osadnictwa.
Akty nawigacyjne Kronuela – zapewnienie monopolu na transport floty angielskiej
Anglii, odsunięto flotę holenderską. Anglia stała się wtedy potęgą gospodarczą i
militarną.
Polityka państwa – kolbertyzm polega na zaangażowaniu państwa w infrastrukturę
komunikacyjną. To podejście merkantylistyczne. Co stanowi o potędze państwa, by
rozwijała się poprawnie?
4
Fizjokratyzm – pojawia się w połowie XVIII w. we Francji, w 1758 r., kiedy została
opublikowana praca przez Franciszka Quesnay (1694 – 1774) „Obraz ekonomiczny”
lub „Tablica ekonomiczna”.
W 1761 r. ukazała się praca autorstwa Dupont de Nemours „Fizjokracja czyli istotna
budowa rządu najkorzystniejszego dla rodzaju ludzkiego”.
Charakterystyczne dla tego nurtu może być sama nazwa – „rządy natury
(przyrody)”. To był klimat XVIII w. czyli oświecenie.
Zasadnicze nurty myśli:
 naturalizm – przekonanie, że należy stworzyć taki ustrój, który byłby zgodny z
naturą, wtedy jest dobre
 naturyzm – gdy będziemy chodzić nago, to będzie dobrze bo zgodnie z naturą
Ustrój musi być zgodny z naturą.
Quensnay był lekarzem, to rzutowało na jego rozumienie porządku państwa,
gospodarki.
Fizjokraci starali się odpowiedzieć na pytanie: cóż to takiego, jakie jest źródło
bogactwa? To wszystko dokonuje się dzięki samej naturze. Wprowadzili pojęcie
„dochód czysty” – źródłem jest rolnictwo, bo to tworzy natura. Rzutowało to na
postrzeganie innych działów gospodarki. Twierdzili oni, że te inne działy (ludzie)
zaliczają się do klasy jałowej.
Społeczeństwo dzielili na 3 klasy:
 producenci – uprawiali ziemię, pozyskiwali z natury
 właściciele gruntów – nie uprawiali ziemi sami tylko mieli do tego ludzi
 klasa jałowa – rzemieślnicy
Ten podział jest konsekwencją zdefiniowanie dochodu czystego.
Tablica ekonomiczna – odnosi się do „ruchu okrężnego” w gospodarce. Fizjokraci
jako pierwsi stworzyli taki model ruchu okrężnego poprzez 3 klasy i z zaznaczeniem
strumieni przepływu między nimi. To jest ich zaleta lecz popełniali kilka błędów, gdyż
każda działalność o charakterze produkcyjnym tworzy dochód narodowy a nie tylko
rolnictwo.
Leseferyzm – to francuski odpowiednik liberalizmu gospodarczego. Fizjokraci byli
zwolennikami tego liberalizmu, a merkantyliści traktowali to czysto instrumentalnie.
Termin „lesefer” oznacza zostawić w spokoju. Fizjokraci byli za zniesieniem
ograniczeń m.in. w handlu, żadnych barier między państwami. Uważali tak, gdyż
sądzili, że jeżeli nie będzie ingerencji ze strony państwa to wtedy wszystko będzie
mogło działać zgodnie z naturą, także życie gospodarcze. Gospodarka będzie wtedy w
5
stanie równowagi. Później ten postulat będzie kontynuowany i podnoszony przez
klasyków.
Fizjokraci w sposób oryginalny patrzyli na kwestię podatkową – podatek
powinien być płacony tylko przez właścicieli, gdyż gospodarują oni dochodem
czystym. Te poglądy były zasadne, gdyż fizjokraci domagali się uproszczenia
podatków. Podatek winien stanowić około 30 %.
Sama myśl fizjokratów była wytworem francuskim, lecz były pewne
przeniesienia. Także w Polsce, tam gdzie rolnictwo było silnie zakorzenione, gdyż to
dowartościowywało to rolnictwo.
Adam Smith polemizował z tą myślą fizjokratyczną. Przez kilka sezonów byli
oni na szczycie popularności, gdyż byli uznawani za tych, co posiedli jakąś ważną
tajemnicę gospodarki. Cieszyli się popularnością z racji, ze nie kwestionowali
istniejącego porządku społecznego.
Cesarstwo Chińskie dla fizjokratów to wzór odniesienia. Fizjokraci nie mieli
bezpośredniego kontaktu z Chinami.
Rola państwa – nie powinno się ono wtrącać, powinno jedynie dbać o:
- infrastrukturę komunikacyjną
- edukację społeczeństwa
Szkoła klasyczna – zapoczątkowana przez Adama Smitha. Pojawiła się dużo później,
ten termin upowszechniony został przez Karola Marksa.
Szkoła klasyczna to inaczej szkoła liberalna, angielska, menczesterska.
Podejście Smitha jest w zgodzie z nurtem oświeceniowym. Jak należy funkcjonować
by być w zgodzie z naturą? Był zwolennikiem wolności gospodarczej podobnie jak
fizjokraci.
Koncepcja antropologiczna „homo oeconomicus” – starał się odpowiedzieć na
pytanie: na czym polega motywacja człowieka w gospodarce?
Mówił, że główną zasadą jest:
 zasada egoizmu – człowiek kieruje się egoizmem, czyli człowiek kieruje się
interesem własnym w pozytywnym znaczeniu (rozdział II) „Nie mówimy o
własnych potrzebach, lecz o ich korzyściach” – by coś uzyskać od kogoś.
 z powyższej zasady wynika zasada gospodarności – warunkiem dobrej
gospodarki jest dbałość o własne interesy
 zasada indywidualizmu ideologicznego i poznawczego – A.S. uważał, że
podstawowym podmiotem jest człowiek, jednostka – indywidualizm ideowy.
6
Jeżeli chcemy poznać funkcje gospodarcze musimy poznać zachowania
konkretnego człowieka – indywidualizm poznawczy.
 zasada zgodności interesu indywidualnego z interesem ogólnym – jeżeli
będziemy dążyć do realizacji własnych interesów to będzie to zgodne z
interesem ogółu.
Inna koncepcja antropologiczna:
Marksistowska – podstawą bytu społecznego to klasa społeczna nie jednostka.
Najważniejszy jest interes całej klasy. Interes jednostkowy może być sprzeczny z
interesem klasy – będzie to planowanie centralne. Porządek społeczny może zależeć
od postrzegania klas.
A.S. postulował o wolność gospodarczą, o liberalizm ekonomiczny.
Źródła bogactwa – skąd się bierze bogactwo narodów? W przypadku A.S. mamy Edo
czynienia z poszerzeniem tego pojęcia. A.S. w odróżnieniu od merkantylistów i
fizjokratów upatruje wartości nowo wytworzonej. Twierdził, że każda działalność
produkcyjna będzie tworzyła dochód narodowy, nie tylko rolnictwo, lecz również
przemysł.
Praca produkcyjna będzie przyczyniała się do wytworzenia wartości nowej.
A.S. szczególną rolę przywiązuje do czynnika „praca”, czyli do wydajności pracy.
Daleko szerzej traktował genezę bogactwa, był on przekonany, że efektem pracy
produkcyjnej są tylko dobra materialne. Nie wliczał do tego usług. Podejście niepełne i
niekonsekwentne. Musiało upłynąć wiele czasu (połowa XIX w.), gdy przyjęto pogląd,
że praca produkcyjna to każda, a nie tylko o charakterze produkcyjnym, także usługi.
Źródła efektywności gospodarowania – A.S. kładł nacisk na podział pracy, co może
zwielokrotnić efekty (wyrób szpilek, 18 elementów, podział pracy). Rozbicie procesu
produkcyjnego stanowi istotny bodziec dla wynalazczości (także pracowników).
Na początku XX w. – taśma produkcyjna fordowska. Jeżeli pracownik potrafi
powiesić kapelusz na wieszaku to jest zdatny do pracy.
Poglądy A.S. na rolę rynku w gospodarce:
 niewidzialna ręka rynku – państwo jest niepotrzebne by sprawować kontrolę
nad rynkiem
 rola stróża nocnego – ma zapewnić ład wewnętrzny
 ma ingerować – gdy działalność jest nieopłacalna, tj. dobra publiczne – to takie
gdy dostępu do nich nie możemy nikomu ograniczać (obrona narodowa, lampa
morska, uliczna)
 bez ingerencji państwa – gospodarka świetnie sobie radzi
7
Wykład: 2
19.03.2005
Poglądy Dawida Ricarda (1772-1823) zaliczmy do nurtu pesymistycznego. Jego
poglądy są zróżnicowane, część dorobku jest istotna, cenna (na temat handlu,
pieniądza). Inne jego poglądy budzą kontrowersje. Doszedł on do wniosku po dziele
Adama Smitha, że jego teoria wymaga dopracowania.
Teoria dystrybucji – zasady rządzące wynagrodzeniem czynników produkcji.
D. Ricard ustalił za cel dopracowanie tej teorii. Pogląd na wynagrodzenie ziemi to
teoria renty gruntowej – dochód z tytułu ziemi.
Przy gruntach rolnych należy wziąć pod uwagę jej różne klasy jakości.
cena/koszty
produkcji rolnych
renta gruntowa
koszty produkcji
na poszczególnych gruntach
C2
C1
C0
A0
A1
A2
areał
Cena będzie na poziomie kosztu krańcowego danego areału.
Cena będzie wyznaczana przez koszty produkcji na najmniej urodzajnym gruncie.
Gdy zwiększymy powierzchnię uprawy do A1 nastąpi wzrost cen jednocześnie
wzrasta renta gruntowa. Mamy do czynienia z tendencją wzrostową renty gruntowej –
to tzw. renta różniczkowa (różnice między poszczególnymi gruntami).
Renta różniczkowa I – dochód z tytułu ziemi wynikający z naturalnych jego różnic
urodzajnych.
Renta różniczkowa II – dochód z tytułu ziemi wynikający z wkładu, który możemy
poczynić by podnieść urodzajność ziemi.
Mamy tu do czynienia z pewną koncepcją, która spowoduje istotny przełom w
metodologii ekonomii.
Analiza marginalna oparta na wielkości krańcowej.
Koncepcja pozostawiająca wiele do życzenia:
 twierdził, że ostatnie jednostki gruntu nie przynoszą dochodu
 przekonanie, że dochód z tytułu ziemi będzie cały czas rósł (renta gruntowa)
8
Końcówka wieku XVIII w okresie, w którym Anglia była w czasie wojny. Dopływ
np. surowców z zagranicy był ograniczony.
Produkty rynkowe nie muszą być cały czas w tendencji wzrostowej.
Poglądy na wynagrodzenie kapitału: przedstawiał teorię zysku, wyjaśnienie
skąd się bierze zysk z kapitału, jakie nim kierują tendencje.
a) teoria statyczna
stopy zysku
b) teoria dynamiczna
ad a) D. Ricard starał się wyjaśnić na jakim poziomie kształtuje się stopa zysku w
gospodarce – jest na tym samym poziomie. Brał pod uwagę płynność kapitału.
Gospodarka przypomina system naczyń połączonych. Mobilność kapitału nie jest
doskonała, w związku z tym różnice w stopie zysku istnieją. Tendencja do
wyrównania może istnieć ale nie musi.
ad b) Zastanawiał się jak w dłuższej perspektywie stopa zysku z kapitału ma tendencję
malejącą.
stopa zysku
t
Miało to się brać z płacy roboczej. Co ją będzie określało? – „Spiżowe prawo
płacy” – płaca robocza będzie utrzymywana na stałym poziomie – constans. Z racji
tego, że jeżeli płaca by się …. to rośnie podaż pracy.
Według Ricarda płace będą się utrzymywały na poziomie biologicznym,
poziom niski, nie będą w istotny sposób się zmieniały.
3 czynniki produkcji (kapitał, praca, ziemia)
Praca - płace
ten sam poziom
płace
Kapitał - zysk
będzie się
zmniejszał
renta
Ziemia - renta
będzie w dalszej
perspektywie
wzrastała
zysk
9
Dlaczego Dawida Ricarda zalicza się do pesymistów?
W odróżnieniu od Adama Smitha mamy do czynienia z inną wizją gospodarki.
Konflikt między ziemią a kapitałem: brak harmonii, dalsze perspektywy rozwoju,
gospodarki – negatywne.
Dochodził do przekonania, że w długim okresie gospodarka przestanie się
rozwijać bo zabraknie bodźców do rozwoju – STAGNACJA, ziemi jest ograniczona,
czy to podejście było zasadne? Z perspektywy historycznej – mylił się.
W 1917 r. opublikował „Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania”.
Rewolucja energetyczna. D. Ricard tego nie dostrzegał – przemysł nie będzie się
rozwijał. Trzeba zainwestować w ziemię.
Teoria wartości – dzięki niej możemy wyjaśnić mechanizm kształtowania się cen.
Zastanawiał się dlaczego dobra o różnej użyteczności są wymieniane w pewnej relacji.
Np. dlaczego chleb kosztuje 1,5 zł, a kostka masła 3 zł. – różna użyteczność.
VA / VB - wartości wymienne
Jeżeli chcemy coś produkować to potrzebujemy czynniki produkcji, musimy ponieść
koszty.
renta A + stopa zysku A + płaca A

rB+iB+VB
Kosztowa wartość teorii.
D. Ricard twierdził, że renta nie będzie wchodziła w skład kosztów, bo cena danego
produktu jest ustalana wg kosztów na danym gruncie.
stopa zysku  wchodzi w skład kosztów ale nie przesądza o jej wielkości.
O proporcjach przesądza płaca, zaangażowanie pracy.
To będzie miało swoje konsekwencje – odwołanie się do kosztów.
Tomasz Robert Malthus (1766 – 1834)
Teoria ludnościowa – wymiar demograficzny i ekonomiczny. W 1798 r. opublikował
broszurę poświęconą tym zagadnieniom.
Twierdził, że zidentyfikował zasady rządzące przyrostem naturalnym. Wg
niego można go opisać za pomocą ilorazu geometrycznego o liczbie 2.
Co pokolenie liczba ludności ma tendencję do podwajania się: 1, 2, 4, 8, 16…
Natomiast powstał problem z produkcją żywności – ta tendencja jest wzrostowa
za pomocą tendencji arytmetycznej o różnicy 1: 1, 2, 3, 4, 5 …
10
Liczba ludności przyrasta szybciej, w związku z tym należy działać by
ograniczyć przyrost naturalny. Dlaczego ten problem pojawił się wtedy?
Twierdził, że do pewnych czasów były czynniki zewnętrzne nie pozwalające na
przeludnienie – tj. wojny, epidemie. T.R. Malthus był jednym z pierwszych, który w
ten sposób przedstawił problem demograficzny.
Uważał on, że należy stosować takie środki zgodnie z moralnością. Związek
małżeński mężczyzna powinien zawierać jak będzie w dobrej kondycji ekonomicznej
czyli 40 lat. Model rodziny to 2+4 czyli 4 dzieci.
Przykład modelowy zgodności teorii z praktyką – T.R. Malthus ożenił się w
wieku 39 lat i miał 4 dzieci.
Jakie to ma znaczenie ekonomiczne? Uważał on, że płace będą utrzymywane na
równym poziomie. Gdy wzrośnie liczba ludności to wcale nie musi oznaczać, że
wzrośnie produkcja żywności. Dochód narodowy nie wzrośnie. Dobrobyt nie będzie
wzrastał, może to świadczyć o tym, że T.R. Malthus również zaliczał się do nurtu
pesymistycznego.
Poglądy na wahania koniunkturalne – dostrzegał, że gospodarka może znaleźć
się w punkcie nierównowagi. Jako jeden z pierwszych doszedł do wniosku, że między
zagregowanym popytem a zagregowaną podażą nie musi zachodzić równowaga
AD < AS. Doszedł do wniosku, że przyczyną nadprodukcji jest niewystarczający
popyt. Zaproponował receptę na te kryzysy. Uważał, że gdy jest zła koniunktura to
powinno włączyć się państwo w charakterze inwestycji publicznych (interwencyjna
działalność państwa).
Pojawia się analiza marginalna, malejące przyrosty produkcji.
Jean Baptise Say Jan Chrzciciel Say (1767-1832) – główny ekonomista, który
przeniósł szkołę klasyczną z Anglii do Europy.
Były pewne kontrowersje między T.R. Malthusem a J.B. Sayem w cyklach
koniunkturalnych.
Say uważał, że cyklów koniunkturalnych nie ma, nie ma jakiegoś problemu z
popytem, zawsze istnieje równowaga AD = AS.
Prawo rynku Saya – podaż tworzy swój własny popyt. Przy samej produkcji
kreowany jest popyt. Lokalna nierównowaga może mieć miejsce D < S o charakterze
cząstkowym i krótkookresowym, elastyczność cen doprowadzi do równowagi.
To podejście jest mylne – cykle koniunkturalne istnieją. Zagadnienie cykli w
tym czasie jest czymś nowym.
Industrializacja
D. Ricard dochodził do wniosku, że stopa zysku z kapitału mele. Say uważał
natomiast przeciwnie, rozwój gospodarki to motor napędowy do wzrostu zysku.
11
Industrializacja rozwijała się dosyć dynamicznie, budziło to poważne opory.
Anglia – burzyciele maszyn, luddyzm – industrializacja odbiera parcę.
Wpływ rozwoju przemysłu na miejsca pracy – Say uważał, ze nie odbiera
miejsc pracy, rozwój przemysłu stwarza popyt na nowe miejsca pracy. Obrona
industrializacji. Rozwój kolejnictwa – protestowano przeciw rozwojowi.
Istotne zasługi Say położył na polu usystematyzowania nauki ekonomii, dzieląc
na działy: rolnictwo, produkcja, handle, itp.
Dodatkowo Say wprowadził do dochodu narodowego – usługi.
NPS – metoda ujmowała produkcję wyłącznie o charakterze materialnym.
Przełom w II połowie XIX wieku – nurt neoklasyczny:
Przełom o charakterze metodologicznym – szkoła klasyczna po szybkim
okresie rozwoju natknęła się na barierę o charakterze metodologicznym.
Ekonomia jako podstawowe zadanie ma na celu wyjaśnianie funkcjonowania
gospodarki. Propagowanie wartości liberalnej – w tym dobrze spisywała się szkoła
klasyczna.
Gdy zaczął dominować pogląd, że państwo nie powinno się wtrącać
powstawały pewne problemy: okazały się niewystarczające elementy szkoły
klasycznej – bazowała ona na analizie kosztowej w teorii wartości, cen.
Klasycy
Neoklasycy
podejście kosztowe
(obiektywne)

podejście subiektywne
analiza długiego
okresu

analiza krótkookresowa
Jakie szkoły wchodziły w zakres nurtu dokonującego przełomu?
W około 1870 r. w kilku ośrodkach zaczynają pojawiać się te same idee:
1) szkoła psychologiczna (ośrodek wiedeński, austriacki)
2) szkoła matematyczna (lozańska)
3) szkoła angielska z Cambridge (neoklasyczna)
Nie zostaje zakwestionowany fundament szkoły klasycznej, zasadnicza
przemiana polega na fakcie zakwestionowania metodologii stosowanej do opisu
gospodarki.
12
1) Szkoła psychologiczna – przykładem odreagowania było oparcie analizy teorii
wartości i cen na pojęciu użyteczności (odejście od szkoły klasycznej gdzie
analizowano koszty).
Czołowa postać to Carol Menger (1840-1921) „trójkąt Mengera”. Wychodził on z
założenia, że potrzeby ludzkie można zhierarchizować, usystematyzować (I, II rząd).
Potrzeby najbardziej intensywne zaspakajają najwięcej dóbr. Mniej intensywne
potrzeby – mniej dóbr je zaspokaja.
I
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
II
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
III
8
7
6
5
4
3
2
1
0
IV
7
6
5
4
3
2
1
0
V
6
5
4
3
2
1
0
Użyteczność krańcowa danego dobra. Przełom określany jest jako kierunek
subiektywno-marginalny, gdyż odwołuje się do użyteczności krańcowej.
„Paradoks wartości” polega na odwołaniu się do przykładu: gdy weźmiemy
wodę i diament, użyteczność całkowita TU diamentu jest mniejsza niż użyteczność
całkowita wody TUD << TUW. Paradoksem jest cena diamentu w stosunku do ceny
wody
PD >> PW. Dlatego powinniśmy odnosić się do użyteczności krańcowej MU
MUD >> MUW, gdyż diament jest dobrem rzadkim. Wtedy paradoks znika, jest to
konsekwencja rzadkości.
2) Szkoła matematyczna – Leona Walras był twórcą krzywych obojętności. Postawił
sobie za zadanie stworzenie ekonomii czystej. Miała być to taka teoria, która dawałaby
opis funkcjonowania gospodarki jako teorię ścisłą. Próba zmatematyzowania tych że
nauk.
Problemem ekonomii jest jej charakter nieprzewidywalności zjawisk. To są
konsekwencje braków metodologicznych. Przedmiot badan nie pozwala na dokładne
opisanie.
Istotny walor szkoły matematycznej to - zastosowanie metod matematycznych
pozwoliło w ramach tych możliwości pewne rzeczy bardziej dopasować (statystyka,
ekonometria). Język ekonomii stał się matematyczny.
13
Stworzenie modelu równowagi ogólnej  w jej oparciu analizowano
gospodarkę. Plusem jest zastosowanie metod ilościowych, działania na rzecz
opisywania gospodarki jako modelu ekonomicznego.
3) Szkoła angielska A. Marshall (1842-1924) wprowadził nazwę „ekonomika”.
Położył nacisk na analizę funkcjonowania mechanizmu rynkowego: popytu i podaży.
PA
DA
SA
R
Q
QA
Położył nacisk na wyjaśnienie powyższego kształtowania, powyższy wykres
określił Marshall. Jak analizował czynniki wpływające na cenę? O wnikliwości
świadczy to, że wyróżniał on kilka rodzajów cykli:
 cena rynkowa (bieżąca) – dotyczy ona takiej sytuacji w której podaż jest stała.
Na cenę danego dobra wpływa popyt, np. aukcja.
 cena krótkookresowa (normalna) – rolę odgrywa popyt ale również włącza się
podaż. Podaż danego dobra może się zmieniać. Przedsiębiorstwo, które się nie
rozbudowują, wtedy o cenie decyduje popyt oraz podaż przy dotychczasowych
rozmiarach możliwości produkcyjnych.
 cena długookresowa (normalna) – do głosu dochodzi coraz bardziej podaż
 cena sekularna – bardzo długookresowa, w tym przypadku jest zauważalna
tendencja spadkowa ceny. Wpływają na nią czynniki podażowe.
W zależności od perspektywy rozpatrywania cen różne czynniki odgrywają rolę.
Równowaga makroekonomiczna – stosowano metodę cząstkową. Równowaga
cząstkowa daje równowagę ogólną.
Szkoła matematyczna kształtowała to odwrotnie, czyli tworzyła pierw model ogólny.
Przełom:
1. Użyteczność od strony konsumenta (mikroekonomia)
2. Zastosowanie analizy marginalnej wielkości krańcowych, ze względu na fakt,
że gdy chcemy opisać gospodarkę to posługujemy się opisem dokładnym
danego zjawiska.
Np. równowaga przedsiębiorstwa – gdy koszt krańcowy = cenie w krótkim okr.
14
MC/P
krzywa kosztu krańcowego
cena
Q- il. równowagi
3. Istotne znaczenie dla przełomu ma wprowadzenie analizy funkcyjnej (szkoła
klasyczna bazowała na analizie przyczynowej). Analiza funkcyjna może nam
opisać nie tylko zjawisko o charakterze przyczynowym, ale także o charakterze
sprzężenie zwrotnego. Ten przełom, który się dokonuje ma charakter
metodologiczny. Natomiast wypracowano nową metodologię, lepiej opisującą
gospodarkę, dzięki czemu ekonomia zeszła na nowe tory, doznała
przyśpieszenia. Linia rozwojowa nie była jednoznaczna. Były próby
całkowitego zakwestionowania zasad szkoły klasycznej.
15
Wykład: 3
20.03.2005
J. M. Keynes (1883-1946) Doktryna interwencjonizmu państwowego – kolejny
przełom, ma on charakter fundamentalny. Zakwestionował on pewne najistotniejsze
założenia podejścia liberalnego. Keynes – krytyk liberalizmu.
Geneza tego poglądu:
Sytuacja gospodarcza na przełomie lat 20 i 30. W 1929 r. nastąpiło załamanie
gospodarek (spada produkcja przemysłowa). Długotrwały kryzys – trwał do 1933 r.,
konsekwencje odczuwalne były aż do II wojny światowej – największe załamanie.
Krytyk dotychczasowego podejścia. Uznał, że wielki kryzys jest dowodem na
brak wystarczającego mechanizmu rynkowego. Paradygmat liberalny o autoregulacji
gospodarki (mechanizm rynkowy) został zakwestionowany. W 1936 r. Keynes
opublikował „Ogólną teorię zatrudnienia, procentu i pieniądza”. W tej pracy
przedstawia swój pogląd na temat funkcjonowania gospodarki – część opisowa, a
potem część normatywna – zasady, na których powinna opierać się działalność
interwencyjna. Państwo powinno wtrącać się by pobudzać gospodarkę.
Według Keynesa mamy do czynienia z pewną ułomnością.
Różnice między Keynesem a Neoklasykami
NK gdy
AD < AS   bezrobocia   płac   jkp   cen   popytu   produkcji 
  bezrobocia  AD = AS
Gdy AD < AS konsekwencją tego jest wzrost bezrobocia, spadek produkcji,
spadek zapotrzebowania na czynniki produkcji, wtedy zaczyna się włączać mechanizm
antykorekcyjny, mamy wtedy do czynienia ze spadkiem płac, spadają jednostkowe
koszty produkcji, spadek cen, wzrost popytu, zaczyn rosnąć produkcja. Równowaga
zostaje przywrócona dzięki elastyczności cen. Mechanizm rynkowy działa na tyle
sprawnie, że istotnie równowaga nie odbiega od stanu odpowiedniego.
Produkt realny na poziomie produktu potencjalnego.
Natomiast Keynes zaprezentował inny pogląd, gdy
AD < AS   produkcji   bezrobocia  [ mała elastyczność cen ]  „AD = AS”
Uważał, że płace i ceny są nieelastyczne, mogą w jakiś sposób reagować, ale
nie jest to wystarczające, bez istotnych zmian. Uważał, że może mieć miejsce AD =
AS ale przy niepełnym wykorzystaniu czynników (możliwości) produkcyjnych.
16
AD
AS
produkt realny
AD
AS
produkt
potencjalny
Taki stan odbiegania produktu realnego od potencjalnego może trwać dosyć
długo. Ten mechanizm działał nieefektywnie.
Co jest tego przyczyną?
Ułomność mechanizmu dostosowawczego wynikające z:
 są pewne czynniki ograniczające efektywne wykorzystanie, np. płace  siła
związków zawodowych może zadziałać tak by nie malały płace
 niedostatek popytu efektywnego (podobnie mówił Malthus, Keynes
polemizował z Sayem)  zostaje zahamowany
AD = C + I
C – popyt konsumpcyjny
I – popyt inwestycyjny
Keynes twierdził, że ta nierównowaga między produktem realnym a
potencjalnym może trwać długo. Przy równowadze Keynesowskiej PR < PP („AD =
AS”). Przyczyną tego jest to, że społeczeństwo jest bogatsze niż kiedyś, im
społeczeństwo bogatsze tym gorzej. W społeczeństwie bogatszym konsumpcja może
być niewystarczająca (krańcowa skłonność do konsumpcji i do oszczędzania).
Dochód
Y
Przyrost
dochodu
Y
Przyrost
Przyrost
Konsumpcja
Oszczędzanie
ΔC
konsumpcji
oszczędzania
C
S
/ ΔY
ΔC
ΔS
ΔS
/ ΔY
1000
2000
3000
4000
1000
1000
1000
1000
1000
1800
2400
2800
0
0,2
0,4
0,6
1000
800
600
400
0
200
600
1200
0
200
400
600
1
0,8
0,6
0,4
ΔC / ΔY – krańcowa skłonność do konsumpcji (mówi jaką część dodatkowego
dochodu przeznaczamy na konsumpcję)
17
ΔS / ΔY – krańcowa skłonność do oszczędzania (wzrasta)
Jakie są różnice między podejściem neoklasycznym a Keynesem – to warunek
równowagi ekonomicznej.
Y=C+I
Y=C+S
C+S=C+I
S = I  podstawowy warunek Keynesowski równowagi ekonom.
Gospodarka będzie w równowadze PR = PP gdy planowane oszczędności będą
równe planowanym inwestycjom.
Gdy planowane oszczędności > od planowanych inwestycji wtedy PR < PP.
Na konsumpcję wydajemy 80, a inwestycje 20  80 (C) + 20 (I) = 100
Gdy chcemy zwiększyć oszczędności to kosztem konsumpcji.
70 (C) + 30 (I) = 100  czy to się nam uda? wtedy gdy wzrosną inwestycje.
70 (C) + 20 (I) = 90 – część inwestycji ni pojawiła się na rynku
70 (C) + 15 (I) = 85 – paradoks oszczędzania (zapobiegliwość)
Zasadnicza różnica między neoklasykami a Keynesem.
W NK  oszczędności zamieniają się w inwestycje
K  oszczędności nie zawsze zmieniają się w inwestycje, gdy społeczeństwo
bogatsze to pojawiają się problemy z zamianą.
Według Keynesa kluczem do równowagi to zagregowany popyt!
Teoria mnożnika inwestycyjnego
ΔY = k * ΔI
ΔY – przyrost dochodu narodowego
k – współczynnik
ΔI – przyrost inwestycji
k = ΔY / ΔI
Y=C+I
ΔY = ΔC + ΔI
ΔI = ΔY – ΔC
k = ΔY/[ΔY – ΔC] /:ΔY
k = 1 / 1 – ΔS/ΔY
lub
ΔS/ΔY = MPC krańcowa skłonność
do konsumpcji
k = 1 / ΔS/ΔY
Ten mnożnik inwestycyjny jest wielkością zmienną a zależy od krańcowej skłonności
do konsumpcji. Gdy MSK  to mnożnik też .
18
ΔY = k * ΔI
MPC = 0,8
k = 1/1-0,8 = 1/0,2 = 5
ΔI = 20 gr
MPC` = 0,9
k` = 10
ΔI` = 10 gr
MPC`` = 0,99
k`` = 100
ΔI`` = 1 gr
ΔS = 20 gr
ΔS` = 10 gr
ΔS`` = 1 gr
Inwestycje neutralizują oszczędności – punktu widzenia Keynesa inwestycje nie
są potrzebne. Keynesowi zarzucano, że bagatelizuje inwestycje. Jeżeli w długim
okresie gospodarka ma się rozwijać to muszą być inwestycje.
Krzywa możliwości produkcyjnych przedstawia różne kombinacje z dóbr przy
wykorzystaniu różnych czynników produkcji.
dobra konsumpcyjne
A
C
obszar dostępny ale nieefektywny
D
B
dobra inwestycyjne
Dla gospodarki jako całość, od strony podażowej.
Punkt A  wszystkie zasoby przeznaczamy na dobra konsumpcyjne.
Konsekwencje w dalszym czasie  gospodarka by się nie rozwijała, a nawet by
pogarszała się sytuacja.
Punkt C  umożliwia zwiększenie i rozwój gospodarki. Keynes neguje role
inwestycji, mają one charakter wyłącznie popytowy.
Punkt D  są pewne rezerwy nie wykorzystane, nowe inwestycje nie są
konieczne, należy wybrać maksymalizację konsumpcji.
Kryzys był ewidentnym dowodem na to, że mechanizm rynkowy działa
nieefektywnie.
Friedman analizując przyczyny kryzysu twierdził, że przyczyną była niefortunna
interwencja państwa.
19
Bank Centralny Stanów Zjednoczonych – ograniczono podaż pieniądza 
wywołało to trudności płatnicze, tendencje inflacyjne. Gospodarka straciła zdolność
samoregulacji.
Rozbieżność traktowania oszczędzania i inwestycji.
Według Keynesa oszczędności to uszczuplenie popytu, wg niego oszczędności
zmieniają się na popyt.
Keynes dokonał pewnej rewolucji moralnej, oszczędzanie nie musi być cnotą,
gdyż hamuje zagregowany popyt.
Interwencjonizm państwowy:
Lata 30-te - zaangażowanie państwa, działa to inspirująco.
I połowa lat 30-tych – ambitny program rozwoju, zostały zrealizowane w cztery lata
(te ambitne cele).
Rola państwa:
- nakręcanie zagregowanego popytu
- narzędzia polityki fiskalnej
- narzędzia polityki monetarnej
mają pobudzić
koniunkturę
Polityka fiskalna – za pomocą wydatków rządowych oraz podatków. Keynes
propagował politykę deficytu budżetowego (wcześniej było to zjawisko negatywne).
Deficyt może być bardzo dobrym elementem pobudzającym gospodarkę.
Równowaga to D = W (dochody = wydatkom) w danym roku fiskalnym.
Gdy cykl koniunkturalny ma kształt sinusoidalny to… czasami może pojawić
się deficyt a czasem nadwyżka budżetowa. W długim okresie czasie i tak jest
równowaga.
Budżet ma swoje funkcje. lecz nie traktowano go jako element nakręcający
gospodarki – Keynes uważał przeciwnie.
AD = C + I + G
G – wydatki rządowe
Keynes uważał, że pieniądze wydawane przez budżet mogą być bardziej
efektywne niż wydawane przez gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa.
Mnożnik zrównoważonego budżetu (Mzb) – dochody pochodzą z podatków
20
D
100
W
100
D
110
W
110
Gdy zwiększymy wydatki i dochody o 10 to zagregowany popyt…
Neoklasycy zastanawiają się nad celowością zwiększania. Mzb zakładał, że
przy zwiększeniu wydatków i podatków zwiększy się krańcowa zdolność do
konsumpcji. Rząd bardziej racjonalnie rozdysponuje pieniądze.
Według Adama Smitha racjonalność ekonomiczna będzie większa gdy będzie
ingerowało państwo, jednostka sama zauważy jakie są potrzeby.
Wg Keynesa nie zawsze indywidualne rozwiązanie będzie dobre dla ogółu. Podważył
on przekonanie o racjonalności jednostki. str. 154
Zwiększenie popytu przez ekspansywną politykę monetarną - lepiej zakopać
pieniądze niż z nimi nic nie robić.
Dzięki temu pobudzony byłby produkt realny, spowodowało by to wzrost
inflacji – lecz inflacji Keynes nie obawiał się.
Keynes uważał, że mało się wydaje, lecz konsekwencją jest dług publiczny, ten
dług obsługuje deficyt budżetowy. Dlaczego tak myślał?
Pewne rzeczy bagatelizował, ulegał pewnemu złudzeniu. Inflacji mógł się nie
obawiać, gdyż był to czas deflacji. W okresie wojny zaczęła rosnąć presja inflacyjna.
Wtedy zaczął Keynes zastanawiać się nad tym czy inflacja nie będzie problem.
P
AS
AD


Y
Podsumowanie poglądów Keynesa:
Jakie skutki, jaki obraz gospodarki wynikał z recept Keynesowskich.
21
1) zdolność do realizowania pełnego zatrudnienia
2) dowolny i niesprawiedliwy podział dochodów
Keynes był krytycznie nastawiony na ówczesny system polityczny państwa.
System gospodarki rynkowej nie zapewnia równowagę makroekonomiczną, czyli
punkt 1. Ten system również prowadzi do punktu 2  niesprawiedliwe bo jest zbyt
duża rozpiętość dochodów (Keynes był jednym z bogatszych osób).
Oszczędności nie są warunkiem zwiększania kapitału.
B
A
Gdy jesteśmy w punkcie A to nie musimy inwestować, dopiero na krzywej - punkt B.
Nie należy się obawiać gdy nacisk położy się na bogatszych że zabuży to
funkcjonowanie. Keynes posiadał wnioski umiarkowanie konserwatywne – nie jest tak
bardzo rewolucyjny – twierdził, że jedynym środkiem by uzupełnić zatrudnienie
należy uspołecznić inwestycje w dość szerokim zakresie.
Zakwestionowana została własność prywatna, czyli właściciel nie mógł sam
określać ile będzie czerpał korzyści np. z nieruchomości (określało to państwo).
Rola modelu Keynesowskiego – nadal jest obecny w teorii ekonomii, do
pewnego stopnia może być przydatny.
Co jest pozytywne?
- zwrócenie uwagi na rolę popytu w kierowaniu koniunktury
- dostosowania rynku do równowagi
Model jest wykorzystywany przy krótkim okresie czasu. Krótki okres to taki, w
którym nie zadziałały jeszcze efektywne mechanizmy dostosowawcze.
W długim okresie lepiej odnieść się do modelu neoklasycznego.
Model Keynesowski może być dla nas przydatny, lecz musimy również
analizować stronę podażową a nie tylko popytową.
Keynes krytyki nie przyjmował, brał pod uwagę jedynie skutki krótkookresowe,
bo „w długim okresie – i tak wszyscy umrzemy”.
Podejście liberalne zakłada, że niewidzialna ręka powinna działać. Keynes
uważał, że powinna działać widzialna ręka państwa.
Poglądy Keynesa nadal są kontynuowane.
22
23