Filozofia, ISE, Wyk[PleaseinsertPrerenderUnicode{Ň}intopreamble

advertisement
Filozofia średniowieczna a starożytna
Problem racjonalnego przedstawienia tzw. prawd wiary
Spór o uniwersalia
Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia
średniowieczna.
Artur Machlarz
2011-10-01
Artur Machlarz
Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna.
Filozofia średniowieczna a starożytna
Problem racjonalnego przedstawienia tzw. prawd wiary
Spór o uniwersalia
Plan wykładu
1
Filozofia średniowieczna a starożytna
2
Problem racjonalnego przedstawienia tzw. prawd wiary
3
Spór o uniwersalia
Artur Machlarz
Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna.
Filozofia średniowieczna a starożytna
Problem racjonalnego przedstawienia tzw. prawd wiary
Spór o uniwersalia
Ogólna charakterystyka filozofii średniowiecznej
Ogólna charakterystyka filozofii średniowiecznej:
Silna zależność od religii i teologii - zależność dotyczy zarówno
problematyki filozoficznej jak i rozwiązań
Zależność filozofii średniowiecznej od starożytnej - jednym z
głównych problemów “filozoficznych” średniowiecza była możliwość
pogodzenia nauki Platona lub Arystotelesa z wymogami teologii
chrześcijańskiej.
Filozofia, jako nauka służebna względem teologii, rozwijana była
przede wszystkim w zakonach.
Dominującym nurtem w późnej filozofii średniowiecznej (czyt.
chrześcijańskiej) była scholastyka, której głównym celem było
“zrozumienie prawd wiary”.
Artur Machlarz
Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna.
Filozofia średniowieczna a starożytna
Problem racjonalnego przedstawienia tzw. prawd wiary
Spór o uniwersalia
Zależność filozofii średniowiecznej od starożytnej
Platon czy Arystoteles?
W większości koncepcji filozoficznych średniowiecza można doszukać się
prób uzgodnienia filozofii Platońskiej lub Arystotelesowskiej z
chrześcijańtwem. W dominującej w późniejszej filozofii chrześcijańskiej
scholastyce większą popularność zyskał Arystoteles a doktryna św.
Tomasza z Akwinu to chrześcijańska modyfikacja jego filozofii.
Artur Machlarz
Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna.
Filozofia średniowieczna a starożytna
Problem racjonalnego przedstawienia tzw. prawd wiary
Spór o uniwersalia
Wiara a rozum
Dogmaty religijne jako prawdy objawione mają uzasadnienie niezależne
od racjonalnego dowodzenia (nie są hipotezami, które wymagają
dowodu). Czy można jednak pokazać także ich racjonalne uzasadnienie,
bez odwoływania się do wiary w żadnym momencie prowadzenia dowodu?
1
“Wierzę, bo to absurdalne” (Tertulian, Pseudo-Dionizy Areopagita):
religia nie da się uzgodnić z wymogami rozumu.
Artur Machlarz
Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna.
Filozofia średniowieczna a starożytna
Problem racjonalnego przedstawienia tzw. prawd wiary
Spór o uniwersalia
Wiara a rozum
Dogmaty religijne jako prawdy objawione mają uzasadnienie niezależne
od racjonalnego dowodzenia (nie są hipotezami, które wymagają
dowodu). Czy można jednak pokazać także ich racjonalne uzasadnienie,
bez odwoływania się do wiary w żadnym momencie prowadzenia dowodu?
1
“Wierzę, bo to absurdalne” (Tertulian, Pseudo-Dionizy Areopagita):
religia nie da się uzgodnić z wymogami rozumu.
2
Filozofowie scholastyczni (Anzelm, Tomasz, Duns Szkot): możemy
podać racjonalne dowody dogmatów religijnych.
Artur Machlarz
Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna.
Filozofia średniowieczna a starożytna
Problem racjonalnego przedstawienia tzw. prawd wiary
Spór o uniwersalia
Dowód ontologiczny św. Anzelma z Canterbury
Dowód ontologiczny św. Anzelma:
1
Definicja: Bóg jest tym, ponad co nic większego nie może być
pomyślane (Bóg jest istotą najdoskonalszą)
Artur Machlarz
Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna.
Filozofia średniowieczna a starożytna
Problem racjonalnego przedstawienia tzw. prawd wiary
Spór o uniwersalia
Dowód ontologiczny św. Anzelma z Canterbury
Dowód ontologiczny św. Anzelma:
1
2
Definicja: Bóg jest tym, ponad co nic większego nie może być
pomyślane (Bóg jest istotą najdoskonalszą)
Załóżmy, że ktoś twierdzi, że Boga nie ma.
Artur Machlarz
Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna.
Filozofia średniowieczna a starożytna
Problem racjonalnego przedstawienia tzw. prawd wiary
Spór o uniwersalia
Dowód ontologiczny św. Anzelma z Canterbury
Dowód ontologiczny św. Anzelma:
1
2
3
Definicja: Bóg jest tym, ponad co nic większego nie może być
pomyślane (Bóg jest istotą najdoskonalszą)
Załóżmy, że ktoś twierdzi, że Boga nie ma.
Niezależnie od tego, czy ktoś twierdzi, że Bóg istnieje, czy że nie
istnieje, ma pojęcie Boga (zgodne z podaną definicją).
Artur Machlarz
Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna.
Filozofia średniowieczna a starożytna
Problem racjonalnego przedstawienia tzw. prawd wiary
Spór o uniwersalia
Dowód ontologiczny św. Anzelma z Canterbury
Dowód ontologiczny św. Anzelma:
1
2
3
4
Definicja: Bóg jest tym, ponad co nic większego nie może być
pomyślane (Bóg jest istotą najdoskonalszą)
Załóżmy, że ktoś twierdzi, że Boga nie ma.
Niezależnie od tego, czy ktoś twierdzi, że Bóg istnieje, czy że nie
istnieje, ma pojęcie Boga (zgodne z podaną definicją).
Istnienie realne jest czymś doskonalszym od istnienia tylko w sensie
pojęciowym: jeśli coś istnieje tylko jako pojęcie, jest czymś mniej
doskonałym od tego, co istnieje także realnie.
Artur Machlarz
Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna.
Filozofia średniowieczna a starożytna
Problem racjonalnego przedstawienia tzw. prawd wiary
Spór o uniwersalia
Dowód ontologiczny św. Anzelma z Canterbury
Dowód ontologiczny św. Anzelma:
1
2
3
4
5
Definicja: Bóg jest tym, ponad co nic większego nie może być
pomyślane (Bóg jest istotą najdoskonalszą)
Załóżmy, że ktoś twierdzi, że Boga nie ma.
Niezależnie od tego, czy ktoś twierdzi, że Bóg istnieje, czy że nie
istnieje, ma pojęcie Boga (zgodne z podaną definicją).
Istnienie realne jest czymś doskonalszym od istnienia tylko w sensie
pojęciowym: jeśli coś istnieje tylko jako pojęcie, jest czymś mniej
doskonałym od tego, co istnieje także realnie.
Powyższa zasada dotyczy także Boga - gdyby istniał tylko jako
pojęcie (jak chce tego ktoś, kto twierdzi, że Bóg nie istnieje), byłby
czymś mniej doskonalszym od tego, co istnieje realnie.
Artur Machlarz
Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna.
Filozofia średniowieczna a starożytna
Problem racjonalnego przedstawienia tzw. prawd wiary
Spór o uniwersalia
Dowód ontologiczny św. Anzelma z Canterbury
Dowód ontologiczny św. Anzelma:
1
2
3
4
5
6
Definicja: Bóg jest tym, ponad co nic większego nie może być
pomyślane (Bóg jest istotą najdoskonalszą)
Załóżmy, że ktoś twierdzi, że Boga nie ma.
Niezależnie od tego, czy ktoś twierdzi, że Bóg istnieje, czy że nie
istnieje, ma pojęcie Boga (zgodne z podaną definicją).
Istnienie realne jest czymś doskonalszym od istnienia tylko w sensie
pojęciowym: jeśli coś istnieje tylko jako pojęcie, jest czymś mniej
doskonałym od tego, co istnieje także realnie.
Powyższa zasada dotyczy także Boga - gdyby istniał tylko jako
pojęcie (jak chce tego ktoś, kto twierdzi, że Bóg nie istnieje), byłby
czymś mniej doskonalszym od tego, co istnieje realnie.
Wniosek: Bóg nie może nie istnieć także realnie, ponieważ byłoby to
sprzeczne z uznawaną przez wszystkich definicją (Bóg jest tym,
ponad co nic doskonalszego istnieć nie może).
Artur Machlarz
Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna.
Filozofia średniowieczna a starożytna
Problem racjonalnego przedstawienia tzw. prawd wiary
Spór o uniwersalia
Dowód ontologiczny św. Anzelma z Canterbury
Zasada dowodu ontologicznego: z treści posiadanego przez nas
pojęcia Boga wnioskujemy realne istnienie odpowiednika tego pojęcia
(w samym pojęciu Boga zawiera się konieczność jego istnienia).
W żadnym miejscu nie odwołujemy się do wiary.
Dowód wydaje się bardzo mocny - dopóki nie zakwestionujemy
definicji, nie powinniśmy kwestionować dowodu.
Artur Machlarz
Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna.
Filozofia średniowieczna a starożytna
Problem racjonalnego przedstawienia tzw. prawd wiary
Spór o uniwersalia
Dowód ontologiczny św. Anzelma z Canterbury
Zasada dowodu ontologicznego: z treści posiadanego przez nas
pojęcia Boga wnioskujemy realne istnienie odpowiednika tego pojęcia
(w samym pojęciu Boga zawiera się konieczność jego istnienia).
W żadnym miejscu nie odwołujemy się do wiary.
Dowód wydaje się bardzo mocny - dopóki nie zakwestionujemy
definicji, nie powinniśmy kwestionować dowodu.
Św. Tomasz nie akceptuje dowodu ontologicznego, ponieważ uznaje,
że jeśli wnioskujemy cokolwiek z definicji Boga, wykraczamy poza
nasze możliwości poznawcze: nie możemy bowiem rościć sobie
pretensji do poznania natury doskonalszego od nas Boga.
Artur Machlarz
Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna.
Filozofia średniowieczna a starożytna
Problem racjonalnego przedstawienia tzw. prawd wiary
Spór o uniwersalia
Dowód ontologiczny św. Anzelma z Canterbury
Zasada dowodu ontologicznego: z treści posiadanego przez nas
pojęcia Boga wnioskujemy realne istnienie odpowiednika tego pojęcia
(w samym pojęciu Boga zawiera się konieczność jego istnienia).
W żadnym miejscu nie odwołujemy się do wiary.
Dowód wydaje się bardzo mocny - dopóki nie zakwestionujemy
definicji, nie powinniśmy kwestionować dowodu.
Św. Tomasz nie akceptuje dowodu ontologicznego, ponieważ uznaje,
że jeśli wnioskujemy cokolwiek z definicji Boga, wykraczamy poza
nasze możliwości poznawcze: nie możemy bowiem rościć sobie
pretensji do poznania natury doskonalszego od nas Boga.
Dowód ontologiczny w zmodyfikowanej wersji przyjmuje Kartezjusz i
jest to istotny punkt jego metafizyki.
Artur Machlarz
Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna.
Filozofia średniowieczna a starożytna
Problem racjonalnego przedstawienia tzw. prawd wiary
Spór o uniwersalia
Pięć dróg św. Tomasza z Akwinu
Św. Tomasza argumenty za istnieniem Boga:
1
Obserwujemy rzeczy w ruchu; nic co się rusza, nie rusza się samo
przez się, musi istnieć przyczyna tego ruchu; łańcuch przyczyn nie
może być nieskończony, musi istnieć pierwszy poruszyciel - jest to
Bóg.
2
Każda rzecz ma przyczynę swego istnienia; musi istnieć pierwsza
przyczyna istnienia wszystkich rzeczy.
3
Obserwujemy w świecie rzeczy przypadkowe; jeśli istnieją rzeczy
przypadkowe, musi istnieć także byt konieczny, bo inaczej nic
mogłoby nie istnieć; wśród bytów koniecznych istnieć musi byt
najwyższy i jest to Bóg.
4
Rzeczy obserwowalne mają różne cechy w różnym stopniu; musi
zatem istnieć przedmiot, który wszystkie cechy posiada w stopniu
najwyższym i najdoskonalszym.
5
Każda rzecz na świecie istnieje ze względu na jakiś cel; musimy
przyjąć istnienie przyczyny celowej istnienia wszystkich rzeczy i jest
to Bóg.
Artur Machlarz
Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna.
Filozofia średniowieczna a starożytna
Problem racjonalnego przedstawienia tzw. prawd wiary
Spór o uniwersalia
Pięć dróg św. Tomasza z Akwinu
Dowody św. Tomasza opierają się na zasadzie: ciąg przyczynowo
skutkowy nie może być nieskończony.
Dowody św. Tomasza są wnioskami z doświadczenia
Jako że są to argumenty będące wnioskowaniami z rzeczy
obserwowalnych (skończonych i niedoskonałych), dowód jest mniej
silny, niż dowód Anzelma.
Artur Machlarz
Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna.
Filozofia średniowieczna a starożytna
Problem racjonalnego przedstawienia tzw. prawd wiary
Spór o uniwersalia
Czym są uniwersalia?
Uniwersalia:
Uniwersalia są przedmiotami pojęć ogólnych, takich jak “człowiek”,
“zwierzę” itp., czyli nazw rodzajowych i gatunkowych. Spór o uniwersalia
dotyczy kwestii, w jakim sensie istnieją przedmioty takich pojęć.
Artur Machlarz
Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna.
Filozofia średniowieczna a starożytna
Problem racjonalnego przedstawienia tzw. prawd wiary
Spór o uniwersalia
Główne stanowiska w filozofii starożytnej
Uniwersalia w filozofii starożytnej:
1
Platon - skrajny realizm w kwestii uniwersaliów: uniwersalia istnieją
realnie,
poza rzeczami jednostkowymi.
2
Arystoteles - umiarkowany realizm w kwestii uniwersaliów:
uniwersalia istnieją
realnie,
ale w rzeczach jednostkowych (jako formy rzeczy).
Artur Machlarz
Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna.
Filozofia średniowieczna a starożytna
Problem racjonalnego przedstawienia tzw. prawd wiary
Spór o uniwersalia
Spór o uniwersalia w filozofii średniowiecznej
Uniwersalia w filozofii średniowiecznej: W sporze o uniwersalia w
filozofii średniowiecznej, poza klasycznymi stanowiskami typu
platońskiego i arystotelejskiego, pojawiły się także inne sposoby
interpretacji statusu przedmiotów pojęć ogólnych:
stanowisko konceptualistyczne: uniwersalia nie istnieją realnie, są
tylko pojęciami, przedmiotami myśli;
nominalizm: uniwersalia nie istnieją realnie i nie istnieją nawet jako
pojęcia; nazwy ogólne są tylko znakami dla większej ilości rzeczy.
Artur Machlarz
Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna.
Filozofia średniowieczna a starożytna
Problem racjonalnego przedstawienia tzw. prawd wiary
Spór o uniwersalia
Wilhelm Ockham
Rysunek: Wilhelm Ockham (1288 - 1348), ilustracja z jego pracy “Suma
logiczna”
Artur Machlarz
Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna.
Filozofia średniowieczna a starożytna
Problem racjonalnego przedstawienia tzw. prawd wiary
Spór o uniwersalia
Wilhelm Ockham
Wilhelm Ockham jest przedstawicielem nominalizmu. Wg Ockhama:
realnie istnieją tylko przedmioty jednostkowe
a tzw. uniwersalia są wynikiem ludzkich zdolności do abstrahowania
pewnych właściwości z przedmiotów jednostkowych.
Zgodnie z jego przekonaniami uniwersalia istnieją, ale nie poza
umysłem.
Jedna z zasad, którą Ockham kierował się w swoich polemikach ze
zwolennikami realizmu w kwestii powszechników, znana jest jako “brzytwa
Ockhama”. Zgodnie z tą zasadą, nie należy “mnożyć bytów ponad
potrzebę”, tzn. nie wprowadzać kolejnych nieuzasadnionych hipotez, jeśli
badane zjawisko da się wyjaśnić przy pomocy prostszych konstrukcji.
Artur Machlarz
Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna.
Filozofia średniowieczna a starożytna
Problem racjonalnego przedstawienia tzw. prawd wiary
Spór o uniwersalia
Dziękuję za uwagę i zapraszam do stawiania pytań!
Artur Machlarz
e-mail: [email protected]
www: http://www.uni.opole.pl/∼machlarz
Artur Machlarz
Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna.
Download