zderzenie cywilizacji

Samuel Huntington
“The Clash of Civilizations”
Zderzenie cywilizacji
Oprac. Dr Radosław Fiedler
Przygotowano na podstawie S. Huntington, Zderzenie
cywilizacji oraz Zderzenie cywilizacji. Sąd nad teorią
Huntingtona, praca zbiorowa pod red. P. Marczewskiego i P.
ŚwieŜaka
„Najszlachetniejszą cywilizacją znaną ludzkości
jest nasza muzułmańska. (…) Powodem
bankructwa zachodniej cywilizacji jest jej
materialistyczne podejście i odcięcie się od
religii i wartości. (…) Tylko jeden naród
zdolny jest wskrzesić globalną cywilizację, a
jest nim nasz naród – naród islamu”.
Szejk Abd al-Rahman al-Sudais, cyt. za
„Forum”, nr 36/2004.
„Islam, podobnie jak chrześcijaństwo, jest religią
monoteistyczną. Gdyby tylko kaŜdy Turek zarabiał 30
tysięcy Euro rocznie, a nie trzy tysiące, to nikt nawet
nie zająknąłby się o kulturze ani o religii. (…) Gdyby
Japonia, której kultura jest całkowicie odmienna od
europejskiej, zajmowała połoŜenie geograficzne
Turcji, nikt nie myślałby o odrzuceniu jej
kandydatury. Problemem Turcji jest bieda. Ale
Europa nie śmie powiedzieć: My nie lubimy
biedaków. Ona mówi: Nie lubimy waszej kultury ani
religii”.
Orhan Pamuk, cyt. za „Forum”, nr 47/2005.
„ (…) zderzenie cywilizacji jest pseudonimem zderzenia
czasów: dotkniętej kryzysem epoki nowoczesnej i tej
następnej, jeszcze bezimiennej, o której opowieści
jeszcze nie zostały napisane. (…) Koncepcje
Fukuyamy
czy
Huntingtona
to
złudzenia
odnowionego porządku serwowane zamiast nadziei
nowego porządku (…) zwycięska na razie opowieść
Huntingtona przejmując tę obolałą rzeczywistość,
zagrzewa do walki terrorystów i zarazem jest
politycznym orędziem koalicji antyterrorystycznej.
MoŜna ironizować, iŜ zyskała rangę uniwersalną,
gdyby nie fakt, Ŝe okazała się takŜe pętlą uniwersalnie
zaciskającą się teraz wokół niemałej części globu.
(…) A czy chcemy umierać za taką opowieść?”.
Lidia Burska, Zderzenie z losem?, „Res Publica
Nowa”, nr 3/2004.
Główna teza
W świecie po zimnej wojnie wytworzyła
się unikalna w dziejach sytuacja: jest on
jednocześnie wielobiegunowy oraz wielo-cywilizacyjny.
Uproszony przez Huntingtona został
obraz
społeczności
międzynarodowej:
państwa współpracują ze sobą w ramach
danej cywilizacji, a rywalizują z państwami
z wrogich cywilizacji.
██ Zachód
██ Prawosławie
██ Ameryka Łacińska
██ Islam
██ Hinduizm
██ Konfucjańska
██ Sub-Saharyjska Afryka
██ Buddyzm
██ Japonia
██ Dawne kolonie brytyjskie
██ państwa osamotnione
Kręgi cywilizacyjne według Huntingtona
Zachód
Ameryka Łacińska
Prawosławie
Islam
Chiny
Japonię
Indie (plus ewentualnie osobny krąg Buddyjski)
Najsłabiej wyodrębnionym ośrodkiem jest Afryka
Trzy odpowiedzi na zachodnią kulturę
i modernizację
1. Nieudana - Japonia odrzucenie od XVI w. do
rewolucji Meji.
2. Kemalizm odgórna rewolucja w celu stworzenia
społeczeństwa wyznającego zachodnie wartości.
3. Modernizacja „plus” rodzinna kultura, ale bez
westernizacji.
Główna teza
Pozycja Zachodu relatywnie słabnie, a wyzwanie rzucają
mu przede wszystkim kultury Islamu i Chin. Zachód
osiągnął szczyt swojej potęgi mniej więcej w latach 20. XX
wieku, a od tego czasu jego potęga relatywnie maleje (o
czym świadczy kurczenie się terytorium, nad którym
Zachód panuje, pogarszająca się proporcja w stosunku do
innych cywilizacji jeśli chodzi o liczbę ludności i potencjał
ekonomiczny, a wkrótce zapewne równieŜ słabnąca
pozycja militarna).
Proces „odwrotu Zachodu”
1. Powolny
2. Nielinearny
3.Dotyczy róŜnych zasobów
Struktura modelowego kręgu cywilizacyjnego
Państwa ośrodki (core-states, np. Japonia, Chiny,
Rosja, Indie) – czyli centrów danych cywilizacji;
Państwa członkowie (member-states);
Państwa osamotnione (lone countires, np. Etiopia, ponownie
Japonia) – czyli państw tworzących „cywilizacje same w sobie”,
które trudno przyporządkować do jakiegokolwiek kręgu
kulturowego;
Państwa rozszczepione (cleft countries, za takie badacz
uznaje np. Sudan, Indonezję, Ukrainę)
Państwa rozdarte torn countries: Rosja, Turcja, Meksyk –
jest to grupa krajów, które są „niezdecydowane”, jaki krąg
powinny wybrać: w przypadku Rosji dylemat dotyczy Zachodu i
jej „własnej drogi”, a np. Turcja jest rozdarta między Zachodem
a Islamem.
Struktura cywilizacji
W ramach poszczególnych cywilizacji autor
wymienia równieŜ subcywilizacje, np. w
cywilizacji islamu są to subcywilizacje: arabska,
turecka, perska i malajska. Huntington twierdzi
takŜe, Ŝe lista cywilizacji nie jest definitywnie
zamknięta: cywilizacjami stać się mogą w
przyszłości kręgi: afrykański i buddyjski. KaŜda
cywilizacja
jest
długowieczna,
ale
nie
nieśmiertelna – przechodzi poprzez fazy
świetności, stagnacji i upadku.
Rola państw ośrodków
Państwa-ośrodki powinny zdaniem Huntingtona „wejść w
rolę” dawnych supermocarstw i „odpowiadać” za sytuację
w swoich „strefach wpływów”. Legitymizuje i uprawnia je
do tego wspólnota kulturowa w obrębie danego kręgu.
Bywa i tak, Ŝe państwo-ośrodek przejmuje ze
względów bezpieczeństwa kontrolę nad pobliskim
terytorium obcym mu pod względem cywilizacyjnym (np.
Chiny w Tybecie i kraju Ujgurów, Rosja na Północnym
Kaukazie).
Konflikty
Arogancja Zachodu
Nietolerancja islamu
Chińska pewność siebie
Tortury?! USA nigdy!
Islam religia miecza
1. Islam to „religia miecza”, prowokująca konflikty.
2. Islam w drodze historycznych podbojów wszedł
w kontakt z wieloma innymi cywilizacjami, istnieją
więc między nimi silne napięcia.
3. Islam jako arbitralna i absolutystyczna religia
wyklucza kompromis.
4. Tereny islamskie były często obszarem zachodnich
podbojów.
5. Brak państwa ośrodka w cywilizacji islamskiej.
6. Eksplozja demograficzna.
Mysz samobójcza terrorystka
„Zachód” usiłujący z konfliktu bliskowschodniego
uczynić zderzenie cywilizacji
Uciekajmy! Nadchodzi zachodnia cywilizacja
Starcie cywilizacji – wojny kresowe
Są prowadzone na obrzeŜach
cywilizacji
Wybuchają z przerwami i właściwie
nigdy się nie kończą
Brutalność i bardzo duŜa ilość ofiar
Krwawe granice islamu
Przykłady wojen kresowych
Afganistan i Zatoka Perska
Pesymizm
„(...)pod koniec XX wieku zaczęły budzić się
takie potęgi jak Chiny, Indie, kraje islamskie.
One stopniowo zyskują na sile i zyskują – co
najistotniejsze – samoświadomość. Nie chcą juŜ
być rządzone i nie chcą juŜ dać się
podporządkować.
Teraz
to
jest
właśnie
przyczyną tego największego napięcia w
stosunkach
międzynarodowych:
wyrastanie
nowych sił i ciągła obecność starej, która nie
chce ustąpić, ale musi znaleźć sobie nowe
miejsce”.
Ryszard Kapuściński w rozmowie z Grzegorzem Miecugowem, w programie „Inny punkt
widzenia”, wydanie ksiąŜkowe: Wydawnictwo HELION, Gliwice 2005.
Jak przeciwdziałać?
Musimy nauczyć się pokory – twierdzi
Huntington i zamiast próbować dalszej ekspansji
ideowej, naleŜy przede wszystkim bronić swojej
pozycji i toŜsamości. Konieczne jest teŜ
zrozumienie innych cywilizacji, ich racji i
argumentów.
To,
w
połączeniu
z
potwierdzeniem wartości związanych z własną
cywilizacją, pozwoli na uniknięcie globalnego,
międzycywilizacyjnego konfliktu, w który moŜe
zostać rozpętany przez agresywną cywilizację
islamu.
Co powinien zrobić Zachód?
Propozycja Huntingtona
W wielobiegunowym świecie róŜnych cywilizacji, Zachód
Powinien dokonać trzech rzeczy: uświadomić sobie, co
jest obecnie prawdziwą i zasadniczą osią konfliktów,
przystosować do tego stanu „zimnowojenne” instytucje
polityczne oraz zakwestionować rasistowskie przekonanie
o uniwersalizmie swojej własnej kultury – przeciwnie,
poniewaŜ jest ona wyjątkowa, skupić się raczej na jej
rewitalizacji i obronie.
Zderzenie cywilizacji w ogniu krytyki
Harald Müller (ur. 1949) – politolog, profesor na Uniwersytecie im.
Johanna Wolfganga Goethego we Frankfurcie nad Menem, dyrektor Heskiej
Fundacji Badań nad Pokojem i Konfliktami
Zamiast zderzenia współŜycie kultur
Zafałszowanie rzeczywistości
Tendencyjne przedstawianie danych
Czynnik etniczny konfliktów
Zderzenie cywilizacji w ogniu krytyki
Bassam Tibi
(ur. 1944) – mieszkający w Niemczech, a
wywodzący się z Syrii, profesor nauk politycznych na Uniwersytecie
w Getyndze.
Islam versus fundamentalizm i terroryzm
Zislamizowana Europa?
Zeuropeizowany islam?
Zderzenie cywilizacji w ogniu krytyki
Francis Wheen
(ur. 1957) – brytyjski dziennikarz i pisarz,
felietonista. Autor ksiąŜki:„Jak brednie podbiły świat. Krótka
historia współczesnych urojeń”
Brak konsekwencji w klasyfikowaniu cywilizacji
np. przyporządkowując Grecję do kultury
prawosławnej
Większość konfliktów nie toczy się między
cywilizacjami, lecz w ich obrębie
Źródłami konfliktów są nadal: głód terytorium,
desperacja wywołana sytuacją ekonomiczną, fanatyzm
religijny, Ŝądza władzy, obrona przed zagroŜeniem z
zewnątrz i rywalami w kraju
Zderzenie cywilizacji w ogniu krytyki
Francis Wheen c. d.
Nie ma „czystych cywilizacji” w dobie
globalizacji
Zderzenie cywilizacji znajduje
zrozumienie, bo chcą w nie wierzyć ludzie
Współczesne konflikty mają
charakter wojen domowych
Zderzenie cywilizacji w ogniu krytyki
Immanuel Wallerstein
(ur. 1930) amerykański
profesor socjologii, dyrektor utworzonego przez siebie Fernand
Braudel Center for the Study of Economics.
-
Istnienie trzech uniwersalizmów:
uniwersalizm religijny
Uniwersalizm wynikający z wartości Oświecenia
Uniwersalizm silniejszych
Zderzenie cywilizacji w ogniu krytyki
Immanuel Wallerstein
Wielość uniwersalizmów i w reakcji
na nie wielość partykularyzmów
Stwierdzenie o istnieniu konfliktu
kultur nic nowego nie wnosi
Zderzenie cywilizacji w ogniu krytyki
Piotr Kłodkowski
(ur. 1964) – orientalista związany z
Instytutem Badań nad Cywilizacjami przy WyŜszej Szkole
Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie.
Cywilizacje nie są monolityczne, róŜnice są nawet
wewnątrz poszczególnych państw danego kręgu
kulturowego
Iluzja uniwersalizmu i globalizmu