Układ pokarmowy człowieka

Układ pokarmowy
człowieka
Odżywianie się, a więc proces pobierania i asymilowania pokarmu, jest
jedną z podstawowych funkcji życiowych, od których zależy
funkcjonowanie całego organizmu.
Zespół narządów wchodzących w skład układu pokarmowego ma za
zadnie dostarczenie organizmowi składników niezbędnych do budowy i
odnowy własnych tkanek, oraz substancji energetycznych,
koniecznych do podtrzymywania procesów życiowych.
Budowa układu pokarmowego
Układ pokarmowy człowieka można
podzielić na przewód pokarmowy oraz
gruczoły dodatkowe.
Przewód pokarmowy tworzą:
• jama ustna (1)
• gardło (3)
• przełyk (4)
• żołądek (5)
• jelito cienkie (8)
• jelito grube (6)
Przewód pokarmowy kończy się otworem
odbytowym (9).
Gruczoły należące do układu
pokarmowego to:
• ślinianki (2)
• trzustka (6)
• wątroba (10)
Jama ustna
1 – warga
2 – podniebienie twarde
3 – podniebienie miękkie
4 – migdałki podniebienne
5 – zęby
6 - język
Jama ustna to początkowy odcinek przewodu pokarmowego, ograniczają
ją od przodu wargi, bo bokach policzki, od góry podniebienie; z tyłu
łączy się z gardłem. W jamie ustnej znajdują się zęby oraz mięsisty
język.
W niej następuje wstępna, mechaniczna obróbka pokarmu i przygotowanie
go do dalszego trawienia. Pokarm zostaje rozdrabniany, miażdżony i
mieszany ze śliną.
Język
Narząd zbudowany z mięśni poprzecznie prążkowanych,
położony na dnie jamy ustnej. Bierze udział w formowaniu
kęsów pokarmowych i przesuwaniu ich do gardła.
Jest także narządem zmysłu smaku.
Pokryty jest błoną śluzową, w której znajdują się liczne brodawki
smakowe. Na brodawkach języka znajdują się kubki smakowe (ryc.1),
które mają różną wrażliwość chemiczną, co umożliwia różnicowanie
wrażeń smakowych.
Ilość odróżnianych smaków jest nieograniczona. Zawsze jednak stanowią
one kombinację czterech smaków podstawowych: słodkiego,
kwaśnego, słonego i gorzkiego.
„Mapa smaków”
•
•
•
•
słodki – czubek języka
kwaśny – po bokach języka, w tylnej połowie
słony – brzegi języka i części zbliżające się ku przodowi
gorzki – tył języka
Zęby
U człowieka istnieją dwa pokolenia zębów: mleczne i stałe.
Zęby mleczne wyrzynają się zwykle w drugiej połowie pierwszego
roku życia i jest ich razem dwadzieścia (po dziesięć w szczęce i w
żuchwie). W każdej połówce szczęki, w uzębieniu mlecznym,
wyróżniamy: dwa siekacze (1), jeden kieł (2) i dwa zęby trzonowe
(3).
Pomiędzy 7 a 13 rokiem życia zęby mleczne wypadają i stopniowo
są zastępowane przez zęby stałe.
Zęby
W skład uzębienia stałego wchodzą 32 zęby umieszczone symetrycznie
w szczęce i żuchwie po lewej i prawej stronie. Są to: siekacze (1), kły
(2), zęby przedtrzonowe (3) i trzonowe (4). Tak zróżnicowane uzębienie
nazywamy heterodontycznym. Umożliwia ono odcinanie kawałków
pokarmów (siekacze), przytrzymywanie kęsów pokarmowych (kły), oraz
ich miażdżenie i rozcieranie (trzonowce i przedtrzonowce).
Schematyczny zapis liczby zębów to tzw. wzór zębowy
Wzór zębowy dorosłego człowieka:
2123
Oznacza on, że w każdej połówce szczęki i żuchwy występują 2
siekacze, 1 kieł, 2 zęby przedtrzonowe i 3 trzonowe, razem 32 zęby.
(2+1+2+3)*4 = 32 po przemnożeniu przez 4 (dwie połówki szczęki i dwie
połówki żuchwy).
Budowa zęba
Każdy ząb składa się z korony (1), szyjki
(3) i korzenia (2).
Każdy ząb okryty jest warstwą szkliwa
(3), które jest najtwardszą tkanką
naszego organizmu. Pod szkliwem
leży warstwa zębiny (4). Poniżej
zębiny położona jest miazga (5), w
której biegną naczynia krwionośne (9)i
nerwy (10).
6 – dziąsło
7 – cement, tkanka pokrywająca korzeń
8 – wyrostek zębodołowy
GARDŁO – wspólny odcinek dla
dróg pokarmowych i
oddechowych. W trakcie
połykania pokarmu, jedna z
chrząstek krtani – nagłośnia –
zamyka dostęp do dróg
oddechowych, a tym samym
zapobiega przedostawaniu się
do nich pokarmu.
PRZEŁYK – przewód długości 25 –
30 cm, łączący gardło z
żołądkiem. Jego funkcją jest
transport pokarmu z gardła do
żołądka. Ściana przełyku nie ma
zdolności wchłaniania pokarmu
ani trawienia.
Żołądek
Jest grubym i umięśnionym workiem, mogącym znacznie zwiększać
swoją objętość. Spełnia w organizmie trzy zasadnicze funkcje:
• gromadzi i przechowuje spożywane pokarmy,
• trawi pokarmy,
• wyjaławia pokarmy.
Wysłany jest wewnątrz błoną śluzową, w której znajdują się liczne
gruczoły, które wydzielają sok żołądkowy. Zawiera on kwas solny,
enzymy trawienne, śluz, sole mineralne oraz wodę.
Enzymy biorą udział w procesie trawienia białek, natomiast śluz
zabezpiecza ściany żołądka przez działaniem kwasu solnego i
enzymów.
W ścianach żołądka znajdują się mięśnie gładkie ułożone warstwowo.
Skurcze ścian żołądka powodują przemieszanie się treści pokarmowej
i wymieszanie jej z sokami żołądkowymi. Treść pokarmowa zmienia
się w płynną miazgę pokarmową (papkę pokarmową). Po 3-4
godzinach zalegania w żołądku pokarm przesuwa się w stronę
kolejnego odcinka układu pokarmowego – jelita.
Żołądek - anatomia
1-dno żołądka, 2-trzon i krzywizna większa żołądka, 3-część przedodźwiernikowa, 4odźwiernik, 5-otrzewna, 6-błona śluzowa, 7-mięśniówka, 8-część dwunastnicy, 9krzywizna mniejsza,10-wpust żołądka, 11-przełyk
Jelito cienkie
Najdłuższa część przewodu pokarmowego (4-5 m długości)
– dzieli się na trzy odcinki:
• dwunastnicę,
• jelito czcze,
• jelito kręte.
Do dwunastnicy (zaznaczona na rysunku na pomarańczowo) uchodzą
przewody wyprowadzające dwóch największych gruczołów
trawiennych: wątroby i trzustki. Przewodami tymi spływa żółć z
wątroby, zaś z trzustki sok trzustkowy.
W jelicie cienkim jest kontynuowany i zakończony proces trawienia
pokarmów. Tam też następuje wchłonięcie składników pokarmowych
do krwi i limfy.
Kosmki jelitowe
Powierzchnię błony śluzowej jelita cienkiego pokrywają tzw.
kosmki jelitowe. Są to drobne uwypuklenia błony śluzowej jelita,
do których dochodzą naczynia włosowate i limfatyczne.
Obecność tak wielu kosmków jelitowych zwiększa powierzchnię
wchłaniania jelita cienkiego. Dodatkowo powierzchnia jelita jest
znacznie powiększona dzięki obecności mikrokosmków na
komórkach nabłonkowych kosmków.
Budowa kosmka jelitowego
1 – mikrokosmki
2 - naczynie limfatyczne
3 – nabłonek jelita
4 – naczynia krwionośne
Jelito grube
Stanowi końcowy odcinek
układu pokarmowego. Treść
jelita cienkiego (6)
przedostaje się do jelita
ślepego, kątnicy (3) – części
początkowej jelita grubego,
w momencie otwierania się
zastawki krętniczo –
kątniczej (4). Następnie
niestrawione resztki
przechodzą przez kolejne
odcinki jelita grubego:
okrężnicę (5) i odbytnicę (1),
zakończoną odbytem. (2) –
wyrostek robaczkowy.
W jelicie grubym:
• zwrotnie wchłaniana jest woda, witaminy i aminokwasy
• formowany jest kał
• namnażają się drobnoustroje, wytwarzając m.in. witaminy (B12, K).
Ślinianki
•
Są to parzyste gruczoły,
wytwarzający ślinę, których
przewody wyprowadzające
kończą się w jamie ustnej.
• Wyróżniamy:
- ślinianki przyuszne (1)
- ślinianki podżuchwowe (2)
- ślinianki podjęzykowe (3)
Ślina – płynna substancja zawierająca 99% wody. Rola śliny:
• służy do zwilżania i zlepiania w kęsy rozdrobnionego pokarmu
• działa bakteriobójczo
• zawiera enzymy rozpoczynające trawienie węglowodanów
Wątroba
Jest to największy gruczoł ciała ludzkiego (1), waży około 1,5 kg.
Ma ciemnoczerwone zabarwienie, które związane jest z dużą
ilością krwi przez nią przepływającą. Uchyłek przewodu
wątrobowego to pęcherzyk żółciowy (2), jest on zbiornikiem żółci
wytwarzanej w wątrobie.
Funkcje trawienne wątroby:
• wydzielanie żółci, która odgrywa zasadniczą rolę w
mechanicznym trawieniu tłuszczów
• usuwanie substancji odżywczych z krwi, a tym samym pomoc w
utrzymaniu homeostazy ustrojowej
• przemiana nadmiaru glukozy w glikogen i jego magazynowanie
• przemiana nadmiaru aminokwasów w kwasy tłuszczowe i
mocznik
• gromadzenie żelaza i niektórych witamin
• neutralizowanie alkoholu i wielu środków farmakologicznych i
używek ( w procesie detoksykacji organizmu)
Trzustka
Narząd leżący w pętli jaką tworzy dwunastnica, ułożona jest za
żołądkiem.
Najważniejsze funkcje trzustki to:
• wytwarzanie soku trzustkowego – czynność zewnątrzwydzielnicza,
• produkowanie hormonów: insuliny i glukagonu, które regulują
przemianę węglowodanową w organizmie – czynność
wewnątrzwydzielnicza.
Funkcje układu pokarmowego
• mechaniczne rozdrabnianie
przyjętego pokarmu
• transport
• trawienie (chemiczna
przeróbka pokarmu w łatwo
przyswajalne składniki)
• odrzucanie na zewnątrz
resztek pokarmowych ( w
formie kału), które są zbędne
dla organizmu