Pobieranie pokarmu Zęby

1.30. Jak działa układ
pokarmowy?
Opracowała Bożena Smolik
Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska
Budowa układu pokarmowego
Układ pokarmowy zbudowany jest z
a/ przewodu pokarmowego:
-jama ustna
-gardło
-przełyk
-żołądek
-dwunastnica
-jelito cienkie
-jelito grube
-odbyt
b/ gruczołów trawiennych:
-ślinianki
-trzustka
-wątroba
Wstępna obróbka
Pokarm, podczas siekania i rozdrabniania, jest mieszany ze śliną.
Ślinianki są to duże gruczoły rozmieszczone symetrycznie po 3 po obu
stronach jamy ustnej. Wyróżniamy ślinianki:
 przyuszne,
 podżuchwowe,
 podjęzykowe .
W błonie śluzowej jamy ustnej występuje również wiele małych gruczołów
ślinowych. Wydzieliną tych gruczołów jest ślina. Składa się ona głównie
z wody (99%), śluzu, leukocytów i bakterii.
Służy ona do:
 zwilżania i zlepiania cząstek pokarmu, co ułatwia ich przełykanie,
 początkowego trawienia skrobi,
 niszczenia bakterii .
Przeciętnie wydziela się 1 – 1,5 l śliny w ciągu doby.
Co to jest trawienie?
Trawienie jest to zespół procesów, którym poddawany jest pokarm
w przewodzie pokarmowym, prowadzących do jego przetworzenia do
postaci przyswajalnej przez ustrój.
Trawienie jest to biochemiczny rozkład pokarmu na proste składniki
pod wpływem enzymów trawiennych.
Enzymy trawienne wydzielane są przez:
 ślinianki - ptialina,
 żołądek - pepsyna, podpuszczka ,
 trzustkę - amylaza, lipaza, trypsyna.
Trawienie zachodzi w:
 jamie ustnej,
 żołądku,
 dwunastnicy.
Miejsce i wynik pracy enzymów
Jama ustna
Jama ustna jest miejscem, w którym pokarm podlega
rozdrobnieniu, nawilżeniu przez ślinę oraz uformowaniu
w kęsy.
Kęsy za pośrednictwem języka przesuwane są do gardła,
a stąd wędrują do przełyku.
Składa się z:
 przedsionka jamy ustnej (czyli miejsca pomiędzy
wargami
a zębami),
 jamy ustnej właściwej,
 cieśni gardzieli (łączy jamę ustną z gardłem),
 języczka podniebiennego, czyli podniebienia
miękkiego.
Pobieranie pokarmu
 Zęby człowieka służą do odcinania
i rozdrabniania pożywienia.

Ząb składa się z korony, szyjki
i korzenia (lub korzeni). Wewnątrz
znajduje się komora wypełniona
miazgą zęba. Zęby buduje zębina.
 Korona to widoczna część zęba, jej
zewnętrzną warstwę tworzy
szkliwo. Szyjka zęba przykryta jest
dziąsłem, a korzeń tkwi w zębodole
 U człowieka wyróżnia się rodzaje
zębów: siekacze, kły, zęby
przedtrzonowe i zęby trzonowe.
Wzór zębowy
 Mlecznych zębów jest po 10 w każdej szczęce.
 Pierwsze zęby stałe pojawiają się około 7 roku życia. Ostanie – zęby
mądrości, w wieku 18 – 25 lat.
 Zróżnicowanie zębów na 4 rodzaje wiąże się z ich udziałem
w rozdrabnianiu pokarmów. Siekacze służą do odcinania kęsów
pokarmów, kły do przytrzymywania odgryzanego jedzenia,
przedtrzonowe i trzonowe do rozcierania i żucia pożywienia.
 Schematyczny zapis liczby zębów przedstawia tzw. wzór zębowy.
Ładny uśmiech
 Zęby są niezastąpione przy pobieraniu i rozdrabnianiu
pokarmu.
 Alę zęby to również
- twój piękny uśmiech,
- dobre samopoczucie,
- pewność siebie,
- poprawna mowa,
- bariera dla bakterii.
Musisz o nie dbać nieustannie!
Gardło i przełyk
Gardło jest wspólną częścią układu pokarmowego
i oddechowego. Bierze udział w połykaniu kęsów
pokarmu. Dlatego czynność połykania jest precyzyjnie
sterowana przez układ nerwowy bez udziału naszej
świadomości. Czasem jednak część pokarmu dostaje się
do tchawicy, wówczas następuje zakrztuszenie.
Przełyk jest to rurka długości około 25 - 30 cm. Łączy
ona gardło z żołądkiem. Skurcze mięśni przełyku
umożliwiają przesuwanie pokarmu w stronę żołądka.
 Przełykanie jest złożonym mechanizmem.
 Pierwsza jego faza jest świadoma i dowolna: podczas przeżuwania
pożywienia język popycha kęs pokarmu do podniebienia i dalej
w kierunku gardła.
 Następnie zachodzą po sobie różne automatyczne (mimowolne)
czynności: ścianki gardła zwężają się i popychają pokarm do przełyku,
podczas gdy podniebienie miękkie unosi się, blokując dojście do jamy
nosowej, nagłośnia - chrząstka działająca jak zatyczka zamyka dojście
do krtani, zapobiegając przypadkowemu przedostaniu się pożywienia
do dróg oddechowych.
 W przełyku fale skurczów ścianek sprawiają, że pokarm przedostaje
się w dół, aż w końcu trafia do żołądka.
 Nawet wówczas, gdy nie spożywamy pokarmu, proces połykania
powtarza się nieprzerwanie - połykamy ślinę średnio 70 razy na
godzinę w stanie aktywności i około 10 razy na godzinę podczas snu.
Żołądek






Żołądek stanowi zbiornik pokarmu.
Pokarm dostaje się tu z przełyku przez wpust ,
a wychodzi do dwunastnicy przez odźwiernik.
Żołądek zbudowany jest z kilku warstw mięśni gładkich. W środku wyściela go
błona śluzowa wydzielająca sok żołądkowy.
Żołądek produkuje około 1,5 - 2,5l soku na dobę. Widok lub zapach pokarmu może
stymulować wydzielanie soku żołądkowego.
Pokarm przebywa w żołądku średnio 1-2 godziny; bardzo obfite posiłki nawet
do 7 godzin.
Dzięki ruchom mięśni zostaje on dokładnie wymieszany z sokiem żołądkowym.
Sok żołądkowy zawiera:



Enzymy trawienne – pepsynę i podpuszczkę zapoczątkowujące trawienie białek
Kwas solny – wytwarza on kwaśne środowisko niezbędne do działania pepsyny.
Dodatkowo ma on właściwości bakteriobójcze – niszczy zarazki, które dotarły tu z
pokarmem
Śluz – zabezpiecza on błonę żołądka przed enzymami trawiennymi. Zmniejsza
tarcie pokarmu o ścianki żołądka
Jelito cienkie
 Jelito cienkie stanowi najdłuższą część przewodu
pokarmowego ciągnącą się od żołądka do jelita grubego.
 Składa się z dwunastnicy, jelita czczego i jelita krętego.
 Długość jelita cienkiego przeciętnie wynosi 4-5 m.
 W jelicie odbywa się dalszy proces trawienia
węglowodanów, tłuszczów i białka oraz wchłanianie
strawionych składników pokarmowych.
 Jelito cienkie oddzielone jest od grubego zastawką, która
nie przepuszcza nieprzydatnych już resztek pokarmu
z powrotem
Dwunastnica
 Ma długość około 25 cm.
 Jest początkowym odcinkiem jelita cienkiego.
 Ścianki jelita cienkiego ściskają się automatycznie. Rytmiczne
ruchy odcinków jelita służą do ugniatania i kruszenia pokarmu,
przeciwstawne skurcze jelita służą dobremu zmieszaniu pokarmu
a ruchy perystaltyczne, następujące falowo, przesuwają pokarm
w kierunku jelita grubego.
 Do dwunastnicy uchodzą przewody z wątroby i trzustki. Dzięki
enzymom trzustkowym i żółci odbywa się tu trawienie cukrów, białek
i tłuszczów.
Trzustka
 Trzustka jest gruczołem produkującym enzymy trawienne oraz
hormony.

Enzymami trzustki są: trypsyna, amylaza i lipaza.
 Trzustka produkuje hormony: insulinę i glukagon, odpowiedzialne za
utrzymanie stałego poziomu cukru we krwi.
Wątroba






Jest to największy gruczoł w organizmie
człowieka – waży około 1,5 kg.
Wątroba (a) leży w górnej części jamy
brzusznej pod przeponą, w większej części po
stronie prawej.
Rozszerzony uchyłek przewodu wątrobowego–
woreczek żółciowy (b) stanowi zbiornik żółci
wytwarzanej w wątrobie.
Żółć jest niezbędna do procesu emulgacji
tłuszczów czyli rozbijania ich na drobne
kropelki( nie jest enzymem).
Substancje pokarmowe są doprowadzane do
wątroby żyłą wrotną, a wychodzą żyłą
wątrobową. Wątroba jest poprzecinana siecią
naczyń krwionośnych, stąd jej ciemnoczerwone
zabarwienie.
Z wątroby składniki odżywcze wędrują z krwią
do wszystkich komórek naszego ciała, gdzie
mogą zostać odpowiednio wykorzystane.
Funkcje wątroby:











wytwarzanie żółci,
wytwarzanie i magazynowanie większości białek osocza krwi ,
unieczynnianie niektórych toksyn (alkohol, niektóre leki),
zamienia szkodliwy amoniak w mocznik,
magazynowanie i przemiana tłuszczów, białek, węglowodanów,
przemiana glukozy w glikogen i glikogenu w glukozę w miarę
zapotrzebowania organizmu ,
magazynowanie żelaza ,
magazynowanie niektórych witamin (A, D, E, B12),
wytwarzanie i magazynowanie niektórych enzymów ,
ogrzewanie krwi (udział w termoregulacji),
wydalanie zbędnych substancji do krwi w celu ich usunięcia.
Wchłanianie mleczka pokarmowego
 W wyniku trawienia powstaje mleczko pokarmowe, które w jelicie
cienkim jest wchłaniane do krwi lub limfy.
 Powierzchnia wchłaniania jest znacząco zwiększona dzięki kosmkom
jelitowym (około 23 razy większa). Na 1 cm2 jelita znajduje się około
4000 kosmków.
 Kosmki jelitowe (schemat) są to uwypuklenia błony śluzowej jelita.
Składniki pokarmowe, wchłonięte przez kosmki, żyłą wrotną trafiają do
wątroby. Tam są częściowo magazynowane i przekazywane dalej do
krwioobiegu. Większość tłuszczów jest wchłaniana przez naczynia
limfatyczne. Niestrawione resztki
pokarmu przechodzą do następnego
odcinka
przewodu pokarmowego – jelita grubego.
Opis schematu:
a/ ściana kosmka jelitowego
b/ tętniczka włosowata
c/ żyła włosowata
d/ włosowate naczynie limfatyczne
Jelito grube
 Długość jelita grubego wynosi około 1,5 m.
 Na granicy jelita cienkiego i grubego znajduje się wyrostek robaczkowy.
Nie pełni on żadnych funkcji w układzie pokarmowym. Uważa się, że
jest to organ szczątkowy.
 W jelicie grubym następuje wchłanianie wody i zagęszczanie kału.
W ostatnim odcinku jelita grubego kał pokrywa się warstewką śluzu co
ułatwia jego usuwanie – defekację.

W jelicie grubym rozwijają się bakterie produkujące witaminę K
i niektóre witaminy grupy B.
Opis schematu
a/ wyrostek robaczkowy
b/ okrężnica
c/ esica
d/ odbytnica
e/ odbyt
Zadania
1.
Podaj funkcję zębów - siekaczy.
2.
Przyporządkuj odpowiednim narządom układu pokarmowego właściwe
funkcje:
a) żołądek
b) dwunastnica
c) jelito cienkie
d) jelito grube
e) jama ustna
1. rozdrabnianie mechaniczne pokarmu
2. trawienie białek
3. odsączanie wody z treści pokarmowej
4. wchłanianie strawionego pokarmu do krwi
5. trawienie węglowodanów, białek, tłuszczów
3.
Wymień enzymy trawiące białka.
4.
Uzasadnij, że wątroba pełni ważną rolę w trawieniu tłuszczy..
5.
Podaj funkcję kosmków jelitowych.
Źródła






W.Lewiński,J.Prokop, Biologia1, OPERON 2004r.
B.Klimuszko, Biologia I, ŻAK,2000r.
D.Cichy,I.Żeber-Dzikowska,DEBIT 2000r.
B.Potocka,W.Górski, Biologia, MAC Edukacja 2003r.
J.Loritz-Dobrowolska i wsp., Biologia, OPERON 2007r.
www.szkolnictwo.pl