metodologia nauk społecznych - Socjologia
advertisement
METODOLOGIA NAUK SPOŁECZNYCH konwersatorium 1. rok studiów II stopnia socjologia 2013/2014 Anna Datko Instytut Socjologii UAM [email protected] WSTĘP 1. Zajęcia organizacyjne a) podstawowe informacje dotyczące zajęć b) metodologia socjologii a jej przedmiot: – – – – definicja metodologii zadania metodologii pojęcie wiedzy metodologia w socjologii Literatura: • • • Encyklopedia socjologii. T 2: K – N, H. Domański (red.), Oficyna Naukowa, Warszawa 1999, hasło: Metodologia socjologiczna. Encyklopedia socjologii T 4:S – Ż, K. W. Frieske (red.), Oficyna Naukowa, Warszawa 2002, hasło: Wiedza. Filozofia a nauka. Zarys encyklopedyczny, PAN, Wydział Nauk Społecznych, Komitet Nauk Filozoficznych, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1987, hasło: Socjologia wiedzy. 2 PODSTAWOWE INFORMACJE • Rok akademicki: 2013/2014 • Forma zajęć: ćwiczenia obowiązkowe (15 godz.) • Forma zaliczenia: kolokwium zaliczeniowe • Uwagi: konieczna – znajomość literatury, premiowana – aktywność podczas zajęć, dopuszczalna – jedna nieusprawiedliwiona nieobecność (1,5 h zajęć) • http://www.socjologia.amu.edu.pl/isoc/downloads.php ?cat_id=1&user_id=113 3 PROGRAM KONWERSATORIÓW 1. Zajęcia organizacyjne – wprowadzenie do metodologii. 2. Specyficzne elementy metodologii nauk społecznych 3. Teoria naukowa. 4. Wyjaśnianie i przewidywanie, przyczynowość. 5. Pojęcia metodologiczne. 6. Racjonalność – zobiektywizowane pojęcie racjonalności. 7. Krytyczna interpretacja wiedzy naukowej. 8. Kolokwium zaliczeniowe. 4 WIEDZA 1. Ujęcie klasyczne: przekonania pewne i prawdziwe (episteme). a) epistemologia – filozoficzna teoria poznania • czy i w jaki sposób myślenie ludzkie jest zdolne poznać (=trafnie odzwierciedlić) świat zewnętrzny b) ≠ niepewne i zawodne opinie (doxa) 2. Immanuel Kant: każdy człowiek wnosi do aktu poznawczego subiektywny czynnik. 3. Poziomy analizy wiedzy: a) naturalno – biologiczny b) społeczno – kulturowo – historyczny 5 SOCJOLOGIA WIEDZY – – sposoby uprawiania Szukanie społecznych uwarunkowań poznania fałszywego. Klasyczna socjologia wiedzy – podejmowanie pytań epistemologicznych. Socjologia poznania naukowego (wiedzy naukowej) – wątki epistemologiczne w kontekście filozofii nauki. Socjologia nauki jako instytucji społecznej. Socjologia przekonań. 6 POZNANIE FAŁSZYWE 1. Przyczyny błędów poznania ludzkiego: a) początkowo – cechy natury ludzkiej b) w toku rozwoju nauki – specyficzne warunki społeczne 2. Koncepcja Francisa Bacona (XVI w) – złudzenia (idole) zakłócające poznanie rzeczywistości: a) plemienne – wynikające z natury ludzkiej b) jaskini – uwarunkowania społeczne (wychowanie, lektury, wpływ otoczenia) c) rynku – wynikające z pojęć używanego języka d) teatru – pochodzące z tradycji filozoficznej 7 DYSONANSE – –procesy automistyfikacji Naturalne, psychologicznie uwarunkowane ludzkie skłonności, z których jednostki mogą nie zdawać sobie sprawy (NIE oszustwo). 1. Friedrich Nietzsche – tworzenie iluzji odpowiadającej ludzkim potrzebom (perspektywa, nie prawda). 2. Zygmunt Freud – jednostki spychają niewygodne treści w podświadomość. 3. Vilfredo Pareto – rzeczywiste bodźce do działania (rezydua) są osłonięte upiększającymi usprawiedliwiającymi i racjonalizującymi wyjaśnieniami i legitymizacjami słownymi (derywacje) 8 DYSONANSE – –procesy automistyfikacji Skłonność do budowy fałszywych systemów poglądów to cecha uwarunkowana społecznie – dążenie do utrzymania i panowania klasowego. 1. Karol Marks i Fryderyk Engels – „fałszywa świadomość” a) systemy poglądów uporządkowane przez intelektualistów b) podstawy życia i zmian społecznych upatrywane w ideach a nie działaniach materialnych c) systemy wzmacniające i umacniające panowanie klas posiadających 9 KLASYCZNA SOCJOLOGIA WIEDZY 1. Analiza społecznych i historycznych uwarunkowań wiedzy (też wiedzy prawdziwej): a) sposób warunkowania b) stopień warunkowania 2. Analiza socjologiczna musi być stosowana zarówno wobec światopoglądowych oponentów, jak i wobec siebie. 3. Robert K. Merton – „nie tylko błąd, złudzenie czy nieudowodnione przekonanie jest warunkowane społecznie (historycznie), ale też odkrycie prawdy” (R. K. Merton, Teoria socjologiczna i struktura społeczna, PWN, Warszawa 2002, 10 s. 496) PYTANIA ROBERTA K. MERTONA 1. Podstawowe problemy na gruncie socjologii wiedzy: Jakiego typu egzystencjalne uwarunkowania należy uwzględnić? Jakie formy wiedzy i jej składniki są społecznie uwarunkowane? Jakiego typu powiązania istnieją między warunkami społecznymi a formami wiedzy? Jakie są funkcje społecznie uwarunkowanych form wiedzy? 11 KONCEPCJA KARLA MANNHEIMA 1. Obserwator wkracza w wyniki poznania. 2. Prawda w naukach społecznych jest społecznie uwarunkowana. 3. Relacjonizm: a) odmienne pozycje (grupowe „kąty widzenia”) to cząstkowe wizje rzeczywistości b) świadomość cząstkowości tworzy dystans do własnej wiedzy c) dzięki mobilności społecznej (zmianom) zmieniają się perspektywy poznawcze d) tworzenie „społecznie niezwiązanej” inteligencji 12 SOCJOLOGIA WIEDZY – – rozdwojenie Socjologia wiedzy jest nauką autorefleksyjną. 1. Socjologia poznania naukowego (pytania o zasadność poznania). 2. Socjologia badająca różne formy wiedzy społecznej (zwłaszcza potocznej). 13 POZNANIE NAUKOWE Socjologia poznania naukowego powiązana jest z filozofią nauki. o Thomas Kuhn – zmiana paradygmatu w nauce jako wynik wewnętrznej rywalizacji odłamów środowiska naukowego. o Stefan Amsterdamski – podkreślenie roli społecznej akceptacji określonych ideałów nauki i wzorów racjonalności naukowej. o Barry Barnes & David Bloor – sądy naukowe (też w naukach formalnych) zależą od reguł racjonalności wytwarzanych przez całe społeczeństwo. 14 SOCJOLOGIA NAUKI 1. Nauka jako instytucja społeczna (R. K. Merton): a) zbiór zjawisk i norm związanych z uprawianiem nauki b) społeczne role uczonych c) funkcjonowanie szkół i autorytetów d) konflikty w środowiskach naukowych 2. Wiedza jako logiczny, autonomiczny ład podporządkowany określonym zasadom rozwoju (F. Znaniecki): a) działania i struktury tworzące warunki do uprawiania nauki b) socjologia ludzi wiedzy i sposobów jej wytwarzania i transmisji, nie treści wiedzy (Społeczne role uczonych, PWN, Warszawa 1984) 15 SOCJOLOGIA PRZEKONAŃ 1. Stosowanie współczynnika Floriana Znanieckiego: humanistycznego a) konieczność traktowania jako „wiedzy” wszystkiego, co w badanych okresach i zbiorowościach jest za wiedzę uznawane 2. Peter Berger i Thomas Luckmann: a) opinie i poglądy wiedza b) systemy poglądów bez odniesienia od rzeczywistości (nie ocenie ich się jako prawdę lub fałsz) • • • • systemy wartości ideały wychowawcze normy moralne prognozy i programy działań 16 PRZEKONANIA Przekonania jako synonim wiedzy: przekonania zmienne i nie od końca artykułowane przekonaniom towarzyszą emocje, oceny, dyspozycje do zachowań (postawy) akceptacja przekonań wynika z różnych przyczyn rzeczywistych przekonania składające się na wiedzę jednostki nie muszą być prawdziwe 17 FORMY ŚWIADOMOŚCI SPOŁECZNEJ Wiedza potoczna Język Mit Religia Ideologia Moralność Prawo Sztuka Nauka 18 TWORZENIE WIEDZY SPOŁECZNEJ 1. Kiedy konfiguracje indywidualnych przekonań stają się formami wiedzy/świadomości społecznej a) 2. 3. zależne od stopnia spełniania kryteriów: wspólnoty przekonań w obrębie zbiorowości uświadamiania istnienia wspólnoty podejmowania na gruncie tych przekonań indywidualnych i zbiorowych działań praktycznych Inne kryteria różnicujące formy wiedzy społecznej: a) przedmiot formy wiedzy b) odmienne sposoby subiektywnego uzasadniania c) stopień uświadomienia i artykulacji przekonań d) sposób przekazywania i zakres dystrybucji Wiedza potoczna – analizowana przez fenomenologię (A. Schütz – przekładalność perspektyw, codzienność) i etnometodologię. 19 METODOLOGIA I METODA • • • • Metodologia metodologia badań Metodologia ≠ procedura badawcza Nauka o metodach nauki Podejścia i szkoły naukowe 1. Pojęcie metody: a) droga postępowania, kroczenie za kimś, sprytne wykonywanie czynności, sprytne myślenie (gr. methodos) b) sposób wykonywania złożonego czynu w sposób uporządkowany i planowy, nadający się do powtarzania c) sposób naukowego badania rzeczy i zjawisk 20 METODA – c.d. 2. Metody naukowe – zasady postępowania: a) kompleksy środków i czynności b) służą: – – – – – formułowaniu problemów projektowaniu badań zbieraniu danych analizie i interpretacji praktycznemu wykorzystaniu ustaleń 3. Wyjaśnienia i budowa teorii – heurystyki z założeń. 4. Nauka ≠ przestrzeganie reguł. a) pierwiastki twórcze b) anything goes 21 METODA A TECHNIKA 1. Techniki ϵ metoda. a) mają wspólne zasady b) jedna klasa – jeden typ badań 2. Wielostopniowa struktura badań – cle cząstkowe realizowane różnymi technikami 3. Nadrzędna „ideologia” metodologiczna przyświecająca badaniom wykorzystującym różne techniki. 4. Metodologia – zbiór metod danej nauki/dyscypliny naukowej, teoria zasad roboty naukowej. 22 METODOLOGIA - zbiorczo 1. Podejścia i szkoły naukowe: a) kompleksy podstawowych założeń teoretycznych b) ogólne dyrektywy badawcze z nich wynikające c) rekomendacje metod badań empirycznych d) preferowane sposoby wyjaśniania 2. Całość badań nad warsztatem i wiedzą z danej dyscypliny wraz z podziałem na zagadnienia ogólne i techniki badań (podejście rodzime). 23 MYŚLENIE METODOLOGICZNE • Analityczna postawa wobec warsztatu • Specyficzne nastawienie umysłu – otwarta analiza zmian i przekształceń we własnej dyscyplinie i jej metodach badawczych. • Metodologia jako wtórna specjalność we własnej dyscyplinie. • Doświadczenia i refleksje warsztatowe. • Metaanaliza i eksperyment metodologiczny. • Interdyscyplinarność – nowe źródła hipotez i propozycji metodologicznych. 24 METODOLOGIA SOCJOLOGII „Socjolog bada człowieka w społeczeństwie – metodolog bada socjologa przy pracy” Paul Lazarsfeld 1. Metodologia jako droga do poznania świata. 2. Procedury i wiedza naukowa – zjawiska zastane: a) oderwanie od czasu i kontekstu (indywidualnego i społecznego) b) socjologia nauki jako metanauka – nauka jako sfera kultury ludzkiej 25 METODY SOCJOLOGII 1. Charakter historyczny 2. Zależą od cech rzeczywistości społecznej 3. Mają za zdanie rozpoznać hierarchię i relacje zjawisk społecznych. a) wielozmiennowe analizy przyczynowe b) badanie reprezentacji – metody statystyczne c) badanie zbiorowości i ich wytworów (struktur, organizacji, kultury) d) wielość rzeczywistości – zachowania 26 CO BADA SOCJOLOGIA? 1. Wielość rzeczywistości a) zachowania b) psychika – definicje sytuacji – wartości – intencje c) wytwory kultury (ideologie, prawa, dzieła sztuki, przekazy masowe) d) relacje e) zmiany/dynamika f) struktury 2. Zjawiska dostępne pośrednio – wskaźniki, pomiar, rozumienie. 27 HISTORIA METODOLOGII SOCJOLOGII 1. Geneza filozoficzna. 2. Klasyczne stanowiska w sporach o odrębność i status przedmiotu i nauki socjologii (E. Durkheim, W. Dilthey, M. Weber). 3. Pozytywistyczne podejście amerykańskie z lat 40. i 50. XX w. – badania empiryczne i survey (P. Lazarsfeld, M. Rosenberg). 4. Socjologia humanistyczna – antypozytywistyczny (A. Schütz, M. Mead). II A. przełom Cicourel, 5. Socjologia jako nauka wieloparadygmatyczna. 28 PODZIAŁ METODOLOGII 1. Według zakresu badań: a) dotyczy różnych grup nauk b) podstawy metodologiczne socjologii ϵ metodologia nauk społecznych c) metodologie typów badań: praktycznych, ewaluacyjnych, prowadzonych określonymi metodami (np. sondażowa) 2. Według badanego aspektu nauki: a) b) c) d) wiedza naukowa dane empiryczne, wyjaśnienia, zależności hipotezy, definicje, teorie wyniki badań – narzędzia badawcze, instytucje, programy 29 ZADANIA METODOLOGII 1. Opis wzorów postępowania badaczy. 2. Eksplikacja metod: a) b) c) d) 2. 3. 4. 5. 6. ujawnienie ich założeń rekonstrukcja czynności badawczych analiza prowadząca do definicji ujawnienie i ocena trafności zakładanych rzeczywistości społecznych ( triangulacja) Analiza aparatu pojęciowego socjologii. Eksplikacja tekstów. Konstrukcja narzędzi naukowych. Ocena sposobów postępowania badaczy Kodyfikacja norm postępowania w nauce. modeli 30 KRYTERIA OCENY METODY Skuteczność. Poprawność naukowa. Dobre wyjaśnianie. Konfirmacja i akceptacja hipotez. Trafności pomiaru i rzetelności testów. Relacje między kryteriami. 31 TRZY GAŁĘZIE BADAŃ METODOLOGICZNYCH 1. Empiryczna metodologia badań społecznych – społeczny wymiar badań społecznych. 2. Proces badania jako przetwarzanie informacji – kognitywna metodologia sondażowa. 3. Historia metod badawczych w socjologii. 32 EMPIRYCZNA METODOLOGIA BADAŃ SPOŁECZNYCH 1. Ustalanie optymalnych procedur i warunków ich stosowania. 2. Badanie zależności między stosowanymi narzędziami a uzyskiwanymi wynikami. 3. Testowanie nowych technik badawczych 4. Porównanie wartości różnych procedur badawczych (pod wieloma względami). 33 SPOŁECZNY WYMIAR BADAŃ SPOŁECZNYCH 1. Badanie jako kompleks interakcji między badaczem a przedmiotem badania w kontekście społecznym. 2. Wpływ cech, interakcji, elementów sytuacyjnych na przebieg i wyniki badania. 3. Metodologia sondażowa, eksperymentalna. 4. Wykrywanie społecznych uwarunkowań stosowania procedur i rzetelności danych. 5. Zmiana wyobrażenia o charakterze badań społecznych. 34 KOGNITYWNA METODOLOGIA SONDAŻOWA 1. Studia nad procesem przetwarzania informacji. 2. Inspiracja: psychologia poznawcza, logika konwersacji naturalnej. 3. Proces „pytanie – odpowiedź” rozpatrywany jako rozwiązywanie zadania 4. Kognitywny i komunikacyjny wymiar procesu badawczego. 5. Określenie, zrozumienie i ocena wartości technik i pytań ankietowych 35 KRTYTYKA METODOLOGII 1. 2. 3. 4. Arbitralność standardów. Oczywistość wyników. Schematyczność przepisów. Metodologiczne „superego” krępujące rozwój nauki. 5. Umniejszanie twórczego charakteru nauki ze względu na sztywność procedur. 6. Czy aby na pewno? 36 SPECYFICZNE ELEMENTY METODOLOGII NAUK SPOŁECZNYCH 37 2. Specyficzne elementy metodologii nauk społecznych a) intuicjonizm antynaturalistyczny Diltheya b) metodologia Durkheima c) teoria typów idealnych Webera d) socjologia humanistyczna: antynaturalizm, interakcjonizm, Verstehen Webera, wolność od wartościowania, kulturalizm Znanieckiego Literatura: • Benton T., Craib I., Filozofia nauk społecznych, Wydawnictwo Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP, Wrocław 2003, ss. 32 – 38 95 – 99. • Hajduk Z., Ogólna metodologia nauk, Wydawnictwo KUL, Lublin 2005, ss. 182 – 187. • Sztompka P., O osobliwościach nauk społecznych raz jeszcze, „Studia Filozoficzne” 1974, nr 8 (105), ss. 3 – 21. • Znaniecki F., Metoda socjologii, PWN, Warszawa 2008, ss. 35 – 64.38 WĄTPLIWOŚCI I REFLEKSJE STANISŁAWA OSSOWSKIEGO Dlaczego nie należy bezkrytycznie przenosić wzorców przyrodoznawstwa na grunt nauk społecznych? 1. Szczególny wpływ rezultatów badań na badaną rzeczywistość 2. Szczególny wpływ samego procesu badawczego 3. Szczególne kulturowe i historyczne uwarunkowania zjawisk i procesów społecznych 4. Trudności w stosowaniu standaryzowanych technik badawczych w badaniu świata społ. 5. Konieczny udział doświadczenia wewnętrznego przy interpretacji wyników 6. Niekumulatywny charakter rozwoju nauk społecznych 39 CHARAKTER NAUK SPOŁECZNYCH 1. Spór o charakter nauk (naturalizm i antynaturalizm, empirycyzm i humanizm, etc.) – samookreślanie metodologiczne lub rekonstrukcja własności metodologicznych w odniesieniu do nauk przyrodniczych (samookreślanie przez analogię). 2. Spór osadza się na fundamentalnym nieporozumieniu (strategia porównawcza również), jest pozorny. 3. Tezy, postulaty i dyrektywy naturalizmu i antynaturalizmu. 4. Argumenty antynaturalistów i kontrargumenty naturalistów. 40 NEUTRALNE STANOWISKO PIOTRA SZTOMPKI 1. Nauki społeczne SĄ: naukami i naukami empirycznymi, NIE SĄ naukami typu przyrodniczego. 2. Nauki społeczne MOGĄ BYĆ: naukami i naukami empirycznymi, NIE MOGĄ BYĆ naukami typu przyrodniczego. 3. STOSUJMY wzory naukowe i wzory nauk empirycznych, NIE STOSUJMY wzorów specyficznych dla przyrodoznawstwa. 41 ROZUMIENIE WEDŁUG WILHELMA DILTHEYA 1. a) b) 2. a) Psychologiczne: jedność świata badacza i obiektu przekładalność perspektyw (sztuka) Hermeneutyczne: poszukiwanie wskazówek do interpretacji zachowania w zobiektywizowanym świecie zewnętrznym, b) w ramach określonej całości: języka, kultury, systemu społecznego (wiedza) → dzięki temu rozumieniu można próbować przewidywać zjawiska społeczne 42 RACJONALNOŚĆ 1. Reguła empirycznej adekwatności a) działania jednostki = kroki prowadzące do rozwiązania problemu b) problem możliwy do rozstrzygnięcia na drodze doświadczalnej 2. Instrumentalne pojecie racjonalności – Max Weber: a) b) c) d) tradycja neokantowska formy intuicji i kategorie rozumienia hermeneutyka ontologiczny indywidualizm – świat badany przez nauki społeczne składa się z wzajemnie oddziałujących na siebie jednostek 43 INDYWIDUALIZM/HOLIZM 1. Życie społeczne można wyjaśnić, ponieważ istoty ludzkie działają racjonalnie: a) społeczeństwo jako takie nie jest bytem b) skrajna (interpretatywna i hermeneutyczna) alternatywa dla pozytywizmu Dziś bliżej nam do dialektycznego myślenia syntetyzującego, łączącego holizm (teza) z indywidualizmem (antyteza) w teoriach strukturalizmu czy strukturacji (synteza). 44 DZIAŁANIA SPOŁECZNE 1. Przedmiot badania nauk społecznych – sensowne działania społeczne. 2. Sensowne działania ≠ zachowania. 3. Społeczne działanie – skierowane na inną jednostkę. 4. Aktor nadaje znaczenie swojemu działaniu i kieruje je ku innym, aby osiągnąć cele – racjonalność instrumentalna. 5. Weberowskie typy sensownych działań: a) tradycjonalne b) afektywne c) wartościoworacjonalne (zorientowane na wartości) d) praktyczne (celoworacjonalne) 45 METODOLOGIA WEBERA 1. Rozumienie interpretacyjne (Verstehen): METODA a) emocjonalna identyfikacja z aktorami, których próbujemy zrozumieć b) „wczucie się” c) wg Webera: to co dzieje się w umyśle aktora – rozumienie logicznych i symbolicznych systemów (kultury), w których żyje aktor d) wspólna kultura pozwala dostrzec, wyróżnić i wyjaśnić „logikę” zachowań 46 DWA TYPY ROZUMIENIA 1. Rozumienie obserwacyjne – rozpoznanie tego, co ktoś robi, opis wykonywanych i dostrzeganych czynności. 2. Rozumienie wyjaśniające – rozumienie powodu wykonywania czynności. a) różne poziomy motywacji b) wyjaśnienie = pełny opis c) prawdziwe dopóki, dopóty jednostka działa w racjonalny, instrumentalny sposób (łańcuch zdarzeń prowadzący do celu) 47 TYPY IDEALNE 1. 2. 3. 4. VERSTEHEN – metoda, TYPY IDEALNE – narzędzie. Typ idealny ≠ wzorzec działania/funkcjonowania. Typ idealny – konstrukcja w umyśle uczonego, idea. Powstaje przez uwypuklenie i uogólnienie określonych realnych elementów rzeczywistości. 5. Jak przebiegałoby działanie, gdyby było całkowicie celoworacjonalne? 6. Opis przedmiotu w jego najbardziej racjonalnej formie (nierzeczywisty) biurokracja. Typy idealne są przykładem konstrukcji opowieści na temat świata społecznego. Możemy mówić tylko o zjawiskach/zdarzeniach/grupach/etc., o których ludzie myślą, że istnieją bądź są świadomi przynależności do nich. 48 OCENA WYJAŚNIEŃ 1. Dwa kryteria oceny: a) adekwatność znaczeniowa – zrozumiała lub prawdopodobna (racjonalna) historia dotycząca tych, których badamy b) adekwatność przyczynowa – poznanie czynników wpływających na zaistnienie danego zjawiska czy procesu – wyróżnienie cech i porównanie siły ich skutków w kontekście badanej kwestii – nadanie różnym przyczynom rang 49 OBIEKTYWIZM? 1. Nauka sama w sobie jest wyborem wartości. 2. Uwolnienie od wartościowań – w kontekście kulturowym i społecznym: a) kontekst środowiska naukowego – niezależność naukowców b) standardy racjonalności, tendencje i wartości społeczne c) wiedza konstruowana społecznie – czas i miejsce (relatywizm) 3. Procesy i zjawiska w naukach społecznych są wieloprzyczynowe – nie istnieje ostateczne, ogólne wyjaśnienie. 4. W ramach zmiany kulturowej zmieniają się wartości nauk społecznych, zainteresowanie oscyluje wokół różnych aspektów złożonej rzeczywistości. 50 METODA W SOCJOLOGII FLORIANA ZNANIECKIEGO 1. WARTOŚCI jako punkt centralny. 2. Przedmiot nauki: a) aktualne społeczeństwo cywilizowane w jego pełnym rozwoju i z całą złożonością sytuacji b) badanie postaw c) reguły wyznaczające stosunki między: jednostkami jednostką a społeczeństwem jednostkami a grupą obyczaje, prawo, religia, instytucje, rodzina, państwo 51 KONCEPCJE METODOLOGICZNE ZNANIECKIEGO 1. Socjologia – nauka humanistyczna i nomologiczna. 2. Przedmiot badań – zachowania regulowane instytucjami i wyznaczane postawami. 3. Rozwijanie psychologii społecznej. 4. Badania na podstawie dokumentów osobistych. 5. Metoda indukcyjna. 6. Fakty społeczne ≠ fakty przyrodnicze. 7. Współczynnik humanistyczny. 52 KONCEPCJE METODOLOGICZNE ZNANIECKIEGO – c.d. 8. Badanie układów zamkniętych – układów społecznych (czyny, stosunki społeczne, grupy, osobowości społeczne – role). 9. INDUKCJA – cechy: a) bezpośrednia obserwacja badacza b) osobiste doświadczenie socjologa c) weryfikacja przez porównanie d) analityczna – wyabstrahowanie cech z danego przypadku i budowa elementów typowych 53 BŁĘDY POSTĘPOWANIA BADAWCZEGO 1. Błędy badań tylko zdroworozsądkowych: a) za mało danych b) ocena zamiast teorii c) polaryzacja ocen d) arbitralna izolacja zjawiska od reszty życia społecznego e) założenie o jednakowych relacjach i reakcjach f) założenie o tej samej drodze rozwoju i jego endogennych przyczynach 54 TEORIA NAUKOWA 55 TEMATYKA ZAJĘĆ 3. Teoria naukowa a) różne znaczenia terminu „teoria” b) funkcjonowanie terminu teoria w socjologii c) przesłanki budowy teorii d) teoria a paradygmat e) modele teoretyczne • Literatura: • Encyklopedia socjologii. T. 4: S – Ż, Oficyna Naukowa, Warszawa 2002, hasło: Teoria w socjologii. • Kuhn T. S., Struktura rewolucji naukowych, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 2001, ss. 19 – 52. • Merton R.K., Teoria socjologiczna i struktura społeczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, ss. 153 – 169. • Nowak S., Metodologia badań społecznych, PWN, Warszawa 2008, ss. 394 – 406, 443 – 447. 56 ELEMENTY W RAMACH TEORII 1. Metodologia i wiedza metodologiczna: a) nie obejmuje treści teorii socjologicznej b) Sposób sprawdzania zespołu hipotez ≠ znajomość teorii 2. Dyrektywy socjologiczne 3. Analiza pojęć teoretycznych 4. Socjologiczne interpretacje ex post factum a) wyjaśnianie obserwacji b) zgodność z danymi 5. Generalizacje empiryczne w socjologii 57 ANALIZA POJĘĆ TEORETYCZNYCH 1. Kiedy powstaje teoria? a) połączenie pojęć w układ b) pojęcia → definicje c) zmienne (to, co ma być badane) 2. Uściślanie – uszczegóławianie: wyraźne określenie charakteru zjawiska. 3. Wyznaczanie sposobów myślenia. 4. Tworzenie wskaźników. 58 GENERALIZACJE EMPIRYCZNE W SOCJOLOGII 1. CEL teorii – formułowanie prawidłowościach społecznych. twierdzeń o a) dwa rodzaje twierdzeń generalizacje empiryczne prawo naukowe – wyprowadzane z teorii twierdzenie o niezmienności b) funkcje generalizacji – ujmowanie generalizacji w abstrakcje wyższego rzędu 2. Generalizacje mają większą moc, gdy z empirii staramy się wyprowadzić teorię a nie tylko ekstrapolacje. 59 GENERALIZACJE – c.d. 1. Teoria powinna być: a) precyzyjne – rozstrzygające – sprawdzalna b) precyzyjne wnioski → lepsza możliwość przewidywania c) im większa precyzja wnioskowania, tym większą moc przewidywania mają nowe hipotezy 2. Wnioskowanie i kodyfikacja. a) dedukcja i indukcja b) Systematyzowanie c) prowizoryczne hipotezy 60 TEORIA W SOCJOLOGII 1. Teorie I generacji: a) b) c) d) e) związane z filozofią społeczną ogólne koncepcje rzeczywistości narracja w języku naturalnym brak rozróżnień między terminami brak procedur weryfikacyjnych niesprawdzalność) (empiryczna 2. Teorie II generacji: a) b) c) d) warunki zakresowe procedury weryfikacyjne poziomy mikro i makro kryteria statystyczne decydujące o istotności zmiennych 61 TEORIA W SOCJOLOGII – c.d. 3. Teoria III generacji: a) teoria odnosi się do uniwersum teoretycznego nie do rzeczywistości b) uniwersum zawiera idealne obiekty proste i złożone c) eksperyment – metoda, którą trzeba stosować w socjologii, aby można ją było uznać za naukę empiryczną d) aktor w sytuacji – jednostka, instytucja, zbiorowi decydenci e) implikacje dla różnych procesów i społeczeństw – brak uwarunkowań kulturowych 62 CECHY TEORII 1. Usystematyzowane pojęcia i twierdzenia teoretyczne – precyzyjne komunikowanie idei. 2. „Założenia” i „aksjomaty” 3. Postulat abstrakcyjne. 4. Postulat ogólności i bezwyjątkowości. 5. Uniwersalność – niezależność od miejsca i czasu. 6. Testowalność i związek z rzeczywistością (falsyfikowalność teorii). 7. Łączenie teorii i świata rzeczywistego dokonuje się za pomocą operacjonalizacji – odnajdywanie konkretnych obiektów spełniających abstrakcyjne warunki. 8. Teoria daje możliwość interpretacji sytuacji laboratoryjnej. 63 TEORIA W SOCJOLOGII – c.d. 9. Warunki zakresowe – abstrakcyjne terminy wyrażające teoretyczne własności jakie musi spełnić sytuacja, aby teoria znalazła dla niej zastosowanie. 10. Metateoretyczna strategia orientująca. 11.Strategie robocze – sposoby konstruowania teorii i formułowania wyjaśnień w obrębie tej teorii (+ ocena). a) określenie typy pojęć, których używa się w ramach teorii b) określają typy zasad teoretycznych c) określają jakie pytania teoretyczne mają sens 12. Pojedyncze teorie NIE są ograniczone do specyficznych wydarzeń historycznych. 64 JAK ROZWIJA SIĘ TEORIA? 1. 2. 3. 4. 5. Uszczegóławianie. Pojawianie się nowych teorii. Pojawianie się dodatkowych wariantów. Pojawianie się konkurencyjnych teorii. Integracja teorii. Teoria socjologiczna podlega rozwojowi również pod względem metodologicznym (specyfika dziedziny). Kryterium rozwoju: coraz większa zdolność danej teorii do stosowania standardów metody naukowej, to jest standardów charakterystycznych dla wysoko rozwiniętych nauk. 65 POJĘCIA METODOLOGICZNE 66 TEMATYKA ZAJĘĆ 2. Pojęcia metodologiczne a) specyfika metodologii socjologii – wstęp (uzupełnienie 1. zajęć) b) pojęcia jako konstrukty c) typy definicji d) eksplikacja e) kryteria jakości pomiaru (rzetelność, trafność) f) kwestia wskaźników Literatura: • Encyklopedia socjologii. T 2: K – N, H. Domański (red.), Oficyna Naukowa, Warszawa 1999, hasło: Metodologia socjologiczna. • Nowak S., Metodologia badań społecznych, PWN, Warszawa 2008, ss. 165 – 181. • Pawłowski T., Pojęcia i metody współczesnej humanistyki, Ossolineum, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1977, rozdz. I, II, IV. 67 POJĘCIA NAUKOWE 1. POJĘCIA = terminy naukowe to KONSTRUKTY tworzone na potrzeby teorii naukowej lub naukowego systemu pojęć i twierdzeń. 2. Sens twierdzeń naukowych powinien być możliwie jak najbardziej dookreślony (a najlepiej jednoznaczny) i rozumiany intersubiektywnie (na gruncie nauk społecznych trudno mówić o obiektywności). 3. Działania prowadzące do uściślenie pojęć/terminów/nazw, tak, aby ich sens był rozumiany jednakowo na gruncie danej nauki (SPÓJNOŚĆ): a) b) c) d) e) definiowanie eksplikowanie konceptualizowanie operacjonalizowanie wskaźnikowanie (we wskaźnikowaniu chodzi również o pokazanie, że zespół danych wskaźników oznacza występowanie/zajście właśnie danego, a nie jakiegoś innego INDICATUM) 68 DEFINICJE 1. Powstają zawsze na gruncie jakiegoś języka. a) realne – dot. rzeczy, ich zasadniczej natury, cech istotnych bytu b) nominalne – dot. wyrażeń i konstruktów; są arbitralne, są konwenansem i konsensusem c) deiktyczne (ostensywne) – część werbalna i pozawerbalna (wskazanie) 2. Typy definicji: a) b) c) d) e) równościowa kontekstowa i wprost (wyraźna) słownikowa i semantyczna sprawozdawcza, projektująca (konstrukcyjna), regulująca cząstkowa – stosowana, gdy nie można podać definicji pełnej, bądź stosuje się tylko niektóre kryteria stosowalności definiowanego wyrażenia lub wskazuje jego typowe desygnaty 69 DEFINICJA RÓWNOŚCIOWA 1. Cechy definicji równościowej: a) b) c) d) postać: definiendum – spójnik – definiens charakter równościowy między elementami adekwatność warunki prawidłowego definiowania równościowego: – – przekładalności: wymiana definiendum na definiens i na odwrót nie powoduje zmiany znaczenia niesprzeczności: dołączenie definicji do systemu tez danej dziedziny nie może prowadzić do sprzeczności systemu e) klasyczne d. – spójnik – rodzaj najbliższy lub różnica gatunkowa f) nieklasyczne definiens wyznacza zakres nazwy g) nierównościowe: – – – równoważnikowe implikacyjne przez postulaty 70 DEFINICJE 1. Metody budowy definicji. a) b) c) etymologiczna intuicyjna indukcyjna (sokratyczna, rekurencyjna) – definiowanie zbiorów obiektów posiadających pewną własność – KROKI: • • d) 2. 1. prosty kontekst, w ramach którego występuję definiendum 2. sposób przechodzenia do bardziej złożonych kontekstów wywodzących się z pkt. 1. poprawny zakres: zakres dfiniendum = zakres definiensa Błędy definicji. a) b) c) d) tautologie: błędne koło, idem per idem ignotum per ignotum definicja myląca błędne zakresy: – – – – Zakres definiendum < zakres definiensa (za szeroka) Zakres definiendum > zakres definiensa (za wąska) Zakres definiendum KRZYŻUJE SIĘ z zakresem definiensa (za szeroka i za wąska 71 Zakres definiendum WYKLUCZA SIĘ z zakresem definiensa (przesunięcie kategorialne) EKSPLIKACJA 1. Przetworzenie przednaukowych pojęć w pojęcia możliwe do stosowania w nauce (teoriach). Rudolf Carnap 2. CEL: potoczność nauka. 3. Wprowadzenie nowego pojęcia, eksplicatum, wyprowadzonego z określenia używanego w języku potocznym (eksplicandum) do systemu pojęć i twierdzeń (w teorii). 4. W naukach humanistycznych rzadko zastępuje się eksplicandum nowym słowem, najczęściej explicatum zyskuje uściślone lub nowe znaczenie. 72 EKSPLIKACJA – c.d. 1. Składniki eksplikacji: a) wybór eksplicandum b) wstępne wyjaśnienie eksplicandum c) ścisłe określenie EKSPLICATUM („nowego” pojęcia) d) włączenie eksplicatum do systemu pojęć 2. Warunki eksplikacji: a) naukowa PRZYDATNOŚĆ/UŻYTECZNOŚĆ b) podobieństwo do eksplicandum przednaukowego c) ścisłość d) prostota (określenia 73 WARUNKI DOBREJ EKSPLIKACJI – c.d. 1. Warunki są w pełni określone, gdy uwzględni się system pojęć, do których eksplicatum ma zostać włączone. 2. Warunki zmieniają się wraz z systemem pojęć. 3. To samo eksplicatum może być różne zależnie od systemu, do którego ma zostać włączone. 4. To, czy eksplicatum jest naukowo użyteczne okazuje się dopiero, gdy stanie się ono częścią niesprzecznego i sprawdzalnego systemu pojęć. 74 WARUNKI DOBREJ EKSPLIKACJI – c.d 5. Eksplikacja to WYPOSAŻANIE pojęcia w ścisłe, operatywne kryteria stosowalności. 6. Ważne jest zachowanie ciągłości języka nauki. 7. Explicatum powinno być ODPOWIEDNIKIEM, a nie równoważnikiem explicandum. 8. Warunki adekwatności (zalecenia): a) b) c) d) e) mogą wskazywać elementy znaczenia potocznego, które winny zostać włączone/pominięte w treści explicatum (modelowanie podobieństwa do języka potocznego) mogą wskazywać pewne konkretne przedmioty lub rodzaje przedmiotów, które w każdym razie powinny lub nie znaleźć się w zakresie explicatum mogą wymagać, by przedmioty należące do zakresu explicatum posiadały pewne własności lub wchodziły w określone stosunki z innymi przedmiotami mogą wyznaczać jednorodny zbiór przedmiotów jako zakres explicatum mogą wskazywać określone zadania metodologiczne lub poznawcze, których wykonanie winno umożliwić przyjęte explicatum 75 DEFINICJA A EKSPLIKACJA ELEMENTY WSPÓLNE ELEMENTY RÓŻNE DEFINICJA SPRAWOZDAWCZA biorą pod uwagę zastane znaczenie terminu • w mowie potocznej • w poprzednich fazach rozwoju nauki różne cele: • D. S. – rekonstrukcja znaczenia terminu • E. – uściślenie, dostosowanie terminu do zadań naukowych DEFINICJA PROJEKTUJĄCA nadawanie terminowi nowego znaczenia E. zwraca uwagę na zastane znaczenie, modyfikuje je biorą pod uwagę cele zastosowania E. nadaje sens ze względu na określony system pojęć ˅ teorię naukową E. kończy się włączeniem terminu do systemu pojęć (≠ D.P.) DEFINICJA REGULUJĄCA biorą pod uwagę zastane znaczenie terminu w E. kierunek, jakość i zasięg zmian zależą od teorii, do której eksplikatum ma zostać włączone i od warunków adekwatności uściślają zastane znaczenie dostosowują termin do praktycznego użycia E. kończy się włączeniem terminu do systemu pojęć (≠ D.R.) 76 KONCEPTUALIZACJA 1. Proces w trakcie którego ustalamy co rozumiemy pod danym pojęciem używanym w BADANIACH (nie w nauce!) a) b) c) szczególne, uzgodnione dla celów badawczych znaczenie pojęcia wymaga opisu wskaźników oraz aspektów (wymiarów) badanego zjawiska grupowanie wskaźników dla określonych wymiarów zjawiska 2. Charakterystyka wymiarów – 1. krok konceptualizacji a) b) wskaźniki – znaki obecności lub nieobecności badanego zjawiska Wymienialność wskaźników – dzięki każdemu wskaźnikowi powinno móc się dać porównać grupy pod względem danego zjawiska i różnica powinna być widoczna 3. Konceptualizacja – definicja nominalna – definicja operacyjna – pomiar. 77 Earl Babbie, Badania społeczne w praktyce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004 OPERACJONALIZACJA 1. Tworzenie konkretnych procedur badawczych (OPERACJI) pozwalających na dokonanie obserwacji empirycznych odpowiadających tym pojęciom w świecie rzeczywistym. 2. Dobór wskaźników. 3. Konkretne czynności: a) wybór zbiorowości b) wybór metod i technik badawczych c) wybór bazy źródłowej d) wybór zasad/kryteriów/technik analizy wyników 78 Earl Babbie, Badania społeczne w praktyce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004 WSKAŹNIKI 1. Znaki obecności lub nieobecności danego zjawiska. 2. Identyfikacja przedmiotów do tej samej kategorii. 3. ZDARZENIA lub WŁASNOŚCI, których a) stwierdzenie istnienia, b) pojawienie się lub c) stopień intensywności jest przesłanką bądź daje możliwość wnioskowania (z jakimś prawdopodobieństwem) o zajściu innego zjawiska, wystąpieniu innej zmiennej 79 WSKAŹNIKI – c.d. 4. Obserwowalne (mierzalne) zjawisko pozwalające wnioskować o innym zjawisku (nieobserwowalnym, niemierzalnym). a) nie można badać „religijności” jako takiej b) zjawisko w pełni obserwowalne c) zespół obserwacyjno – rozumiejący (syndrom) 5. Wskaźniki w badaniach: a) zjawiska b) stany rzeczy łatwo obserwowalne (mierzalne) c) zdarzenia ich psychologiczno – kulturowa interpretacja d) zachowania jest stosunkowo niezawodna 80 WSKAŹNIK A INDICATUM 1. Związek definicyjny czy rzeczowy? 2. Relacje zakresowe między ww. zjawiskami – czy wskaźnik jest trafny? 3. Tożsamość pojęciowa – WSKAŹNIK OPERACYJNY (definicje operacyjne): a) przestępczość – liczba popełnionych przestępstw b) obszar nieoznaczoności – można zmniejszyć wprowadzając drugi wskaźnik, który będzie oznaczał NIE-Z Wskaźnik może być definicyjny dla syndromu, a zarazem inferencyjny dla indicatum. 81 WSKAŹNIK A INDICATUM – c.d. 4. WSKAŹNIKI RZECZOWE – pojęcia nie są tożsame: a) empiryczne – – – i wskaźniki, i indicatum są obserwowalne związek jest zależnością statystyczną, uniwersalną, historyczną (rzadko spotykana sytuacja, gdy oba zjawiska są obserwowalne) b) inferencyjne – – – zajście indicatum nie jest bezpośrednio obserwowalne korelacje, założenia teoretyczne inferować: dochodzić do nowego twierdzenia na podstawie uznanych zdań c) wnioskowanie z bezpośrednich obserwacji d) wnioskowanie na podstawie zdarzenia/zjawiska wskaźnikowego w psychologiczno-kulturowych interpretacji kategoriach 82 RODZAJE ZJAWISK – – wskaźników 1. Zachowania ludzkie: a) pojmowane ze współczynnikiem humanistycznym – – – fizykalny przebieg + znaczenie przypisywane działaniu (przez działającą jednostkę i jej środowisko społeczne) wskaźnik definicyjny i inferencyjny (motywy, wartości, wyobrażenia) żeby odczytać wskaźniki trzeba znać daną kulturę b) wskaźniki empiryczne innych zachowań c) wskaźniki różnych cech psychicznych i społecznych – – – przyczyna indicatum skutek indicatum korelacja z indicatum b) wskaźniki struktury i kultury zbiorowości – – normy, stosunki społeczne, przynależność grupowa motywy działań, nakazy, itp. 83 RODZAJE ZJAWISK – – wskaźników 2. Wypowiedzi – wskaźnikiem może być „słowna” informacja o fakcie zajścia zdarzenia: a) łańcuch komunikacyjny – odtwarzanie sytuacji b) zakłócenia fizyczne zniekształcenia przekazu rozbieżności znaczeniowe (ważne uściślenia terminologiczne) nieszczerość wpływ rozmowy (badacza) c) wiedza członków zbiorowości o faktach jest często traktowana jako źródło wiedzy o nich (rzetelna, prawdziwa) d) ważne informacje są przekazywane poprzez komunikację niewerbalną (akcent, dobór słów, gesty, postawę ciała) 3. Przedmioty materialne – przyczyny, skutki, korelaty (np. ubiór jako wskaźnik przynależności grupowej. 84 ŁAŃCUCH KOMUNIKACYJNY – – ODTWARZANIE SYTUACJI • TREŚĆ (odebrana i zrozumiana) • BADACZ relacja komunikacyjna relacja ekspresyjna • ORYGINALNA TREŚĆ (wypowiedziana) • BADANY • RZECZYWISTE cechy przedmiotu wypowiedzi relacja poznawcza W badaniach społecznych mniej interesuje nas relacja poznawcza (jaki jest rzeczywiście stan rzeczy), tylko jaki jest ich ODBIÓR (teoremat Thomasa). 85 Zobiektywizowane pojęcie racjonalności RACJONALNOŚĆ 86 TEMATYKA ZAJĘĆ 3. Racjonalność – zobiektywizowane pojęcie racjonalności a) Weber, typy idealne b) Schütz, fenomenologia c) Znaniecki, koncepcje metodologiczne d) Marks, Hegel, Habermas Literatura: • Benton T., Craib I., Filozofia nauk społecznych, Wydawnictwo Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP, Wrocław 2003, ss. 91 – 111, 126 – 138. • Garfinkel H., Racjonalne cechy działalności naukowej i potocznej, w: Kryzys i schizma. Antyscjenstystyczne tendencje w socjologii współczesnej, E. Mokrzycki (wybór), PIW, Warszawa 1984, t. 1, str. 193 – 220. • Znaniecki F., Metoda socjologii, PWN, Warszawa 2008, ss. 35 – 64. 87 FENOMENOLOGIA 1. Złożone filozoficzne stanowisko badające sposób, w jaki nadajemy światu znaczenie. 2. Edmund Husserl – wiązanie świadomości ze światem zewnętrznym. a) jak świadomość przekształca doświadczenia zmysłowe w rozpoznawalne przedmioty b) nie tylko zmysły, ale też wyobraźnia i język 3. Redukcja fenomenologiczna – zawieszenie przekonań codziennych i próba opisu ich zdobywania. 88 KONCEPCJE ALFREDA SCHÜTZA 1. Typologizacje – wychwytywanie typowych czy powtarzalnych elementów w strumieniu doświadczenia (świadomość). a) doskonalenie rozróżnień w procesie rzeczywistości (synteza pozazmysłowa) b) „nastawienie naturalne” – typologizacje (od chmur do cirrusów i cumulusów) postrzegania typologizacji 2. Konteksty znaczeniowe – zasoby wiedzy, którą dysponujemy. 3. Wybór stosowanych typologizacji zgodny z celami i realizowanymi projektami. a) metodologicznie: uczony ma swój własny projekt - budowanie racjonalnych, idealnych typów działania społecznego b) typy idealne – typologizacje drugiego rzędu, konstruowane na bazie typologizacji badanych aktorów i ich zasobów wiedzy, którą posługują się na co dzień 89 CECHY ZACHOWAŃ RACJONALNYCH 1. Kategoryzowanie i porównywanie (typizacje). 2. Zakładanie dopuszczalnego błędu (dokładność interpretacji). 3. Poszukiwanie środków (procedury). 4. Analiza alternatyw i konsekwencji. 5. Strategia działania. 6. Zainteresowanie następstwem zdarzeń. 7. Przewidywalność. 8. Reguły proceduralne: a) reguła kartezjańska – postępowanie ściśle wg procedur bez względu na okoliczności (potocznie racjonalna) b) reguły plemienne 90 CECHY ZACHOWAŃ RACJONALNYCH 9. Wybór. 10.Podstawy wyboru: a) b) c) d) twierdzenia naukowe cechy wiedzy jednostki analiza motywów kontekst społeczno-historyczny uporządkowany) (ujednolicony, 11. Semantyczna jasność i precyzja. 12. Jasność celu. 13. Zgodność definicji sytuacji z wiedzą naukową. 14. W NAUCE: relacja środki-cele zgodna z logiką formalną. 91 RACJONALNOŚĆ NAUKOWA 1. Relacje środki-cele: a) zgodne z regułami, procedurami b) wszystkie elementy są precyzyjnie określone c) wiedza i interpretacja d) założenia do projekcji działań oparte na naukowej racjonalności zgodne z całokształtem wiedzy 2. Różnice dwóch nastawień – życie codzienne a nauka. 92 ZAŁOŻENIA DWU NASTAWIEŃ RACJONALNOŚĆ CODZIENNA RACJONALNOŚĆ NAUKOWA • uporządkowanie zdarzeń poprzez stosowanie • należy zachować oficjalną neutralność wobec założenia, że obiekty, które napotyka się w świecie wiary, że obiekty są takie, jakimi wydają się być są takie, jak się wydaje – stosunek • ideał wątpienia nieograniczonego (nie daje się niepowątpiewalnej odpowiedniości skrępować normatywnym strukturom społecznym) • inni myślą tak samo • zainteresowanie światem jest praktyczne • sens i trafność modelu muszą być weryfikowalne • wiedza jednostki jest integralnym składnikiem jej (teoretyk zawiesza swoją dotychczasową wiedzę społ. kompetencji (interpretacja zdarzeń przy zdobytą w rzeczywistym świecie) korzystaniu z doświadczeń) • czasowa perspektywa życia codziennego • achronologiczność • czas – społeczne przedsięwzięcie, koordynacja • czas jako narzędzie konstruowania możliwego tempa działań empirycznie świata (raczej związki przyczynowo• „tu i teraz” – początek, trwanie, zakończenie skutkowe niż następstwo czasów) • założenie o wspólnym schemacie komunikacyjnym • ideał: bezcielesne procedury służące określeniu – reguły kodowania sensowności obiektywności i trafności • założenie o formie uspołecznienia – rozbieżność • wszystko, co jest istotne dla opisu rzeczywistego między własnym obrazem, jaki sądzimy, że świata jest publiczne i publikowalne przypisują nam inni, a wiedzą o sobie jaką 93 uzyskujemy w kontakcie z innymi (WIEDZA UKRYTA – sfera prywatności dla siebie) PROBLEM RACJONALNEGO WYBORU 1. Niespełnialne warunki racjonalnego wyboru: a) jednostka musiałaby posiadać wiedzę o: miejscu celu w strukturze planów relacjach między celami konsekwencjach pożądanych i nie środkach do osiągnięcia celu relacjach między środkami do osiągnięcia różnych celów dostępności środków b) aby dokonać racjonalnego wyboru – wiedza we wszystkich ww. zakresach 2. Naukowa racjonalność NIE może w pełni odnosić się do analizy ludzkich działań i ich interpretacji – socjologia potrzebuje bardziej „płynnej” metodologii. 94 SPECYFIKA NAUK SPOŁECZNYCH 1. Nauki społeczne konstruują teorie na podstawie potocznej wiedzy o świecie, tego, co poznają aktorzy społeczni. 2. Modyfikacja języka codziennego, nie nowy język konceptualny. 3. „Zawieszane” na początku redukcji fenomenologicznej znaczenia są wciąż te same ALE po zakończeniu badań lepiej rozumiemy ich konstrukcję. 95 ROZWÓJ KONCEPCJI WEBERA I SCHÜTZA 1. Etnometodologia Harolda Garfinkela. a) studium uznanych reguł, dzięki którym poznajemy znaczenie stosunków i struktur społecznych 2. Teoria strukturacji Anthony’ego Giddensa. 3. Konstrukcja społeczna Petera Bergera i Thomasa Luckmanna. 4. Warianty instrumentalne: a) teoria racjonalnego wyboru b) pragmatyzm i interakcjonizm symboliczny 96
