Ekonomia - zagadnienia (18 stron).
advertisement
1. FUNKCJE PIENIĄDZA A. Miernik wartości na rynka wymiany pieniądz ujawnia się w postaci ceny, której miarą są narodowe (obecnie i międzynarodowe np. ecu) jednostki pieniężne. Jako środek (narzędzie) wymiany występował początkowo w formie pieniądza przedmiotowego (towaru), następnie monety, banknotu, pieniądza papierowego. Jest pewnym narzędziem pomiaru, wartości towaru i usług. Cena informuje odbiorcę towarów, ile jednostek pieniężnych trzeba zapłacić za nabycie określonego towaru lub świadczonej usługi określonemu towarowi odpowiada określona liczba jednostek pieniężnych. Wartość względna (relatywna) np. l kg szynki (18 zł) odpowiada wartości 9 bochenków chleba (l chleb kosztuje 2 zł); chleb zdrożał na 3 zł tak więc szynka relatywne potaniała względem chleba. B. Środek cyrkulacji (środek obiegowy) zarówno towary jak i pieniądze są w ciągłym ruchu. Pieniądz jako środek obiegu ułatwia wymianę towaru. C. Środek nagromadzenia (tezauryzacji) służy do gromadzenia i przechowywania wartości (bogactwa) w postaci pieniężnej bądź kruszcowej (złoto). Pieniądz jest czasowo wycofywany z obiegu przez tych którzy go posiadają i tworzą się tzw. oszczędności. W skali ogólnokrajowej środki te występują w postaci rezerw. D. Środek płatniczy (środek odroczonej płatności) ta funkcja pieniądza wiąże się x jogo zdolnością do regulowania różnych zobowiązań z tytułu zaciągniętego kredytu, płacenia należnego podatku, składki ZUS lub kary pieniężnej itp. Środkiem płatniczym staje się pieniądz z chwilą, gdy władza państwowa nada mu moc zwalniania z ekonomicznych zobowiązań. Jako środek płatniczy pieniądz rozwinął się w wielu nowych formach o charakterze bezgotówkowym np. weksli, czeków, a obecnie często w formie zapisów dokonywanych przez bank na kontach uczestników procesu likwidacji zobowiązań (pieniądz bankowy) w wyniku ich poleceń np. przelewy lub inne dyspozycje. E. Pieniądz światowy pieniądz pełniący wyżej wymienione funkcje w skali międzynarodowej. Pieniądz obcy osłabia pieniądz krajowy. Pieniądz kraju o względnie silnej gospodarce - musi być stabilny; wymienialny na hme waluty w sposób nieograniczony; waluta w miarę rozproszona po całym świecie żeby móc nią, swobodnie dysponować np. S jest go dużo, a USA mają silną gospodarkę. Od 25 lat istnieją zmienne kursy walut 2. POPYT NA PIENIĄDZ I PODAŻ PIENIĄDZA I. Popyt na pieniądz - każdy z nas zgłasza popyt na pieniądz. Motywy kształtujące popyt pieniądza: 1. motyw transakcyjny czyli konieczność posiadania pełnej gotówki na bieżące zakupy i płatności jeżeli nie można lub się nie chce tego załatwić przy pomocy obrotu bezgotówkowego - pieniądz jest potrzebny po to, aby móc zapłacić za potrzebne i pożądane przez nas towary i usługi; 2. motyw ostrożności (przezorności) czyli konieczność utrzymywania pewnych rezerw gotówki na nieprzewidziane, a konieczne wydatki lub bardzo atrakcyjne zakupy, a także ze względu na brak pewności uzyskania w pewnym czasie odpowiednie!! dochodów ludzie chcą mieć nie tylko tyle pieniędzy ile im potrzeba na konkretny jeden towar lub usługę; zawsze chce się mieć jeszcze więcej, aby mieć jakieś zabezpieczenie; 3. motyw spekulacyjny (portfelowy) czyli konieczność posiadania pewne) sumy pieniądza gotówkowego np. na spekulacyjny zakup papierów wartościowych (z uwzględnieniem stopnia ryzyka lokaty w mniej lub bardziej bezpieczne walory) - ludzie są czasami niewolnikami określonych sytuacji - bo gdyby mieli w określonym czasie tyle a tyle pieniędzy to mogliby kupić coś o okazyjnej cenie. Popyt na pieniądz zależy od ceny. MD - money demond Stopa procentowa Krzywa popytu ma tendencję spadkową. Natomiast zależność między popytem na pieniądz a stopą procentową jest odwrotnie proporcjonalna; im wyższa stopa procentowa tym mniejszy popyt na pieniądz i odwrotnie, im mniejsza stopa procentowa tym wyższy popyt na pieniądz np. większa stopa procentowa tym mniejsze zapotrzebowanie na kredyt. II. Podaż pieniądza - to ilość pieniądza, która trafia na rynek i w gospodarce ilość pieniądza trafiającego na rynek uzależniona jest w głównej mierze od polityki prowadzonej przez Bank Centralny. Bowiem Bank Centralny dokonuje emisji pieniądza podstawowa funkcja Banku Centralnego. Agregaty pieniężne: l. agregat Mo nazywany bazą monetarną albo zasób pieniądza wielkiej mocy. Mo jest to suma pieniądza gotówkowego poza kasami oraz depozyty w banku centralnym i banku komercyjnym (gotówka + wpłaty do-banku). Rezerwy obowiązkowe pewna część depozytu, którą uzyskały banki komercyjne od swoich klientów, które muszą przelać na nie oprocentowane konto w banku centralnym (pieniądze są zamrożone) - zapobieżenie nadmiernemu kredytowaniu. 2. agregat M1 jest to suma pieniądza gotówkowego poza kasami banku oraz depozyty przedsiębiorstw na rachunkach bieżących oraz środki na rachunkach ludności (KOR). 3. agregat M2 jest sumą agregatu Mi powiększona dodatkowo o inne depozyty krótkoterminowe np. wkłady na książeczkach oszczędnościowych. 4. agregat M3 jest to suma agregatu M^ oraz długoterminowe depozyty bankowe -• depozyty 3, 6 miesięczne oraz kilkuletnie. 5. agregat L oznacza określoną wielkość ekonomiczną; jest to suma agregat M.i oraz wartość papierów wartościowych - bonów skarbowych oraz obligacji skarbu państwa. Krzywa podaży - podaż nie zależy od ceny pieniądza lecz od decyzji banku, centralnego. MS - • money suppley OBRAZ SZTYWNEJ PODAŻY NA PIENIĄDZ Stopa procentowa RO ceną równowagi będzie określona stopa procentowa - punkt równowagi na rynku pieniężnym - zapotrzebowanie na. pieniądz pokryte jest odpowiednią ilością pieniądza Jeżeli podaż MS nie zmieni się a popyt MD przesunie się do MD| to musi wzrosnąć stopa procentowa. Na zależność między popytem a stopą procentową można oddziaływać też podażą pieniądza przez bank centralny. Wówczas, im większa podaż tym mniejsza stopa procentowa i i-m mniejsza podaż tym większa stopa procentowa.. jest to jeden z głównych instrumentów polityki pieniężnej banku centralnego. Z wieloletnich obserwacji i badań wynika kilka ważnych wniosków dotyczących popytu i podaży pieniądza: 1. 1. 1. Pieniądze są trzymane 7. uwagi na ich płynność. Zagregowany popyt na pieniądz rozpatrywany w wyrażeniu realnym nie stanowi popytu na pewną liczbę jednostek walutowych, lecz jest popytem na pewną wielkość siły nabywczej. Zagregowany popyt na pieniądz realny uzależniony jest ujemnie od alternatywnego kosztu trzymania pieniądza (mierzonego krajową stopą procentową), dodatnio zaś od wolumenu transakcji w gospodarce (mierzonego realnym produktem narodowym brutto). 2. 2. Rynek pieniężny zJ-iajduje się w stanie równowagi, kiedy podaż pieniądza realnego (realna wartość masy pieniężnej) równa jest zagregowanemu popytowi na pieniądz realny. Przy danym poziomie cen w okresie krótkim zwiększenie podaży pieniądza obniża stopę procentową, a spadek podaży pieniądza podwyższa stopę procentową, Wzrost realnej produkcji podwyższa stopę procentową, natomiast spadek realnej produkcji ma skutek przeciwny. 3. 3. Wzrost podaży pieniądza, poprzez obniżenie krajowej stopy procentowej powoduje deprecjację waluty krajowej na rynku dewizowym. Podobnie, spadek krajowej podaży pieniądza powoduje aprecjację waluty krajowej w stosunku do walut obcych. 4. 4. Trwałe zmiany w podaży pieniądza, zmieniające długookresowy oczekiwany kurs waluty, powodują szybsze tempo zmian kursu walutowego i wywierają przez to silniejszy wpływ na rozmiary produkcji w okresie krótszym niż zmiany przejściowe. Jeśli gospodarka znajduje się w stanie pełnego zatrudnienia, trwałe powiększenie podaży pieniądza prowadzi do wzrostu poziomu cen, co w końcu odwraca skutek początkowej deprecjacji normalnego kursu walutowego. W okresie długim rozmiary produkcji powracają do poziomu wyjściowego i wszystkie ceny pieniężne rosną proporcjonalnie do powiększenia się podaży pieniądza. 5. 5. Zakup aktywów dokonany przez bank centralny w rezultacie prowadzi automatycznie do powiększenia krajowej podaży pieniądza, natomiast każda sprzedaż aktywów przez bank centralny automatycznie powoduje zmniejszenie się podaży pieniądza. Zasilanie banków komercyjnych przez bank centralny: Bank centralny reguluje dopływem i odpływem pieniądza w instytucjach depozytowo kredytowych. - Kredyt lombardowy - zaciąganie kredytów przez bank komercyjny w banku centralnym; bank komercyjny uzyskuje kredyt od banku centralnego pod zastaw papierów wartościowych; operacja kosztowa oprocentowana. - Rezerwa obowiązkowa jaką muszą utrzymać banki komercyjne, wyznaczona jest przez Radę Polityki Pieniężnej NBP. Banki mogą utrzymywać wyższe rezerwy, ale nie mogą utrzymywać mniejszej niż wyznaczony jej poziom minimalny. Konieczność tworzenia obowiązkowej rezerwy finansowej wynika stąd, że banki komercyjne mają zdolność tworzenia dodatkowej siły nabywczej na rynku pieniężnym, co mogłoby w pewnych okresach kolidować z polityką banku centralnego. Jeśli np. wkłady w bankach komercyjnych wynoszą iączme 100 min złotych, a obowiązkowa rezerwa wynosi 10% czyli 10 min złotych, wówczas obniżenie obowiązkowej rezerwy tylko o 1.% zwalnia ł min złotych i umożliwia swobodne dysponowanie nią na działalność kredytową banków. Zwiększenie tej rezerwy z 10 do 11% jest równoczesne ze zmniejszeniem dopływu pieniądza do obiegu. Ta metoda jest powszechnie stosowanym instrumentem oddziaływania na rozmiary kredytów w skali kraju'. - Transakcje kredytowe kontrahenci nie płacą gotówką lecz wystawiają weksle (pieniądz kredytowy). Dyskonto weksla to kupno przez bank weksla przed terminem jego wykupu (płatności). Za przeprowadzenie transakcji zamiany weksla na gotówkę bank pobiera odsetki dyskontowe, które nalicza za czas od daty zdyskontowania weksla do terminu jego płatności. Pobór przez bank dyskonta i ewentualnej prowizji związany jest z przejęciem ryzyka me wykupienia weksla w terminie przez, wystawcę lub trasata. Redyskonto weksla przekazanie weksla przez bank komercyjny bankowi centralnemu w zamian za co bank komercyjne otrzymuje pewną sumę pieniędzy pomniejszoną o stopę redyskonta (zwykle jest ona ustalana na niższym poziomie niż stopa dyskontowa, co pozwala bankom na osiąganie zysku nawet w redyskoncie). Jest to powtórne dyskontowanie weksla. Stopa dyskontowa jest to stopa procentowa ustalana przez bank centralny przy udzielaniu pożyczek bankom komercyjnym. Jest to minimalna stopa pożyczkowa. Bank centralny jest kredytodawcą ostatniej instancji Operacje otwartego rynku istota operacji otwartego rynku polega na zakupie lub sprzedaży papierów wartościowych przez bank centralny na otwartym .rynku giełdowym. W tych operacjach biorą udział banki komercyjne, banki inwestycyjne, instytucje ubezpieczeniowe i liczne jednostki fizyczne lub prawne, które pragną ulokować wolne środki w papierach wartościowych. Przedmiotem operacji otwartego rynku są z reguły krótkoterminowe obligacje państwowe; rzadziej bywają to weksle prywatne lub obligacje państwowe o długich terminach płatności. Wymienione papiery wartościowe lokowane są na rynku metodą dyskonta, czyli potrącania od nominalnej wartości kwoty odsetek za okres do dnia ich płatności. Wysokość stopy procentowej ustała bank centralny w zależności od koniunktury. Jeżeli bank centralny uzna, że na rynku jest za mało pieniądza to skupuje papiery wartościowe od banków komercyjnych i tym samym banki komercyjne są zasilane świeżym pieniądzem, a równocześnie zasilany jest rynek. 3. PRZYCZYNY, RODZAJE I SKUTKI INFLACJI INFLACJA jest to stan ciągłego wzrostu ogólnego poziomu cen (nadmierne przepełnienie rynku pieniądzem; nadmierna ilość pieniądza na rynku) w miarę upływu czasu. Inflacja ma rodowód łaciński inflacja - rozdęcie; inflaro - rozdymać. INFLACJA jest to stały ruch przeciętnego poziomu cen w górę spowodowany deprecjacją pieniądza (obniżeniem wartości pieniądza). Przyczyny inflacji zwykle tkwią w zjawisku szybszego wzrostu popytu niż podaży, w wyniku szybszego wzrostu plac i innych dochodów ludności niż produkcji. Trudną do opanowania przyczyną inflacji jest wzrost kosztów produkcji. Punktem wyjścia procesu inflacyjnego bywa także nadmierna emisja skarbowego pieniądza papierowego lub nadmierna ekspansja kredytowa. Tłumienie inflacji polega na ograniczeniu wydatków rządowych oraz zwiększaniu podatków dochodowych co prowadzi do ograniczenia wydatków konsumpcyjnych. Ważnym jest także utrzymanie stałej stopy wzrostu zasobów pieniądza. Najbardziej w interesie społecznym leży udzielanie przez rząd przedsiębiorstwom pomocy skutkującej wzrostem podaży. Stagflacja okres, w którym gospodarkę cechuje wysoka stopa bezrobocia i inflacji oraz niski poziom aktywności gospodarczej. Deflacja ogólny spadek poziomu cen w wyniku redukcji zasobów pieniądza. Polityka dcflacyjna realizowana jest przez banki i państwo poprzez zmniejszanie emisji pieniądza, podnoszenie wysokości rezerw obowiązkowych w bankach, zwiększanie podatków i opłat oraz gromadzenie nadwyżki budżetowej. Deflacja może wystąpić w sposób naturalny jako skutek kryzysu i wynika ze stanu nierównowagi tynkowej. Nadwyżka podaży nad popytem jest nazywana wówczas luką deflacyjną. Ogólny poziom cen to taki agregat, kiedy uwzględniamy wszystkie ceny produktów i usług znajdujących się na rynku (jest to definicja teoretyczna). Nadmiar pieniądza w obiegu w stosunku do podaży dóbr i usług powoduje inflację, która znajduje wyraz we wzroście cen. Niedostatek pieniądza w obiegu oznacza deflację, czyli kurczenie się podaży pieniądza i drenowanie rynku pieniężnego. Deflacja może przyczynić się do ograniczenia efektywnego popytu, spadku cen i zahamowania wzrostu gospodarczego. Zarówno inflacja, jak i deflacja są zjawiskami niepożądanymi, gdyż powodują szereg ujemnych zjawisk. Zadaniem banku centralnego jest więc umiejętna regulacja podaży pieniądza w obiegu. PRZYCZYNY INFLACJI POPYTOWEJ: (inflacja ciągniona przez popyt - inflacja nabywców) - nadmierny popyt na określone dobra konsumenta w stosunku do określonej podaży - gospodarstwa domowe, które są głównymi nabywcami dóbr konsumpcyjnych; - związki zawodowe, które spekulują wzrostem płac; - zaciąganie kredytów - banki udzielają kredytu mniej lub bardziej zależnie od potrzeb upłynnienia pieniądza; - państwo jako dysponent budżetu (jest nabywca wielu dóbr i usług), jeżeli wydatki państwa są wyższe od jego możliwości (dochodu) to również zwiększy się popyt a przy tym wzrośnie inflacja; - inwestorzy przedsiębiorstw - stopa inwestycji może wpływać na. inflację w sposób pośredni. Inwestorzy kupują dobra kapitałowe (maszyny, budynki itp.) w efekcie rosną ceny materiałów itd. - wzrasta cena produkcji, co powoduje wzrost cen w efekcie końcowym. Tak więc inwestorzy w dużym stopniu spowodowali nadmierny popyt; - nadmierny wzrost eksportu, wtedy gdy eksport odbywa się kosztem rynku wewnętrznego. W momencie kiedy dany rynek nie jest w stanie produkować danego towaru - wzrost takiego eksportu może spowodować wzrost cen na tynku; Monetaryści uważają, że w długim okresie i przy niezmienionych innych czynnikach, wzrost ilości pieniądza wywoła proporcjonalny wzrost cen i płac a nie produkcji i zatrudnienia. Zatem zwiększenie podaży pieniądza jest koniecznym i wystarczającym warunkiem wystąpienia inflacji. Monetaryści powołują się na równanie Fischera, które przedstawia równość popytu i podaży. Popyt Podaż M x V=P x Q Gdzie: M - ilość pieniądza w obiegu; V - szybkość obiegu pieniądza oznaczająca, ile razy przeciętnie jednostka pieniężna jest wy dawana w ciągu roku (ile razy z rąk do rąk, ile transakcji); P - poziom cen (przeciętny poziom cen jednego dobra lub usługi); Q - może tuż być T lub Y - ilość dóbr w jednostkach fizycznych tzw. wolumen rzeczowy. PRZYCZYNY INFLACJI PODAŻOWEJ - KOSZTOWEJ: (inflacja pchana przez koszty - inflacja dostawców) - przyczyn tej inflacji doszukujemy się po stronie producentów - są oni swego rodzaju cenotwórcami. To producenci kształtują wyższe ceny a obniżają produkcję, jeżeli będą w dużym stopniu podwyższać ceny w konsekwencji spowodują inflację; - wykluczenie monopolu (wzrost konkurencji) może zahamować inflację, wówczas przedsiębiorstwo zastanawia się nad podwyższaniem cen; - koszty surowców i materiałów - wzrastają surowce zakupione zagranicą; płace; koszty finansowe ~ wzrasta oprocento *vanie kredytów; - podatki. Jeżeli rosną koszty to spadają zyski. INFLACJA STRUKTURALNA bierze się ze zmiany struktury wytworzonego produktu społecznego - produkty mniej złożone są zastępowane bardziej złożonymi (droższe) np. spadek zakupów ziemniaków a wzrost zakupu przetworów z ziemniaków (chipsy, frytki) INFLACJA DOCHODOWA- - każde społeczeństwo jest bardzo zróżnicowane pod. względem dochodu, podział ten nie satysfakcjonuje wszystkich. Ten podział społeczeństwa ma tendencję do długiego okresu trwania, bo każdy broni tego co ma. PODZIAŁ INFLACJI ZE WZGLĘDU NA TEMPO WZROSTU CEN: l. inflacja pełzająca - nie powoduje znacznych szkód w gospodarce, ceny rosną najwolniej — poniżej 10% na rok; 2. inflacja krocząca - ceny rosną do kilku procent na rok tj. około 10 - 16%; 3. inflacja galopująca - ceny rosną nawet do 100% w skali roku, 1-15% w skali miesiąca; 4. megainflacja - tempo wzrostu do 50% miesięcznie; 5. hiperinflacja - ceny rosną ponad 50% w skali miesiąca czyli więcej niż o 100% w skali roku. SKUTKI INFLACJI: Kto traci na inflacji: - grupy społeczne, które maja stałe dochody czyli emeryci, renciści, pracownicy sfery budżetowej; - inwestorzy - inwestują kapitał, aby otrzymać dochód; ryzyko inwestycyjne wzrasta gdyż nie zna cen jakie będą za kilka lat przez co traci; - osoby, które oszczędzają - w każdym przypadku mamy do czynienia z deprecjacją czyli ze stałym spadkiem siły nabywczej pieniądza. Zaoszczędzona suma staje się mniejsza za kilka lat niż w dniu oszczędzania, zyskują oszczędności szufladowe. Kto zyskuje na inflacji: - osoby, które zaciągają kredyt przy stałym oprocentowaniu - w przypadku wzrostu cen pieniądz traci na wartości a rata kredytu jest taka sama; - budżet państwa -jeżeli ceny rosną szybciej niż koszty produkcji; wysoka cena sprzedaży - wyższy podatek. Inflacja jest procesem wyniszczającym ponieważ: niweluje oszczędzanie; zmniejsza inwestowanie; jest nieprzewidywalna. ZWALCZANIE INFLACJI: 1. jeżeli przyczyną jest nadmierny wzrost płac to musi powstać kontrola systemu plac; 2. dyscyplina budżetowa rozumiana jako zwalczanie deficytu w budżecie np. zwiększenie podatków, wówczas płaci je mniej osób lub zmniejszenie podatków wówczas płaci je więcej osób. Ograniczenie deficytu budżetowego jest procesem długotrwałym, zwłaszcza w gospodarce, która ma ogromne potrzeby rozwojowe; 3. dążenie do demopolizacji gospodarki - zwalczać monopol; 4. reformy walutowe - procesy naprawcze: - dewaluacja pieniądza - obniżenie wartości narodowej waluty w przeliczeniu na walory pieniężne innego państwa; denominacja pieniądza - wprowadzenie do obiegu jednostki pieniężnej zastępującej wielokrotność jednostki pieniężnej dotychczas stosowanej. Denominacja ma miejsce najczęściej wtedy, gdy wskutek inflacji trzeba operować wielkimi nominałami, co jest technicznie uciążliwe np. w 1995 roku wprowadzony został w Polsce nowy złoty, który równał się 10000 starych złotych (skreślenie zer); Mullifikacja - całkowite zlikwidowanie danego pieniądza i zastąpienie go nowym o większej wartości; często stare nie są wymieniane na nowe lub tylko część jest wypłacana - w 1948 roku w Niemczech raismarki; metoda bolszewicka; rewaloryzacja - przywrócenie wartości (rekonstrukcja), działania przywrócenia wartości pieniądza - ograniczając jego ilość w obiegu; wzrost podatków i świadczeń; 5. polityka restrykcyjna - zaostrzająca dopływ pieniądza do obiegu. 4. MIERNIKI INFLACJI l. deflator produktu narodowego brutto (PNB) deflator PNB = nPNB/rPNB deflator równa się ilorazowi nominalnego PNB (wyrażony w cenach bieżących, takich jakie są w danym okresie) i realnego PNB (wyrażony w cenach stałych, porównywalnych) - służy jako miara wzrostu cen. Jest to wskaźnik kosztów zakupu dóbr i usług finalnych w danym roku do ich poziomu w roku bazowym. Za pomocą tego wskaźnika ustalana jest wartość realna PNB oraz globalna dynamika siły nabywczej pieniądza. Indeks Cen Produkcyjnych (ICP) lub Producer Price Index (PP!) w skład tego indeksu wchodzą ceny, po których sprzedaj ą bezpośrednio producenci. 3. indeks Cen Konsumpcyjnych (ICK) lub Consumer Price Index (CPI) w skład tego indeksu wchodzą ceny, po których konsument zakupuje towar. Wskaźnik konsumpcyjny (WCK) wylicza się na podstawie cen detalicznych - cen końcowych. Między tymi miernikami są ścisłe powiązania np. jeżeli zmieni się ICP to po pewnym czasie możemy się spodziewać zmiany ICK. 5. PRODUKT KRAJOWY BRUTTO I JEGO ELEMENTY Miernik wartości - funkcja pieniądza, pozwala dokonywać pewnych agregacji wielkości ekonomicznych, Agregacja - wartość produkcji wytworzonej lub wartość produkcji sprzedanej. Wzrost gospodarczy - głównie zmiany ilościowe w gospodarce. Poziom gospodarki - charakteryzuje to, co gospodarka osiągnęła; stan na dzień dzisiejszy, poziom rozwoju gospodarczego. Mierniki osiągniętego rozwoju gospodarczego: l. zasoby - jest to wielkość, która opisuje stan nagromadzonych produktów lub czynników wytwórczych w danym momencie; gotowe wyroby - zapasy, majątek produkcyjny - wszystko to, co służy do wytworzenia dóbr, zasób pracy - wszyscy ludzie, którzy są w stanie i chcą pracować, majątek nieprodukcyjny - mieszkanie, wyposażenie. 2. strumień - charakteryzuje pewien proces zachodzący w określonym czasie np. strumień produkcji - dokonuje się pewnej zmiany dotyczących surowców i materiałów poprzez półfabrykaty kończąc na wyrobach gotowych; zmiany dokonują się w pewnym czasie np. w ciągu l dnia, tygodnia, miesięczna, kwartalna, roczna wartość produkcji. Strumień ten ma charakter narastający - wraz z upływem czasu, wielkość tego strumienia ulega powiększeniu. Produkt społeczny - obliczamy jako sumę wartości dodanej brutto; suma produkcji wszystkich podmiotów gospodarczych ; przedmiotem sumowania nie będzie wartość globalna ale wartość dodana. Wartość dodana jest to przyrost wartości danego dobra, który następuje w danym przedsiębiorstwie; od wartości końcowych odejmujemy wartość surowców, Produkt społeczny możemy wyrazić jako produkt krajowy brutto (PKB) - miara wartości wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terenie danego kraju niezależnie od tego kto jest ich właścicielem. Czynniki wytwórcze: ziemia, praca, kapitał, technologia. Czynniki podziału PKB: l. gospodarstwo domowe -jest właścicielem wszystkich czynników wytwórczych PKB = sumie dochodów gospodarstw domowych Y= C+ S Gdzie: Y - Produkt Krajowy Brutto C - wydatki konsumpcyjne S - oszczędności zostają przekształcone w kapitał, który służy cełom inwestycyjnym - są inwestowane na rachunkach bankowych lub zakup papierów wartościowych. S = I -nakłady inwestycyjne Y = C + I - dobra i usługi inwestycyjne Wytworzony produkt społeczny składa się z dóbr konsumpcyjnych i z dóbr inwestycyjnych. 2. państwo - podmiot, który odgrywa dużą rolę w gospodarstwach domowych. Jest podmiotem, który dokonuje redystrybucji dochodów. Podstawową formą dochodu Państwa są podatki: - podatki bezpośrednie - dochodowy, od osób fizycznych, od osób prawnych, leśny, rolny; podatki pośrednie - podatki od wydatków, zmiany stanu majątku, od towarów i usług - VAT, akcyza. Podatki te wpływają do budżetu państwa i przeznaczone są na wydatki państwa: wydatki transferowe (B) - nie stwarzają dodatkowego popytu ze strony państwa, państwo jest pośrednikiem; wypłacane jako subwencje, dotacje, zasiłki; wydatki państwa na zakup dóbr i usług (G) - na cele administracji rządowej, policja, komputery dla urzędu ceł, szkolnictwo. Y= C+I+ G Rozwinięcie modelu analizy produktu społecznego: Yl = Y2 = Y3 Y l - wartość wytworzonych dóbr i usług; Y2 - suma dochodów czynników wytwórczych; Y3 - suma dochodów na dobra fiskalne Y = C + I (Y2) C - wydatki konsumentów; S - oszczędności; Y = C + I (Y3) C - wydatki konsumentów; I - wydatki inwestorów (maszyny, urządzenia) S=I S - suma oszczędności; I-suma inwestycji; Rynek finansowy dzieli się na dwa segmenty - rynek pieniężny (lokaty), rynek kapitałowy (akcje, obligacje). 6. FUNKCJA ALOKACYJNA PAŃSTWA Alokacja - proces polegający na rozdzieleniu i rozmieszczeniu ograniczonych zasobów między różne cele, tak aby ich wykorzystanie było maksymalnie efektywne. Ponieważ powszechnie przyjmuje się, że potrzeby ludzkie w zakresie dóbr i usług są nieograniczone a niezbędne do ich wytwarzania zasoby pracy i środków produkcji są ograniczone, więc podstawowym problemem jest alokacja rzadkich zasobów między różne konkurencyjne ich zastosowania. dobra prywatne - to dobra nabywane przez jedne osoby a inne ze względu na ograniczenia nie mogą nabyć tego samego dobra np. samochód, kanapka; - dobra publiczne konsumowanie przez jedną osobę nie wyklucza konsumowania przez drugą osobę np. powietrze, park, dogi; - dobra społeczne pożądane - to takie, które większość uważa, że są potrzebne nie zwracając uwagi na to, co sądzą pojedyncze jednostki np. wykształcenie; - dobra społeczne niepożądane - to takie, których nadużycie powoduje straty społeczne np. alkohol, papierosy; - efekty zewnętrzne - konsekwencje decyzji ekonomicznych jednostek lub przedsiębiorstw wpływające na decyzje innych, lecz nie kompensowane przez poziom cen; negatywne; pozytywne np. budowa autostrady. 7. INWESTYCJE A GOSPODARCZY Inwestycje - nakłady przeznaczone na powiększenie (rozszerzenie), stworzenie od podstaw lub odtworzenie zużytych elementów majątku trwałego - rzeczowe elementy majątku trwałego, składniki finansowe i składniki niematerialne i prawne (budowa nowego budynku, kupno maszyn i urządzeń, montaż maszyn i urządzeń, zakup akcji itp.) Inwestycje netto - to inwestycje, które powolutku powiększają rozmiary majątku trwałego, jest to realny przyrost wartości majątku trwałego. Inwestycje odtworzeniowe (restytucyjne) - polegają na odtworzeniu tych elementów majątku trwałego, które uległy zużyciu w wyniku eksploatacji. Środków na odtworzenie tych zużytych elementów majątku trwałego dostarcza amortyzacja. Inwestycje odtworzeniowe mają na celu zachować istniejący poziom wartości majątku trwałego. Inwestycje brutto - (inwestycje netto + inwestycje odtworzeniowe) - wielkość tych inwestycji w sposób oczywisty wpływa na przyrost dochodu narodowego. Udział inwestycji brutto w wytworzonym dochodzie narodowym brutto (zawierający amortyzację) nosi nazwę stopy inwestycyjnej. DNB= Ib/Tb udział inwestycji brutto w dochodzie narodowym brutto Wzrost gospodarczy będzie tym szybszy im większa będzie suma przeznaczona na inwestycje brutto (wartość inwestycji brutto) a także przyrost DNB będzie tym szybszy im wyższa będzie stopa inwestycji. Kapitałochlonność inwestycji oznacza wielkość przyrostu DNB do wielkości nakładów inwestycyjnych brutto. współczynnik efektywności inwestycji -jaki przyrost DN wyrażony w jednostkach pieniężnych daje nam wydatkowane na cele inwestycyjne symbolicznej l zł. - odwrotnością jest współczynnik kapitałochłonności inwestycji. Czynniki ekstensywne - polegają na wzroście zasobów produkcji np. wzrost zatrudnienia w gospodarce, powiększenie majątku i inwestycji. Czynniki intensywne (substytucyjne) - polegają na wykorzystaniu obecnego majątku produkcyjnego np. wzrost wydajności pracy, wzrost efektywności inwestowania, wzrost wykorzystania majątku produkcyjnego (oznacza, możliwość obniżenia inwestycji), 8. BARIERY WZROSTU GOSPODARCZEGO bariera konsumpcji - osiągnięty poziom konsumpcji wyznacza minimalną stopę konsumpcji, która wyznacza historycznie ukształtowaną realną płacę; bariera siły roboczej - brak siły roboczej, sprowadzanie wykwalifikowanych pracowników z krajów słabo rozwiniętych (drenaż mózgu); - struktura rzeczowa produktu społecznego - aby gospodarka mogła się rozwinąć i aby można było dokonywać inwestycji niezbędne są dobra kapitałowe np- brak materiałów budowlanych ogranicza budownictwo; handel zagraniczny - w Polsce jest handlem deficytowym; brak kapitału inwestycyjnego; stan środowiska naturalnego wymaga dodatkowych nakładów inwestycyjnych; - luka technologiczna - niższy poziom techniczny powoduje, że osiągany PN jest niższy; infrastruktura - mosty, drogi, linie kolejowe, sieć energetyczna, sieć telefoniczna itp. 9. RODZAJE (ELEMENTY) RÓWNOWAGI EKONOMICZNEJ Równowaga ekonomiczna - jest to w miarę wyrównane tempo wzrostu gospodarczego. Utrzymanie stałej równowagi nie jest możliwe, następuje to cyklicznie. Równowaga cykliczna oznacza sytuację, w której przy pełnym wykorzystaniu zasobów produkcyjnych ( bogactwa naturalne, majątek produkcyjny, pracy) zachodzi równość między podażą wszystkich dóbr i usług a popytem na nie, oraz równość między podażą pieniądza krajowego i zagranicznego a popytem na te pieniądze. Równowaga stała ma miejsce wówczas, gdy zmiana jakiegoś czynnika spowodowana impulsem wewnętrznym zostaje skompensowana przez zmiany skierowane w przeciwnym kierunku - system wówczas wraca do poprzedniego stanu równowagi. Równowaga zmienna polega na tym, że zmiana jednego z czynników wytwórczych jest tak silna, że system nie wraca do poprzedniego stanu równowagi - przechodzi do nowego stanu równowagi. Równowaga zewnętrzna jest to równowaga osiągana w kontaktach danego kraju z jego otoczeniem (zagranicą). Kojarzy się z równowagą bilansu płatniczego - zestawienie wszystkich wydatków i przychodów kraju (obejmuje transakcje handlowe, usługowe, wpływy i wydatki związane z zagranicznymi lokatami kapitałowymi, rządowe wydatki zagraniczne, dochody i wydatki tury styczne oraz transakcje kredytowe i majątkowe). Brak tej równowagi oznacza, że wydatki trzeba pokryć z rezerw. - bilans handlowy - jest to zestawienie wartości towarów wywiezionych z kraju i przywiezionych z zagranicy; jeżeli wartość wywozu jest większa niż przywozu, bilans handlowy określa się jako aktywny lub dodatni, w przypadku odwrotnym określa się go jako pasywny lub ujemny. - Bilans usług - Bilans obrotów bieżących - usługi, handel, odsetki, transfery. - Bilans kapitałowy - kapitał, który napływa i wypływa, inwestycje zagraniczne. Równowaga zewnętrzna jest związana z równowagą wewnętrzną , która obejmuje równowagę na wszystkich rynkach w kraju: konsumpcyjny (najważniejszy), dóbr kapitałowych, papierów wartościowych (akcje, obligacje), pracy, ziemi, nieruchomości. Równowaga rynkowa jest to równowaga na rynku dóbr konsumpcyjnych. Oznacza to, że popyt na te dobra jest równy podaży tych dóbr; ma miejsce gdy: nie występuje wzrost cen bez uprzedniego wzrostu dochodu; - cały efektywny popyt może być zaspokojony z bieżącej produkcji i zapasów na rynku nie. brakuje towaru (cała produkcja wystarcza na pobycie popytu); nie tworzą się zapasy, których nie można upłynnić przez obniżkę cen. Równowaga rynkowa może mieć charakter: równowagi ogólnej - dla wszystkich dóbr i usług; równowagi cząstkowej - dotyczy pewnych segmentów rynku (na niektórych segmentach rynku jest równowaga, a na niektórych nie). Zmiany wielkości struktury podaży mogą być spowodowane: zmniejszenie dostępności jakiegoś dobra; jakieś dobro jest dobrem rzadkim; zmiana struktury produkcji; zmiany struktury importu i eksportu. Zmiany wielkości struktury popytu mogą być spowodowane: nabywców; - dochody konsumentów; zmiany cen. gusty, preferencje 10. PRZEBIEG KLASYCZNEGO CYKLU KONIUNKTURALNEGO Koniunktura gospodarcza - (stan gospodarki); inaczej jest to splot warunków i czynników wywierających wpływ na sytuację gospodarczą kraj u, regionu lub świata. W gospodarce występują naruszenia równowagi, co powoduje wahania w gospodarce (wartość produktu społecznego PK, PN, DN). Jeżeli wahania rozwoju ekonomicznego danej gospodarki w postaci ekspansji i recesji mają charakter cykliczny wówczas nazywamy je cyklami koniunkturalnymi Cykl koniunkturalny polega na wahaniach produkcji i zatrudnienia wokół długookresowych trendów. Wyróżnia się w nim cztery fazy: kryzys, depresję, ożywienie i rozkwit, przy wysokiej amplitudzie wahań. Podstawową przyczyną występowania cykli koniunkturalnych jest poziom kształtowania się stóp procentowych wg. znacznej części ekonomistów. Rozróżniamy wahania: sezonowe - pewne wielkości ulegają zmianom wedle pór roku; przypadkowe - wynikają z przyczyn losowych; wojny, klęski żywiołowe; cykle prezydenckie - USA co 4 lata; - cykl świński - dotyczy wahań w poziomie produkcji mięsa wieprzowego. Cykl koniunkturalny Poziom Produkcji (produktu społecznego) Pełny cykl pełny cykl G - górny punkt zwrotny D - dolny punkt zwrotny G-D - faza spadku D-G - faza wzrostu Elementy cyklu koniunkturalnego; - czas trwania cyklu - to czas, który upływa między dwoma kolejnymi punktami zwrotnymi (momentami czasowymi) np. punktami G lub punktami D; - fazy i ich wzajemne proporcje - I faza wzrostu, II faza spadku, III faza wzrostu, IV faza spadku itd. Są nawzajem przeplatane. Proporcja tych faz oznacza pewne momenty czasowe, jak długo trwa faza wzrostu, jak długo trwa faza spadku np. GDG faza spadku GDjest krótsza czasowo niż faza DG; - punkty zwrotne koniunktury - odpowiadają największej wartości wskaźnika lub najniższej wartości wskaźnika np. dla PKB: pierwsze G oznacza sytuację kiedy wartość PKB jest najwyższa, następnie wartość spada do D (wartość najniższa) następnie rośnie do G i znów spada, tak więc G jest punktem zwrotnym; - amplituda wahań wokół linii trendu - amplituda (odchylenie) - odległość między pkt. G a linią trendu (amplituda Gl jest mniejsza niż G2) lub pkt. D a linią trendu; - intensywność wahań - dotyczy jakiegoś okresu, częstość wzrostu lub spadku. FAZY I faza I faza I faza CYKLU: ożywienia rozkwitu kryzysu II faza ekspansji III faza recesji. IV faza kontrakcji II faza recesji III faza depresji IV faza poprawy II faza depresji III faza ożywienia IV faza rozkwitu KLASYCZNY CYKL KONIUNKTURALNY Poziom aktywności gospodarczej A - B - kryzys B - C - depresja C - D -- ożywienie D - E – rozkwit recesja ekspansja Poziom aktywności gospodarczej podkreślają następujące wielkości ekonomiczne, które mogą rosnąć i spadać: stopa zysku, rozmiary inwestycji, rozmiary produkcji i kredytów, poziom zatrudnienia i płac. Przebieg klasycznego cyklu koniunkturalnego: I faza kryzysu: mamy do czynienia z względną nadprodukcją (produkcja jest większa niż zapotrzebowanie), która pociąga za sobą spadek cen, wzrastają koszty i zmniejsza się wynik (zysk). W wyniku spadku produkcji spada zatrudnienie i płace. Jeżeli zmniejszają się dochody to zmniejsza się konsumpcja, następuje ograniczenie inwestycji, dekapitalizacja majątku, stopy procentowe rosną, bo wzrasta ryzyko udzielania kredytów. . Pierwszym sygnałem zbliżającego się kryzysu jest z reguły spadek kursów papierów wartościowych, który może się przekształcić w panikę na giełdzie. Pojawienie się punktu zwrotnego w szczytowym okresie koniunktury zaczyna się od kurczenia zamówień na urządzenia wytwórcze i wycofania się z wielu zawartych kontraktów budowlanych. Spowodowane jest to zahamowaniem wzrostu cen, a nawet ich pewnym spadkiem, co przy wysokich kosztach produkcji powoduje zmniejszenie się zyskowności. Banki w obawie przed rosnącym ryzykiem upadłości wielu firm ograniczają kredyt inwestycyjny i żądają spłaty istniejących zobowiązań. II faza depresji: produkcja utrzymuje się na tym samym poziomie. Spowodowana jest dalszym kurczeniem się wydatków inwestycyjnych. Rosnące trudności sprzedaży powodują, że marża zysku gwałtownie spada. Wiele małych i słabszych przedsiębiorstw bankrutuje. Banki komercyjne maksymalnie ograniczają kredyt. Spadkowi dóbr inwestycyjnych towarzyszy z reguły mniejszy spadek produkcji dóbr konsumpcyjnych. Nawet w okresie kryzysu znaczna część społeczeństwa, jeśli nie straciła pracy, próbuje utrzymywać swój poziom konsumpcji na dotychczasowym poziomie lub tylko nieznacznie go ograniczyć. Dlatego załamanie w produkcji dóbr inwestycyjnych jest zawsze głębsze aniżeli w produkcji dóbr konsumpcyjnych. Chociaż działalność inwestycyjna została znacznie ograniczona, nigdy tak nie jest, aby inwestycje spadły do zera. Utrzymują się również pewne wydatki publiczne finansowane z budżetu państwa i z budżetów władz lokalnych. To wszystko razem wzięte wyznacza dolny poziom dochodu narodowego i zatrudnienia. Gospodarka funkcjonuje na zwolnionych obrotach i dalej już ani inwestycje, ani tym bardziej konsumpcja nie wykazują tendencji malejącej- Dochodzi w ten sposób do dna kryzysu. III faza ożywienia; w tym okresie silniejsi przedsiębiorcy, którzy przetrwali kryzys, wykorzystują okres niepomyślnej koniunktury i dokonują stopniowo renowacji swojego kapitału. Wycofują wiele przestarzałych maszyn i urządzeń produkcyjnych i zgłaszają popyt na bardziej nowoczesne maszyny, umożliwiające im wzrost wydajności pracy i obniżkę kosztów wytwarzania, a także poprawę jakości wytwarzanej produkcji. Wszystkie te przedsięwzięcia zmierzają do wzmocnienia pozycji konkurencyjnej firmy w trudnym okresie kryzysowym popyt restytucyjny ożywia produkcję w sektorze dóbr inwestycyjnych. Rośnie powoli zatrudnienie, wyczerpują się stopniowo nagromadzone zapasy. Zaczyna poprawiać się relacja cen do kosztów wytwarzania, co prowadzi do zwiększenia zysków. Nagromadzone środki pieniężne w bankach komercyjnych szukają ujścia handlowego, co powoduje pewne obniżenie stopy procentowej. Tańsze kredyty zachęcają przedsiębiorców do zwiększania wydatków inwestycyjnych, towarzyszy temu wzrost dochodu narodowego, zatrudnienia, wydatków konsumpcyjnych. Globalny popyt wykazuje tendencję do szybszego wzrostu w stosunku do wzrostu podaży produkcji. Rodząca się atmosfera optymizmu przenosi się na rynek papierów wartościowych. Rosną kursy akcji i obligacji, rośnie obrót na rynku nieruchomościami. Występuje w tym okresie wzrost zapasów w produkcji i w handlu, gdyż w okresie wzrostu cen gromadzenie zapasów staje się opłacalne. W ten sposób rozwija się ożywienie, obejmując coraz to nowe dziedziny życia gospodarczego, i osiąga fazę szczytowego rozwoju. Stopniowo narastają nowe sprzeczności i napięcia w gospodarce, które wcześniej czy później kładą kres ekspansji inwestycyjnej i uruchamiają mechanizmy przejściowego regresu gospodarczego. IV faza szczytowa; gospodarka wykazuje ją wówczas, gdy inwestycje osiągają swój najwyższy poziom i dalej przestają rosnąć. Wysoki poziom wydatków inwestycyjnych doprowadza po pewnym czasie do wzrostu zdolności produkcyjnych gospodarki narodowej. W tym okresie obserwuje się stopniowy wzrost kosztów produkcji w stosunku do wzrostu cen. Szybki wzrost kosztów wytwarzania wynika stąd, iż w szczytowym okresie koniunktury wykorzystuje się gorsze urządzenia wytwórcze, zatrudnia się także pracowników o niższych kwalifikacjach, zwiększa się pracę w godzinach nadliczbowych (wyżej płatnych). Wzrostowi dochodów towarzyszy wzrost skłonności do oszczędzania. Maleje tym samym skłonność do konsumpcji. Banki komercyjne wykazują coraz większą ostrożność w udzielaniu kredytów inwestycyjnych. To wszystko powoduje stopniowe wygasanie optymistycznych nastrojów wśród przedsiębiorców. 11. SPOŁECZNE SKUTKI BEZROBOCIA Im dłużej ktoś jest bezrobotny tym jest mniej interesujący dla potencjalnego pracodawcy umiejętności i doświadczenie stopniowo się dezaktualizują. Proces destrukcji: brak kontaktu z kolegami; - izolacja społeczna; - brak zaufania do samego siebie; - niskie dochody; - stres w rodzime; - spadek kondycji intelektualnej i duchowej; - pogorszenie zdrowia psychicznego i fizycznego; - ograniczony dostęp do rynku mieszkaniowego; - mniejsze możliwości transportu; - niewystarczający stopień mobilności zawodowej; - zwiększone trudności ze znalezieniem pracy. Przeciwdziałanie bezrobociu, programy dotyczące rynku pracy: - okresowe umowy o pracę dla bezrobotnych; - przekwalifikowania; - zwiększanie liczby miejsc pracy; - wcześniejsze przejścia na emeryturę; - tworzenie miejsc pracy w niepełnym wymiarze godzin; - powstawanie różnych instytucji i organizacji społecznych. 12.WYDATKI BUDŻETOWE. l. Wydatki związane z tradycyjnymi potrzebami - komunikacja itp. 2. Wydatki związane z realizacją celów społecznych - kultura, nauka. 3. Interwencja w procesy gospodarcze, wydatki transferowe, dla bezrobotnych, zasiłki porodowe. 4. Wydatki na obsługę zadłużenia wewnętrznego i zewnętrznego - uzyskiwanie kredytów zagranicznych, inwestycyjnych. Wydatki budżetowe zależą od zakresu zapotrzebowania. 13. KLASYFIKACJA PODATKÓW. Podatek, przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenie pieniężne o charakterze powszechnym, nakładane z mocy prawa przez państwo lub inne organy władzy publicznej (np. samorządy lokalne) na osoby fizyczne i prawne. Rodzaje podatków Ogół podatków funkcjonujących w państwie w określonym czasie tworzy system podatkowy. Mnogość i różnorodność stosowanych współcześnie podatków wymaga dokonania klasyfikacji ich ogółu przy uwzględnieniu różnych kryteriów. Z punktu widzenia jedności podmiotu opodatkowania wyróżnia się podatki bezpośrednie i podatki pośrednie. Rodzaj przedmiotu opodatkowania jest podstawą podziału podatków na podatki dochodowe, podatki od obrotu i konsumpcji (podatek VAT) oraz podatki majątkowe. W zależności od organu pobierającego podatki można je podzielić na podatki centralne i podatki lokalne. W zależności od sposobu opodatkowania dochodów pochodzących z różnych źródeł rozróżnia się podatek globalny i podatek celularny. 14. REDYSTRYBUCJA DOCHODÓW PRZEZ PAŃSTWO. Budżet w formie podatków, przejmuje je od najbogatszych i przekazuje w formie zasiłków, zapomóg uboższym grupom. 15. DŁUG PUBLICZNY I DEFICYT BUDŻETOWY. Deficyt budżetowy -jest to nadwyżka wydatków państwa nad jego dochodami. Dług publiczny - suma pozostałych do spłacenia pożyczek państwowych. Jeżeli w budżecie państwa występuje deficyt, to znaczy, że wydatkuje ono więcej, niż otrzymuje. Państwo finansuje swój deficyt, zapożyczając się u społeczeństwa poprzez sprzedaż obligacji, które zawierają zobowiązanie do zapłacenia w przyszłości określonej kwoty odsetek. Rezultatem pożyczki jest zwiększenie zadłużenia państwa wobec społeczeństwa. 16. MIERNIKI WZROSTU GOSPODARCZEGO. Wzrost gospodarczy - ilościowe zmiany zachodzące w poziomie gospodarczym. Mierniki syntetyczne: - wielkość produktu NB w przeliczeniu na l mieszkańca, miernik dynamiki - tam gdzie wzrost jest szybki i nadal rośnie struktura tworzenia i podziału - to w jaki sposób wpływa na sposób tworzenia. Mierniki szczegółowe - charakteryzuje określone dziedziny gospodarcze (stopa inwestycji) dynamika nakładów inwestycyjnych - gdy rosną nakłady na inwestycję, struktura inwestycji, - poziom konstrukcji społeczno-finansowych ze środków budżetowych, stopień skolaryzacji, wskaźniki demograficzne Mierniki syndromatyczne - udział wymiany wiedzy komputerów osobistych z internetem. na świecie, liczba laureatów, 17. BEZPOŚREDNIE CZYNNIKI WZROSTU GOSPODARCZEGO. 1. ujęcie historyczne: • ziemia, • praca, • kapitał 2. ujecie modelowe: • bezpośrednie - związane z nakładami pracy żywej (człowiek, zatrudnienie, wydajność pracy), • pośrednie - nakłady pracy uprzedmiotowionej (wielkość majątku, wykorzystanie, inwestycje, efektywności inwestycyjne) 3. uj ecie systemowe • czynniki tradycyjne — zasoby naturalne, wielkości majątkowe, zasoby ludzkie, • czynniki nowoczesne - postęp naukowo-techniczny, organizacyjny, zmiany strukturalne zachodzące w gospodarce i infrastrukturze ekonomicznej, społecznej, gospodarczej, • czynniki o charakterze rynkowym, • czynniki ekonomiczne - wpływa na wzrost gospodarczy, ekspansywne - wzrost zasobów czynników produkcji (zatrudnienie, majątek, produkt, nakłady, inwestycje) intensywne - przy niezmienionych zasobach cechuje się zwiększona efektywność wykorzystania tych zasobów. 18. MAJĄTEK PRODUKCYJNY, A WZROST GOSPODARCZY. ? 19. POLITYKA ANTYKRYZYSOWA PAŃSTWA. Polityka stabilizacyjna - obejmuje działania rządu zmierzające do utrzymania poziomu produkcji, tak by PNB był blisko poziomu zapewniającego pełne wykorzystanie czynników wytwórczych (pełne zatrudnienie). 20. FORMY BEZROBOCIA. Bezrobocie frykcyjne - tworzą je osoby o ułomnościach fizycznych lub psychicznych w zasadzie uniemożliwiających podjęcie pracy zawodowej. W tej kategorii mieszczą się również osoby chwilowo pozbawione pracy ze względu na zmianę zawodu. Bezrobocie strukturalne - dotyczy takiego rodzaju bezrobocia, które powstaje ze względu na rozbieżność ludzkich kwalifikacji i rodzaju oferowanej pracy w warunkach zmieniającego się popytu i produkcji. Bezrobocie wynikające z niedostatku popytu - mamy do czynienia wówczas, gdy popyt jest niższy od poziomu zapewniającego pełne zatrudnienie. Bezrobocie klasyczne - pojawia się wtedy, gdy płaca jest rozmyślnie utrzymywana powyżej poziomu, przy którym krzywe podaży pracy i popytu na nią przecinają się. 21. SPOŁECZNO-EKONOMICZNE SKUTKI BEZROBOCIA. Wysokie bezrobocie oznacza, że gospodarka nie produkuje tyle, ile mogłaby produkować, gdyby wszyscy mieli pracę. Oznacza to również nędzę, społeczne niepokoje i brak nadziei dla bezrobotnych. Gospodarka produkuje mniej dóbr niż pozwalają na to jej możliwości, mamy do czynienia z marnotrawieniem produktów, które mogłyby być wytworzone, gdyby bezrobotni mogli pracować. 22. REGULACJA RYNKÓW PRACY PRZEZ PAŃSTWO. Równowaga na rynku pracy, sytuacja na rynku pracy, w której wszystkie osoby, które akceptują ukształtowaną na nim płacę równowagi, znajdują zatrudnienie. Stan pełnego zatrudnienia. Równowaga wewnętrzna, stan gospodarki, w którym globalny popyt na produkty krajowe, zarówno ze strony odbiorców krajowych, jak i zagranicznych, równy jest rozmiarom produkcji zapewniającej pełne zatrudnienie (produkcji potencjalnej). Rynek pracy, jeden z rynków czynników wytwórczych, na którym przedmiotem wymiany są usługi świadczone przez siłę roboczą, czyli praca. Rynek pracy w znaczeniu ogólnym składa się z pojedynczych rynków pracy, dotyczących siły roboczej o określonych kwalifikacjach Warunkiem równowagi wewnętrznej jest, więc równoczesne zrównoważenie wszystkich rynków: dóbr i usług, finansowego, pracy i ziemi. Równowaga wewnętrzna kształtuje się w wyniku działania mechanizmu rynkowego, wspomaganego lub korygowanego przez politykę fiskalną i politykę pieniężną państwa (równowaga rynkowa, równowaga finansowa, równowaga na rynka pracy). Popyt na pracę ze strony pracodawców uzależniony jest w krótkim okresie (przy braku możliwości zmiany techniki i technologii) od relacji pomiędzy płacą równowagi a krańcową produktywnością pracy. Przedsiębiorcy opłaca się zwiększać zatrudnienie dotąd, dopóki dodatkowy przychód, jaki osiągnie z zatrudnienia kolejnego pracownika, będzie większy niż koszt jego zatrudnienia. W długim okresie czynnikiem określającym popyt na pracę jest relacja pomiędzy płacą a ceną kapitału. Praca i kapitał w pewnym zakresie zastępują się w procesie produkcji relatywne podrożenie pracy (np. wzrost płac przy niezmiennych cenach kapitału) może skłonić przedsiębiorcę do zastosowania nowej technologii oszczędzającej pracę, co spowoduje zmniejszenie jego popytu na pracę-Podaż pracy uzależniona jest od zasobów siły roboczej oraz od relacji pomiędzy ukształtowaną na rynku płacą a „ceną" wolnego czasu. Zmiany popytu na pracę i podaży pracy prowadzą do zmian poziomu płacy równowagi. 23. EKONOMICZNE PRZESŁANKI HANDLU ZAGRANICZNEGO. Podstawową funkcją handlu zagranicznego jest zmiana rzeczowej struktury dochodu narodowego. Dzięki eksportowi wielu dóbr i usług, w których dany kraj osiągnął wysoką specjalizację, możliwy jest import produktów konsumpcyjnych i produkcyjnych, których w kraju wytwarzać się nie da (warunki geologiczne, klimatyczne, technologiczne), wytwarza się je w niedostatecznych ilościach lub też, których wytwarzać się nie da. Kierując się względami ekonomicznej opłacalności, każdy kraj stara się eksportować na rynki te produkty, w których osiągnął komparatywną przewagę. Dzięki temu handel zagraniczny przynosi każdej gospodarce narodowej pokaźne korzyści ekonomiczne, gdyż pozwala wytworzyć znacznie niższych kosztach wytwarzania niż byłoby to możliwe w przypadku polityki autarkicznej nastawionej na pełną samowystarczalność. Pozwala to w sumie lepiej i szybciej dostosować strukturę dochodu narodowego do rosnących potrzeb konsumpcyjnych społeczeństwa i potrzeb rozwojowych gospodarki narodowej. 24. BILANS PŁATNICZY I JEGO ELEMENTY. Bilans handlowy - zestawienie wpływów i wydatków dewizowych z tytułu eksportu i importu dóbr i usług Bilans płatniczy - obejmuje cały bilans handlowy oraz wszelkie powstałe rozliczenia finansowe między mieszkańcami danego kraju i państwem a zagranicą. Bilans płatniczy jest zestawieniem wszystkich międzynarodowych transakcji ekonomicznych i finansowych w ciągu roku między danym krajem a resztą świata. Głównymi elementami bilansu są: - bilans obrotów bieżących - obejmuje towary, usługi, obsługę kredytów oraz darowizny, a ściślej biorąc: saldo bilansu handlowego z eksportu i importu towarów i usług, saldo odsetek wypłaconych od kredytów otrzymanych i odsetek wypłaconych od kredytów otrzymanych i odsetek uzyskanych od kredytów udzielonych innym krajom oraz saldo transferów prywatnych i oficjalnych z zagranicy. - bilans obrotów kapitałowych — obejmuje zapis transakcji dotyczących aktywów finansowych danego kraju z zagranicą, tzn. • salda kredytów średnio- i długookresowych (różnica między sumą kredytów otrzymanych i udzielonych),, • sumę zobowiązań kredytowych umorzonych i zrestrukturyzowanych (po uwzględnieniu nowych warunków i terminów płatności) • rewaloryzację rezerw oficjalnych oraz należności i zobowiązań spowodowanych zmianą kursów walut, • aktywa za granicą (odpływ kapitału) • zagraniczne aktywa (napływ kapitału). - saldo rezerw dewizowych — nadwyżka bilansu obrotów bieżących stanowi kwotę; wyrażoną w dolarach, o którą wpływy przekraczają wydatki danego kraju z wymienionych w bilansie tytułów. Deficyt bilansu obrotów bieżących stanowi dolarową kwotę, o którą łączne wydatki przekraczają wpływy danego kraju z wymienionych w bilansie tytułów. 25. PRZESŁANKI INTEGRACJI GOSPODARCZYCH I JEJ SKUTKI. Istota integracji polega na wzajemnym powiązaniu i współzależnościach między krajami z określonego obszaru geograficznego, które zawierają umowy dotyczące swobody przepływów wszystkich rodzajów pracy i kapitałów oraz produkcji przez istniejące między tymi krajami granice polityczne. Pełna integracja jakiegoś obszaru geograficznego stwarza możliwości znacznie bardziej efektywnego podziału pracy między zasoby, jakimi rozporządza dany obszar i osiągania korzyści produkcji na wielką skalę. Takie korzyści mogą być realizowane tylko tam, gdzie istnieją dostatecznie rozległe rynki. Powstają wówczas odpowiednio większe zakłady, które mogą produkować przy niższych kosztach jednostkowych niż tam, gdzie wewnętrzne rynki narodowe są zbyt ciasne. Oprócz efektów produkcyjnych, występują także efekty konsumpcyjne związane z obniżeniem cen spowodowanym zniesieniem ceł importowych z krajów członkowskich. W rezultacie jest nie tylko ważne tempo wzrostu gospodarczego, wyższa efektywność gospodarowania, ale i wyższy dobrobyt konsumentów w krajach zintegrowanych. W ten sposób integracja gospodarcza przez rozszerzenie rozmiarów rynku pracy, rynku kapitałowego i rynku produktów powinna przynosić korzyści ekonomiczne wszystkim jej uczestnikom. 26. RODZAJE UGRUPOWAŃ INTEGRACYJNYCH. Integracja w Europie Zachodniej zapoczątkowana została w roku 1951. Jest to data utworzenia Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Cel był jasny: integracja tych części przemysłu państw członkowskich. 6 lat później w Rzymie podpisane zostały traktaty o powołaniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej. Powstałe trzy wspólnoty w roku 1965 połączyły swe organy instytucjonalne tworząc Wspólnotę Europejską, której głównym zadaniem było wykształcenie wspólnego rynku i zbliżenie gospodarcze i społeczne państw członkowskich. 7 lutego 1992 roku w Maastritch (Holandia) podjęto rozmowy prowadzące do wyższej formy integracji jaką jest unia polityczna i ekonomiczna. Powstał wówczas traktat o Unii Europejskiej. Postanowienia konferencji wprowadzono w życie l listopada 1993 roku. Utworzenie UE uznawane jest za najważniejszy fakt w dziejach integracji Europy. Unia Europejska Powstała l. XI. 1993 r. w momencie wejścia w życie postanowień Traktatu z Maastritch, tzw. Traktatu o Unii Europejskiej. Unia założona została na bazie Wspólnot Europejskich (Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali (EWWiS), Europejskiej Wspólnocie Energii Atomowej (EUROATOM) oraz Wspólnocie Europejskiej (WE), dawnej Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej (EWG). Zadaniem i celem Unii jest organizacja i utrzymywanie stosunków pomiędzy państwami członkowskimi, stworzenie obszaru pozbawionego wewnętrznych granic bezpieczeństwo, postęp gospodarczy i społeczny oraz ochrona praw i interesów obywateli, jednakże Unia- zobowiązana, jest? respektować prawa wewnętrzne,. historię oraz kulturę wszystkich państw członkowskich bądź stowarzyszonych. Główne instytucje Unii Europejskiej to: l. Komisja Europejska 2. Rada-Unii Europejskiej 3. Parlament Europejski 4. Trybunał Sprawiedliwości 5, Rada Europejska CEFTA (Central European Free Tradfr Agreement) Powołanie Środkowoeuropejskiej Strefy Wolnego Handlu zostało podpisane 21 XII 1992 roku przez Polskę, Czechy, Słowację, Węgry, Słowenię i Rumunię. Jest to bardzo ważna dla Polski forma współpracy regionalnej w sferze gospodarki. Docelowo ma ona doprowadzić do strefy wolnego handlu czyli najprostszej formy ugrupowania integracyjnego. W ramach tego programu mają zostać zniesione cła na produkty przemysłowe. Znaczenie takiego programu jest wielkie o czym świadczy choćby fakt ,że wolę przystąpienia do niego wyraziły: Litwa, Ukraina, Bułgaria oraz Chorwacja. NATO (Pakt Północnoatlantycki) Jeśli mówimy o procesach integracyjnych w Europie to obok spraw ekonomicznych ważną rolę odgrywa problem bezpieczeństwa. Polska ze względu na swe położenie i historię nie może być państwem neutralnym, wobec czego najlepszym sposobem na zapewnienie sobie bezpieczeństwa jest związek się z NATO. 27. FUNKCJE PIENIĄDZA l.) Miernik wartości - na rynku wymiany pieniądz ujawnia się w postaci ceny, której miarą są narodowe (obecnie i międzynarodowe np. ecu) jednostki pieniężne. Jako środek( narzędzie) wymiany występował początkowo w formie pieniądza przedmiotowego (towaru), następnie monety, banknotu- Jest pewnym narzędziem pomiaru wartości towaru i usług. Cena informuje odbiorcę ile jednostek pieniężnych trzeba zapłacić za nabycie określonego towaru lub świadczonej usługi. 2.) Środek cyrkulacji (środek obiegowy) - zarówno towary jak i pieniądze są w ciągłym ruchu. Pieniądz jako środek obiegu ułatwia wymianę towaru. 3.) Środek nagromadzenia (tezauryzacji) - służy do gromadzenia i przechowywania wartości (bogactwa) w postaci pieniężnej lub kruszcowej (złoto). Pieniądz jest czasowo wycofywany z obiegu przez tych którzy go posiadają i tworzą się tzw. Oszczędności. W skali ogólnokrajowej środki te występują w postaci rezerw. 4.) Środek płatniczy (środek odroczonej płatności) ta funkcja pieniądza wiąże się z jego zdolnością do regulowania różnych zobowiązań z tytułu zaciągniętego kredytu, płacenia należnego podatku, składki ZUS lub kary pieniężnej itp. Środkiem płatniczym staje się pieniądz z chwilą, gdy władza państwowa nada mu moc zwalniania z ekonomicznych zobowiązań. Jako środek płatniczy pieniądz rozwinął się w wielu nowych formach o charakterze bezgotówkowym np. weksli czeków, a obecnie często w formie zapisów dokonywanych przez bank na- kontach uczestników procesu likwidacji zobowiązań (pieniądz bankowy) w wyniku ich poleceń np, przelewy dyspozycyjne, 5.) Pieniądz światowy - pieniądz pełniący wyżej wymienione funkcje w skali międzynarodowej- Pieniądz obcy osłabia pieniądz; krajowy. Pieniądz, krają o względnie silnej gospodarce — musi być stabilny; wymienialny nas inne waluty w sposób nieograniczony; waluta w miarę rozproszona, po całym- świecie żeby móc nią swobodnie; "®? dysponować, np- $ jest go za. dużo, Ł USA mąją,suną^ gospodarkę- Od 25 lat istnieją. zmienne kursy walut 28. PKB I JEGO ELEMENTY Produkt krajowy brutto (ang. Gross domestic product — GDP) jest miarą wielkości produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem. Czynniki podziału PKB r l.) Gospodarstwa domowe - jest właścicielem wszystkich czynników wytwórczych PKB = sumie dochodów gospodarstw domowych Y=C+S Y - PKB C - wydatki konsumpcyjne S oszczędności zostają przekształcone w kapitał, który służy celom inwestycyjnym - są inwestowane na rachunkach bankowych lub zakup papierów wartościowych Wytworzony produkt społeczny składa się z dóbr konsumpcyjnych i z dóbr inwestycyjnych. 29. Państwo - podmiot który odgrywa dużą rolę w gospodarstwach domowych. Państwo pobiera podatki: - podatki bezpośrednie (dochodowy, od osób fizycznych, od osób prawnych, leśny, rolny); podatki pośrednie (od wydatków, zmiany stanu majątkowego, od towarów i usług VAT, akcyza); Podatki te wpływają do państwa i przeznaczone są: - wydatki transferowe - wydatki państwa na zakup dóbr i usług PKB w cenach rynkowych: Y- ( C + I + G) - Te Te- podatki pośrednie I- wydatki inwestorów G - wydatki państwa na zakup określonych dóbr i usług Y=C+I+G+X-Z X - eksport, Z - import 30. PNB I PNN ORAZ DOCHÓD NARODOWY PNB jest miernikiem całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca (kraju) świadczenia usług przez czynniki produkcji. PNB jest równy PKB powiększonemu o dochody netto z tytułu własności za granicą. PNN lub inaczej dochód narodowy uzyskujemy odejmując od PNB amortyzację. Dochód narodowy jest to produkt narodowy netto (PNN) w cenach czynników produkcji. Jest to inaczej PNB pomniejszony o zużycie posiadanego zasobu kapitału trwałego w danym okresie. W praktyce w większości ocen sytuacji gospodarczej wykorzystuje się PNB, ponieważ dokładny pomiar wielkości zużycia nie należy do rzeczy łatwych, a ponadto sposób podejścia do tej kategorii różni się zarówno w czasie jak i między krajami. Lub: Dochód narodowy jest to produkt narodowy netto wytworzony w gospodarce. Oblicza, się go przez odjęcie amortyzacji od PNB w cenach czynników produkcji Amortyzacja-— zwanainaczej zużyciem kapitału trwałego, jest miarą szybkości zmniejszania się wartości istniejącego zasobu- kapitału w danym okresie, będącego wynikiem jego fizycznego lub ekonomicznego zużyciaDochód- narodowy jest to ilość pieniędzy jaką dysponuje gospodarka, na. wydatki na dobra, i usługi, po odłożeniu; odpowiedniej ilości pieniędzy wystarczającej do sfinansowania amortyzacji i utrzymania istniejącego zasobu kapitału na. dotychczasowym poziomie31. NOMINALNY I REALNY PNB ORAZ DEFLATOR PNB PNB w ujęciu nominalnym mierzy się w cenach bieżących tj. takich które istniały w okresie, gdy osiągano składające się na PNB dochody Realny PNB lub inaczej PNB w cenach stałych - koryguje nominalny PNB o skutki inflacji i wyraża go w cenach istniejących w pewnym okresie, najczęściej określanym jako rok bazowy lub podstawowy. Realny PNB jest prostym miernikiem fizycznych rozmiarów produkcji wytworzonej w gospodarce, a roczna zmiana procentowa jego poziomu informuje o tempie wzrostu gospodarczego. Deflator PNB jest to stosunek nominalny PNB (w cenach bieżących) do PNB w ujęciu realnym (w cenach stałych), wyrażony w postaci wskaźnika. Deflator wskaźnika = nPNB / rPNB Deflator PNB - wskaźnik odzwierciedlający zmiany cen wszystkich dóbr- służy do przejścia z nominalnego do realnego PNB 32. WADY PNB JAKO MIERNIKA POZIOMU GOSPODARCZEGO Realny PNB i realny PNB na l mieszkańca są tylko bardzo przybliżonymi i niedoskonałymi miernikami poziomu dobrobytu kraju i poszczególnych jednostek. PNB nie uwzględnia działalności o charakterze nierynkowym, dóbr uciążliwych dla życia (efektów ubocznych), takich jak zanieczyszczenie środowiska, oraz nierynkowej działalności tworzącej wartość, takiej jak w prace w gospodarstwie domowym. Nie uwzględnia on także produkcji i usług nie rejestrowanych w celu uniknięcia podatków, oraz pomija wartość wolnego czasu. 33. ŹRÓDŁA DOCHODÓW BUDŻETOWYCH Źródłem dochodów państwa są zarówno podatki bezpośrednie nakładane na dochody (płace, czynsze, odsetki i zyski), jak i podatki pośrednie zwane inaczej podatkami od wydatków (VAT, akcyza), cła, dochody z papierów wartościowych będących własnością skarbu państwa, z prywatyzacji majątku państwowego, opłaty skarbowe: Podatki nakłada się aby móc sfinansować dwa rodzaje wydatków państwa. Wydatki na dobra i usługi, mieszczą się w nich np.: wydatki .na płace urzędników państwowych i żołnierzy, nakłady inwestycyjne na budowę dróg i szpitali. Państwo ponosi też wydatki związane z finansowaniem płatności transferowych (świadczeń społecznych) np.: emerytury, zasiłki dla bezrobotnych^ subwencje. Podatki i płatności transferowe służą wyłącznie redystrybucji już. Istniejących dochodów i siły nabywczej od grup ludności będących podmiotem opodatkowania do grup (osób), które państwo subsydiuje.
