Liczba firm - Internet Świadłowodowy dla Firm
advertisement
Rynki Rynek jest związany z produkcją i wymianą określonych towarów i usług. Występuje już wtedy, gdy mamy do czynienia z transakcją wymiany co najmiej dwóch uczestników. Natomiast rynek pełny istnieje wtedy gdy mamy wielu uczestników rynku, zachodzi wiele aktów kupna-sprzedaży i gdy występuje pewien stan oraz bogactwo form w jakich transakcje wymienne dochodzą do skutku. Rynek wg Mynarskiego: To ogół stosunków wymiennych (towarowo-pieniężnych) między sprzedającymi oferującymi produkty po określonej cenie i reprezentującymi podaż, a kupującymi, zgłaszającymi zapotrzebowanie na te produkty znajdujące pokrycie w funduszach nabywczych reprezentujących popyt. Elementy rynku to: Popyt Podaż Cena Popyt jako ilość produktu, którą są skłonni nabyć klienci rynku po określonej cenie i w określonym momencie Podaż to ilość towarów i usług zaoferowana do sprzedaży, którą dostawcy są skłonni dostarczyć na rynek przy określonym popycie, ustalonej cenie i w określonym czasie. Cena to kwota, którą należy zapłacić za nabycie jednostki określonego produktu, dobra lub usługi Struktura powiązań elementów rynku Źródło: Stefan Mynarski „ Analiza rynku”, str. 12 OSZCZĘDNOŚCI DOCHODY POTRZEBY KREDYTY FUNDUSZ NABYWCY POPYT SIŁA NABYWCZA POPYT EFEKTYWNY CENY JK- jednostki konsumpcyjne (rodziny, gospodarstwa domowe, indywidualne osoby) POTRZEBY- to z reguły artykuły spożywcze, artykuły osobistego użytku, trwałe dobra konsumpcyjne i inne artykuły WKU- wskaźnik kosztów utrzymania to wskaźnik cen podstawowego koszyka zakupów WC- wskaźnik cen (stosunek cen nominalnych danego okresu do cen nominalnych okresu przyjętego za podstawowy). Występują dwa rodzaje wskaźników cen: indywidualne i agregatowe. Do agregatowych zaliczamy: Grupowe wskaźniki cen Branżowe wskaźniki cen Ogólny wskaźnik cen towarów i usług nabywane przez ludzi r- stopa procentowa wg której waloryzowane są oszczędności q- stopa dyskontowa wg której waloryzowane są kredyty Zachodzące między tymi elementami zależności przyczynowo skutkowe w ekonomi nazywane są mechanizmem rynkowym lub mechanizmem popytowo-podażowo- cenowym. Mechanizm ten opiera się na zależnościach popytowo-podażowych jakie powstają za pośrednictwem cen między podmiotami gospodarczymi, których celem jest uzyskanie korzyści ekonomicznych poprzez dokonywanie transakcji kupna, sprzedaży. Mechanizm ten w najczystszej postaci istnieje na rynku doskonałym. Jest to rynek idealny, który charakteryzuje się: dużą liczbą kupujących i sprzedających homogenicznością produktów bliskim kontaktem pomiędzy kupującym, a sprzedającym brakiem dyskryminacji Do rynków doskonałych można zaliczyć targi, jarmarki, giełdy, aukcje, przetargi, ponieważ są one organizowane zawsze w tym samym miejscu i istnieje bezpośredni kontakt pomiędzy kontrahentami. Targi to imprezy handlowe, które okresowo skupiają wystawców i nabywców. Na targach prezentuje się zazwyczaj jakieś nowości, hity, ciekawe oferty produktów z różnych branż bądź jednej wyspecjalizowanej Aukcje to miejsce, w której dokonuje się transakcji kupna-sprzedaży towarów zarówno jednostkowych jak i masowych. Aukcje odbywają się w regularnych odstępach czasu i mają formę publicznego przetargu prezentowanych towarów. Wolne obszary celne to strefy handlowo-dystrybucyjne, w których dokonuje się transakcji towarów nie obciążonych opłatami celnymi Giełdy to spotkania osób zawierających umowę kupna- sprzedaży oraz osób pośredniczących w dokonywaniu tych transakcji w określonym czasie i miejscu. Na giełdzie istnieją normy, zasady postępowania i zwyczaje (uzananse). Ceny są regulowane na podstawie zgłaszanego popytu i podaży na rynku określonych towarów, a następnie podawane do wiadomości publicznej. Słowo rynek wywodzi się z niemieckiego ring określającego miejsce, w którym odbywała się wymiana handlowa Inna definicja rynku wg Marciniaka: to ogół warunków ekonomicznych, w których dochodzi do zawierania transakcji wymiennych pomiędzy sprzedawcami oferującymi towary i usługi, a reprezentującymi potrzeby poparte określonymi funduszami nabywczymi Rynek można dzielić wg różnych charakterystycznych cech: 1. zasięgu geograficznego na: 2. rynek lokalny rynek regionalny rynek krajowy rynek zagraniczny rynek międzynarodowy rynek światowy przedmiotu wymiany rynek dóbr i usług: - rynek dóbr konsumpcyjnych - rynek dóbr inwestycyjnych rynek pieniężno-kredytowy rynek papierów wartościowych (kapitałowy) rynek pracy 3. branży, czyli wg poszczególnych towarów rynek mięsa rynek zboża, węgla, maszyn 4. zakresu kontroli nabywcami rynek wolny, czyli władze gospodarzenie nie sprawują bezpośredniej kontroli. Swoboda w określaniu ilości sprzedawanego czy nabywanego towaru oraz swoboda w kształtowaniu cen po jakich zostaje zawarta transakcja rynek regulowany, władze państwowe sprawują bezpośrednią kontrolę. Dzieje się tak poprzez udzielanie licencji, ustalanie obowiązujących cen minimalnych i maksymalnych, ustalanie określonych minimalnych i maksymalnych kwot wymiany 5. w zależności od sytuacji rynkowej, kto ma dominującą rolę na rynku rynek sprzedawcy - charakteryzuje się tym, że jest długotrwała przewaga popytu na jakiś towar rynek nabywcy - jest dużo firm, które produkują i muszą zabiegać o konsumenta 6. kryterium różnorodności rynek homogeniczny – rynek jednorodny, obrót jednym produktem bez większego zróżnicowania rynek heterogeniczny – rynek różnorodny, np. rynek pracy 7. kryterium w zależności od stopnia wyrównywania się cen : rynek doskonały – charakteryzują go trzy zjawiska: - przejrzystość - sprzedający i kupujący mają pełną informację o wszystkich cenach; -racjonalność aktów kupna i sprzedaży – sprzedający i kupujący podejmują decyzję na podstawie cen; -jednorodność dóbr – towary z jednakowymi postrzegane przez konsumentów jako identyczne rynek niedoskonały Rodzaje rynków, ich charakterystyka oraz formy cechami fizycznymi są Rodzaj rynku i łączące je więzi wg P. Kotleta obrazuje schemat RYNEK ZASOBÓW RYNKI RZĄDOWE RYNKI PRODUCENTÓW RYNEK KONSUMENTÓW RYNKI POŚREDNIKÓW Źródło: Marianna Daszkowska „Usługi, produkcja, rynek, marketing” Według P. Kotlera wytwórcy usług i towarów kierują się ku rynkom zasobów (rynki pracy, rynki pieniężne, rynki przedmiotów pracy, rynki środków pracy) dokonują zakupu zasobów i przekształcają je w towary i usługi, które sprzedają nabywcom. Konsumenci sprzedają swoją siłę roboczą, za co otrzymują pieniądze, którymi płacą za nabywane towary i usługi. Znaczącą rolę odgrywa rynek instytucji rządowych. Nabywa on towary i usługi na rynkach zasobów, od podmiotów i pośredników. Rynki te obciąża podatkami i z otrzymanych w ten sposób środków świadczy niezbędne usługi ogólnospołeczne Inny podział rynku na: 1. rynek podmiotowy (gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa usługowe, instytucje rynkowe, państwo) 2. rynek przedmiotowy Podział rynku ze względu na nabywców instytucjonalnych wg Przybyłowskiego: 1. rynek przemysłowy 2. rynek dystrybucyjny 3. rynek publiczny Nabywcy instytucjonalni to producenci, pośrednicy handlowi, instytucje publiczne, które nabywają towary i usługi na swój użytek lub w celu odsprzedaży. Producenci nabywają surowce i części, przetwarzają je na wyroby gotowe celem dalszej odsprzedaży. Nabywcy instytucjonalni to wszystkie podmioty gospodarcze z wyjątkiem nabywców finalnych. Rynek przemysłowy to rynek, który charakteryzuje się przetwarzaniem produktu lub usługi przed dalszą odsprzedażą. Rynek zajmuje się sprzedażą produktów materialnych i usług. Można go podzielić na: 1. rynek materialny, do którego zaliczamy: rynek przetwórczy rynek wydobywczy budownictwo i rolnictwo wraz z leśnictwem i rybołówstwem 2. rynek usług: doradztwo prawne naprawa pojazdów mechanicznych pośrednictwo nieruchomościami przedsiębiorstwo transportowe itp. Rynek dystrybutorów to rynek detalistów i hurtowników, którzy nabywają produkty w celu ich późniejszej odsprzedaży bez jakiegokolwiek ich przetwarzania Rynek instytucji publicznych to tzw. Sfera budżetowa w skład której wchodzą: urzędy centralne i terenowe organy administracji rządowej, organizacje władzy samorządowej wraz z ich stowarzyszeniami, wyższe uczelnie, wojsko, policja, służba zdrowia Organizacje te nabywają towary i usługi, które pozwalają im wykonywać prace dla społeczeństwa lub poszczególnych jego grup. Podstawowy podział rynków: 1. Rynek dóbr konsumpcyjnych (rynek gospodarki towarowo-pieniężnej) 2. Rynek pracy 3. Rynek finansowy: Rynek pieniężny - rynek kredytów i oszczędności Rynek kapitałowy - rynek papierów wartościowych Rynek walutowy - rynek wewnętrzny - rynek zagraniczny 4. Rynek ubezpieczeniowy Rynek towarów i usług Jest to rynek najstarszy i najbardziej rozległy. Z niego wywodzą się wszystkie inne rodzaje rynków. Odzwierciedla on przebieg procesów gospodarczych poprzez zmiany jakie zachodzą pomiędzy popytem, podażą i ceną Rynek towarów i usług posiada trzy podstawowe funkcje: a) funkcja weryfikująca (efektywnościowa) określa społeczne nakłady pracy, jakie muszą być poniesione dla wytworzenia określonych towarów i usług. Funkcja ta eliminuje producentów nieefektywnych, wytwarzających powyżej kosztów przeciętnych, natomiast daje szansę rozwoju producentom efektywnym. b)funkcja równoważąca jest określana poprzez cenę równowagi rynkowej czyli cenę równoważącej podaż i popyt. W sytuacji, gdy maleje podaż, cena równowagi eliminuje z rynku nabywców o niskich dochodach, dla których zbyt wysoka cena jest barierą w zakupie danego towaru. Cena równowagi rynkowej kształtująca się na wysokim poziomie jest czynnikiem hamującym popyt, ale równocześnie pobudzającą wzrost podaży towarów i usług i odwrotnie. c)funkcja adaptacyjna poprzez narzędzia podaży towarów i jej struktury, jakości i rozmiarów oraz gatunków, wymusza proces dostosowania ich do dochodów poszczególnych grup dochodowych odbiorców. Adaptacyjność rynku polega na dostosowaniu poziomu cen i usług do dochodów nabywców. Rynek i konkurencja rynkowa wymusza stosowanie różnych strategii cenowych przez producentów. Funkcje tego rynku odzwierciedlają sposób postępowania jego uczestników, którzy podejmując decyzje o zakupie kierują się własnymi motywami postępowania. Ważnym elementem rynku towarów i usług jest konkurencja, która dążąc do realizacji swych interesów, wysuwa oferty korzystniejsze od innych pod względem ceny, jakości i innych cech, które są elementem kluczowym przy wyborze towaru i zawarcia transakcji. Ze względu na intensywność konkurencji na poszczególnych rynkach, czy intensywności wysiłków podejmowanych przez uczestników konkurencji dla ubiegnięcia rywali oraz aby zrozumieć funkcjonowanie procesów zachodzących na rynku ekonomiści stworzyli IV podstawowe modele rynku, które są wyidealizowanym obrazem rzeczywistości. Są to: 1.Konkurencja doskonała 2.Czysty monopol 3.Konkurencja monopolistyczna 4.Oliglopol Konkurencja doskonała Reprezentuje idealny stopień konkurencji, jej cechy to; na rynku spotyka się wiele podmiotów gospodarczych nie są to jednak jednostki na tyle wielkie, by kreować, określać cenę. Są to cenobiorcy - czyli producenci, lub konsumenci na tyle mali w stosunku do całego rynku, iż zawierane przez nich transakcje kupna, sprzedaży nie mogą wpłynąć na ceny rynkowe. Natomiast cenodawcą nazywamy konsumenta, lub producenta na tyle znaczącego w stosunku do całości rynku, iż jego zakup, lub sprzedaż wpływają na cenę rynkową. wszyscy producenci sprzedający dobra homogeniczne, czyli dobra jednego wytwórcy są nie do odróżnienia od dóbr innych producentów. koszty wejścia na rynek są minimalne, producent zaś cieszy się pełną swobodą wejścia i opuszczenia rynku. tak producenci jak konsumenci należą do kategorii cenobiorców Producent nie może podnieść ceny nawet o kilka stopni ponad bieżącą cenę rynkową, bez możliwości utraty klientów na rzecz innych producentów operujących na tym samym rynku lub czekających na szansę wejścia. np. rynek pszenicy, rynek komputerów to obwód scalony, są dobrymi przykładami realnie istniejących rynków zbliżonych do modelu doskonałej konkurencji. Czysty monopol Oznacza jednego sprzedawcę produktu, nie posiadającego nawet substytutu. Czyste monopole są zabezpieczone tzw. ’’barierami’’, które uniemożliwiają innym podmiotom wejście na rynek. Firmy monopolistyczne nie obawiają się konkurencji, toteż mogą podnieść własne ceny bez obawy utraty klientów na rzecz konkurencyjnej firmy lub firmy oferującej produkt zbliżony. Jedynym zagrożeniem jest tutaj produkt o charakterystyce w nie wielkim stopniu różniącej się od produktu oferowanego przez niego. Podstawowym zadaniem przedsiębiorstwa będącego w sytuacji monopolisty jest wybór takiej cenowo - ilościowej kombinacji, która maksymalizuje zyski przedsiębiorstwa. Monopolistę możemy nazwać cenodawcą. np. – przedsiębiorstwa sprzedające energię elektryczną - system przesyłek pierwszej klasy Konkurencja monopolistyczna Rynek złożony z wielu producentów wytwarzających zróżnicowane produkty stojących wobec wysoce, lecz niedoskonale krzywych popytu. Cechy; - szereg producentów oferujących produkty bardzo do siebie podobne - konkurencja poza cenowa, reklama - wejście na rynek nie jest wykluczone, ale jest ograniczone pewnymi niewielkimi kosztami, głównie o charakterze ogólnym - substytuty, gdy firma podniesie cenę klienci mogą wybrać innych producentów Oligopol Składa się z ilości od około dwóch do kilkunastu producentów, ich decyzje cenowe są wzajemnie zależne. Przedsiębiorstwa oferują produkty identyczne np. stal lub bardzo zróżnicowane np. samochody. Tutaj bariery wejścia na rynek są wysokie. Najistotniejsza cecha jest wzajemna zależność od decyzji cenowych tzn. decyzja cenowa jednej firmy może wpłynąć na pozostałe. Konkurencja doskonała i jej wpływ na decyzje produkcyjne Przecięcie krzywych popytu i podaży określają cenę rynkowa na rynku doskonale konkurencyjnym. Jeżeli cena osiągnie poziom równowagi, podwyżki zmuszają konkurencyjnych producentów do jej obniżenia. Jeżeli cena spadnie poniżej ceny równowagi pojawi się niedobór towarów powodujący wzrost cen. Czyli cena rynkowa nad, którą indywidualna firma nie ma władzy, musi zwrócić uwagę na wielkość produkcji jaką firma osiągnie. Teraz musimy odpowiedzieć na pytanie jakie są konsekwencje dla funkcjonujących uczestników rynku? 1. Konkurencja doskonała zmiany ceny rynkowej maksymalizacją zysków w krótkim okresie minimalizacja strat krótkookresowych produkcja w długim okresie długookresowy efekt zysków i strat okresu krótkiego Zmiany ceny rynkowej Wielkość produkcji przedsiębiorstwa zależy od ceny rynkowej. Tak długo jak popyt rynkowy pozostaje stały, popyt dla pojedyńczej firmy i cena na jej wyroby pozostaje stała. Jeżeli jednak popyt na rynku i rynkowa cena ulegną podwyższeniu, popyt na wyroby danej firmy i ich cena także wzrosną. Maksymalizacja zysków w krótkim okresie Czy uczestnik rynku konkurencji doskonalej osiąga zysk ekonomiczny? Odpowiedź brzmi tak, przynajmniej w krótkim okresie. Producent maksymalizuje zyski zrównując koszt krańcowy z cena, niż dążąc do maksymalizacji kosztów przeciętnych. Obrazując firma X traci więcej utargu niż zaoszczędza na zmniejszeniu kosztów. Podobnie w przypadku wytwarzania większej ilości, firma ponosi więcej dodatkowych kosztów, niż otrzymuje w postaci dodatkowych utargów. Oczywiste jest, iż maksymalizując zyski przedsiębiorstwo stara się minimalizować koszty produkcji. Nie oznacza to jednak produkcji w punkcie minimalnego przeciętnego kosztu całkowitego. Firma w tym wypadku raczej podejmie starania zastosowania bardziej wydajnych technologii i zmniejszenia wydatków na zasoby przez nią nabywane. Minimalizacja strat krótkookresowych Uczestnicy konkurencji doskonalej nie mają gwarancji osiągnięcia zysków. Cena rynkowa może nie być wystarczająco wysoka, by zapewnić przedsiębiorstwu zyski i ich osiąganie. Dopóki cena jest wyższa od przeciętnych kosztów zmiennych, czyli; tak długo jak cena pokrywa cos więcej niż koszty związane z produkcja, tak długo firma starająca się minimalizować straty krótkookresowe będzie produkowała taką ilość produktów, dla której krańcowy utarg i koszt krańcowy są równe. W przypadku, gdy cena rynkowa spadnie poniżej punktu przecięcia się kosztów krańcowych i przeciętnych kosztów zmiennych, przedsiębiorstwo kontynuując produkcje powiększyło by swoje straty. np. sklep prowadzi sprzedaż przez 24 godziny mimo tego iż właściciel orientuje się ze w czasie nocy utarg jest niski. Gdyby wszystkie koszty były brane pod uwagę, decyzje o otwarciu sklepu we wczesnych godzinach rannych były by zmienione. Jednak kierownik boryka się z problemem czy dodatkowa sprzedaż pokryje koszty oświetlenia, sprzedanych dóbr, pracownika. W ten sposób działają przedsiębiorstwa chylące się ku upadkowi, nie przerywają produkcji, gdyż dzięki temu jest w stanie pokryć choć część kosztów, które Przedsiębiorstwa i te tak musiałby zostają pokryć otwarte do w przypadku wygaśnięcia zaprzestania terminu produkcji. dzierżawy, lub do wyprzedania wszystkich zapasów. Produkcja w długim okresie Przedsiębiorstwo ma możliwość zmiany swych kosztów stałych. Jeżeli cena rynkowa pozostaje zbyt niska, by zapewnić zyski przedsiębiorstwo może sprzedać zakład, wyposażenie itp. Jeżeli cena bankowa przewyższa koszty całkowite, nowe firmy mogą wejść na rynek, a istniejące mogą rozszerzyć działalność. Długookresowe okresy dostosowawcze oddziaływują na podaż na rynku, wpływa ona na cenę rynkową i krótkookresowe okresy produkcyjne. Długookresowy efekt zysków i strat okresu krótkiego Gdy zyski zachęcają do wejścia na rynek nowe podmioty, natomiast istniejące do rozwoju działalności, następuje wzrost podaży, spadek cen i obniżenie się opłacalności produkcji poszczególnych przedsiębiorstw. W długim okresie firmy podnoszące straty wycofują się z danej dziedziny, ich zasoby mogą być z zyskiem wykorzystane gdzie indziej. Siły rynkowe wywierają wpływ stabilizujący; utrzymują rynek w stanie równowagi lub przynajmniej starają się doń zbliżyć. Niektórzy krytycy podkreślają, iż rynek powoduje spore marnotrawstwo w postaci zbędnych nadwyżek i niedoborów. Jednak, mimo iż wszystkie zasoby są ograniczone co do ilości, prawdziwe niedobory mogą powstać wtedy gdy bieżąca cena spadnie niżej równowagi. Takie braki można wyeliminować poprzez wzrost cen. Musimy jednak stwierdzić ze siły rynkowe wywindują cenę i wyeliminują niedobory. Oznacza to że osoby ograniczone finansowo zostaną wyeliminowane z rynku. 2. Czysty monopol ograniczenie siły monopolowej zrównanie kosztu krańcowego z utargiem krańcowym krótkookresowe zyski i straty produkcja w długim okresie różnicowanie cen różnicowanie cen poprzez segmentowanie rynku całkowity koszt monopolizacji Ograniczenie siły monopolowej Sprzedawca monopolista jest w stanie ograniczyć podaż rynkową i nałożyć cenę wyższa od ceny, która ukształtowała się na rynku konkurencyjnym. Siłę monopolu ogranicza rząd, a także warunki rynkowe, kontrola monopolu nad rynkiem nie może być całkowita. Jeżeli monopolista podnosi cenę produktu musi być przygotowany do spadku wielkości sprzedaży. Wielkość spadków zależy od dostępności substytutów. Monopol musi brać także pod uwagę koszty rozszerzenia produkcji i uniemożliwienia rywalom wejście na rynek. Zadaniem monopolisty jest takie poszukiwanie kombinacji ceny - ilości, która zapewni mu maksymalny zysk. Zrównanie kosztu krańcowego z utargiem krańcowym Producent wytwarza dodatkową jednostkę dobra, jeżeli dodatkowy utarg jest większy niż koszty dodatkowej produkcji, podnosi zysk firmy. Dlatego przedsiębiorstwo rozszerza swoją produkcje aż do punktu zrównania kosztu z utargiem krańcowym. Czyli jeżeli przedsiębiorca zamierza maksymalizować zyski będzie rozszerzał produkcje aż do zaniknięcia luki pomiędzy kosztem krańcowym a utargiem krańcowym. Utargi krańcowe monopolisty nie są stale, utargi spadają w miarę wzrostu produkcji, ponieważ cena musi ulec redukcji by zachęcić nabywców do zwiększonych zakupów. Produkcja w długim okresie W okresie długim monopolista nadal będzie się starał zrównać utarg krańcowy z długookresowym kosztem krańcowym. Monopol nie stara się produkować w punkcie minimum krzywych przecięcia. Z powodu braku konkurencji nie jest zmuszony do minimalizowania całkowitych kosztów przeciętnych. Ograniczając produkcje może on nakładać wyższe ceny i osiągnąć większe zyski niż te płynące z wykorzystania korzyści skali. Monopolista nie może istnieć bez barier ograniczających wejście na rynek. Gdyby inne firmy miały dostęp do rynku zyski monopolisty były by zjawiskiem samo znikającym. Zysk jest tym, czego poszukują inni, którzy chcą wejść na rynek. Różnicowanie ceny Sklep może zdecydować ze sprzeda chleb razowy za 2 zł. albo dwa chleby za 3,50 zł. Powstaje pytanie czy w ten sposób sklep chce dogodzić klientom? Czasem tego typu praktyki wynikają stąd, ze koszt produkcji dodatkowych bochenków chleba spada w miarę wzrostu sprzedaży. W innym wypadku może to oznaczać, ze krzywa popytu na chleb razowy jest nachylona w dół i sklep może osiągnąć większe zyski oferując klientom, dyskonto za większe zakupy. Można wiec powiedzieć, ze sklep wykorzystuje w ten sposób swoją ograniczona siłę monopolową. Reklamowanie zróżnicowania cen spotyka się, więc znacznie częściej w sklepach spożywczych niż w salonach samochodowych. Różnicowanie cen jest praktyką polegającą na stosowaniu różnych cen na to samo dobro czy usługę w zależności od tego, kto i ile kupuje, przy założeniu ze koszty krańcowe nie różnią się ze względu na osobę nabywcy. Pośrednicy w np. handlu samochodami w zupełnie inny sposób różnicują cenę, często w czasie rozmowy sprzedawca pytając stara się odgadnąć krzywą popytu potencjalnego nabywcy tak, aby zażądać najwyższej, możliwej do zaakceptowanie przez drugą stronę ceny. Różnicowanie cen przez segmentowanie rynku Nakładanie odrębnej ceny na każda jednostkę towaru sprzedaną odbiorcy wydaje się możliwe. Najkorzystniejsze producentów polega na rozwiązanie możliwe niedoskonałym do stosowania zróżnicowaniu cen tzn. przez wszystkich nakładaniu kilku odrębnych cen (jak w przypadku chleba razowego). Niedoskonale różnicowanie cen polega na nakładaniu dla różnych poziomów konsumpcji, lub odrębnych segmentów rynku. Praktyka ta jest powszechnie znana. Np. firmy telefoniczne, firmy dostarczające energie elektryczną Całkowity koszt monopolizacji Wysokie ceny i ograniczona produkcja nie są jedynymi kosztami monopolizacji. Wiele firm próbuje osiągnąć korzyści typu monopolistycznego przez stwarzanie barier wejścia na rynki opanowane przez nie. Zasoby, jakie zostały poniesione w celu wzniesienia tych barier mogłyby z powodzeniem służyć innym zastosowaniom, gdzie mogłyby dostarczyć korzyści konsumentowi. Całkowity koszt społeczny monopolizacji musi brać także pod uwagę koszt i wysiłki Wydziału do Walki z Monopolizacja Ministerstwa Sprawiedliwości, Federalnej Komisji Handlu, Prokuratorów stanowych i różnych osób prywatnych poświecone udaremnieniu prób zdobycia pozycji monopolistycznej i łamaniu tej siły gdyby się pojawiła. Kolejnym kosztem monopolu jest efekt redystrybucyjny. Z powodu monopolizacji konsumenci płacą wyższe ceny, niż musieliby płacić na rynku wolno konkurencyjnym. Siła nabywcza konsumenta maleje, natomiast zyski właścicieli monopoli rosną. 3. Konkurencja monopolistyczna konkurencja monopolistyczna w krótkim okresie konkurencja monopolistyczna w długim okresie Rynek konkurencji monopolistycznej jak np. rynek barów szybkiej obsługi, wytwarza pewną liczbę odmiennych produktów, z których większości może w stosunku do pozostałych odgrywać wzajemne role substytutu, np., jeżeli bar szybkiej obsługi podnosi swoje ceny, to klienci mogą przenieść się do innych punktów oferujących podobne usługi w nieco bardziej korzystnych cenach. Stopień, do jakiego ceny konkurencji monopolistycznej mogą odbiegać od ideału, określony jest przez: liczbę wszystkich konkurentów zdolność, z jaka kontynuujące firmy mogą rozwijać działalność łatwość, z jaką nowe firmy mogą wejść na rynek zdolność firm do różnicowania produktu publiczna zdolność różnicowania Konkurencja monopolistyczna w krótkim okresie W krótkim okresie działalności firma monopolistyczna może odchylać się od wysokich cen określonych przez konkurencję doskonałą. Krzywa popytu na określone dobra jest wysoce, choć niedoskonale elastyczna. W sytuacji, gdy krzywa popytu spada, spada również krzywa utargu końcowego. Firma maksymalizuje zyski i nieznacznie podbija cenę. Krótkookresowy zysk firmy może być niewielki, lub istotny w zależności od popytu na jej produkt i liczbę producentów na rynku. Konkurencja monopolistyczna w długim okresie Bariery broniące wejścia na rynek konkurencji może być pokonana bez poniesienia nadmiernych kosztów, zyski krótkookresowe przyciągną na rynek innych producentów. W momencie, gdy rynek zostanie podzielony pomiędzy liczbę konkurentów, krzywa popytu pojedynczej firmy spadnie. Krzywa popytu stanie się także bardziej elastyczna. Do rezultatów konkurencji zaliczymy: spadek wielkości produkcji spadek ceny W kategoriach ceny oraz rozmiarów produkcji konkurencja monopolistyczna nie może osiągnąć efektywności konkurencji doskonalej. Konsument może wybrać produkt, który jest oferowany przez wielu dostawców. Na rynku monopolistycznym konsument ma ograniczoną ilość produktów do wyboru, ale może wybrać wśród różnorodnych, nieco odmiennych produktów np. rynek piór do pisania oferuje konsumentom: mazaki, cienkopisy, długopisy najróżniejszych typów. Oligopol Na rynku zdominowanym przez niewielka liczbę producentów, na który wkroczyć jest trudno, krzywa popytu, wobec, której staje indywidualny konkurent, jest mniej elastyczna. Podwyżka cen w mniejszym stopniu zniechęca konsumentów, niż miałoby to miejsce w warunkach konkurencji monopolistycznej i zależności miedzy ceną, a rozmiarami produkcji. Dokładny mechanizm wyboru cen przez oliglopolistę nie jest w pełni znany. teoria określania ceny stabilność ceny i ‘’złamana’’ krzywa popytu Teoria określenia ceny Na rynku decyzje oligopolistyczne są od siebie wzajemnie uzależnione. Cena proponowana przez jednego producenta wpływa na rozmiary sprzedaży pozostałych. Jeżeli firma obniży swoja cenę, można oczekiwać, że pozostałe firmy obniżą swoje. Wyróżniamy dwa warianty: 1. Oligopolista jako monopolista 2. Oligopolista jako przywódca cenowy Stabilność ceny i ‘’złamana’’ krzywa popytu Przed kilkoma dziesięcioleciami ekonomiści byli przekonani, że zaobserwowali coś istotnego w odniesieniu do oligopolu. Przez długie okresy ceny w przemysłach zdawały się pozostawać mniej lub bardziej stałe. Zaobserwowana ‘’lepkość’’ cen oligopolistycznych pozwoliła na powstanie teorii ‘’złamanej’’ krzywej popytu Cechy charakteryzujące podstawowe modele rynku Cecha Konkurencja Konkurencja doskonała monopolistyczn Oligopol Czysty monopol a Liczba firm Dużo Wiele Kilka Jedna Rodzaj produktu Standardowy Zróżnicowany Standardowy lub Unikatowy zróżnicowany brak bardzo bliskich substytutów Kontrola ceną Żadna Pewna, ale w Ograniczona wąskim zakresie wzajemną Znaczna współzależnością znaczna w przypadku zmiany Warunki wejścia Bardzo łatwe Względnie łatwe Pewne Wejście jest przeszkody bardzo trudne Znaczny nacisk Znaczna, Głównie na reklamę, związana reklama typu nazwę lub znak zwłaszcza ze public relation firmowy zróżnicowaniem na rynek Konkurencja nie Żadna cenowa produktu Przykłady Rolnictwo Handel Produkcja stali, Sieć detaliczny, samochodów wodociągowa, produkcja butów telefoniczna czy sukienek Źródło: Stefan Marciniak „Makro i mikroekonomia str. 134, tab. 6.1 Rynek finansowy to ogół transakcji związanych z przemieszczaniem kapitałów pieniężnych od podmiotów dysponujących wolnymi środkami finansowymi do podmiotów zgłaszających zapotrzebowanie na te środki Rynek finansowy można podzielić na: 1.Rynek pieniężny 2.Rynek kapitałowy 3.Rynek walutowy Rynek pieniężny Jest to część rynku finansowego, na którym pożycza się i lokuje środki, których termin zapadalności nie przekracza jednego roku. Podmioty gospodarcze pożyczają na rynku pieniężnym chwilowo brakujące środki od podmiotów, które lokują pieniądz będący dla nich krótkotrwałą nadwyżką. Rynek pieniężny dzieli się na segmenty takie jak: 1. Rynek lokat międzybankowych 2. Rynek bonów skarbowych 3.Rynek krótkoterminowych papierów wartościowych Biorąc pod uwagę wielkość obrotu i rozwój nowych produktów, głównymi podmiotami rynku pieniężnego są: Banki Skarb Państwa w osobie Ministra Finansów NBP Rynek lokat międzybankowych Na tym rynku banki pożyczają sobie nawzajem płynne rezerwy, czyli środki które banki komercyjne posiadają na rachunkach bieżących w banku centralnym. Polega to na tym, że Bank A chce dokonać płatności środków na rzecz banku B, zleca wtedy Bankowi Centralnemu przelanie środków ze swego rachunku na rachunek banku B, zlecenie realizowane jest natychmiastowo. Przyczyną dokonywania takich transakcji przez banki jest przede wszystkim zarządzanie płynnością, finansowanie wzrostu akcji kredytowej. Rynek jest wykorzystywany również do kształtowania przez banki instrumentów terminowych, jest źródłem finansowania krótkoterminowych operacji arbitrażowych i spekulacyjnych. Na rynku lokat międzybankowych stosuje się transakcje zwane jednodniowymi, które różnią się między sobą tak zwaną datą waluty, czyli terminem otrzymania pożyczonych środków. Są to: Transakcje O/N, czyli over night, gdzie pożyczający otrzymuje środki w dniu zawarcia umowy, a zwraca je w następnym dniu roboczym Transakcje T/N, czyli tomorrow/next, pożyczkobiorca otrzymuje środki w następnym dniu roboczym licząc od daty zawarcia umowy, a zwraca je w kolejnym dniu roboczym Transakcje S/N, spot/next, pożyczkobiorca otrzymuje środku po dwóch dniach od daty zawarcia umowy, a zwraca je w kolejnym dniu roboczym Rynek bonów skarbowych Bony skarbowe to dłużne krótkoterminowe papiery wartościowe emitowane przez rząd. Nazywane są one instrumentami bieżącego zaspokojenia popytu państwa na pieniądz. Kupowane są przez duże przedsiębiorstwa, banki i inne instytucje finansowe, które służą im jako krótkoterminowe instrumenty lokacyjne. Są one wykorzystywane w zarządzaniu płynnością zarówno przez banki jak i nie bankowe podmioty gospodarcze. Są to papiery o niskim poziomie ryzyka. Rynek bonów skarbowych zaczął rozwijać się na początku lat 90-tych i był on wykorzystywany jako źródło finansowania deficytu budżetowego. Czynnikami wpływającymi na wysokość cen i stóp dochodowości bonów skarbowych były prognozy inflacyjne oraz relacje popytu i podaży. Powstały takie rynki bonów skarbowych jak: rynek podstawowy rynek wtórny Rozwój rynku wtórnego zapoczątkował powstanie rynku REPO (repurchase agreement) Polegał on na sprzedaży papierów wartościowych, pod warunkiem, że druga strona odkupuje je w umówionym terminie i po ustalonej cenie. Zaletą transakcji REPO jest to, że pożyczkodawca nie jest narażony na ryzyko niewypłacalności kredytobiorcy. Rynek krótkoterminowych papierów komercyjnych Papierami komercyjnymi są dłużne papiery wartościowe nie emitowane przez rząd. Celem emisji jest zaciąganie kredytu u tych podmiotów, którzy dysponują wolnymi środkami pieniężnymi. Międzybankowy rynek walutowy Na rynku walutowym kupuje się i sprzedaje waluty obce za walutę krajową. Rynek walutowy podobnie jak rynek pieniężny służy bankom jako źródło pozyskania środków potrzebnych do przeprowadzania transakcji z klientem, ale w walucie obcej. Bank centralny zajmuje się utrzymywaniem równowagi na międzybankowym rynku walutowym poprzez zakup lub sprzedaż waluty obcej (gdy jest jej nadmiar lub ubytek na rynku). Poprzez takie działania Bank Centralny stara się utrzymać stabilność kursu walutowego. Rynek kapitałowy To również część rynku finansowego, na którym zawierane są transakcje kredytowe średnio i długoterminowe, a zdobyte środki pieniężne są przeznaczane na cele inwestycyjne. Ryzyko zawieranych transakcji na rynku kapitałowym jest zdecydowanie wyższa niż na rynku pieniężnym. Uczestnikami rynku kapitałowego są osoby fizyczne oraz przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwa emitują akcje i obligacje w celu pozyskania środków niezbędnych do zrealizowania celów inwestycyjnych. Natomiast osoby fizyczne lokują swoje oszczędności, w akcje i obligacje w sferze nieprodukcyjnej, banki i instytucje finansowe udzielają kredytów hipotecznych i kredytów średnioterminowych na cele produkcyjne. Rynek kapitałowy można podzielić na: rynek papierów wartościowych rynek hipoteczne (hipoteka na grunty i budynki) rynek długoterminowych pożyczek bankowych Uczestnikami rynku są: banki (Bank Centralny oraz banki komercyjne) instytucje finansowe takie jak: firmy ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne, fundusze inwestycyjne, fundusze venture capital osoby fizyczne Rynek kapitałowy można podzielić ze względu na stopień zinstytucjonalizowania na: rynek niepubliczny, czyli rynek poza giełdowy (np. międzybankowy) rynek publiczny, to taki na którym dokonuje się transakcji kupna-sprzedaży papierów wartościowych z wykorzystaniem środków masowego przekazu. Rynek publiczny ze względu na formę obrotu papierami wartościowymi dzieli się na: - rynek pierwotny, gdzie emitent oferuje sprzedaż własnych papierów wartościowych - rynek wtórny (zwany obrotem wtórnym), gdzie transakcje są dokonywane pomiędzy uczestnikami tego rynku. Na rynku wtórnym nie występuje emitent. Przykładem rynku wtórnego jest giełda papierów wartościowych Rynek papierów wartościowych Na rynku tym dokonuje się transakcji kupna-sprzedaży papierów wartościowych (akcji i obligacji). W Polsce najlepiej rozwinął się rynek wtórny ze względu na giełdę papierów wartościowych. Giełda Papierów Wartościowych to wg E. Jarockiej: Zespół osób, urządzeń i środków technicznych zorganizowana w taki sposób, że przy kojarzeniu ofert kupna i sprzedaży walorów wszyscy uczestnicy rynku papierów wartościowych mają jednakowy dostęp do informacji rynkowej w tym samym czasie przy zachowaniu jednakowych warunków zbywania i nabywania praw Warszawska Giełda Papierów Wartościowych istnieje od 16 kwietnia 1991 r. W porównaniu z giełdami światowymi warszawska giełda jest małą instytucją. Ma ona charakter otwarty. Trzy podstawowe notowania na giełdzie: 1. Ekstraklasa – NC (notowania ciągłe), czyli papiery wartościowe są notowane w systemie ciągłym. Do tej grupy zakwalifikowane są największe spółki akcyjne, papiery NFI, obligacje, certyfikaty, inwestycje 2. Grupa 2 F (dwukrotny fixing), czyli akcje spółek rynku równoległego, akcje spółek wchodzących na giełdę 3. Grupa 1 F (jeden fixing), akcje spółek o najniższym obrocie Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie S.A. Akcje i prawa poboru R. podstawowy Obligacje państwowe R. równoległy Źródło: Bogusław Pietrzak, Zbigniew Polański „System finansowy w Polsce. Lata dziewięćdziesiąte”, str. 185 Na Giełdzie Papierów Wartościowych papiery wartościowe są notowane na rynku: Podstawowym Równoległym Wolnym Praw pochodnych Elementy rynku podstawowego: nieograniczona zbywalność akcji minimalna wartość akcji dopuszczonych do obrotu wynosi 24 mln zł, a minimalna wartość innych papierów wartościowych to 12 mln zł kapitał zakładowy spółki – min. 36 mln zł wartość księgowa spółki – min. 36 mln zł wartość akcji dopuszczonych do obrotu i będących w posiadaniu akcjonariuszy, z których każdy posiada nie więcej niż 5% ogólnej liczby głosów na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, wynosi min 18 mln zł (akcje stanowią min 25% wszystkich akcji spółki i co najmniej 500 000 akcji spółki o wartości min 60 mln zł jest w posiadaniu akcjonariuszy) właścicielami akcji dopuszczonych do obrotu giełdowego, jest co najmniej 500 akcjonariuszy spółka osiągnęła łączny zysk przed opodatkowaniem za ostatnie 3 lata w wysokości min 8 mln zł, a w ostatnim roku obrotowym osiągnęła dodatni wynik finansowy (zysk brutto) Elementy rynku równoległego: nieograniczona zbywalność akcji minimalna wartość akcji dopuszczonych do obrotu – 12 mln zł, a minimalna wartość innych papierów wartościowych – 6 mln zł kapitał zakładowy spółki – 3 mln zł wartość akcji dopuszczonych do obrotu i będących w posiadaniu akcjonariuszy, z których każdy posiada nie mniej niż 5% ogólnej liczby głosów na Walnym Zgromadzeniu Akcjonariuszy, wynosi co najmiej 9 mln zł (akcje te muszą stanowić min 10% wszystkich akcji spółki, min 200 000 akcji spółki, wart. Min 30 mln zł jest w posiadaniu tych akcjonariuszy właścicielami akcji dopuszczonych do obrotu giełdowego- min 300 akcjonariuszy spółka osiągnęła w ostatnim roku obrotowym dodatni wynik finansowy przed opodatkowaniem Rynek wolny nieograniczona zbywalność akcji wartość akcji dopuszczonych do obrotu wartościowych – min 2 mln zł kapitał zakładowy spółki – min 1,5 mln zł wartość księgowa spółki – min 4 mln zł – min 4 mln zł, innych papierów emitent ogłosił publicznie roczne sprawozdanie finansowe wraz z opinią biegłego rewidenta za ostatni rok obrotowy, obejmujący minimum 12 kolejnych miesięcy Rynek praw pochodnych Na rynku są notowane papiery wartościowe, których cena zależy od kształtowania się ceny instrumentu bazowego dla danego prawa majątkowego. Mogą być notowane: Kontrakty terminowe (futures) Dwustronna umowa, której przedmiotem jest zobowiązanie do wykonania umowy w przyszłości. Kupujący zobowiązuje się do zakupu, a sprzedający do sprzedania określonej liczby towaru (akcji) zwanej instrumentem bazowym w ściśle określonym terminie i po określonej w momencie zawarcia kontraktu cenie Przedmiotem kontraktu terminowego jest indeks giełdowy WIG 20 Jest to indeks opierający się na 20 wiodących, najbardziej płynnych spółkach akcyjnych 1. Warranty to instrumenty finansowe, które emitent zobowiązuje się do pokrycia różnicy pomiędzy z góry ustaloną ceną rozliczeniową, a kursem giełdowym instrumentu podstawowego w terminie realizacji praw z wariantu. Podstawowym instrumentem wariantu może być, np.: papiery wartościowe, waluta, wskaźniki ekonomiczne Rynek pierwotny to rynek, za którego pośrednictwem podmioty emitujące papiery wartościowe uzyskują fundusze pieniężne niezbędne do realizacji celów konsumpcyjnych bądź inwestycyjnych. Papiery te można nabyć bezpośrednio u remitenta jednak zdecydowana większość jest zakupywana poprzez pośredników finansowych takich jak banki inwestycyjne Rynek wtórny umożliwia inwestorom zamianę posiadanych papierów wartościowych na gotówkę przed terminem zobowiązującym wystawcę do ich odkupu Instrumenty rynku kapitałowego dzieli się na: 2. papiery wartościowe o stałym oprocentowaniu zaliczamy do nich: - obligacje Skarbu Państwa, samorządów lokalnych, przedsiębiorstw i ludności- w postaci kredytu hipotecznego. Charakterystyczne jest to, że w większości przypadków instrumenty te przynoszą swemu posiadaczowi pewny dochód. 3. papiery wartościowe o zmiennym oprocentowaniu zaliczamy do nich: - głównie akcje przedsiębiorstw, czyli papiery wartościowe reprezentujące tytuł własności. Są to papiery, z których ich właściciel może uzyskać dochód, ale jest to ta wielkość zysku, która pozostaje po zaspokojeniu roszczeń wierzycieli przedsiębiorstwa Rynek pracy wg Śliwy to: Wytwór zmian koniunkturalnych, które uzewnętrzniają się na rynku towarów i usług. Występuje tam podaż i popyt siły roboczej i jej cena. Jest to rynek bardzo złożony i specyficzny związany z całym kompleksem uwarunkowań społecznych, demograficznych i ekonomicznych. Zasoby siły roboczej to liczba osób fizycznych, będących w wieku zdolności do pracy i posiadających fizyczne i psychiczne zdolności do jej wykonywania Podaż zasobów siły roboczej: 4. liczba ludności ogółem 5. współczynnik aktywności zawodowej 6. struktura zakupów Czynniki wpływające na aktywność zawodową: realny poziom płac wysokość dochodów nie z pracy popyt na zasoby siły roboczej preferowany model rodziny tradycje pracy kobiety Bezrobocie jest to stan rynku pracy, na którym podaż zasobów siły roboczej przewyższa popyt na te zasoby V podstawowych grup pod względem narażenia na bezrobocie wg Gvy Standing : 1. Umieścił pracowników pierwszej klasy- specjalistów najmniej narażonych na skutki bezrobocia 2. Osoby zatrudnione w konkurencyjnych ale chronionych zawodach. Są chronieni przez monopolistyczne grupy interesu, silne związki zawodowe lub restrykcyjne praktyki zawodowe. Są to specjaliści w nowych technologiach i pracownicy nie fizyczni. Jest to grupa narażona w niewielkim stopniu na skutki bezrobocia 3. Pracownicy fizyczni w sektorach wykazujących nadwyżki siły roboczej. Posiadających rzemieślnicze umiejętności obecnie nie przydatne. Jest to grupa podatna na erozję dochodów i utratę pracy oraz zagrożeniem stałości zabezpieczenia socjalnego. Ta grupa dąży do zapewnienia prawnych gwarancji zatrudnienia, wysokości płac i zabezpieczenia socjalnego proporcjonalnego do wynagrodzeń 4. Grupy pracowników gdzie tradycyjnie występują nadwyżki. W tych grupach występują stosunkowo niskie płace i mała gwarancja zatrudnienia 5. Osoby oderwane od rynku pracy, czyli osoby jakiś czas pozostające bez pracy, osoby, które z rynkiem pracy przez dłuższy czas nie miały kontaktu Rodzaje bezrobocia: 1. Bezrobocie koniunkturalne, związane z określoną fazą cyklu gospodarczego, pojawia się w okresie recesji, a zanika w fazie rozwoju 2. Bezrobocie strukturalne, wynika z niedopasowania rozmiarów i struktury popytu gospodarczego na siłę roboczą do rozmiarów i struktury jej podaży. Jest najbardziej niebezpieczna z uwagi na masowy i trwały charakter. U jego podstaw leży postęp techniczny to też jest czasem nazywane bezrobociem technologicznym, np. niedopasowanie geograficzne, likwidacja zakładów pracy 3. Bezrobocie frykcyjne, związane z naturalną ruchliwością zatrudnionych. Ma charakter krótkookresowy i dobrowolny 4. Bezrobocie sezonowe, występuje w niektórych gałęziach gospodarki i związane jest z sezonowością 5. Bezrobocie lokalne, brak pracy na danym lokalnym rynku 6. Bezrobocie chroniczne, oznacza iż część pracowników ma bardzo małą lub prawie żadną szanse na znalezienie pracy ze względu na zły stan zdrowia, upośledzenie, wiek Przyczyny bezrobocia: przeobrażenia polityczne i związane z nimi główne zmiany gospodarcze, a więc w przypadku krajów europy środkowo-wschodniej przestawienie z gospodarki centralnie planowanej na gospodarkę rynkową przyczyny związane z procesami wdrażania postępu technicznego i technologicznego, interesy struktura ekonomiczna rolnictwa Metody i środki prognozy walki z bezrobociem: aktywne, które służą głównie ożywieniu gospodarczemu pasywne, to korekty w podziale dochodu Aktywne środki bezrobocia: tworzenie nowych miejsc pracy szkolenia zawodowe bezrobotnych rehabilitacja zawodowa zatrudnianie niepełnosprawnych Pasywne środki bezrobocia: obniżanie wieku emerytalnego skracanie czasu pracy dzielenie istniejących miejsc pracy Funkcje rynku pracy: 6. zróżnicowanie poziomu wynagrodzeń w ujęciu przestrzennym, jest on bezpośrednio związany z kształtowaniem się popytu i podaży na siłę roboczą 7. kształtowanie ceny pracy, biorąc pod uwagę klasyfikacje i wkład w kreowaniu zysków przedsiębiorstw (zróżnicowanie wynagrodzeń wewnątrz przedsiębiorstwa) 8. racjonalizacja zatrudnienia, szacunek dla pracy i wykorzystanie czasu pracy 9. stymulowanie rozwoju gospodarczego, dzięki któremu tworzone są miejsca pracy i łagodzenia skutków bezrobocia 10. wymuszanie podnoszenia kwalifikacji i przekwalifikowanie się osób bezrobotnych w celu wykonywania różnych zawodów Istnieje model doskonałego i niedoskonałego rynku pracy Cechy doskonałego rynku pracy: siła robocza jest doskonale mobilna, czyli istnieje wystarczająca liczba pracowników, którzy są w stanie zapewnić pracę każdemu potencjalnemu pracownikowi rynek jest doskonale przejrzysty co oznacza że pracodawca jest zorientowany w wielkości, strukturze kwalifikacyjno-zawodowej i podaży na pracę, natomiast osoby poszukujący pracy posiadają dostateczną ilość informacji na temat wymagań pracodawcy dotyczącej pracy, wysokości płac oraz produkcyjności pracy cena siły roboczej, czyli płaca na tym rynku jest jednolita stan doskonałej konkurencji pomiędzy pracodawcą, a pracownikami i pracownikami a osobami poszukującymi pracy. Nie występuje dyskryminacja osób poszukujących pracy, brak jakichkolwiek form nacisku na pracowników, aby kształtować płace siły roboczej na poziomie, który umożliwia pracodawcom osiągnięcie dochodów, natomiast pracodawca nie jest w stanie sam kształtować warunków pracy Cechy niedoskonałego rynku pracy: brak jednolitej zbiorowości pracodawców, zróżnicowanie kształtowania popytu na siłę roboczą. Z punktu widzenia pracodawców ma miejsce segmentacja rynku pracy siła robocza jest niejednolita, rynki pracy z punktu widzenia podaży określonych grup siły roboczej, wyodrębnione ze względu na kwalifikacje, są względnie wyidealizowane. Zróżnicowanie kwalifikacji kształtuje różne preferencje zatrudnienia ze strony pracowników. Wola pobudzania społecznej gospodarki rynkowej, państwo prowadzi aktywną politykę kreowania zatrudnienia polegającą na skracaniu wymiaru czasu pracy, skracaniu okresu aktywności zawodowej, popierania aktywnych funkcji rynku, np. poradnictwa zawodowego. Rynek zapewnia również udzielanie zasiłków i innych form pomocy bezrobotnym nowoczesna infrastruktura rynku pracy (administracja państwowa służb zatrudnienia), która dysponuje pełną informacją o wielkości, strukturze i dynamice popytu i podaży siły roboczej Rynek ubezpieczeń To rynek, którego zadaniem jest ochrona przed skutkami niepomyślnych zdarzeń losowych. Ubezpieczenia są zawierane wyłącznie na podstawie umowy. Cena za usługę ubezpieczenia jest składką ubezpieczeniową. Posiadanie polisy ubezpieczeniowej pozwala jej właścicielowi przenieść część ryzyka na ubezpieczyciela. Struktura polskiego rynku ubezpieczeń Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny Zakłady Ubezpieczeń Zakłady reasekuracyjne Samorząd brokerski Rzecznik Ubezpieczonych Pośrednicy ubezpieczeniowi Klienci Polska Izba Ubezpieczeń Ubezpieczeniowe spółki akcyjne Agenci ubezpieczeniowi Towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych Brokerzy ubezpieczeniowi Osoby prawne oraz inne podmioty Osoby fizyczne PUNU Minister Finansów Źródło: Bogusław Pietrzak, Zbigniew Pogański „System Finansowy w Polsce w latach dziewięćdziesiątych”, str. 204 Rynek ubezpieczeniowy stanowi cześć integralną rynku sensu largo – zespół wszystkich kupujących – konsumentów ochrony ubezpieczeniowej (strona popytowa), i sprzedających ubezpieczenia _ zakłady ubezpieczeniowe (strona podażowa), których wzajemne oddziaływanie kształtuje popyt i podaż oraz wywiera wpływ na wysokość ceny. Do elementów rynku należy także zaliczyć wszelkiego rodzaju instytucje, które mogą bezpośrednio lub pośrednio wpływać na kształtowanie się rynku – instytucje pomocnicze, które ułatwiają kontakty między nabywcami i sprzedawcami uczestniczących w fazie zawierania umowy ubezpieczeniowej, instytucje w trakcie fazy ubezpieczenia i biorące udział w fazie realizacji ubezpieczenia, czyli wypłaty odszkodowania lub świadczenia. Strona podażowa Zakład ubezpieczeń charakteryzowany ze względu na następujące aspekty: aspekt prawny aspekt ekonomiczny Aspekt prawny- bierze pod uwagę formę organizacyjno-prawną, własność kapitału, działalność ubezpieczeniową. Aspekt ekonomiczny – bierze pod uwagę wielkość podmiotu, powiązania kapitałowe. Kanały dystrybucji Dzielą się na: klasyczny - obejmuje agentów i brokerów ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych nieklasyczny – szereg podmiotów o bardzo zróżnicowanych właściwościach np. banki, biura podróży, dealerzy samochodowi. Więzi łączące podmioty na rynku – ich charakterystyczną cechą jest to, że powstają w wyniku umowy. W szczególnym przypadku umowa wynika z przymusu nałożonego przepisami prawnymi. Relacje między zakładem ubezpieczeń a podmiotami sprzedającymi bezpośrednio ochronę ubezpieczeniową, a także relacje między tymi podmiotami a klientami są kształtowane na podstawie swobody kontraktowej w ramach obowiązującego prawa. Aby sprzedaż mogła dojść do skutku należy skorzystać z wielu specjalistów takich jak: rzeczoznawcy – ocena wartości rzeczy ubezpieczonej underwriting – obsługa medyczna polis likwidatorzy szkód – usuwanie szkód aktuariusze – zastosowanie matematyki i statystyki finansowej w ubezpieczeniach doradcy ubezpieczeniowi Należy również zwrócić uwagę również na infrastrukturę rynku ubezpieczeniowego, także instytucje samorządowe, które zrzeszają się dla ochrony swoich interesów, które mogą również być obowiązkowe, stanowiące forum dyskusyjne rynku, publikujące informacje o funkcjonowaniu rynku. W infrastrukturze rynku ubezpieczeniowego należy też wspomnieć o instytucjach wzmacniających rynek ubezpieczeniowy zajmujących się taką dziedziną jak informatyka, statystyka ubezpieczeń, kształcenie zawodowe, przestępczość ubezpieczeniowa. Sytuacja na rynku ubezpieczeniowym zależy od świadomości ubezpieczeniowej, która kształtuje w znacznej mierze popyt na usługi. Świadomość profesjonalna świadczonej ochrony ubezpieczeniowej również jest ważna na rynku ubezpieczeniowym, czemu sprzyja praktyka ubezpieczeniowa, doświadczenie, szkolenia, instytucje informatycznopromocyjne oraz szkoły. Na więzi między podmiotami rynku ubezpieczeniowego ma również wpływ interwencjonalizmu państwowego stanowiony przez organy nadzoru. Na rynku ubezpieczeniowym dochodzi do zawarcia transakcji, której podmiotem jest ochrona ubezpieczeniowa. Istnieją następujące formy i rodzaje ochrony ubezpieczeniowej, wyróżniają także segmenty rynku ubezpieczeniowego: majątkowe życiowe zdrowotne których nazwy Funkcja rynku ubezpieczeniowego jest wspierana przez rynek reasekuracyjny. Zakłady ubezpieczeń dokonując transakcji na rynku ubezpieczeń przyjmują na siebie ryzyko, które nie zawsze mogą zrównoważyć kapitałowo, bowiem tempo wzrostu kapitałów nie nadąża za tempem wzrostu ryzyka. Zakłady ubezpieczeniowe dążą do wyrównania ryzyka do jego wtórnego podziału. Ten wtórny podział mogą osiągnąć poprzez reasekurację. Reasekuracja pozwala na przejmowanie danego ryzyka pod względem jakości i ilości a jednocześnie ubezpieczony otrzymuje pewność ochrony ubezpieczeniowej. Na rynku ubezpieczeniowym jasno możemy stwierdzić, kto stoi po danej stronie natomiast na rynku reasekuracji bardzo trudno dokonać takiego podziału, bowiem kupujący usługi reasekuracji są zakłady ubezpieczeń jako podmiot strony popytowej, lecz prowadząc reasekurację czynną te zakłady będą również podmiotem strony podażowej. Generalnie sprzedającymi na rynku reasekuracyjnym są podmioty wyspecjalizowane w działalności reasekuracyjnej (również mogą dokonywać retrocesję, czyli odstępować ryzyko ubezpieczeniowe w ramach reasekuracji) a zatem mogą te zakłady występować po stronie popytowej i podażowej. Należy wskazać powiązania rynku ubezpieczeniowego i rynku reasekuracyjnym z rynkiem finansowym, gdzie są dokonywane transakcje instrumentami finansowymi. Zakłady ubezpieczeń występują na tym rynku zarówno jako funduszodawcy, funduszobiorcy oraz instytucje pośredniczące. Jako funduszodawcy zakłady ubezpieczeń występują na rynku finansowym ze względu na prowadzoną działalność inwestycyjną, lokacyjną. Jako funduszobiorcy zakłady ubezpieczeń pozyskują dla siebie kapitał na rynku finansowym. Jako instytucje pośredniczące zakłady ubezpieczeń przesuwają pomiędzy podmiotami lokującymi swoje oszczędności a tymi, które emitują instrumenty finansowe. Korzyściami tego są niższe koszty jednostkowe poszczególnych transakcji. Dysponując płynnymi aktywami, które zakład ubezpieczeń może średnioterminowe przynoszące przychody. Mechanizm rynkowy Każdy uczestnik rynku ma swój własny cel: lokować w instrumenty krótko lub zakład ubezpieczeń – najwyższa składka za oferowaną ochronę ubezpieczeniową ubezpieczony – najtaniej pozyskać najkorzystniejsze warunki ochrony Podobnie jest na rynku reasekuracyjnym: reasekuratorzy – najniższa gwarancja cedenci – chcą zawrzeć umowę zapewniającą najkorzystniejsze warunki techniczne i finansowe. Zharmonizowanie tych celów dokonuje się na rynku, który rejestruje i równoważy indywidualne wybory. Preferencje poszczególnych uczestników rynku znajdują odzwierciedlenie w ukształtowaniu popytu i podaży, a także wpływie na ustalenie warunków ubezpieczeń i reasekuracji a także na wysokości składki. Mechanizmem kontrolnym na rynku jest konkurencja, bowiem obejmuje na rynku wiele zakładów ubezpieczeń oferujących wiele wariantów ochrony ubezpieczeniowej, stosując elastyczną wycenę składek, a z drugiej strony obejmuje wielu ubezpieczonych wyrażających zapotrzebowanie na ochronę ubezpieczeniową, a w przypadku rynku reasekuracyjnego obejmuje wielu reasekuratorów proponujących zróżnicowane warunki umowy reasekuracyjnych. To wszystko powoduje ekonomiczną rywalizację między podmiotami i zmuszają do efektywnego działania. Ta ostrość efektywnego działania może zostać osłabiona, jeśli na rynku zostanie naruszona równowaga sił ekonomicznych między reasekuratorami, zakładami ubezpieczeń i ubezpieczonymi. Wszyscy uczestnicy rynku ustalają swoje cele i metody oddziaływania na podstawie własnej oceny potrzeb ubezpieczeniowych oraz oceny czynników wypływających z procesu gospodarowania. Swoje decyzje opierają na wszystkich informacjach rynkowych a także na podstawie znajomości zachowań rynkowych partnerów. Na tej podstawie przeprowadzają kalkulacje i dokonują wyboru miejsca im zapewniającego odpowiednie wyniki. Te podmioty, które w swych kalkulacjach i działaniu uwzględniły kategorie rynku i dostosowały do nich swoją działalność te podmioty osiągają wysoką efektywność. Natomiast podmioty, które ignorują informacje z rynku najczęściej nie są w stanie osiągnąć odpowiednich efektywności i w rezultacie wypadają z rynku. W ten sposób mechanizm rynkowy eliminuje podmioty, które nie działają efektywnie a jednocześnie stwarza warunki do rozwoju. Możemy powiedzieć, że mechanizm rynkowy stanowi bazę organizując efektywną działalność ubezpieczeniową i reasekuracyjną. Bibliografia: 1. Marianna Daszkowska „Usługi, produkcja, rynek, marketing”, Wydawnictwo Naukowe PWN, W-wa 1998 2. Mieczysław Naszłowski „System rynkowy. Podstawy makro i mikroekonomii”, Wydawnictwo Key Text, W-wa 2000 3. Ewa Jarecka „Finanse. Finanse systemu budżetowego, ubezpieczeń, przedsiębiorstw część 1 wykład”, Wydawnictwo Difin, W-wa 2002 4. Danuta Krzemińska „Finanse przedsiębiorstw”, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań 2000 5. Jan Czekaj, Zbigniew Dresler „Zarządzanie finansami przedsiębiorstw. Podstawy teorii”, Wydawnictwo Naukowe PWN, W-wa 1998 6. Redakcja Naukowa Bogusław Pietrzak, Zbigniew Polański „System finansowy w Polsce – lata dziewięćdziesiąte”, Wydawnictwo Naukowe PWN, W-wa 2000 7. Pod redakcją Stefana Marciniaka „Makro i mikroekonomia. Podstawowe problemy”, Wydawnictwo Naukowe PWN, W-wa 1998 8. Jan Śliwa „Zarządzanie finansami przedsiębiorstw w zarysie”, Prywatna Wyższa Szkoła Handlowa w Warszawie, W-wa 1997 9. Stefan Mynarski „Analiza rynku. Makromechanizmy”, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, K-ów 2000 10. Przybyłowski, Hartley, Kerin, Rudelius „Marketing”, Dom Wydawniczy ABC, W-wa 1998
