Blok tematyczny: CZŁOWIEK JAKO JEDNOSTKA

CZŁOWIEK JAKO JEDNOSTKA
• Człowiek jako istota społeczna.
• Grupa jako teren oddziaływań.
• Środowisko i jego wpływ na
funkcjonowanie ludzi.
• Rozwój zawodowy człowieka i jego
uwarunkowania.
cechy osobowości
Osobowość - Względnie stałe właściwości
psychiczne i fizyczne charakteryzujące
daną osobę i różniące ją od innych pod
względem zachowania oraz przebiegu
procesów psychicznych (np. odporność,
wrażliwość, odwaga, motywacja,
mechanizmy kontroli, temperament).
Tożsamość
• W psychologii, od czasów pojawienia się teorii E.H.
Eriksona, pojęcie tożsamości występuje w kontekście dwu
najważniejszych dla człowieka relacji: stosunku do siebie
samego i stosunku do innych ludzi, a więc zarazem do
kultury i tradycji. Wskazuje ono na szczególny typ związku,
jaki łączy podmiot z nim samym - z jednej strony, z jego
własną psychofizyczną i moralną kondycją (self identity) z
drugiej zaś - na związek z innymi. Związek ten opiera się na
mniej lub bardziej świadomych postawach wobec
wyróżnionych wartości, których nosicielem jest zarówno
sam podmiot, jak i inni ludzie, kultura.
•
Problematyka tożsamości rozważana z perspektywy
specyficznie psychologicznej - komplikuje się dodatkowo
przez obecność problemu podmiotu oraz przez sposób
doświadczenia tożsamości, określany jako poczucie.
Tożsamość
• Wobec pojęcia tożsamości wyróżniamy terminy:
• Tożsamość społeczna - uświadomienie sobie
wspólnych właściwości z grupą, w której
jednostka żyje, poczucie przynależności do
grupy i dostrzeżenie odrębności grupy.
• Tożsamość osobista - dostrzeżenie tego, co
różni jednostkę od innych, powstawanie sądów
na temat własnej osoby.
Tożsamość
• Tożsamość społeczna jest
nadawana społecznie,
przekształcana społecznie i
musi być potwierdzana
społecznie.
• Jesteśmy tacy, za jakich
uznają nas inni. Tę samą ideę
wyraża pojęcie jaźni
odzwierciedlonej - Cooley'a. W
określonych warunkach może
nastąpić "alternacja"
tożsamości, czyli trwała jej
przemiana (np. pod wpływem
praktyk religijnych lub terapii
psychoanalitycznej).
•
Tożsamość osobista - bycie tym
samym człowiekiem (tą samą
osobą); bycie sobą, bycie tym, za
kogo się podajemy. Tożsamość to
więcej, niż identyczność,
jednakowość - przykładowo
dwóch braci bliźniaków może
wyglądać identycznie, jednak
każdy z nich będzie miał własną
tożsamość. Fakt, że ktoś jest tą
osobą, za którą się podaje, fakt,
że ktoś nosi takie, a nie inne
nazwisko. Dokument tożsamości
to dokument wydawany
obywatelowi przez władze
państwowe, zawierający cechy
posiadacza ( fotografię, dane
personalne) i własne unikalne
cechy (nazwa państwa, numer,
organ wydający).
Tożsamość obiektu
• Tożsamość obiektu (identity) - pojęcie umożliwiające
odróżnienie od siebie dwóch obiektów. Każdy obiekt
charakteryzuje się tożsamością, dzięki której jest
odróżnialny od innych obiektów występujących w
systemie, niezależnie od ich stanu (w szczególnym
przypadku wszystkie obiekty mogą posiadać jednakowy
stan, lecz w dalszym ciągu pozostają rozróżnialne). W
trakcie cyklu życia obiektu tożsamość nie ulega
zmianie.
• Tożsamość obiektu można określać posiłkując się jego
identyfikatorem (np. OID), adresem itp. Tożsamość
obiektu istnieje jednak nawet wówczas, gdy nie
określono żadnego identyfikatora.
Mentalność
• mentalność umysłowość; swoisty,
charakterystyczny dla jednostki a. grupy
społ. sposób myślenia, uwarunkowanie
biol. i społ.
• mente captus łac., [wym. kap...]
ograniczony umysłowo, tępy, jołop,
półgłówek.
• mente et malleo łac., myślą i młotem
(dewiza geologów i archeologów).
Mentalność
• Mentalność - system zasad, opartych na założeniach
normatywnych, którymi człowiek kieruje się przy przetwarzaniu
informacji o życiu społecznym.
• Założenia normatywne - tworzą się w umyśle człowieka podczas
procesu socjalizacji, często bardziej lub mniej świadome kryteria
oceny rzeczywistości społecznej.
• Przekonanie indywidualistyczne - człowiek jako istota odrębna,
wchodząca w związki z innymi ludźmi, kierująca się własnym
wyborem.
• Przekonanie kolektywistyczne - człowiek jest integralną częścią
większej całości (kolektywy, narodu), jest podporządkowany tym
grupom.
• Założenia hierarchiczne - społeczne usytuowania ludzi powinno być
zróżnicowane jako niższe lub wyższe.
• Założenia równościowe - ludzie powinni być postrzegani ze względu
na ich indywidualne, jakościowe cechy.
Wartości
• Wartości to przedmioty i przekonania o nienormatywnym
charakterze, determinujące względnie podobne przeżycia
psychiczne i działania jednostek. W rozumieniu kulturowym wartości
to powszechnie pożądane w społeczeństwie przedmioty o
symbolicznym charakterze oraz powszechnie akceptowane sądy
egzystencjonalno-noramtywne (orientacje wartościujące).
• Wartością może być dowolny przedmiot, idea lub instytucja któremu
jednostka przypisuje ważną rolę w życiu, a dążenie do jego
osiągnięcia traktowane jest jako konieczność ze względu na
zaspokajanie potrzeb jednostki. Zewnętrznym przejawem wartości
jest obserwowalne zachowanie.
• Wartości pełnią rolę kryteriów wyboru dążeń ogólnospołecznych, są
standardem integracji jednostki ze społeczeństwem, różnicują
społeczną sferę osobowości ludzkiej.
• Wartości to cechy stanowiące o nieprzeciętnych walorach kogoś lub
czegoś
Typy wartości
• wartości autoteliczne – autonomiczne, naczelne, centralne,
zajmujące najważniejsze miejsce w hierarchii wartości, realizacja
tych wartości jest dobrem samym w sobie
• wartości instrumentalne – podrzędne, o niższym znaczeniu, są
elementem pomocniczym w osiąganiu wartości najwyższych
(autotelicznych) mają one charakter wykonawczy, służą w
wykonywaniu celów wyższych.
• wartości uznawane - mają genezę społeczną, są związane z
przekonaniami określającymi ich obiektywne znaczenie w otoczeniu
społecznym
• wartości odczuwane - wywodzą się z indywidualnych skłonności
człowieka i są związane z emocjami, odczuwaniem ich
atrakcyjności)
• wartości zinternalizowane – rzeczywiście uznawane, są to
wartości, poprzez które jednostka określa siebie samą, są to jej
wartości
• wartości deklarowane
Rodzaje wartości
• wartości allocentryczne - ulokowane na zewnątrz Ja
• wartości socjocentryczne (bezpieczeństwo narodowe , ochrona
środowiska)
• wartości interpersonalne (bezpieczeństwo rodziny, lojalność)
• wartości egocentryczne - związane z dobrem Ja
• wartości intelektualne (ciekawość, mądrość, prawda)
• wartości etyczne (dobro, wiara, pobożność)
• wartości emocjonalne (empatia, miłość)
• wartości estetyczne (piękno, sztuka)
• wartości prestiżowe (status społeczny, autorytet)
• wartości perfekcjonistyczne (kreatywność, ambicje)
• wartości zachowawcze (zdrowie, życie)
• wartości konsumpcyjne
• wartości hedonistyczne (radość życia, ryzyko)
• wartości materialne (dobrobyt materialny, stabilizacja finansowa)
System wartości
• to zespół wartości uporządkowany według
stopnia ważności. Powiązania między
wartościami nie są wyłącznie liniowe. Do
ujawnienia hierarchii wartości dochodzi
najczęściej w sytuacji konfliktowej, gdy
konieczny jest wybór i rezygnacja z
danych wartości.
• Badaniem wartości zajmuje się
aksjologia.
Poczucie własnej wartości
• Poczucie własnej wartości to stan
psychiczny powstały na skutek
elementarnej, uogólnionej oceny
dokonanej na własny temat.
• http://www.opoka.org.pl/biblioteka/I/ID/md
_0310_wartosci.html
Poczucie własnej wartości
•
•
Samoocena może być pozytywna lub negatywna. Jakość dokonywanej
samooceny zależy często od wychowania. Zaburzenie poczucia własnej
wartosci powstaje zazwyczaj na podstawie komunikatów podważających
wartość dziecka, jakie dostaje ono od osób znaczących (np. rodziców,
opiekunów). Początkowo np. dziecko jest uważane za cenne samo w sobie,
po prostu dlatego że jest i dostaje komunikaty od otoczenia stosowne do
takiego sposobu jego postrzegania. Z czasem jednak na skutek rozmaitych
oczekiwań otoczenia, czy sposobów wychowania otrzymuje komunikaty,
które przekonują go albo pozwalają podejrzewać, że wartość jego jako
człowieka zależy od rozmaitych czynników zewnętrznych lub od
konkretnych działań, czy umiejętności. Tak wychowywane dziecko zaczyna
się starać, by sprostać tym wymaganiom i zasłużyć ponownie na to, by móc
się poczuć wartościowym i kochanym przez rodziców dzieckiem. Tak
wychowywane dziecko staje się często także jako dorosły osobą zależną od
otoczenia, zewnątrzsterowną i niepewną siebie (własnej elementarnej
wartości jako człowieka).
Poczucie własnej wartości determinuje wybór z posiadanego repertuaru
zachowań tych, które odpowiadają określonej sytuacji napotkanej w
otaczającym świecie zewnętrznym.
Potrzeby
Hierarchia potrzeb Maslowa
• Potrzeby fizjologiczne
–
–
–
–
potrzeba jedzenia,
potrzeba odpoczynku,
potrzeba przyjemnych doznań zmysłowych,
potrzeby seksualne
• Potrzeby bezpieczeństwa wyrażają się unikaniem, tego, co może
przynieść śmierć lub cierpienie;
–
–
–
–
potrzeba zależności,
potrzeba opieki i oparcia,
potrzeba braku lęku,
potrzeba ładu,
• Potrzeby przynależności i miłości (akceptacji, afirmacji); ich
zaspokojenie rzutuje na sposób widzenia świata, występują w
dążeniach przezwyciężenia osamotnienia, alienacji,
Hierarchia potrzeb Maslowa
• Potrzeby szacunku i uznania
–
–
–
–
–
–
–
potrzeba potęgi,
potrzeba wyczynu,
potrzeba wolności,
potrzeba respektu i uznania innych,
potrzeba dobrego statusu społecznego,
potrzeba sławy,
potrzeba dominacji,
• Potrzeby samorealizacji
– dążenie do rozwoju możliwości
– potrzeba religijna
•
Maslow wyróżnia także potrzeby: poznawczą i
estetyczną.
Koncepcja potrzeb Murraya
• Murray określa potrzebę jako działającą w mózgu siłę
fizykochemiczną, która organizuje percepcję, i określone
grupy reakcji autonomicznych, słownych i motorycznych,
wyobrażeniowych w celu zmiany sytuacji napięcia.
Cechy potrzeb
• Potrzeba to:
• specyficzna tendencja aktywności jednostki
• typowy zespół reakcji motorycznych, werbalnych,
autonomicznych i wyobrażeniowych
• specyficzny kierunek uwagi i zainteresowań
• specyficzne emocje
• specyficzne reakcje
Koncepcja potrzeb Murraya -Typy potrzeb
•
•
Murray wyróżnił 27 potrzeb psychicznych:
potrzebę bezpieczeństwa jako tendencję do unikania psychicznego urazu
– ze strony innych
– we własnych oczach
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
potrzebę poniżania się
potrzebę wyczynu
potrzebę stowarzyszenia się, afiliacji
potrzebę agresywności
potrzebę autonomii
potrzebę kompensacji
potrzebę uległości
potrzebę usprawiedliwiania się
potrzebę dominowania
potrzebę uzewnętrzniania swojej osobowości i ekshibicjonizmu
potrzebę żywienia i opiekowania się
Koncepcja potrzeb Murraya -Typy potrzeb
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
potrzebę porządku
potrzebę zabawy
potrzebę odrzucania i izolacji
potrzebę przyjemnych doznań zmysłowych
potrzebę seksualną
potrzebę doznawania opieki i oparcia
potrzebę rozumienia
potrzebę nabywania
potrzebę poznawczą
potrzebę tworzenia
potrzebę informowania innych
potrzebę doznawania aprobaty i uznania ze strony innych
potrzebę zatrzymywania
•
http://www.opoka.org.pl/biblioteka/Z/ZR/wychowanie/dziecipotrzebuja.html
Postawy
• Postawa - uwewnętrzniona przez jednostkę, wyuczona
skłonność (akt woli przejawiający się w czynach) do
reagowania w społecznie określony sposób, szczególnie
przez podejmowanie określonych działań w odpowiedzi
na oczekiwania społeczne. Źródłem postaw jest przyjęty
światopogląd, rozumiany jako zbiór subiektywnych
doświadczeń intelektualnych oraz emocjonalnych,
określających relację osoby do rzeczywistości. Postawa
ma bezpośrednie odniesienie do władz intelektualnych
(świadomość czynu) oraz woli (dobrowolność).
Rodzaje postawy
• akceptacji
• odrzucenia - specyficznym rodzajem odrzucenia
jest stereotyp i uprzedzenie.
• Postawa człowieka wobec pewnego przedmiotu
to ogół względnie trwałych przekonań o naturze i
właściwościach tego przedmiotu, dyspozycji do
oceniania go i emocjonalnego reagowania, a
także dyspozycji do określonego zachowania się
wobec tego przedmiotu
Stereotypy
• Stereotyp (z gr. stereos = 'stężały, twardy',
typos = 'wzorzec, odcisk') - konstrukcja
myślowa, zawierająca uproszczony i często
emocjonalnie nacechowany obraz
rzeczywistości, przyjęty przez jednostkę w
wyniku własnych obserwacji, poglądów innych
osób czy wzorców przekazywanych przez
społeczeństwo. Stereotypy mogą być
negatywne, neutralne lub pozytywne, chociaż
najczęściej spotykamy się z wyobrażeniami
negatywnymi.
Stereotypy
• Autostereotyp - stereotyp, wyobrażenie o
własnej grupie społecznej, jej zaletach i
wadach. Samoocena własnej grupy, do
której przyrównujemy przedstawicieli
innych grup.
• Metastereotyp - wyobrażenie grupy
społecznej o stereotypach odnoszących
się do tej grupy, a istniejące wśród
przedstawicieli innych grup.
Stereotypy
• Stereotyp etniczny - najczęściej spotykany rodzaj
stereotypów, odnoszących się swoją treścią do grup
etnicznych (innych narodów lub mniejszości
narodowych). Może być albo (A) zbyt dużym
uproszczeniem reprezentacji typowych cech członków
grupy etnicznej lub (B) fałszywym twierdzeniem
powtarzanych wiele razy i przyjęty przez wielu ludzi za
ogólną prawdę. Użycie stereotypów często niesie
niezrozumienie i rani uczucia.
• Kilka stereotypów, które opierają się na nie
tendencyjnych obserwacjach rzeczywistego zachowania,
mogą być one dokładne i użyteczne.
• Japończycy często kłaniają się kiedy spotykają kogoś,
• Żydzi w USA lubią bajgle.
• Jednak, stereotypy etniczne zwykle są niedokładne i
obraźliwe i są podstawą dyskryminacji i rasizmu.
Stereotypy
• Najczęściej mówi się o stereotypach narodowych, czyli naszych
wyobrażeniach dotyczących innych narodów. Tworzenie stereotypów jest
naturalną ludzką skłonnością i takiemu upraszczaniu przekazu podlegają
wszelkie ludzkie wyobrażenia o otaczających ich świecie, zarówno
przyrody, jak i społeczeństwa. Ma to związek między innymi z takimi
sposobami porządkowania rzeczywistości, jak kategoryzacja czy
generalizacja.
• Stereotypy często oparte są na niepełnej lub fałszywej wiedzy o świecie,
utrwalonej przed tradycję i trudno podlegającej zmianom. Liczni badacze
doszukiwali się jednak "ziarna prawdy" w stereotypach, powstało nawet
określenie "trafność stereotypu". W przypadku pojawienia się faktów
obalających stereotyp ludzie mają skłonność do traktowania go jako
wyjątku - "wyjątek potwierdza regułę" lub do tworzenia subkategorii bez
naruszenia kategorii podstawowej.
• Stereotypy mogą prowadzić do narastania uprzedzeń wobec danej grupy.
Uprzedzenia mogą być negatywne lub pozytywne, lecz w europejskiej
szkole badaczy przedmiotu przyjęło się traktować uprzedzenia jako
zjawiska negatywne. W związku z tym mamy do czynienia z negatywną
postawą, niechęcią lub dyskryminowaniem. W przypadkach
ekstremalnych może ono prowadzić do ludobójstwa.
Stereotypy
•
•
•
Stereotypy mogą być wykorzystane przez różne podmioty do manipulacji
odbiorcą. Rząd danego kraju chcąc wywołać wojnę może - jeśli nie istnieje
negatywny stereotyp obywateli kraju atakowanego - zainicjować kampanię w
celu powstania tego negatywnego stereotypu. Taka kampania jest znana jako
demonizacja.
Szersze znaczenie ma pojęcie stereotypu w językoznawstwie. O stereotypach
mówi się nie tylko w przypadku grup etnicznych, rasowych czy płciowych, lecz
tak określa się każde potoczne wyobrażenie na temat dowolnego obiektu czy
zjawiska utrwalone w języku. Ojcem takiego rozumienia stereotypu jest Hilary
Putnam, który rozgraniczył wiedzę naukową (encyklopedyczną) na temat
danego pojęcia od wiedzy potocznej. Można więc mówić o naukowym znaczeniu
wyrazu "woda" - jest to pewien rodzaj cząsteczki chemicznej o określonym
wzorze, oraz o jego sensie potocznym, czyli o stereotypie, wedle którego woda
jest życiodajna, ma magiczną moc, oznacza świeżość, itp. Współcześnie duża
grupa językoznawców poświęca się analizie stereotypów wyrażeń potocznych,
pisząc o stereotypach "kamienia", "żaby" czy "kosmosu".
W językoznawstwie stereotyp nie jest pojęciem nacechowanym negatywnie,
mówi się o trzech jego funkcjach: 1) poznawczej - pozwala on na szybsze
przetwarzanie informacji i klasyfikowanie zjawisk; 2) wartościującej - zawiera
ocenę obiektów i zjawisk, ta funkcja jest jedyną mogącą powodować negatywne
konsekwencje np. w przypadku stereotypów etnicznych; 3) społecznej - wspólne
stereotypy - przekonania na temat natury rzeczywistości - integrują wyznającą je
społeczność i pozwalają jej określić się na tle innych grup.
Temperament
• Jest to zespół względnie stałych cech
psychicznych charakteryzujących dynamikę
emocjonalnego życia człowieka, procesów
poznawczych i zachowania się. Cechy te m.in.
Siła reakcji na bodźce, impulsywność
• typ ruchliwy - związki pobudzenia i hamowania
tworzą się łatwo i szybko
• typ powolny - związki pobudzenia i hamowania
tworzą się powoli
• typ pobudliwy - pobudzenie tworzy się szybko,
hamowanie powoli
• typ hamulcowy - pobudzenie tworzy się powoli,
hamowanie szybko
Temperament
• to podstawowe, względnie stałe czasowo
cechy osobowości, które manifestują się w
formalnej charakterystyce zachowania.
Cechy te występują już we wczesnym
dzieciństwie i są wspólne dla człowieka i
zwierząt. Będąc pierwotnie
zdeterminowany przez wrodzone
mechanizmy fizjologiczne, temperament
podlega zmianom zachodzącym pod
wpływem dojrzewania (i starzenia się)
oraz niektórych czynników
środowiskowych.
Temperament
• to zespół dziedziczonych cech osobowości,
zdeterminowanych genetycznie i ujawniających
się już w pierwszym roku życia człowieka. Tak
rozumiany temperament stanowi podstawę
kształtowania się i rozwoju osobowości. (Buss i
Plomin)
• Badaniami temperamentu zajmowali się m.in.
Hipokrates, Iwan Pawłow, Jan Strelau, Hans
Eysenck
Inteligencja
• (od łac. intelligentia, zdolność pojmowania, bystrość)
- 1. inteligencja - nazwa warstwy społecznej żyjącej z
pracy twórczej umysłu, lub/i będąca głównym nośnikiem
kultury narodowej.
- 2. inteligencja - rodzaj szczególnej sprawności
umysłowej,
» inteligencja płynna
» inteligencja skrystalizowana
– typy inteligencji:
» inteligencja kognitywna (abstrakcyjna)
» inteligencja werbalna
» inteligencja emocjonalna
» inteligencja społeczna
» inteligencja twórcza
- 3. sztuczna inteligencja (AI),
– 4. iloraz inteligencji (IQ).
» test inteligencji
– 5. inteligencja (gra towarzyska)
Inteligencja
• Inteligencja kognitywna (lub kognitywistyczna) to
najogólniej zdolność do myślenia skutecznego w
szczególności w sytuacjach nie przewidywanych i
niepewnych, innymi słowy to zdolność wykorzystania
własnej wiedzy i informacji na sposób podobny do
rozumowania ludzkiego, tzn. nie korzystający z
wyrafinowanych obliczeń komputerowych i formalnych
teorii matematycznych. Wymaga ona jednak
umiejętności stawiania celów, uczenia się, planowania i
myślenia o własnym myśleniu.
• Podstawowym sprawdzianem inteligencji
kognitywistycznej jest skuteczność podejmowania
decyzji w sytuacjach "życiowych".
• Inteligencja kognitywna jest obiektem studiów i
modelowań do wyjaśniania zachowań ludzkich i do
projektowania różnych form współpracy miedzy
człowiekiem i komputerem/robotem.
Zdolności
• złożony zespół właściwości (cech) umożliwiający
łatwe uzyskanie spodziewanych wyników przy
wykonywaniu danych czynności i zadań w
określonych warunkach zewnętrznych (np.
spostrzegawczość, wyobraźnia, koncentracja
itp.).
• to właściwości istot żywych przejawiające się w
skutecznym wykonywaniu określonych
czynności
Modele osobowości
• autorytatywna – postrzeganie ludzi jako silnych i
dominujących lub słabych i
podporządkowujących się; uległość wobec
autorytetów, ślepe posłuszeństwo, silna
potrzeba ładu i porządku, niechęć do
krytycyzmu, kierowanie się przesądami,
stereotypami, uprzedzeniami; wrogość i
agresywność wobec starszych
• demokratyczna – postrzeganie ludzi jako
wzajemnie równych, kieruje własnym losem i
odpowiada za własne czyny, niezależność w
sądach i zachowaniu; akceptacja i zrozumienie
dla innych, tolerancja, empatia, życzliwość,
akceptacja rzeczywistości