Postrzeganie siebie
advertisement
Postrzeganie siebie – natura Ja ludzie doświadczają swego Ja, chociaż jednocześnie nie są w stanie jasno wyartykułować, czym ono jest Ja jest doświadczane, poznawane w działaniu, uświadamiane …czyli w jaki sposób poznajemy samych siebie Ja pozostaje w relacji z innymi ludźmi Ja podejmuje decyzje Pyt. czy Ja jest charakterystyczne tylko dla człowieka? rozpoznawanie siebie w lustrze przez naczelne (G. Gallup, 1967 – próby z czerwoną kropką na czole) pojęcie Ja wyłania się około 2 roku życia początki rozpoznawania siebie przez dzieci w wieku 18 – 24 miesięcy (Lewis & Brooks- Gunn, 1979 - test czerwonej kropki) Rozwój naszego Ja to proces złożony, etapowy: Tożsamość - podejście psychologiczne początkowo nasze pojęcie Ja ma charakter konkretny, odnosząc się do wyrazistych, łatwych do zaobserwowania cech, takich jak wiek, płeć, wzrost stopniowo kładziemy większy nacisk na stany psychiczne (np. nasze myśli i uczucia) oraz na to, jak nas oceniają inni ludzie najczęściej odwołujemy się do ról społecznych, które pełnimy (np. jestem nauczycielem, matką) lub do specyficznych właściwości osobowościowych (np. jestem nieśmiały, otwarty na ludzi) Pyt. czy ja to zawsze odrębna istota? z perspektywy podmiotowej - tożsamość - zarówno bycie tym samym (numerycznie), jak i takim samym (jakościowo) z perspektywy przedmiotowej - tożsamość - pewna „treść”, jaka charakteryzuje człowieka - treść, do której osoba przypisuje szczególną wagę tożsamość kształtuje się w trakcie rozwoju psychospołecznego jednostki, i konstruowana jest w procesie socjalizacji człowiek nie osiąga raz swej tożsamości na całe życie - człowiek ciągle ja tworzy psychologia przywiązuje ogromną wagę do samoświadomości – poczucia Ja Rodzaje poczucia tożsamości – z perspektywy podmiotowej pierwotne, globalne poczucie Ja – bycie samym sobą Ja to ja brak poczucia posiadania wewnętrznej treści objawia się poczuciem wewnętrznej pustki poczucie ciągłości własnego Ja – poczucie, że jest się wciąż tą samą osobą, Jak dochodzimy do wiedzy o samym sobie? introspekcja pomimo zmieniających się warunków rdzeń pojęcia Ja – jaźń brak poczucia ciągłości własnej osoby - człowiek czuje, że już nie jest tą samą osobą poczucie wewnętrznej spójności cech - szczególnie tzw. cech centralnych, które wyznaczają i określają indywidualny styl funkcjonowania określonej osoby Ja to Ja pomimo różnorodności swych cech brak poczucia spójności cech powoduje poczucie „rozbicia Ja” poczucie odrębności od otoczenia poczucie odrębności w sensie fizycznym to poczucie granic własnego ciała poczucie odrębności w sensie psychicznym to zdolność odróżniania własnych wyobrażeń od rzeczywistości, własnych potrzeb i emocji od potrzeb i emocji innych osób, swoich poglądów od poglądów innych introspekcja (myślenie o sobie) - proces, w którym człowiek spogląda w swoje wnętrze i bada swoje myśli, uczucia i motywy zachowań ludzie poświęcają mało czasu na myślenie o sobie… nawet gdy dokonują introspekcji, to przyczyny ich zachowań i odczuć mogą być ukryte przed ich świadomością poszukujemy takich przyczyn, które są łatwo dostępne dane introspekcyjne nie są wiarygodne: Wilson i Schooler (1991): badani oceniali jakość 5 gatunków dżemu truskawkowego; oceny nie były zgodne z ocenami ekspertów u tych badanych, którzy mieli uzasadnić swoje preferencje; oceny bez uzasadniania były bardziej zgodne!!! teoria samoświadomości - kiedy człowiek koncentruje uwagę na sobie samym (lustro), zaczyna oceniać własne zachowanie i porównywać je ze swymi wewnętrznymi normami i wartościami… jeśli można zmienić zachowanie, zmieniamy; jeśli nie – uciekamy od stanu samoświadomości czasami występuje tendencja do unikania samoświadomości – wolę nie myśleć o sobie! im bardziej staramy się o czymś nie myśleć, tym częściej ta właśnie myśl pojawia się w naszych głowach – tłumienie → Z. Freud (hobby?) czasami następuje doświadczanie wysokiego poziomu samoświadomości (depresja, lęki, schizofrenia czy alkoholizm) 1 Jak dochodzimy do wiedzy o samym sobie? - obserwacja własnego zachowania (2/2) Jak dochodzimy do wiedzy o samym sobie? obserwacja własnego zachowania (1/2) teoria samoświadomości, samopostrzegania, spostrzegania siebie (Daryl Bem, 1972) główny motyw spostrzegania siebie - potrzeba trafnego obrazu rzeczywistości jednostki uzyskują wiedzę o swoich postawach, emocjach, potrzebach przez obserwację własnego zachowania i/lub okoliczności, w jakich się ono pojawiło Oczywiście! - niekiedy dokładnie wiemy, co odczuwamy albo jaka jest nasza postawa obserwacja własnego zachowania jest ważna wtedy, gdy wskazówki wewnętrzne są słabe, niejednoznaczne czy trudne do zinterpretowania Nie dlatego śpiewam, że jestem szczęśliwy – Jestem szczęśliwy, dlatego że śpiewam Nie dlatego uśmiecham się, że jestem szczęśliwy – Jestem szczęśliwy, bo się uśmiecham widoczne oddziaływania zewnętrzne - uzasadnienie/atrybucja zewnętrzna brak widocznych oddziaływań zewnętrznych - uzasadnienie/atrybucja wewnętrzna problem – gdy oddziaływania zewnętrzne są szczególnie łatwo dostrzegalne - przeceniamy wielkość ich wpływu nagrody zewnętrzne mogą osłabiać motywację wewnętrzną - efekt nadmiernego uzasadnienia ludzie nie wyciągają wniosków na podstawie obserwacji swego zachowania, jeśli zachowanie zostało wymuszone przez kary lub nagrody. teoria tłumaczy kształtowanie postawy pojawiającej się wtedy, kiedy nie ma podstaw do pojawienia się dysonansu poznawczego dwuczynnikowa teoria emocji (Stanley Schachter, 1964) zrozumienie własnych stanów emocjonalnych wymaga dwóch czynników musimy być w stanie pobudzenia fizjologicznego i je sobie uświadamiać musimy poszukać dla niego odpowiedniego wyjaśnienia - wykorzystujemy informację zawartą w sytuacji emocje mogą być wynikiem szukania w otoczeniu najbardziej wiarygodnego wytłumaczenia tego, że jest się pobudzonym czy łatwo określić nasze emocje… W 57% moje pobudzenie emocjonalne jest wynikiem oglądania przerażającego filmu, w 32% jest tym, co odczuwam wobec siedzącej obok mnie kobiety, zaś 11% to efekt niestrawności po prażonej kukurydzy… Jak dochodzimy do wiedzy o samym sobie? schematy Ja Eksperyment Schachtera i Singera (1962) naszą samowiedzę ujmujemy w schematy Ja - oparte na przeszłych Pierwsza faza: podział na grupy doświadczeniach zorganizowane struktury wiedzy dotyczącej nas samych, które pomagają nam zrozumieć, wyjaśnić i przewidzieć nasze własne zachowanie (Hazel Markus) pamięć autobiograficzna - ogromna część naszej wiedzy o sobie składa się z zapisów pamięciowych, dotyczących naszych przeszłych postaw, uczuć i zachowań z upływem czasu pojawiają się zniekształcenia, zmyślenia czy całkowite zapomnienie I grupa: lek (epinefryna) + informacja badani otrzymali lek produkujący objawy pobudzenia fizjologicznego i zostali poinformowani o efektach działania leku II grupa: lek - brak informacji o działaniu (preparat witaminowy) III grupa: placebo Druga faza: oczekiwanie na właściwy eksperyment wraz z osobą podstawioną prezentującą wesołość bądź złość. Trzecia faza: wyjaśnianie przyczyn pobudzenia II grupa wyjaśniała swoje zachowanie stosownie do zachowania partnera korekta autobiografii – wstecz lepsza pamięć zdarzeń odpowiadających własnemu wyobrażeniowi o sobie „Każdy z nas ma swoją historię życia, wewnętrzne opowiadanie, I grupa – miała wyjaśnienie; III grupa – nie musiała wyjaśniać którego ciągłość i sens jest naszym życiem. Można powiedzieć, że jest ono naszą tożsamością (Sacks) 9 Jak dochodzimy do wiedzy o samym sobie? interakcja społeczna (1/2) Ja Niezależne i Ja Współzależne aby zdobyć wiedzę o sobie samym, odwołujemy się do innych ludzi jaźń subiektywna - nasze wyobrażenia o sobie jaźń odzwierciedlona - naszego wyobrażenia o tym, co myślą o nas inni Matka drugim człowiekiem… teoria ról społecznych P. Bergera człowiek jest wytworem społecznym – inni ludzie nadają nam tożsamość i mogą nam ją odebrać zachowanie człowieka jest spełnieniem oczekiwań społecznych teoria interakcjonizmu symbolicznego (George Mead) Matka Ojciec Doświadczenie własnego Ja dokonuje się poprzez spotkanie z Przyjaciel Ja Przyjaciel Brat Kolega z pracy Ojciec Ja Brat Kolega z pracy człowiek jest istotą twórczą zachowanie człowieka jest efektem umiejętności uzgadniania wzajemnych oczekiwań… 12 2 Jak dochodzimy do wiedzy o samym sobie? - interakcja społeczna (2/2) Co daje nam tożsamość? teoria porównań społecznych (Leon Festinger, 1954) - mamy potrzebę oceniania własnych poglądów i zdolności, poznawania swoich mocnych i słabych stron dla uzyskania trafnego obrazu siebie wiele cech składających się na naszą osobowość: biologiczna płeć, cechy charakteru nie są czymś, co opisuje nas absolutnie, lecz jedynie w relacji do innych człowiek porównuje się wtedy, gdy nie ma obiektywnego standardu, według którego mógłby siebie ocenić i kiedy nie ma pewności, jaki jest pod określonym względem ludzie najczęściej porównują się z osobami, które są do nich podobne pod względem istotnej cechy bądź wymiaru, porównanie społeczne w górę jest rzadkie… po co się porównujemy? „Żaba w płytkim stawie wznosi swój wzrok wyżej niż równie utalentowana żaba w głębokim stawie” (Pettigrew, 1997) tożsamość daje nam pewność co do siebie samego, konieczną dla orientacji w świecie (vide osoby, które straciły pamięć) tożsamość pozwala przewidywać i planować własne zachowania w różnych sytuacjach życiowych tożsamość stanowi podstawę dokonywania wyborów, oceniania siebie, świata, innych tożsamość pozwala traktować siebie jako jednostkę odrębną od otoczenia, a jednocześnie z nią w jakiś sposób powiązaną poznanie ideału (porównanie w górę) – dążenie do doskonalenia się tworzenie trafnego obrazu siebie (porównanie do ludzi podobnych) dla podbudowania ego (porównanie społeczne w dół) – dążenie do utrzymania pozytywnej samooceny bądź jej podwyższenia Tożsamość a dążenie do pozytywnej samooceny prowadzi często do złudzeń na swój własny temat Kierowanie wrażeniem … autowaloryzacja, czyli dążenie do obrony, podtrzymania, lub nasilenia gdy już siebie poznałeś, co robisz z całą tą wiedzą… dobrego mniemania o sobie, np. „efekt bycia lepszym niż przeciętny człowiek” nierealistyczny optymizm, iluzja kontroli podtrzymywanie pozytywnych złudzeń a zdrowie psychiczne – pozytywne złudzenia jako zasoby do walki z zagrożeniem wywołanym porażką, chorobą, utratą osoby bliskiej itp. …przedstawiasz siebie innym autoprezentacja - przekazywanie innym ludziom – za pomocą słów i zachowań niewerbalnych - informacji o sobie Słowa kluczowe / Literatura Pojęcie Ja Ja subiektywne/odzwierciedlone Introspekcja Teoria samoświadomości Teoria spostrzegania siebie Bema Teoria porównań społecznych Festingera Dwuczynnikowa teoria emocji Schachtera i Singera Pamięć autobiograficzna Schematy Ja Wojciszke, B. (2002). Człowiek wśród ludzi. R. 4. Ja i wizerunek własnej osoby. 17 3
