ANITA WOŻNICKA „KSZTAŁTOWANIE OBRAZU WŁASNEJ OSOBY

ANITA WOŻNICKA
„KSZTAŁTOWANIE OBRAZU WŁASNEJ OSOBY”
Fundamenty obrazu własnej osoby rozwijają się już od pierwszych dni życia dziecka.
Krystalizują się one poprzez nakładanie się bodźców płynących z własnego
ciała,spostrzegania własnej aktywności oraz porównywania siebie z innymi.Istnieją także i
takie teorie,w myśl których na powstawanie obrazu siebie mają wpływ bodżce działające na
płód już w ostatnich tygodniach ciąży.
Najwcześniej uczymy się „obrazu siebie” poprzez spostrzeganie bodźców płynących z ciała.
Odczuwanie własnego ciała ma najpierw charakter globalny - organizm dziecka działa jako
strumień bodźców, jako mieszanina ciepła i zimna, przyjemności i przykrości, napięcia i
spokoju.Dziecko partycypuje siebie jako „coś” – globalnie. Trwa to do czasu,kiedy
poszczególne części ciała nabiorą większej autonomii i w zależności od tego,która część ciała
wysyła silniejsze i przyjemniejsze bodźce ( np.: ręka poprzez manipulację),to pozwala dziecku
partycypować siebie jako tę część ciała. Okres percepcji siebie jako oddzielnych części
własnego organizmu trwa do około końca drugiego roku życia.Potem stopniowo dziecko
zaczyna odróżniać własną osobę od świata zewnętrznego na zasadzie obserwacji,doznawania
wrażeń dotykowych oraz kinestetycznych.
Kolejnym źródłem kształtowania obrazu własnej osoby jest poznawanie siebie poprzez
stopniowe porównywanie swojego ciała z ciałem innych ludzi.Proces ten prowadzi do
uświadomienia sobie różnic płciowych oraz ułatwia uczenie się roli własnej dla danej płci w
określonej grupie kulturowej.Prawidłowości te dotyczą dzieci cztero i pięcioletnich.
Wyrazem
nabywania
zróżnicowanego
obrazu
siebie
jest
rozwój
samoświadomości.Dokonuje się to jednak stopniowo i powoli.Związane jest to między
innymi z procesem rozwoju pamięci.U starszego dziecka rozwija się zdolność pamiętania
przeszłości,a coraz bogatsza wyobrażnia umożliwia mu także antycypowanie przyszłych
zdarzeń.Pozwala to spostrzegać siebie jako pewną ciągłość,jako działający w danej
rzeczywistości podmiot.Inne czynniki wpływające na rozwój samoświadomości to m.in.:
instynktowne reakcje dziecka,rozwój mowy,doświadczanie frustracji,bólu lub społecznej
aprobaty.O w miarę pełnym rozwoju świadomości własnej osoby można mówić dopiero w
odniesieniu do dzieci w wieku 12-13 lat. Wtedy to właśnie dochodzi do odkrywania własnego
świata psychicznego.
Jak wskazują liczne badania „ja psychiczne” jest zdobyczą najpózniejszą.Dziecko póżno
partycypuje samo siebie,bo mało o sobie wie,a przede wszystkim zaś nie myśli o swoich
myślach i uczuciach.
Sytuacja ta zmienia się diametralnie w okresie dorastania.Młodzież zaczyna
interesować się swoimi przeżyciami i często głęboko je analizuje.W tym czasie pojawia się
wyrażny wzrost zainteresowania wlasną osobą.Ważnym elementem obrazu samego siebie
staje się ubiór, siła,sprawność fizyczna,wygląd zewnętrzny.Człowiek zdobywa wiedzę o
własnych stanach uczuciowych,potrzebach,zdolnościach,usposobieniu.Zaczyna interesować
się bardzo intensywnie swoim „nowym,inaczej spostrzeganym ciałem”.W oparciu o
doświadczalne badania chłopców w okresie dojrzewania stwierdzono,że zmiany fizjologiczne
tego okresu determinują zmiany obrazu siebie.Częściej w tym okresie następuje identyfikacja
z postaciami bardziej dojrzałymi pod względem rozwoju psychoseksualnego i pod względem
emancypacji.W okresie adolescencji ogromne znaczenie ma także porównywanie siebie z
innymi.Dotyczy zarówno zachowania,wyglądu zewnętrznego jak i sprawności fizycznej.Im
większym uznaniem cieszy się młody człowiek w swojej grupie społecznej,tym korzystniejszy
jest jego obraz siebie.
Istnieja również zależności między obrazem siebie a płcią i rolą społeczną z nią związaną.Z
analizy przeprowadzonych badań wynika,iż obraz mężczyzny jest wyżej oceniany zarówno
przez chłopców jak i dziewczęta.Stereotrypy zachowań męskich są oceniane jako bardziej
wartościowe niż stereotypy kobiece.Mężczyżni częściej przypisują sobie takie cechy jak:
pomysłowość,logiczność,realizm,rozwaga,zdolność do wyczynu. Kobiety natomiast oceniają
siebie jako bardziej uczuciowe,miłe i przyjazne w kontaktach z innymi.
Należy podkreślić zatem to,że obraz własnej osoby jest bardzo „wielowarstwową”
strukturą,która krystalizuje się długo i stopniowo. Najważniejsze jest, że to głównie
doświadczenia związane z pierwszymi latami życia decydują o tym,czy nastawienie do siebie i
świata jest optymistyczne i ufne czy też nacechowane niewiarą we własne siły,nieufnością
do ludzi czy też deprecjonowaniem własnej osoby i poczuciem niższej wartości.
Warto pamiętać, że każdy człowiek zachowuje się zawsze zgodnie ze swoim,
ukształtowanym poprzez rożnorodne czynniki życiowe, obrazem siebie.
W procesie edukacyjnym i wychowawczym musimy zatem zawsze dbać o to , by nasi
uczniowie i wychowankowie mieli pozytywny obraz siebie i świata oraz adekwatną
samoocenę.