LITOSFERA – matura

LITOSFERA – TEST
ILOŚĆ PUNKTÓW – 52
ZALICZENIE – 16 PUNKTÓW (30 %)
Zadanie 1. (2 pkt)
Rycina przedstawia budowę stratowulkanu. Podpisz następujące elementy: krater, komora
magmowa, chmury popiołu, stożek pasożytniczy, warstwy popiołu i lawy, lakolit, bomby wulkaniczne
1
Zadanie 2. (2 pkt)
Wybuchy wulkanów są niebezpieczne dla życia ludzkiego. Jednak na wyspie Jawa gęstość zaludnienia
wynosi prawie 1000 osób/km2. Uzasadnij, dlaczego ludzie tak chętnie osiedlają się
na tej wyspie, mimo że liczy ona ponad 100 wulkanów.
……………………………………………………………………………………..............................
.............................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
Zadanie 3. (2 pkt)
Oznacz litera P zdania prawdziwe, a litera F – zdania błędne.
a) Doliny U-kształtne powstają w wyniku przekształcenia przez lodowce górskie V-kształtnych dolin
rzecznych. ..........
b) Cecha charakterystyczna mutonów (barańców), będących pagórkami ogładzonymi przez
przesuwający się lód, jest stromy stok od strony nasuwającego się lodowca. ..........
c) Pradoliny odprowadzały wody z topniejących lodowców do mórz. ..........
d) W kotłach polodowcowych zazwyczaj znajdują się jeziora cyrkowe. ..........
e) Morenami nazywamy osady fluwioglacjalne. ..........
Zadanie 4. (2 pkt)
Zaznacz wśród podanych trzy procesy lub zjawiska, które mogą wystąpić w zachodniej
części Kępy Żarnowieckiej po wylesieniu tego obszaru.
A. wzmożone spłukiwanie
B. nasilenie erozji gleb
C. rozwój procesów krasowych
D. powstawanie wiatrołomów
E. zmniejszenie retencji wody w gruncie
F. nasilenie się wietrzenia biologicznego
Zadanie 5. (2 pkt)
Uzupełnij poniższą tabelę, wykonując polecania a) i b).
a) Wpisz chronologicznie podane poniżej okresy geologiczne.
perm, trias, neogen, karbon
b) Każdemu z wyżej wymienionych okresów geologicznych przyporządkuj surowiec,
który powstał w tym czasie na podanym obszarze.
Surowce mineralne: A. ropa naftowa na północ od Przylądka Rozewie
B. rudy cynku i ołowiu w okolicach Olkusza
C. węgiel kamienny w Zagłębiu Lubelskim
D. węgiel brunatny w Zagłębiu Bełchatowskim
Okres
Najstarszy -------------------------------------------------- Najmłodszy
Geologiczny
Surowiec
Mineralny
…………
………………
……………
………………
…………
……………..
………………
………………
Zadanie 6. (2 pkt)
Na podstawie opisu rozpoznaj proces geologiczny i podaj jego nazwę.
2
A. Pionowe ruchy wywołane zaburzeniami równowagi między skorupą ziemską a płaszczem
Ziemi. Niektóre obszary Skandynawii podniosły się w wyniku tych ruchów w ciągu
ostatnich 10 000 lat o kilkaset metrów.
.................................................................................................................
B. Proces ten obejmuje ogół zjawisk związanych z powstawaniem i krystalizacją intruzji
magmowych wewnątrz skorupy ziemskiej. Przykładem największych intruzji są batolity.
.................................................................................................................
C. Są to powolne i bardzo długotrwałe pionowe ruchy wielkich obszarów kontynentalnych.
W przeszłości geologicznej ruchy te powodowały wielkie transgresje i regresje mórz.
Współcześnie występują między innymi na wybrzeżu Morza Śródziemnego w okolicach
Neapolu.
.................................................................................................................
Zadanie 7. (2 pkt)
Rysunek przedstawia dwie formy ukształtowania dna oceanicznego: grzbiet oceaniczny i rów
oceaniczny.
Podaj literę, którą oznaczono na rysunku rów oceaniczny oraz wyjaśnij, w jaki sposób
doszło do jego powstania.
Rów oceaniczny oznaczono literą ………………
Wyjaśnienie: ................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
Zadanie 8. (2 pkt)
a) Spośród wymienionych produktów wietrzenia zaznacz jeden, który powstaje
w procesie wietrzenia mechanicznego.
A. boksyty
B. gołoborza
C. lateryty
D. terra rosa
b) Wymień dwa przyrodnicze warunki sprzyjające wietrzeniu mechanicznemu.
1. ..............................................................................................................
.................................................................................................................
2. ..............................................................................................................
.................................................................................................................
3
Zadanie 9. (2 pkt)
Wymień po jednym przykładzie wpływu wulkanów na podane sfery Ziemi.
Sfera Ziemi
Przykład wpływu
Litosfera …………………………………………………………………………………………….
Atmosfera …………………………………………………………………………………………….
Hydrosfera ……………………………………………………………………………………………………………………
Pedosfera …………………………………………………………………………………………………………………………….
Zadanie 10. (2 pkt)
Podaj nazwy wulkanów na podstawie opisów ich erupcji.
a) Do jednej z największych odnotowanych erupcji wulkanu w dziejach ludzkości doszło 27 sierpnia
1883 roku u wybrzeży Indonezji. Huk wybuchu słyszalny był w odległej o 2000 mil Australii. Fala
tsunami o wysokości do 40 m zmyła okoliczne wioski, przemieszczając się do połowy planety. Fala
sejsmiczna obiegła Ziemię 7 razy. Wskutek tego wybuchu zginęło ponad 38 tysięcy ludzi. Wybuch
prawie całkowicie zniszczył wyspę, na której wulkan się znajdował, a ilość wyrzuconych do atmosfery
popiołów sprawiła, że przez kolejne trzy lata Słońce i Księżyc miały inne zabarwienie.
...............................................
b) W czasie wybuchu w 79 roku zostały zasypane Pompeje i Herkulanum. Od tej pory wulkan
wywierał ogromny wpływ na życie mieszkańców Zatoki Neapolitańskiej. źródła historyczne
zanotowały ponad sto jego erupcji, lecz tylko dwie (nie licząc tej z 79 r.) o poważnych rozmiarach: w
1631 roku zginęło 3 tysiące mieszkańców pobliskich miejscowości, a w marcu 1944 roku miasteczka
u podnóża góry zostały znacznie zniszczone. ..............................................
Zadanie 11. (2 pkt)
Podkreśl w każdej grupie ten element, który nie spełnia kryterium przyporządkowania.
a) grzyb skalny, graniak, rynna deflacyjna, bruzda korazyjna
b) komin krasowy, mogot, jaskinia, korytarz
c) dolina V-kształtna, otoczak, meander, dolina U-kształtna
d) cyrk polodowcowy, wygład lodowcowy, pradolina, kocioł lodowcowy
Zadanie 12. (2 pkt)
Uzupełnij tabelę. Przyporządkuj wskazanym formom rzeźby określone czynniki rzeźbotwórcze
oraz procesy rzeźbotwórcze przez nie powodowane.
Forma rzeźby
Czynnik rzeźbotwórczy
Proces rzeźbotwórczy
Delta
wody płynące (rzeka)
akumulacja
Oz
…………………………………..
………………………………….
Klif
……………………………………
………………………………..
muton (baraniec)
…………………………………….
…………………………………….
Meander
…………………………………….
……………………………………….
Barchan
………………………………………
………………………………………..
4
Zadanie 13. (2 pkt)
Na rysunku przedstawiono uproszczony przekrój geologiczny przez Łysogóry i obszar
położony na północ od tego pasma.
Wpisz obok każdego zdania literę P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub literę F, gdy zdanie
jest fałszywe.
Łysica jest wyrzeźbiona z kambryjskich piaskowców kwarcytowych. ...............
Skały budujące Łysicę są młodsze od skał budujących Górę Miejską. ...............
Obszar zaznaczony na przekroju numerem 1 ma budowę antyklinalną. ...............
Dolina Pokrzywianki powstała w łupkach ilastych – skałach mniej
odpornych na erozję niż piaskowce kwarcytowe. ...............
5
Zadanie 14. (1 pkt)
Na fotografii przedstawiono rumowisko skalne nazywane gołoborzem, występujące w paśmie
Łysogór.
Wyjaśnij proces wietrzenia mrozowego, który przyczynia się do powstania takiego rumowiska
skalnego.
..................................................................................
...................................................................
..................................................................................
...................................................................
..................................................................................
...................................................................
..................................................................................
...................................................................
..................................................................................
..................................................................
Zadanie 15. (1 pkt)
Na rysunku przedstawiono plan lodowca górskiego Arolla w Alpach Szwajcarskich.
Wpisz litery, którymi oznaczono na rysunku:
6
– pola firnowe lodowca
..............
– jęzor lodowcowy
..............
– granicę wiecznego śniegu
..............
Zadanie 16. (2 pkt)
W zamieszczonym poniżej tekście opisano zjawiska poprzedzające powstanie Pustyni
Błędowskiej.
Na obszarze Pustyni Błędowskiej rzeki utworzyły w skałach triasowych głębokie doliny.
W plejstocenie podczas kolejnych zlodowaceń te doliny były stopniowo wypełniane osadami
piaszczysto-żwirowymi, aż zanikły całkowicie. Wraz ze zmianą klimatu na cieplejszy obszar
dzisiejszej pustyni został w holocenie stopniowo opanowany przez roślinność leśną. Taki stan
trwał do XIII w. W tym czasie w okolicach Olkusza powstał ośrodek górniczo-hutniczy.
Na dużą skalę eksploatowano tu rudy ołowiu i srebra. Wybudowano piece hutnicze, które
były opalane węglem drzewnym. Teren został pozbawiony lasów. Wylesienie było przyczyną
zniszczenia gleby i odsłonięcia luźnych piasków. Wtedy zostało ukształtowane przez
człowieka pustynne oblicze tego terenu. Wiatr zaczął intensywnie przenosić piasek, budować
ruchome wydmy i tworzyć obniżenia deflacyjne.
a) Na podstawie tekstu wybierz cztery wydarzenia, które doprowadziły do powstania
Pustyni Błędowskiej. Wybrane wydarzenia uszereguj w kolejności od najstarszego
do najmłodszego, wpisując w ramki odpowiadające tym wydarzeniom litery.
A. Osuszenie i oziębienie klimatu w holocenie.
B. Wypełnienie materiałem fluwioglacjalnym głębokich dolin rzecznych.
C. Akumulacyjna i erozyjna działalność wiatru na antropogenicznie przekształconym
terenie.
D. Odsłonięcie piasku na skutek wycinania lasów.
E. Powstanie ośrodka górniczo-hutniczego.
Wydarzenie najstarsze
Wydarzenie najmłodsze
……….
………
………
………..
b) Wpisz we właściwe miejsca tabeli, obok wartości średniej rocznej temperatury
powietrza i rocznej sumy opadów, podane poniżej nazwy pustyń.
Pustynie: Błędowska, Gobi, Sahara.
Obszar Średnia roczna temp pow. (w °C
Roczna suma opadów(w mm)
…………….
25,4
21
…………..
7,5
700
……………
3,8
107
Zadanie 17. (2 pkt)
Poniższe zdania dotyczą ukształtowania powierzchni Ziemi.
Wpisz obok każdego zdania literę P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub literę F, gdy zdanie
jest fałszywe.
Antarktyda jest kontynentem o najniższej średniej wysokości n.p.m. .........
Cechą Wyżyny Wschodnioafrykańskiej jest obecność zrębów i rowów tektonicznych. .........
W Ameryce Południowej niziną o największej powierzchni jest Nizina Zatokowa. .........
Najgłębsza depresja na Ziemi znajduje się w Azji. .........
Rowy oceaniczne towarzyszą strefom subdukcji. .........
Najgłębszy na świecie rów oceaniczny jest położony u zachodnich wybrzeży Jawy. .........
7
Zadanie 18. (2 pkt)
Na rysunku przedstawiono uproszczony przekrój geologiczny.
a) Uzupełnij poniższe zdania, wpisując właściwe określenie spośród podanych
w nawiasach, tak aby zdania dotyczące zamieszczonego przekroju geologicznego były
prawdziwe.
Uskok powstał (wcześniej / później) .................................... niż warstwa skał bazaltowych.
Transgresja morska miała miejsce w (jurze / permie) .................................... .
Pozostałością zlodowacenia są (iły i łupki krystaliczne / piaski i gliny) .................................... .
b) Określ wiek względny warstwy wapieni.
.......................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
Zadanie 19. (2 pkt)
Uzupełnij tabelę, wpisując obok każdego obiektu nazwę odpowiedniego czynnika
oraz nazwę procesu rzeźbotwórczego, który doprowadził do jego powstania. Czynniki
i procesy wybierz spośród podanych poniżej.
Czynniki rzeźbotwórcze: lodowiec górski, morze, rzeka, wiatr, woda z CO2, wody
fluwioglacjalne.
Procesy rzeźbotwórcze: abrazja, akumulacja, egzaracja, erozja boczna, korazja, krasowienie.
Obiekt
Czynnik rzeźbotwórczy
Proces rzeźbotwórczy
Czarny Staw
nad Morskim Okiem
…………………..
………………………..
Klif w Jastrzębiej Górze
…………………..
…………………………..
Mierzeja Helska
…………………….
………………………..
Wydmy w Słowińskim
Parku Narodowym
…………………….
…………………………….
8
Zadanie 20. (1 pkt)
Na rysunkach przedstawiono formy rzeźby terenu w czasie postoju lodowca oraz po jego
ustąpieniu. Literami A−C oznaczono wybrane formy rzeźby polodowcowej.
Uzupełnij tabelę, wpisując w odpowiednie miejsca nazwy form rzeźby polodowcowej
wybrane spośród podanych poniżej oraz litery, którymi oznaczono je na rysunku.
Formy rzeźby polodowcowej: kem, oz, pradolina, sandr, wzgórze moreny czołowej.
Formy utworzone w wyniku akumulacji Forma utworzona w wyniku erozji
Nazwa formy Litera na rysunku
Nazwa formy Litera na rysunku
……………..
………………….
…………….
Zadanie 21. (1 pkt)
Uzupełnij model przedstawiający przyczyny i skutki powstania czynnego osuwiska.
Wybierz spośród podanych właściwe określenia i wpisz w odpowiednie miejsca litery,
którymi je oznaczono.
A. Zalesienie stoków wzgórza.
B. Długotrwałe intensywne opady deszczu.
C. Podcięcie stoku podczas budowy drogi.
D. Pękanie ścian budynku.
E. Powstanie płaszczowiny.
F. Powstanie zniekształceń (pęknięć, garbów) na drodze.
Przyczyny
Powstanie
……. ……
osuwiska
Skutki
….. …….
9
Zadanie 22. (1 pkt)
Po intensywnych opadach atmosferycznych w 2010 r. utworzyło się osuwisko na obszarze
osiedla domów rekreacyjnych w przysiółku Łazki na północno-zachodnim stoku góry Żar.
Wymień dwa działania człowieka sprzyjające powstawaniu osuwisk.
1. ...................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
2. ...................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Zadanie 23. (1 pkt)
Uzupełnij tabelę, wpisując odpowiednie nazwy skał wybrane spośród podanych poniżej.
Skały: bazalt, granit, piaskowiec, wapień, zlepieniec.
Opis skały
Nazwa skały
Okruchowa skała osadowa powstała na skutek
scementowania lepiszczem ziaren żwiru lub okruchów
o większej średnicy.
……………………………………….
Magmowa skała głębinowa, główny budulec
kontynentalnej skorupy ziemskiej. Składa się głównie
z kwarcu, skaleni i łyszczyków.
………………………………………..
Magmowa skała wylewna o strukturze zazwyczaj
drobnoziarnistej i barwie szarej, czarnej lub zielonej.
…………………………………………..
Zadanie 24. (2 pkt)
Trzęsienia ziemi mają różną genezę. Poniższy tekst opisuje trzęsienie ziemi, które wystąpiło
w Polsce w 2008 roku.
Trzęsienie ziemi
Rankiem 16 grudnia 2008 r. na Pomorzu – w rejonie Słupska, Koszalina i Międzyzdrojów –
zatrzęsły się szyby, a meble zaczęły podskakiwać. Było to trzęsienie ziemi, którego
epicentrum znajdowało się w Szwecji. Zdaniem geologów przyczyną trzęsienia jest
podnoszenie się Skandynawii po ustąpieniu lądolodu, powodujące tarcia w strefie styku
struktur Praeuropy i Mezoeuropy.
Wykonaj polecenia na podstawie tekstu i własnej wiedzy.
a) Zaznacz nazwę procesu geologicznego, który zdaniem geologów jest przyczyną
opisanego trzęsienia ziemi.
A. ruchy epejrogeniczne
B. ruchy górotwórcze
C. ruchy izostatyczne
D. ruchy masowe
b) Zaznacz poprawne dokończenie zdania.
Trzęsienia ziemi na Haiti (2010 r.) i w Indonezji (2004 r.) wystąpiły na obszarach położonych:
A. w ryftach oceanicznych.
B. w strefach subdukcji.
C. w obrębie uskoków transformacyjnych.
D. w ryftach kontynentalnych.
10
Zadanie 25. (2 pkt)
Uzupełnij tabelę, wpisując odpowiedni czynnik lub proces rzeźbotwórczy, który
doprowadził do powstania podanych form terenu.
Forma terenu
Czynnik rzeźbotwórczy
Proces rzeźbotwórczy
Jaskinia Raj
woda podziemna
……………………………….…..
Wieżyca (329 m n.p.m.)
……………………………..
akumulacja
Klif na wyspie Wolin
……………………………..
abrazja
Kocioł Czarnego Stawu
lodowiec górski
……………………………………..
Zadanie 26. (1 pkt)
Na rysunku przedstawiono końcowy etap powstawania gór fałdowo-zrębowych.
Uszereguj w kolejności od najstarszego do najmłodszego wydarzenia, które
doprowadziły do powstawania gór fałdowo-zrębowych, wpisując we właściwe miejsca
odpowiadające tym wydarzeniom litery.
A. Erozyjne ścięcie i powstanie powierzchni zrównania.
B. Fałdowanie skał osadowych.
C. Powstanie skał osadowych.
D. Powstanie współczesnej rzeźby na skutek erozyjnych procesów zewnętrznych.
E. Przesunięcie skał wzdłuż linii uskoków.
Wydarzenie najstarsze
Wydarzenie najmłodsze
………...
…………..
…………..
………
D
Zadanie 27. (2 pkt)
Uzupełnij tabelę. Dopisz do podanej formy rzeźby terenu czynnik rzeźbotwórczy, który doprowadził
do jej po wstania, oraz proces, w wyniku którego ona powstała.
Przykład formy
Czynnik rzeźbotwórczy
Proces rzeźbotwórczy
kocioł Zielonego Stawu
……………………………….
………………………………
Zadanie 28. (2 pkt)
Na podstawie zamieszczonego tekstu wykonaj polecenia.
Żyjemy w czasach, gdy na naszej planecie występują różnej wielkość kontynenty. 200 mln lat temu
tworzyły jeden wielki superkontynent – Pangeę. Ale około 120 mln lat temu Pangea zaczęła pękać i
rozpadać się na mniejsze bloki – współczesne kontynenty i mikrokontynenty. Siła, która wprawiła je
w ruch (uważa się, że jej źródłem jest ciepło wnętrza Ziemi), jest przepotężna i działa nadal. Za jej
sprawą z południowego krańca dawnej Pangei wystrzeliły przed milionami lat trzy pociski, sztywne
fragmenty starej skorupy ziemskiej: płyta Dekanu (Indie), Australia i płyta Półwyspu Arabskiego.
Wszystkie trzy kierują się na północ w stronę miękkiego podbrzusza Azji. Najszybsza,
najenergiczniejsza z tych płyt, Dekan, już parę milionów lat temu wbiła się w południową krawędź
Eurazji, zamieniając rozległy basen morski, w którym gromadziły się kolosalne ilości osadów
znoszonych przez pra-Indus czy pra-Brahmaputrę, w Himalaje. Dziś najpotężniejszy na Ziemi łańcuch
górski, wówczas – osad na dnie morza. Nie można o tym wszystkim mówić jeszcze w czasie
11
przeszłym. Himalaje nadal rosną (bardzo szybko, bo kilkanaście milimetrów rocznie), a Półwysep
Indyjski nadal wbija się w Azję.
a) Wyjaśnij, dlaczego Pangea jest nazywana superkontynentem.
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
b) Uzasadnij, dlaczego na szczytach najwyższych gór świata są odnajdowane osady morskie.
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
Zadanie 29. (1 pkt)
Podaj trzy inne niż Himalaje przykłady gór fałdowych z kontynentu azjatyckiego.
1. ..................................................................
2. ..................................................................
3. ..................................................................
Zadanie 30. (2 pkt)
Wpisz odpowiednie nazwy form polodowcowych spośród podanych poniżej.
Formy polodowcowe: pradolina, oczko wytopiskowe, pagórki kemowe, wał moreny czołowej, misa
jeziora rynnowego
12