Podstawy ekonomii

PODSTAWY EKONOMII
Model Keynes’a
2
Model dwusektorowy
Gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa
Krańcowa skłonność do konsumpcji
3
Krańcowa skłonność do konsumpcji (MPC –
Marginal Propensity to Consume) - jest to część każdej
dodatkowej złotówki dochodu rozporządzalnego,
którą gospodarstwa domowe pragną przeznaczyć na
konsumpcję*
MPC=
Gdzie:
- zmiana wielkości konsumpcji
- zmiana dochodu rozporządzalnego
Rozporządzalne dochody
osobiste – to dochody, które
gospodarstwa domowe otrzymują
od przedsiębiorstw, powiększone
o wypłaty transferowe od
państwa i zmniejszone o podatki
bezpośrednie.*
* Na podstawie: D. Begg, S. Fisher, R. Dornbusch (2003) Makroekonomia, PWE, Warszawa
Krańcowa skłonność do oszczędzania
4
Krańcowa skłonność do oszczędzania (MPS –
Marginal Propensity to Save) - jest to część każdej
dodatkowej złotówki dochodu rozporządzalnego,
którą gospodarstwa domowe pragną przeznaczyć na
oszczędności*
MPS=
Gdzie:
- zmiana oszczędności
- zmiana dochodu rozporządzalnego
* Na podstawie: D. Begg, S. Fisher, R. Dornbusch (2003) Makroekonomia, PWE, Warszawa
Funkcja konsumpcji i oszczędzania
5
C = CA + MPC x YD = CA + cY
Konsumpcja
Oszczędności
S = - CA + MPS x YD
CA
Dochód
CA
Przykład: C = 1150 +0,85 x YD
Wniosek:
MPC + MPS = 1
Dochód
S = -1150 +0,15 x YD
Popyt inwestycyjny - założenia
6
Założenia:
 Popyt inwestycyjny przedsiębiorstw jest stały, czyli
planowane lub zamierzone wydatki na
powiększenie zasobów kapitału trwałego (budynki,
wyposażenie produkcyjne oraz zapasy)
 Popyt inwestycyjny jest stały w okresie lecz zmienny
między okresami
UWAGA: w przypadku gdy w modelu występuje zmienna będąca stałą jest to tzw.
zmienna autonomiczna np.: autonomiczny popyt inwestycyjny, autonomiczny popyt
państwa itp.
Funkcja zagregowanego popytu –
gospodarka zamknięta
7
AD = C + I
Lub
Y=C+I
gdzie:
C = CA+ MPC x YD – popyt konsumpcyjny
I = IA – autonomiczny popyt inwestycyjny
Produkcja w punkcie równowagi
8
AD
Y = AS = AD = C + I = CA + cY + I
45°
AD
AD0
E0
AD
I
CA
Y0
Y
Wnioski:
1. Funkcja zagregowanego popytu „wychodzi” z punktu AD odpowiadającemu sumie
autonomicznych składników popytu
2. Nachylenie krzywej AD jest zależne od składnika cY (krańcowej skłonności do konsumpcji)
Produkcja w punkcie równowagi (1)
9
AD
Y = AS = AD = C + I = CA + cY + I
45°
AD
AD1
AD0
E1
X
Y0
Y1
Y
W tej sytuacji popyt jest większy niż podaż - aby osiągnąć punkt równowagi
produkcja musi wzrosnąć
Stan równowagi – wnioski (2)
10
AD
Y = AS = AD = C + I = CA + cY + I
45°
AD
AD0
X
AD1
E1
Y1
Y0
Y
W tej sytuacji podaż jest większa od popytu - aby osiągnąć punkt równowagi
produkcja musi ulec zmniejszeniu
Wpływ zmiany poziomu inwestycji na
poziom równowagi (1)
11

Założenia:
 Wzrost
inwestycji o (i) początkowo spowoduje wzrost
produkcji o (y)
 W gospodarce występują wolne moce produkcyjne (nie
ma opóźnień w reakcji przedsiębiorstw na
umiarkowane zmiany popytu)
 W reakcji na wzrost popytu przedsiębiorstwa
podnoszą produkcję o tyle o ile wzrósł popyt
Wpływ zmiany poziomu inwestycji na
poziom równowagi (2)
12

Przykład*:


MPC = 0,7
I = Y = 2000
*T. Zalega (2001) Makroekonomia, Wyd. WSPiZ im. L. Koźmińskiego w Warszawie, Warszawa, 98
Procesy dostosowawcze wywołane
zmianą popytu inwestycyjnego
13
Fazy
Y
I
C=8+0,7Y
AD=C+I
Y-AD
Nie
planowane
zapasy
Produkcja
Faza 1
100
22
78
100
0
Brak
Stała
Faza 2
100
13
78
91
9
Rosną
Maleje
Faza 3
91
13
71,7
84,7
6,3
Rosną
Maleje
Faza 4
84,7
13
67,3
80,3
4,4
Rosną
Maleje
Faza 5
80,3
13
64,2
77,2
3,1
Rosną
Maleje
Faza 6
77,2
13
62,0
75
2,2
Rosną
Maleje
Faza 7
75
13
60,5
73,5
1,5
Rosną
Maleje
Faza 8
73,5
13
59,5
72,5
1,0
Rosną
Maleje
Faza 9
72,5
13
58,8
71,8
0,7
Rosną
Maleje
Faza 10
71,8
13
58,3
71,3
0,5
Rosną
Maleje
Faza 11
71,3
13
57,9
70,9
0,4
Rosną
Maleje
Faza N
70
13
57
70
0
Brak
Stała
Procesy dostosowawcze wywołane
zmianą popytu inwestycyjnego
14
45° AD
AD
AD’
Wyjściowo:
Y=100,
C=8+0,7Y,
I=22,
zmiana :
I=13
30
21
70
100
Y
Mnożnik inwestycyjny
15


Mnożnik inwestycyjny:
mi =
lub
mi =
Mnożnik inwestycyjny a MPC i MPS
MPC
mi
MPC
lub
MPS
mi
MPS
mi
mi
Mnożnik inwestycyjny
16
mi = 1/1-MPC
mi = 1/0,3 = 3,33
22-13=9
9 * 3,33 = 30
100 – 30 = 70
Paradoks zapobiegliwości (1)
17
Spadek
konsumpcji
Mniejszy popyt 
mniejsza produkcja
(spadek Y)
Wzrost
oszczędności
Mniejszy dochód
dyspozycyjny
UWAGA: Powyższa zależność spełniona jest jedynie w krótkim okresie!!!
Paradoks zapobiegliwości (2)
18
AD
I
45°
AD
S2
AD’
S1
AD0
E0
AD1
Y1
Y0
Y
Y1
Y0
Y
Najważniejsze pojęcia - podsumowanie
19

Rozporządzalne dochody osobiste
– są to dochody, jakie gospodarstwa domowe
otrzymują od przedsiębiorstw, powiększone o
wypłaty transferowe otrzymane od państwa i
zmniejszone o podatki bezpośrednie płacone
państwu. Są to inaczej dochody, jakie
gospodarstwa mogą przeznaczyć na wydatki lub
oszczędności
Najważniejsze pojęcia - podsumowanie
20


Funkcja konsumpcji
– obrazuje wielkość zamierzonej konsumpcji
globalnej przy każdym poziomie rozporządzalnych
dochodów osobistych
Funkcja oszczędności
– obrazuje wielkość zamierzonych oszczędności
przy każdym poziomie dochodu
Najważniejsze pojęcia - podsumowanie
21


Krańcowa skłonność do konsumpcji
– jest to część każdego dodatkowego dochodu
rozporządzalnego (złotego, dolara, euro, funta
itd.), którą gospodarstwa domowe pragną
przeznaczyć na konsumpcję
Krańcowa skłonność do oszczędzania
– jest to część każdego dodatkowego dochodu,
którą gospodarstwa domowe pragną przeznaczyć
na oszczędności
Najważniejsze pojęcia - podsumowanie
22

Popyt inwestycyjny
– oznacza zamierzone (planowane) przez
przedsiębiorstwa powiększenie zasobów kapitału
trwałego (fabryki, maszyny) oraz stanu zapasów
Najważniejsze pojęcia - podsumowanie
23

Popyt globalny
– jest to suma, którą przedsiębiorstwa i
gospodarstwa domowe planują wydać na dobra i
usługi przy różnej wielkości dochodu
Najważniejsze pojęcia - podsumowanie
24

Równowaga krótkookresowa
– przy stałych cenach i płacach równowaga
krótkookresowa na rynku dóbr istnieje wtedy, gdy
popyt globalny lub inaczej – planowane globalne
wydatki – dokładnie zrównają się z faktycznie
wytworzoną produkcją
Najważniejsze pojęcia - podsumowanie
25

Paradoks zapobiegliwości
– zmiana rozmiarów oszczędności, jakie
gospodarstwa domowe pragną poczynić przy
każdym poziomie dochodu, prowadzi do zmiany
wielkości dochodu zapewniającego równowagę.
Nie następuje natomiast zmiana oszczędności w
punkcie równowagi; nadal muszą się one równać
planowanym inwestycjom. Zjawisko to określa się
mianem paradoksu zapobiegliwości
Zadanie
26
Dochód narodowy Y
Wydatki konsumpcyjne C
Oszczędności S
0
10
-10
10
18
-8
20
26
-6
30
34
-4
40
42
-2
50
50
0
60
58
2
Ile wynosi krańcowa skłonność do
konsumpcji?
Jaką wartość będzie miał
mnożnik inwestycyjny?
Zadanie
27
Dochód narodowy Y
Wydatki konsumpcyjne C
Oszczędności S
0
10
-10
10
18
-8
20
26
-6
30
34
-4
40
42
-2
50
50
0
60
58
2
MPC =
C
Y
= 8/10 = 0,8
Mi =
28
Model trzysektorowy
Gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa,
państwo
Dochód dyspozycyjny
29
YD= C+S
YD = Y – T
Lub
YD = Y x (1-t)
gdzie:
T – łączne opodatkowanie (opodatkowanie netto)
t – stopa opodatkowania
Funkcja konsumpcji i oszczędzania
30


Funkcja konsumpcji:
C = CA + c x YD;
C = CA + c (Y – T)
lub
C = CA + c(Y x (1-t))
Funkcja oszczędności:
S = YD – C
S = - CA + s (Y – T)
lub
S = - CA + s (Y x (1-t))
Uwzględnienie państwa
31

G – wydatki na dobra i usługi mają charakter
autonomiczny
 T – podatki bezpośrednie odpowiednio
pomniejszają dochód do dyspozycji gospodarstw
domowych (popyt inwestycyjny przedsiębiorstw jest
autonomiczny więc zakładamy, że podatki nie mają
na niego wpływu)
Państwo ma zatem trzy grupy instrumentów rządowej
polityki gospodarczej : podatki, zamówienia rządowe,
transfery.
Zagregowany popyt
32

Model dwusektorowy
ADII = C + I
Model trzysektorowy
ADIII = C + I + G
Założenia:
 Brane są pod uwagę tylko podatki bezpośrednie
 Wydatki państwa (G) traktowane są jako
autonomiczny składnik popytu

Produkcja w punkcie równowagi (1)
33
45°
ADIII
AD
Model trzysektorowy z
uwzględnieniem wydatków
państwa (bez podatków)
ADIII
ADII
ADII
E0
YII
YIII
Y
Produkcja w punkcie równowagi (2)
34
45°
AD
ADIII
Model trzysektorowy z
uwzględnieniem wydatków
państwa i podatków
ADIIIt
ADIII
ADII
ADIIIt
ADII
E0
YII
YIIIt
YIII
Y
Produkcja w punkcie równowagi (3)
35
Y=C+I+G
Y = CA + c(Y x (1-t)) + I + G
Y – c(Y – Yt) = CA + I + G
Y – cY – cYt = CA + I + G
Y x (1 – c - ct) = CA + I + G
CA + I + G
Y=
1 – c(1 – t)
Mnożnik - efekt działania
36
1
m=
1 – c(1 – t)
MPC
t
0,80
0,00
0,80
0,15
0,80
0,30
0,80
0,45
MPC(1-t) Mnożnik
Mnożnik - efekt działania
37
1
m=
1 – c(1 – t)
MPC
t
MPC(1-t) Mnożnik
0,80
0,00
0,80
5,00
0,80
0,15
0,68
3,13
0,80
0,30
0,56
2,27
0,80
0,45
0,44
1,76
Podstawowe zależności
38


Krańcowa skłonność do konsumpcji a nachylenie
krzywej AD
MPC
AD
MPC
AD
Stopa opodatkowania a nachylenie krzywej AD
t
AD
t
AD
Podsumowanie
39
Model dwusektorowy
Model trzysektorowy
Dochód narodowy
Y=C+I
Y=C+I+G
Dochód do dyspozycji
YD = C + S
YD = Y – T = Y(1-t)
Funkcja konsumpcji
C = CA + MPC x YD
C = CA + MPC x Y(1-t)
Funkcja oszczędności
S = -CA + MPS x YD
S = -CA + MPS x Y (1-t)
Funkcja podatków
-
T=Yxt
Składniki autonomiczne
CA, I
CA, I, G
Produkcja potencjalna
40


„Produkcja potencjalna jest to wielkość produkcji, którą
wytwarzałaby gospodarka, gdyby wszystkie czynniki
produkcji zostały w pełni wykorzystane”*
„[…] odpowiada ona wielkości produkcji wytwarzanej w
gospodarce w sytuacji, gdy bezrobocie utrzymuje się na
poziomie naturalnym, czyli normalnym. Naturalny poziom
produkcji to taki jej poziom, do którego zmierza
gospodarka w długim okresie.”**
* D. Begg, S. Fisher, R. Dornbusch (2003) Makroekonomia, PWE, Warszawa, s. 49
**.G. Mankiw, M.P. Taylor (2009) Makroekonomia, PWE, Warszawa, s. 314
Polityka fiskalna
41
Państwo ma trzy grupy instrumentów rządowej polityki gospodarczej :
podatki, zamówienia rządowe, transfery.

Restrykcyjną politykę fiskalną można osiągnąć stosując minimum
jeden z poniższych wariantów:




wysokie podatki,
niskie wydatki rządowe,
niskie transfery
Ekspansywną politykę fiskalną można osiągnąć stosując minimum
jeden z poniższych wariantów:



niskie podatki,
wysokie wydatki rządowe,
wysokie transfery
Budżet państwa
42
Budżet to plan dochodów i wydatków państwa na dany okres.
Wybrane funkcje budżetu państwa*:
 Redystrybucyjna
 Stabilizacyjna
 Alokacyjna
 Stymulacyjna
 Kredytowa
 Kontrolna
* Por. Żyżyński J., Budżet państwa i jego funkcje a problemy reformy finansów publicznych, Working paper nr 03-006, Wydział Zarządzania UW
Deficyt budżetowy
43
„Dodatnia różnica między dochodami publicznymi a
wydatkami
publicznymi,
ustalona
dla
okresu
rozliczeniowego, stanowi nadwyżkę sektora finansów
publicznych, zaś ujemna różnica jest deficytem sektora
finansów publicznych.”*
* Ustawa z dn. 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych Dział I, Roz. 2 Art. 7
Deficyt Sektora Finansów Publicznych
44

Na deficyt SFP składa się:
 Deficyt
budżetowy
 Deficyt samorządowy
 Deficyt sektora ubezpieczeń społecznych
Efekt działania mnożnika
zrównoważonego budżetu
45
Wzrost wydatków budżetowych i stopy opodatkowania o taką
samą wartość (G + T = 0) prowadzi do wzrostu produkcji w
punkcie równowagi.
Dzieje się tak ponieważ:
 Gospodarstwa domowe konsumują jedynie MPC z dochodu
rozporządzalnego stąd:
G> c(Y-T)
Dług publiczny
46
„Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów
publicznych z następujących tytułów:
1) wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności
pieniężne;
2) zaciągniętych kredytów i pożyczek;
3) przyjętych depozytów;
4) wymagalnych zobowiązań:
a) wynikających z odrębnych ustaw oraz prawomocnych orzeczeń sądów
lub ostatecznych decyzji administracyjnych,
b) uznanych za bezsporne przez właściwą jednostkę sektora finansów
publicznych będącą dłużnikiem.”*
* Ustawa z dn. 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych Dział II, Roz. 1, Art. 72
Dług publiczny – progi bezpieczeństwa
47
Występują 3 progi bezpieczeństwa*:



50%-55% - na kolejny rok relacja deficytu budżetu państwa do dochodów budżetu
państwa nie może być wyższa niż relacja deficytu budżetu państwa do dochodów
budżetu państwa z roku bieżącego
55%-60% - na kolejny rok w projekcie ustawy budżetowej m.in.:
 nie przewiduje się deficytu budżetu państwa lub,
 przyjmuje się poziom różnicy dochodów i wydatków budżetu państwa,
zapewniający, że relacja długu Skarbu Państwa do produktu krajowego brutto
spadnie
>60% - j.w. +:
 Rada Ministrów, […], przedstawia Sejmowi program sanacyjny mający na celu
ograniczenie tej relacji do poziomu poniżej 60 %,
 wydatki budżetu jednostki samorządu terytorialnego określone w uchwale
budżetowej na kolejny rok nie mogą być wyższe niż dochody tego budżetu
 poczynając od siódmego dnia po dniu ogłoszenia relacji, o której mowa w art. 38
pkt 1 lit. a, jednostki sektora finansów publicznych nie mogą udzielać nowych
poręczeń i gwarancji
* Na pdst.: Ustawa z dn. 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych Dział I, Roz. 3 Art. 86
Pętla zadłużenia
48
Większe
zadłużenie
Wzrost długu
publicznego
Mniejsza wiarygodność
(wzrost ryzyka dla
inwestorów)
Wyższa premia za ryzyko –
oprocentowanie papierów
dłużnych
http://www.dlugpubliczny.org.pl/pl
49
Polityka fiskalna a wysokość deficytu
50
Założenie:
Planowane odpływy z ruchu okrężnego muszą się
równać planowanym dopływom*:
S+T=G+I
Implikacja:
S-I=G-T

Deficyt budżetowy
* Na podstawie: D. Begg, S. Fisher, R. Dornbusch (2003) Makroekonomia, PWE, Warszawa
Równowaga budżetowa a poziom
dochodu
51
G, T
Nadwyżka budżetowa
Deficyt budżetowy
Y*



Produkcja
Przy wysokim dochodzie budżet wykazuje nadwyżkę, natomiast przy niskim deficyt
Wzrost wydatków rządowych wpływa na wzrost dochodu, ale także na wzrost
deficytu
Wzrost stopy podatkowej powoduje z jednej strony spadek produkcji, z drugiej
redukcję deficytu budżetowego
Krzywa Laffera
52
Dochód
budżetu
Max
dochód
0%
t1
t2
100%
Stopa podatkowa (t)
Kryteria konwergencji z Maastricht*
53





Deficyt budżetowy – nie większy niż 3% w relacji do PKB
Dług publiczny - nie większy niż 60% w relacji do PKB
Stopy procentowe - długoterminowa nominalna stopa procentowa nie
będzie wyższa niż 2 punkty procentowe od średniej ze stóp wyznaczonych
z trzech krajów UE o największej stabilności cen
Inflacja – nie wyższa niż 1,5 punktu procentowego ponad średnią inflację z
trzech krajów Unii Europejskiej o najbardziej stabilnych cenach
Kryterium kursowe – uczestnictwo przez minimum 2 lata w ERM II, gdzie
waluta kraju przystępującego do strefy euro musi się utrzymywać w paśmie
wahań względem Euro (+/- 15%), lub w węższym paśmie wokół
ustalonego centralnego parytetu, lecz nie może być on zdewaluowany
Źródło: Portal NPB
54
Model czterosektorowy
Gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa,
państwo, zagranica
Zagregowany popyt w gospodarce
otwartej
55
AD = C + I + G + X – Z
gdzie:
X – eksport (zmienna autonomiczna)
Z – import
Ważne:
Wraz ze wzrostem dochodu pogarsza się NX;
 Przy niższym dochodzie możliwy jest dodatni wkład
eksportu do zagregowanego popytu

Mnożnik w gospodarce otwartej
56
MPI (Marginal Propensity to Import) – krańcowa
skłonność do importu. Zmienna informująca o tym
jaka część dodatkowej złotówki dochodu będzie
przeznaczona na towary lub usługi wyprodukowane
za granicą.
mi =
1
1 – (MPC(1-t) – MPI)
Bilans płatniczy
57


Systematyczne zestawienie wszystkich transakcji ekonomicznych
prowadzony w określonym czasie (zwykle jednym roku) między
mieszkańcami (rezydentami - os.fiz. i prawnymi) państwa
prowadzącego bilans a mieszkańcami (rezydentami) pozostałych
państw.
Bilans płatniczy jest zatem narzędziem, które stosując techniki
księgowe, pozwala określić sytuację finansową kraju „na styku” z
otoczeniem zewnętrznym*.
*A.Budnikowski, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2006
Transakcje zwiększające zasoby
pieniądza w gospodarce (+)
58











Eksport towarów
Eksport usług
Dochody z inwestycji otrzymane
Dochody pracowników otrzymane
Transfery bieżące otrzymane
Transfery kapitału otrzymane
Sprzedaż aktywów niefinansowych i nieprodukowanych (np. licencje)
Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w kraju
Zagraniczne inwestycje portfelowe w kraju
Pozostałe inwestycje zagraniczne w kraju
Sprzedaż nierezydentom aktywów stanowiących rezerwy walutowe
kraju
Transakcje zmniejszające zasoby
pieniądza w gospodarce (-)
59











Import towarów
Import usług
Dochody z inwestycji zapłacone
Dochody pracowników zapłacone
Transfery bieżące zapłacone
Transfery kapitału zapłacone
Zakup aktywów niefinansowych i nieprodukowanych
Inwestycje bezpośrednie rezydentów za granicą
Inwestycje portfelowe rezydentów za granicą
Pozostałe inwestycje rezydentów za granicą
Aktywa zakupione od nierezydentów, stanowiące rezerwy walutowe
kraju
Bilans handlowy
Dochód
Deficyt
handlowy
Y*
X-Z
Eksport, import
Nadwyżka
handlowa
60
Deficyt w
HZ
Nadwyżka w
HZ
Y*


Dochód
Wraz ze wzrostem dochodu rośnie import
Eksport jest zmienną autonomiczną więc wraz ze
wzrostem dochodu NX ulega pomniejszeniu (pogarsza
się bilans handlowy kraju)