Diagnostyka reumatoidalnego zapalenia stawów

Diagnostyka reumatoidalnego
zapalenia stawów
Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) to przewlekła, zapalna,
immunologicznie zależna układowa choroba tkani łącznej. Charakteryzuje
się nieswoistym, przeważnie symetrycznym, zapaleniem stawów, które
prowadzi do powikłań układowych, niepełnosprawności, inwalidztwa i
przedwczesnej śmierci. RZS występuje u ok. 1% populacji ogólnej, kobiety
chorują 3-4 razy częściej niż mężczyźni, a szczyt zapadalności przypada na
wiek 40 – 50 lat. Choroba może mieć postać serologicznie dodatnią – gdy w
surowicy stwierdza się przeciwciała czynnika reumatoidalnego (RF; ang.
rheumatoid factor) w klasie IgM i/lub przeciw cytrulinowemu peptydowi
(anty-CCP; ang. anti-cyclic citrullinated peptide antibodies) lub ujemną,
gdy przeciwciała te nie są występują [1, 2].
Rozpoznanie RZS ustala się według kryteriów Amerykańskiego Kolegium
Reumatologicznego (ACR; ang. American College of Rheumatology) i Europejskiej
Ligi do Walki z Chorobami Reumatycznymi (EULAR; ang. European League
Against Rheumatism) z 2010 roku (Tabela 1). Kryteria zostały opracowane w celu
wyselekcjonowania chorych na RZS we wczesnej fazie choroby i chorych na
postać przewlekłą, erozyjną RZS.
Tabela 1. Kryteria klasyfikacyjne ACR i EULAR z 2010 roku dotyczace RZS
[2].
Punktacja ma zastosowanie tylko do osób z zapaleniem błony maziowej w co
najmniej jednym stawie. Pewne RZS rozpoznaje się, gdy otrzymamy sumę
punktów ≥ 6. Pacjenci z punktacją < 6 nie mogą zostać zakwalifikowani jako
chorzy na RZS, ale w późniejszym czasie mogą spełnić kryterium dla pewnego
RZS. Punktacja nie ma zastosowania diagnostycznego, tylko klasyfikacyjne. W
diagnostyce choroby niezbędny jest dokładny wywiad lekarza z pacjentem,
badania laboratoryjne (Tabela 2) oraz obrazowe (Tabela 3).
Tabela 2. Badania laboratoryjne w diagnostyce RZS [3].
Tabela 3. Badania obrazowe w diagnostyce RZS [3].
Istotne jest jak najszybsze wykrycie choroby i wdrożenie odpowiedniego
leczenia, które może opóźnić zmiany destrukcyjne w tkankach stawowych.
Ponieważ początek RZS jest niespecyficzny i objawia się ogólnym osłabieniem,
stanem podgorączkowym, rozbiciem, spadkiem apetytu i chudnięciem, jego
diagnoza jest utrudniona. U 30% pacjentów nie stwierdza się obecności czynnika
reumatoidalnego, markery stanu zapalnego mogą być nieznacznie podwyższone, a
zmiany radiologiczne mogą być niewykrywalne nawet u połowy chorych. Z tego
względu poszukiwano innego markera wczesnego RZS. Spośród kilku, (m.in.
przeciwciało przeciwko czynnikowi okołojądrowemu, keratynie, wimentynie) do
powszechnej diagnostyki wszedł jeden o dużej swoistości i specyficzności, a
mianowicie anty-CCP. Początkowo, do oznaczania, stosowano test I generacji
(anty-CCP-1), którego czułość wynosiła 68%, a swoistość 98%. Test polegał na
wbudowaniu cyklicznego peptydu do cząsteczki filagryny.
Zastąpienie filagryny peptydem zawierającym cytrulinę, tzw. test II generacji
(anty-CCP-2), zwiększyło czułość testu do 80%.
Oba testy są oparte o metodę ELISA (ang. enzyme-linked immunosorbent assay)
[4, 5, 6]. We wczesnym etapie choroby przeciwciała te są stwierdzane u 30-60%
pacjentów, ich obceność jest także wykazywana u 35-40% osób z seronegatywna
postacią RZS (RF-). Co więcej obecność przeciwciał anty-CCP może wyprzedzać
pierwsze symptomy choroby, a jego stężenie we krwi koreluje z rozwojem
nadżerkowej postaci RZS [5, 6].
Tabela 4. Markery syntezy i degradacji, wykorzystywane w diagnostyce
RZS [6, 7].
Przy ocenie progresji zmian stawowych wykorzystywane są markery zaburzeń
metabolizmu chrząstki stawowej: syntezy i degradacji oraz stanu zapalnego błony
maziowej (Tabela 4). Wskaźniki te są wykorzystywane do oceny stopnia
zaawansowania choroby lub monitorowania skuteczności leczenia. Ze względu na
toksyczność leków, w trakcie farmakoterapii RZS, należy oceniać czynność nerek
(kwas moczowy, kreatynina we krwi) i wątroby (aktywność aminotransferaz) [7,
8].
Do powszechnej diagnostyki wszedł marker o dużej swoistości i
specyficzności - anty-CCP
Źródło: Wikimedia Commons, licencja CC0
Reumatoidalne zapalenie stawów należy do chorób przewlekłych. Charakteryzuje
się okresami zaostrzeń i remisji, których długość trwania zależy od typu choroby i
skuteczności leczenia. Zmiany w obrębie stawów mają charakter
symetryczny i dotyczą w pierwszej kolejności stawów dłoni, następnie
stawów kolanowych, barkowych, skokowych i odcinka kręgosłupa. Ze
względu na skutki, które wywołuje RZS ogromny nacisk kładzie się na jak
najszybszą diagnostykę i ocenę aktywności choroby. Uzyskane dane mają
umożliwić odpowiednią farmakoterapię i opóźnić progresję choroby.
Ewelina Olech
Piśmiennictwo
1. Filipowicz-Sosnowska A. Wczesne zapalenia stawów – diagnoza, prognoza,
terapia.Voice, 2007; 2,16, 4-13.
2. Głuszko P. i wsp. Reumatoidalne zapalenie stawów. Reumatologia, 2012; 50, 2:
83-90.
3. Filipowicz-Sosnowska A. i wsp. Choroby układowe tkanki łącznej, Interna
Szczeklika 2012, red. Gajewski P. Kraków, 2012, 1788-1801.
4. Marceletti J, Nakamura R. Assessment of serological markers associated with
rheumatoid arthritis. Clin Appl Immun Rev, 2003; 4, 109-123.
5. Wisłowska M. i wsp. Stare i nowe metody oceny aktywności choroby, stopnia
uszkodzenia tkanek i utraty funkcji w reumatoidalnym zapaleniu stawów. Prob
Lek, 2006; 45: 52-56.
6. Kuligowska M, Odrowąż-Sypniewska G. Nowe standardy laboratoryjne w
diagnostyce i monitorowaniu progresji zmian kostno-stawowych w
reumatoidalnym zapaleniu stawów. Voice, 2007; 2,16: 16-19.
7. Garnero P, Landewe R. Biochemical markers of joint tissue turnover in early
rheumatoid arthritis. Clin Exp Rheumatol, 2003; 21: S54-D58.
8. Lis KK. CTx-II jako nowy wskaźnik degradacji chrząstki stawowej. Studia Med,
2008; 9: 37-40.
Data publikacji: 12.03.2016r.