Europa_zagadnienia_p..

Materiały pochodzą z Platformy
Edukacyjnej Portalu
www.szkolnictwo.pl
Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie
w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie
i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania
w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.
EUROPA –
zagadnienia przyrodnicze
Justyna Drop
Europa – położenie geograficzne
 Europa leży leżąca na półkuli północnej, na




pograniczu półkuli wschodniej i zachodniej.
Europa określana jest zwykle mianem
kontynentu, co podkreśla jej odrębny od Azji
charakter kulturowo-polityczny, jednak z
geograficznego punktu widzenia określenie to
jest nieścisłe. Niekiedy, także dla odróżnienia od
Azji i przy zachowaniu tradycyjnej nazwy
kontynent Europę nazywa się mianem
subkontynentu.
Europa od wschodu połączona jest z Azją
tworząc Eurazję- największy kontynent na
świecie.
Od południa graniczy z Afryką.
Europę z trzech stron otaczają liczne morza
wchodzące w skład Oceanu Atlantyckiego: na
północy - Morze Karskie, Morze Barentsa,
Morze Białe, Morze Grenlandzkie, Morze
Norweskie, Morze Północne, Morze Bałtyckie,
na zachodzie - Zatoka Biskajska, Morze
Śródziemne (rozdzielające się na wiele
mniejszych akwenów), Morze Marmara,
Morze Czarne, Morze Azowskie.
Granica pomiędzy Europą a Azją

Przyjmowana przez Międzynarodową Unię
Geograficzną granica geograficzna przebiega
następująco:

od Cieśniny Kerczeńskiej na północ, wschodnim
brzegiem Morza Azowskiego, do ujścia rzeki Don;
dalej w górę tej rzeki do Jezior Sostyńskich i miejsca,
w którym uchodzi do nich rzeką Manycz Zachodni;
następnie Obniżeniem Kumsko-Manyckim do
środkowego odcinka rzeki Kumy; potem dolnym jej
biegiem w kierunku wschodnim aż do ujścia do Morza
Kaspijskiego; dalej północno-zachodnim i północnym
brzegiem tego zbiornika wodnego do (sezonowego)
ujścia rzeki Emby; następnie w górę Emby w kierunku
północno-wschodnim aż do jej źródeł w Mugodżarach;
dalej prostopadle na północ do miejsca, w którym rzeka
Ural ostro skręca ku zachodowi i górnym biegiem tej
rzeki na północ aż do podnóża Uralu wreszcie
wschodnim podnóżem gór w kierunku północnym aż do
rzeki Bajdaraty, z której biegiem skręca na północny
wschód do jej ujścia do Zatoki Bajdarackiej na Morzu
Karskim (Ocean Arktyczny).
zielona - Europa; żółta - Azja; A wariant przebiegu granicy
powszechnie uznawany w Polsce;
B-J - inne warianty przebiegu granicy
Skrajne punkty Europy

na północ - Przylądek
Nordkyn (71°08'N)

na południe - Przylądek
Marroqui (35°58'N)

na zachód - Przylądek Roca
(9°27'N)

na wschodzie - ujście rzeki
Bajdaraty do Morza
Karskiego (68°41'N).
Przyl. Nordkyn
Przyl. Roca
Przyl. Marroqui
Rozciągłość południkowa Europy wynosi: ok 3 800 km,
Rozciągłość równoleżnikowa wynosi: ok. 5 500km (od północnego wybrzeża Półwyspu
Skandynawskiego do południowego wybrzeża Półwyspu Bałkańskiego – Peloponez).
Ukształtowanie powierzchni Europy

Powierzchnia Europy wynosi 10,5 mln km 2, czyli jest ponad czterokrotnie mniejsza od Azji.

Cała jej powierzchnia stanowi ok. 7,5% powierzchni lądów ogółem.

Europa jest najbardziej rozczłonkowaną częścią świata.

Około 70% powierzchni (6,9 mln km2) przypada na trzon lądowy,

Półwyspy zajmują około 23% powierzchni (2,8 mln km2). Największe półwyspy to:
Półwysep Skandynawski (ok. 800 000 km²), Półwysep Iberyjski (ok.580 000 km²), Półwysep
Bałkański (500 000 km²), Półwysep Apeniński (150 000 km²), Półwysep Kolski (120 000 km²).

Wyspy około 7% (0,8 mln km2). Największe wyspy to:
Wielka Brytania (218 476 km²), Islandia (103 000 km²), Irlandia (84 406 km²), Wyspa Północna
Nowej Ziemi (48 904 km²), Spitsbergen (37 673 km²).
Wielka Brytania,
zdjęcie
satelitarne
Płw.
Skandynawski,
zdjęcie
satelitarne,
zima 2003r.
Ukształtowanie pionowe Europy

Kontynent europejski ma
charakter wybitnie nizinny.
Tereny położone poniżej 300 m
n. p.m., stanowią ponad 70%
obszaru.

Najniższym punktem Europy
jest depresja na Nizinie
Nadkaspijskiej (28 m p.p.m.).

Blisko 1/5 obszaru ma wysokość
300-1000 m n.p.m.,

Jedynie 6% obszaru kontynentu
leży na wysokości wyższej niż
1000 m n.p.m.

Najwyższym szczytem Europy
jest Mont Blanc w Alpach
(4811 m n.p.m.).

Średnia wysokość kontynentu:
jest najniższa spośród
wszystkich kontynentów i
wynosi 292 m n.p.m.

Niziny europejskie – ciągną się wzdłuż atlantyckiego wybrzeża Europy, od zachodniej Francji,
przez Belgię, Holandię aż do Niemiec. Jest to Niż Środkowoeuropejski. W Niemczech pas ten
rozszerza się znacznie i dalej na wschód obejmuje niemal całą Polskę a także niemal całą Europę
Wschodnią, od północnych krańców kontynentu, po południowe (Niż Wschodnioeuropejski).

Poza tym obszary nizine na kontynencie europejskim znajdują się wśród obszarów górskich
(największe z nich to m.in. Nizina Wołoska, Nizina Padańska i Wielka Nizina Węgierska), a także
na obszarach przybrzeżnych oraz na znacznej części Wysp Brytyjskich.

Niziny europejskie, jakkolwiek posiadają wspólną cechę w postaci równinnego charakteru
posiadają zróżnicowaną rzeźbę terenu. Jest ona związana ze zlodowaceniami plejstoceńskimi,
które wielokrotnie obejmowały znaczną część kontynentu.
Obszary górzyste i wyżynne znajdują się na
Półwyspie Skandynawskim (Góry
Skandynawskie), północnej części Wielkiej
Brytanii (Góry Kaledońskie), w Europie
zachodniej i środkowej (m.in. Masyw Centralny,
Góry Świętokrzyskie, Sudety, Ardeny, Harz i
in.) a także na wschodnim skrawku kontynentu
(Ural).
Poza tym przez obszar Europy, na południe od
pasa nizin, ciągnie się kilka młodych pasm
górskich, rozdzielonych zapadliskami
tektonicznymi. Należą do nich : Góry Betyckie,
Pireneje, Alpy, Apeniny, Karpaty, Góry
Dynarskie i Bałkan.
Widok z Mont Blanc – najwyższego
szczytu Europy.
Budowa geologiczna

Budowa geologiczna Europy jest bardzo urozmaicona.

Na obszarze kontynentu wyróżnia się trzy główne jednostki geologiczne:

Platforma prekambryjska na wschodzie, zwana wschodnioeuropejską. Tworzą ją
krystaliczne podłoże oraz gruba pokrywa skał osadowych, które nie uległy fałdowaniu.

Zachodnia i część północnej Europy leżą w obszarze fałdowań kaledońskich i hercyńskich.

W erze paleozoicznej zostały sfałdowane takie góry jak: Góry Skandynawskie, Góry w
Szkocji, Ural, a także ciągną się od Mesety Iberyjskiej, poprzez Masyw Centralny, Góry
Harz, Sudety po G. Świętokrzyskie.

Południowa Europa znajduje się w zasięgu fałdowań alpejskich. Przebiega tam granica
między płytą eurazjatycką i afrykańską. Góry należące do orogenezy alpejskiej to: Pireneje,
Alpy, Apeniny, Góry Dynarskie i Karpaty.

Jest to także obszar aktywny sejsmicznie. W niektórych regionach występują czynne
wulkany, np. we Włoszech, zarówno w kontynentalnej części tego kraju (Wezuwiusz), jak i na
należących do tego państwa wyspach – Sycylii (Etna), i na Wyspach Liparyjskich, gdzie do
niedawna aktywnych było kilka tego typu obiektów (m.in. Vulcano), zaś obecnie (od początku
XX wieku) czynny jest jedynie Stromboli.

Aktywnym sejsmicznie obszarem jest także Islandia, która leży na styku płyty eurazjatyckiej
i północnoamerykańskiej.
Geologia - tektonika
Obszary fałdowań
prekambryjskich
Pokrywy osadowe na
obszarach fałdowań
prekambryjskich
Obszary fałdowań
paleozoicznych
kaledonidy
hercynidy
Mezozoiczne pokrywy osadowe
na obszarach fałdowań
paleozoicznych
alpidy
Trzeciorzędowe i czwartorzędowe
pokrywy osadowe
Rowy tektoniczne
Krawędzie płyt
kontynentalnych
wulkany
Klimat Europy

Na klimat Europy wpływa wiele czynników. Do najważniejszych należą:
 Położenie między Oceanem Atlantyckim a wielkim kontynentem azjatyckim,
 Rzeźba terenu, równoleżnikowy układ pasm górskich
 Występowanie prądów morskich, przede wszystkim ciepłego prądu
Północnoatlantyckiego.
 Prawie cała Europa położona jest w strefie klimatu umiarkowanego. W obrębie tej strefy
klimat ten jest jednak bardzo zróżnicowany. Na zachodzie wykazuje cechy oceaniczne, a im
dalej na wschód – tym więcej ma cech kontynentalnych.

Zachodnia Europa znajduje się pod wpływem wilgotnych mas powietrza, docierających znad
Atlantyku. Klimat tej części Europy jest wilgotny, zimy są łagodne, a lata niezbyt ciepłe.

Większość łańcuchów górskich w Europie ma układ równoleżnikowy, co również wpływa na
klimat tego kontynentu, zwłaszcza na łagodność klimatu z uwagi na to, iż wiatry zachodnie
wiejące w tych szerokościach geograficznych, mogą bez przeszkód przenosić wilgotne
oceaniczne powietrze aż po Ural. Powoduje to także dużą zmienność stanów pogody,
szczególnie w środkowej części kontynentu.
Temperatury
Temperatury w styczniu
Temperatury w lipcu

W okresie letnim największe różnice
temperatur zaznaczają się pomiędzy
północą a południem kontynentu. Na
północy w lipcu jest to 8-10 °C (np. w
norweskim Vardö średnia wieloletnia lipca
to +9 °C), zaś na południu 26-28 °C (Ateny
– średnia wieloletnia +28 °C).
+ 5 +10 +15 +20 +25 +30 +35OC

Temperatura na kontynencie europejskim w
okresie zimowym spada w miarę posuwania się
na wschód. Zimą najcieplejszymi obszarami są
krańce południowe i południowo-zachodnie
kontynentu. W styczniu średnia temperatura na
tych terenach to ok. +10 °C – +12 °C, np. w
Lizbonie średnia wieloletnia to +11 °C, a w
Gibraltarze – +13 °C. Najchłodniejszymi terenami
są obszary na północnym wschodzie, gdzie średnia
temperatura to poniżej –15 °C, zaś na samym
skraju kontynentu, na Nowej Ziemi, spada poniżej
–20 °C.
- 25 -20 – 15 -10 – 5
0 + 5 +10 oC
Strefy klimatyczne i roślinne Europy

Niemal cała Europa znajduje się w strefie klimatów umiarkowanych.

W północno-wschodniej części kontynentu ma on charakter chłodny, zaś w pozostałej – ciepły
(morski, kontynentalny i przejściowy).

Południowe skrawki Europy (półwyspy: Iberyjski, Apeniński i Bałkański oraz wyspy Morza
Śródziemnego) znajdują się w strefie klimatów podzwrotnikowych (morskich, a w Bułgarii i
środkowej Hiszpanii – kontynentalnych). Od klimatów umiarkowanych oddzielają je pasma
górskie: Pireneje, Alpy i Bałkan.

W północnych krańcach Europy (północna Islandia, Svalbard i północno-zachodnia Rosja) panuje
klimat okołobiegunowy (subpolarny).

Niezależnie od położenia wysokie oraz średnie góry posiadają własne, odmienne od nizinnych
typy klimatyczne, zaliczane do klimatów górskich.

Klimat podzwrotnikowy śródziemnomorski:
Pierwotną roślinnością tej strefy były lasy
podzwrotnikowe. W wyniku działalności człowieka ich
miejsce zajęły pola uprawne. Na mniej żyznych glebach
występuje makia: wiecznie zielone twardolistne zarośla
i drzewa.
Występuje na Płw. Iberyjskim, Południowej Francji,
Płw. Apeniński wraz z Sycylią, wybrzeża M.
Adriatyckiego, na Płw. Bałkańskim i Peloponez.

Klimat umiarkowany ciepły morski:
Charakterystyczna formacja roślinna to lasy
liściaste, zrzucające liście na zimę. Są to np.
buki, dęby, klony, jesiony, graby i lipy. Zostały
one jednak w znacznym stopniu przetrzebione
przez człowieka.
Obejmuje m.in. Wielką Brytanię, Irlandię,
Nizinę Francuską, Niż. Niemiecką,

Klimat umiarkowany ciepły przejściowy:
Występuje tu las mieszany. Rosną w nim
zarówno drzewa liściaste i mieszane.
Występuje głównie w Europie Środkowej,
szczególnie w krajach nadbałtyckich.

Klimat umiarkowany ciepły kontynentalny:
Naturalną formacją roślinną tej strefy jest step.
Na stepie ze względu na niedostatek wody,
rosną głównie trawy oraz rośliny cebulowe.
Większość stepów została przekształcona przez
człowieka w pola uprawne.
 Klimat umiarkowany chłodny:
W klimacie tym występują lasy iglaste, które
tworzą tajgę. Rosną tu m.in. Sosny, świerki, jodły
oraz modrzewie. Często występują też torfowiska.
 Klimat okołobiegunowy subpolarny:
W klimacie tym występuje tundra. Jej roślinność
to mchy, porosty oraz krzewinki. W tundrze
występują także karłowate brzozy i wierzby.
Klimat subpolarny obejmuje północne krańce
Europy (północna Islandia, Svalbard i północnozachodnia Rosja).
Rzeki Europy

Sieć rzeczna w Europie jest gęsta i dość równomierna. Większość kontynentu leży w zlewisku
Oceanu Atlantyckiego. Jednak największa europejska rzeka – Wołga – płynie na obszarze
bezodpływowym. Uchodzi ona do Morza Kaspijskiego, które nie ma połączenia z wszechoceanem.

W Europie istnieje kilka typów rzek:

Typ wschodnioeuropejski – rzeki na terenach nizinnych, zasilane głównie przez roztopy i
wiosenne opady, stąd najwyższe stany wód przypadają na wiosnę, a najniższe – latem i zimą,
zlodowacone przez kilka miesięcy w roku. Należą tu m.in. Wisła, Wołga, Dniepr, Don i Dwina.

Typ północnoeuropejski – rzeki o niewielkich rocznych wahaniach wodostanu, który jest
wyrównywany przez jeziora, przez jakie przepływają te cieki wodne. Zimą dość długo
zlodowacone. Często wykorzystywane w hydroenergetyce. Należą tu m.in. Glomma i Torne.

Typ atlantycki – rzeki o zasilaniu opadowym, wysokim i wyrównanym wodostanie, nie
zamarzające zimą (np. Sekwana i Tamiza).

Typ alpejski – rzeki tego typu w swym górnym biegu zasilane są wodą z topniejących lodowców i
śniegów (stąd na tych odcinkach wysokie stany wód występują późną wiosną i latem), zaś w
dolnym odcinku zasilane głównie dopływami; poziom wody w tej części rzeki zależy od ilości
opadów i wysokości temperatur (parowanie). Rzekami tego typu są m.in. Ren, Rodan i Pad.

Typ śródziemnomorski – rzeki o zasilaniu głównie opadowym, cechują się bardzo wyraźnymi
różnicami w poziomie wody w okresie zimowym (gdy przypada maksimum) i letnim. Należą do
nich m.in. Gwadalkiwir, Gwadiana i Tag.
Wołga – wielka rzeka w Rosji przeduralskiej. Długość
- 3531 km, powierzchnia zlewni - 1380 tys. km²,
średni roczny przepływ u ujścia 8 tys. m³/s (252,5
km³ rocznie). Największa i najdłuższa rzeka Europy i
Rosji przeduralskiej, największa i najdłuższa na
świecie rzeka uchodząca do jeziora. Płynie
wyłącznie przez Rosję, tylko skrajne wschodnie ramię
delty - Kigacz wyznacza granicę z Kazachstanem. W
wyniku prowadzonej w czasach radzieckich budowy
licznych zbiorników retencyjnych i regulacji koryta,
bieg Wołgi został skrócony o ponad 160 km.
Kolejne pod względem długości rzeki Europy to:
Dunaj, Ural i Dniepr.
Jeziora zajmują ok. 163 000 km² (bez powierzchni tej części Morza Kaspijskiego, która wg
niektórych źródeł zaliczana jest do Europy), tj. ok. 1,6% powierzchni kontynentu.
Największe jeziora europejskie to np. Ładoga, Onega, Wener i Wetter oraz Balaton są pochodzenia
tektoniczno – polodowcowego.
Na kontynencie europejskim najwięcej jest jezior polodowcowych: m.in. Pejpus, Śniardwy i
Mamry.
Ponadto w Europie występują jeziora przybrzeżne ( np..Łebsko), krasowe i wulkaniczne.
W Europie występują także jeziora sztuczne, utworzone w wyniku przegradzania rzek
potężnymi tamami spiętrzającymi wodę. Jest to np. Zbiornik Rybiński, Kijowski, Włocławski
czy Soliński.

Największe skupisko jezior w Europie występuje na
Pojezierzu Fińskim. Znajduje się tam ponad 55
tysięcy jezior różnej wielkości, mających
pochodzenie polodowcowe. Część z nich połączona
jest wąskimi przesmykami lub małymi rzekami.
Największe jezioro Pojezierza Fińskiego to Saimaa.
Przykładem jezior krasowych są jeziora
Plitwickie w Chorwacji, w Górach
Dynarskich. Tworzą one Park
Narodowy Jezior Plitwickich. Jego
największą atrakcją jest 16 jezior
krasowych połączonych ze sobą
licznymi wodospadami.
Świat zwierzęcy

Zoograficznie Europa należy do krainy palearktycznej i dzieli się na trzy dzielnice: europejską
(obejmującą znaczną część kontynentu), śródziemnomorską (obejmującą Półwysep Iberyjski,
Półwysep Apeniński oraz Bałkany) i arktyczną (północne skrawki Europy).

W tundrze licznie występują ssaki, m.in. renifery, lisy polarne, zające bielaki oraz lemingi, a
ponadto wiele gatunków ptaków (np. pardwa), spośród których większość przylatuje w te okolice
w okresie lęgowym. Licznie występują ryby, zwłaszcza łososiowate,

W strefie tajgi żyją m.in. łosie, rosomaki, burunduki, polatuchy, a z ptaków – cietrzewie,
głuszce, jarząbki i orzechówki.

W strefie lasów liściastych i mieszanych występują żubry, dziki, jelenie, sarny, żbiki, jeże.
Spośród ryb najwięcej należy do gatunków karpiowatych. Występują też gady: jaszczurki, m.in.
zwinka, węże – np. żmija zygzakowata oraz żółwie błotne.

W strefie stepów żyją m.in. suhaki, tchórze stepowe, perewizki, susły, chomiki, bobaki i ślepce.
Z gadów występują – jaszczurki (np. jaszczurka stepowa), węże (np. połozy) i żółwie zaś z płazów
– żaby i ropuchy.

W obszarze śródziemnomorskim żyją m.in. mangusty, a także szakale, daniele, muflony,
jeżozwierze i in. Z ptaków m.in. flamingi (czerwonaki) i pelikany. Na obszarze tym żyją liczne
gatunki gadów.

Niezależnie od wymienionych stref na obszarach górskich żyją odmienne gatunki zwierząt. Należą
do nich kozice, koziorożce, polniki śnieżne i świstaki, w niższych partiach gór – także niedźwiedzie
brunatne, z ptaków – orły i orłosępy, a z płazów – m.in. Salamandry.