Ekonomia - zagadnienia (16 stron)
advertisement
Co wiem o genezie ekonomii? Ekonomia – najczęściej definiuje się ekonomię jako naukę zajmującą się badaniem zachowania podmiotów gospodarczych w dziedzinie wykorzystania ograniczonych środków, które mogą być w rozmaity sposób zastosowane w sferze produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji. Nie istnieje taka definicja ekonomii, która mogłaby być powszechnie akceptowana i obejmowałaby wszystkie problemy, jakimi zajmowały się w przeszłości różnorodne szkoły i kierunki myślenia ekonomicznego. Każda z tych szkół różnie, a nieraz wręcz odmiennie, formułowała przedmiot swoich zainteresowań, zwracając uwagę na różne aspekty działalności gospodarczej człowieka. O ile w początkach rozwoju tej nauki zwrócono większą uwagę na społeczne aspekty ludzkiego gospodarowania, co miało usprawiedliwiać przymiotnik „polityczna” przy nazwie „ekonomia”, o tyle od 1871r. zainteresowanie badaczy przesunęło się wyraźnie w kierunku budowania teorii racjonalnych wyborów dokonywanych przez różne podmioty gospodarcze. W latach dwudziestych stopniowo rezygnowano z nazwy „politykal ekonomy” i zastąpiono ją nazwą „economics”. Na czym polegają osobliwości ekonomii Świadome kierowanie mające na celu jak najlepsze prosperowanie (np. obniżanie stopy procentowej) Ekonomia nie może konkurować z naukami ścisłymi bo nie zdołała ustalić dużej liczby praktycznych twierdzeń. Główne myśli opierały się na idei homo ecomomikus. Zakładamy, że człowiek zawsze postępuje ekonomicznie. Doszła do tego psychologia – człowiek działa pod wpływem bodźców psychologicznych, Jaki charakter mają prawa ekonomiczne? W badaniach tych stara się ona (ekonomia) ustalić określone prawidłowości ekonomiczne, którym często nadaje się rangę obiektywnych praw ekonomicznych. Najistotniejszym elementem tego określenia jest stwierdzenie, że środki, stojące do dyspozycji zarówno poszczególnego podmiotu gospodarczego, jak i całego społeczeństwa, są ograniczone. Każde społeczeństwo, nawet to najbogatsze, żyje w świecie rzadkości. Ludzie bowiem stale chcą konsumować więcej niż są w stanie wytworzyć. Pojęcie rzadkości odnosi się do luki między ogólną sumą dóbr i usług, których ludzie potrzebują, aby zaspokoić swoje różnorodne potrzeby, a możliwościami ich wytworzenia. Gdyby nie występowało zjawisko rzadkości, nie byłoby powodów do studiowania ekonomii, a więc poszukiwania odpowiedzi na pytania: co, jak ile i dla kogo wytwarzać, aby uzyskać największą efektywność ekonomiczną. Definicje ekonomii w ujęciu różnych autorów Ekonomia: M. Nasiłowski – nauka, która bada związki i współzależności zachodzące w całej gospodarce narodowej w celu ustalenia warunków racjonalnej alokacji środków i zmaksymalizowania korzyści podmiotów gospodarczych E. Nojszewska – nauka społeczna zajmująca się dokonywaniem wyborów dotyczących produkcji i dystrybucji dóbr w świecie rzadkich czynników wytwórczych; in.: to nauka o tym, jak ludzie wykorzystują ograniczone zasoby w celu zaspokojenia swoich nieograniczonych potrzeb Kamerschen, McKenzie, Narinelli – nauka badająca, jak ludzie radzą sobie z rzadkością – brakiem nieograniczonej dostępności dóbr, jak rozwiązują dotkliwy problem alokacji ograniczonych zasobów w celu zaspokojenia konkurencyjnych chęci, aby zaspokoić ich tyle, ile jest w danej sytuacji możliwe Samuelson, Nordhaus – nauka o tym, jak jednostki i społeczeństwa decydują o wykorzystywaniu rzadkich zasobów – które mogą mieć także inne, alternatywne zastosowania – w celu wytwarzania różnych dóbr i rozdzielania ich na konsumpcję, obecną lub przyszłą, pomiędzy różne osoby i różne grupy w społeczeństwie. Na jakie pytania powinna odpowiadać ekonomia? Ekonomia stawia sobie za cel sformułowanie teorii racjonalnego gospodarowania rzadkimi środkami, mającymi alternatywne zastosowanie. Z pełną racjonalnością mamy wówczas do czynienia, gdy znajdziemy optymalną alokację środków, czyli najlepszą z możliwych. Z danego zasobu środków uzyskuje się wówczas maksymalne efekty bądź też dane efekty mogą być osiągnięte za pomocą najmniejszego nakładu środków. Teoria ekonomii pokazuje więc stany idealne lub rozwiązania najlepsze i w tym sensie wskazuje drogę lub metodę postępowania podmiotom gospodarczym, co umożliwia maksymalizowanie przez nie funkcji celu bądź minimalizowanie ponoszonych nakładów. Współczesne kierunki ekonomii zajmują się teorią wyboru ekonomicznego dokonywanego przez poszczególne podmioty gospodarcze nie tylko w stanie równowagi, lecz także w stanie nierównowagi. Analizują one społeczno-ekonomiczne skutki nierównowagi oraz mechanizmy przywracające stany równowagi. Wskazują także na potrzebę tworzenia określonych instytucji oraz prowadzenia określonej polityki wspomagającej lub korygującej działanie mechanizmów rynkowych, jak również zapewniających podmiotom gospodarczym korzystniejsze warunki funkcjonowania. Scharakteryzować narzędzia ekonomii Do analizy zachowania się podmiotów, ich reakcji na określone zjawiska, ich wybory i decyzje stosuje się różnego rodzaju instrumenty bądź narzędzia ekonomiczne. Innego typu narzędzia stosuje się do mikroekonomii, a innego do makroekonomii. Makroekonomia posługuje się agregatami przy analizie procesów i zjawisk gospodarczych, bada zachowanie się agregatów, np. PKB, bezrobocie, inflacja, bilans płatniczy, poziom cen, dochód narodowy. Co to jest rynek? Na czym polega budowa uproszczonego modelu rynku? Rynek – 1) jest formą poziomych więzi między różnymi podmiotami gospodarczymi i konsumenckimi próbującymi sprzedać i kupić towar. 2) z punktu widzenia makroekonomii rynek jest tą sferą ludzkiej działalności gospodarczej, w której łączna podaż styka się z łącznym (albo globalnym) popytem. 3) w życiu codziennym rynek jest postrzegany jako nieskończenie duża liczba rynków indywidualnych na poszczególne rodzaje dóbr, które są przedmiotem zainteresowania nabywców. Co oznacza pojęcie popytu? W jakim kierunku kształtują się podstawowe wielkości rynkowe? Popyt – to takie zapotrzebowanie na dane dobro, za które nabywca gotowy jest zapłacić ustaloną na rynku cenę, dysponując do tego celu odpowiednią sumą dochodu pieniężnego. Co wiemy o popycie i jakie występują zależności? Przedstaw te zależności na wykresie i w formie tabelki. Z definicji popytu wynika, że popyt jest nie tylko funkcją ceny danego dobra, ale także funkcją wysokości dochodu, jakim nabywca rozporządza. Do zaspokojenia tej samej lub bardzo zbliżonej potrzeby mogą służyć różne dobra, które są względem siebie substytucyjne, czyli mogą wzajemnie się zastępować. Konsument rozporządzający ograniczonym dochodem bierze pod uwagę poziom i relacje cen towarów substytucyjnych względem siebie. Dotyczy to przede wszystkim różnych gatunków tej samej grupy towarów, np. wędlin, butów, ubrań, serów. Gdy ceny tych towarów rosną i wzrost cen nie jest skompensowany w całości wzrostem dochodu nominalnego, wówczas ludzie o niższych dochodach kupują więcej tańszych gatunków, a mniej droższych. Rezygnują ponadto z części wydatków na kulturę lub turystykę, aby podtrzymać w ten sposób dotychczasowy poziom spożycia artykułów żywnościowych. Wiele dóbr ma charakter komplementarny, czyli wzajemnie się uzupełniający. Jeśli z jakichś względów rośnie popyt na samochody, to wraz z tym należy przypuszczać, że wzrośnie popyt na benzynę, oleje, części zamienne, usługi naprawcze itp. Nabywca dokonuje wyboru spośród wielu dóbr dostępnych na rynku, kieruje się także swymi indywidualnymi preferencjami, czyli upodobaniami, gustami wynikającymi z tradycji, zwyczajów, naśladownictwa, mody itp. Oraz innymi czynnikami związanymi z poziomem kultury, wykształceniem, pochodzeniem społecznym i środowiskowym. Jego upodobania kształtują się pod wpływem reklamy w telewizji, w radiu, w kinie, w prasie i na publicznych pokazach. Wmawia się konsumentowi, że nabycie reklamowanego towaru spełni jego marzenia i najlepiej zaspokoi jego potrzeby. - Popyt na dany towar jest funkcją wielu zmiennych: wysokości realnych dochodów; poziomu ceny danego dobra; poziomu cen dóbr substytucyjnych i komplementarnych; oczekiwań zmian cen i dochodów; indywidualnych preferencji konsumenta; liczby konsumentów itp. Ustalono, że w przeważającej liczbie przypadków popyt zmienia się w przeciwnym kierunku w stosunku do zmiany ceny. To prawo obowiązuje tylko przy założeniu, że pozostałe czynniki, które mogą wywierać wpływ na popyt, nie ulegają zmianie. Tę zależność można zilustrować w układzie dwuwymiarowym funkcją liniową o nachyleniu ujemnym. Gdy cena towaru spada , np. z C2 do C3, wówczas ludzie więcej kupują i łączny popyt na dany towar rośnie z q2 do q3. Gdy cena towaru rośnie , np. z C2 do C1, wówczas pewna część konsumentów ograniczy swoje spożycie lub zrezygnuje całkowicie z jego zakupu i będzie się starała zaspokoić swoją potrzebę tańszym substytutem. W rezultacie popyt na dany towar spadnie z q2 do q1. Prawo popytu – funkcjonalna zależność między wysokością popytu na dany towar a poziomem ceny rynkowej. Przy tym samym poziomie ceny popyt pod wpływem innych czynników może się zwiększać z q2 do q3 lub też może spadać z q2 do q1. Przesuwanie się wzdłuż krzywej popytu (w górę lub w dół) zawsze związane jest ze zmianą wysokości ceny. Przesuwanie się samej krzywej popytu względem jej poprzedniego położenia spowodowane jest innymi czynnikami wpływającymi na wielkość popytu. Od czego zależy zapotrzebowanie przy danej cenie Zapotrzebowanie przy danej cenie rozpatrujemy na podstawie trzech przypadków przypadek Giffena – dotyczy dóbr podstawowych; mimo, że ceny rosną, np. ziemniaków lub chleba, popyt na nie może także wzrosnąć, jeśli inne produkty żywnościowe nie są łatwo dostępne. przypadek Veblena – wzrost ceny przy wysokich dochodach może być powodem zwiększonych zakupów jakiegoś luksusowego towaru, dokonywanych przez konsumenta w celu swoistego dowartościowania swojej osobowości tzw. efekt snoba. popyt spekulacyjny – zjawisko to polega na tym, że wzrostowi ceny może towarzyszyć wzrost popytu, jeśli konsumenci przewidują, że w najbliższym okresie ceny będą nadal rosły. Podobnie spadkowi ceny może towarzyszyć spadek popytu, jeśli konsumenci przewidują, że w najbliższym okresie ceny będą nadal spadać. Co oznacza pojęcie podaży i jakie występują zależności? Przedstawić te zależności w formie wykresu i tabelki. Podaż – nazywamy w ten sposób zaoferowane dobra przez producenta lub sprzedawcę na rynku. Istnieje funkcjonalny związek między poziomem ceny a wielkością podaży określonego dobra. W przeciwieństwie do prawa popytu, prawo podaży zwraca uwagę na dodatnią zależność między zmianą ceny a zmianą wielkości podaży. Inaczej bowiem na zmianę ceny reaguje konsument, a inaczej producent. Producent jest zainteresowany tym, aby cena wytwarzanych przez niego wyrobów była jak najniższa. Gdy cena spada przy innych warunkach nie zmienionych, produkcja staje się mniej opłacalna i wówczas producent stara się ograniczyć rozmiary produkcji i podaży na rynek. Gdy cena rośnie, wówczas produkcja staje się bardziej opłacalna i to zachęca wytwórcę do zwiększenia produkcji i podaży na rynek. Krzywa podaży S, podobnie jak krzywa popytu P, może mieć różne nachylenie, które mierzone jest stosunkiem zmiany ceny delta C do zmiany podaży towaru delta q. O ile nachylenie krzywej popytu jest z reguły ujemne, o tyle nachylenie krzywej podaży jest dodatnie, gdyż rozmiary podaży (większe lub mniejsze) zmieniają się w tym samym kierunku co ceny, ale niekoniecznie w tym samym stopniu. Zatem przesuwanie się wzdłuż krzywej podaży S1 w górę lub dół może wynikać tylko ze zmiany poziomu ceny przy nie zmienionych warunkach produkcji i zbytu. Przejście na wyżej lub niżej położoną krzywą następuje pod wpływem wszystkich innych czynników oddziałujących na podaż przy dotychczasowym poziomie ceny. Podaż dóbr może się zmieniać nie tylko pod wpływem zmian cen, ale także pod wpływem innych czynników pobudzających lub ograniczających wzrost produkcji danego wyrobu. Na przykład gdy obniżą się ceny surowców, energii i paliwa, a ceny wyrobu gotowego nie zmienią się, wówczas produkcja staje się bardziej opłacalna i producent może pod wpływem wyższej opłacalności produkcji zwiększyć podaż produktu na rynek. Będzie postępował przeciwnie, gdy opłacalność produkcji obniży się pod wpływem rosnących kosztów wytwarzania. Przesunięcie krzywej podaży może także nastąpić pod wpływem zwiększonego lub zmniejszonego urodzaju w rolnictwie lub sadownictwie. Wówczas, jak zaznaczono na rysunku 3.3, przy danym poziomie ceny C1 może nastąpić wzrost podaży określonego dobra z q2 do q3 lub spadek z q2 do q1. Jakie czynniki wpływają na wielkość oferty Na wielkość oferty wpływa popyt, podaż, cena równowagi, ceny minimalne i maksymalne. Od tych czynników zleżeć będzie ilość oferowanego dobra. Popyt - Gdy cena towaru spada , wówczas ludzie więcej kupują i łączny popyt na dany towar rośnie. Gdy cena towaru rośnie, wówczas pewna część konsumentów ograniczy swoje spożycie lub zrezygnuje całkowicie z jego zakupu i będzie się starała zaspokoić swoją potrzebę tańszym substytutem. W rezultacie popyt na dany towar spadnie. Podaż - Producent jest zainteresowany tym, aby cena wytwarzanych przez niego wyrobów była jak najniższa. Gdy cena spada przy innych warunkach nie zmienionych, produkcja staje się mniej opłacalna i wówczas producent stara się ograniczyć rozmiary produkcji i podaży na rynek. Gdy cena rośnie, wówczas produkcja staje się bardziej opłacalna i to zachęca wytwórcę do zwiększenia produkcji i podaży na rynek. Cena równowagi - Równowaga na rynku jest określona przez cenę w punkcie przecięcia się krzywej popytu i podaży . Oznacza to, że dostępna podaż jest rozdzielona między nabywców, którzy są skłonni i zdolni zapłacić tę cenę . Przy cenie równowagi występuje ani nadwyżka, ani niedobór. Wtedy oferta dobra jest równa zapotrzebowaniu na rynku Nadwyżka podaży nad popytem pojawi się przy cenie. Wzrost ceny spowoduje ograniczenie popytu ze strony konsumentów, a równocześnie zwiększenie podaży ze strony producentów. Niedobór z kolei istnieje tylko dlatego, że cena towaru jest zbyt niska. W rezultacie popyt ze strony konsumentów staje się zbyt duży w stosunku do podaży, jaką producenci są skłonni zaoferować przy tej cenie. Ceny minimalne w niektórych krajach są wyznaczane przez państwo, np. ceny mleka lub przetworów mlecznych, w celu zapewnienia rolnikom opłacalności produkcji. Gdyby ceny tych produktów kształtował rynek, wówczas zgodnie z prawem popytu i podaży cena równowagi ustaliłaby się na znacznie niższym poziomie. A zatem część rolników zmuszona byłaby wycofać się z produkcji mleka, inni zaś – na skutek spadku ich dochodów – zagrożeni byliby bankructwem. Przy cenie minimalnej, jak wynika z wykresu, wystąpiłaby nadwyżka podaży produktów nad ich popytem, której nie można byłoby sprzedać na normalnym rynku. Wówczas tę nadwyżkę produktów rolnych musi kupić państwo i pokryć koszty ich magazynowania lub przeznaczyć na cele charytatywne, bądź też starać się ją wyeksportować za granicę. Cena maksymalna. Interes społeczny przemawia za ustaleniem ceny maksymalnej a więc znacznie niższej od ceny równowagi. Przy cenie maksymalnej występuje jednak nadwyżka popytu na mieszkania komunalne nad ich podażą. Cenie maksymalnej regulowanej przez państwo towarzyszy zjawisko niedoboru podaży w stosunku do popytu. O dostępie do mieszkania decyduje wówczas nie cena rynkowa, lecz kryteria pozarynkowe oparte na stopniu pilności podstawowej potrzeby społecznej. Wprowadza się wówczas określone kryteria racjonowania dobra rzadkiego Co to jest cena równowagi? Przedstaw w formie tabelki i wykresu. Ingerencja państwa w mechanizm rynkowy. Ceny minimalne i maksymalne. Równowaga na rynku jest określona przez cenę CE w punkcie przecięcia się krzywej popytu i podaży E. Oznacza to, że dostępna podaż jest rozdzielona między nabywców, którzy są skłonni i zdolni zapłacić tę cenę CE. Przy cenie CE nie występuje ani nadwyżka, ani niedobór. Nadwyżka podaży nad popytem pojawi się przy cenie C1. Wzrost ceny spowoduje ograniczenie popytu ze strony konsumentów, a równocześnie zwiększenie podaży ze strony producentów. Niedobór z kolei istnieje tylko dlatego, że cena towaru C2 jest zbyt niska. W rezultacie popyt ze strony konsumentów staje się zbyt duży w stosunku do podaży, jaką producenci są skłonni zaoferować przy tej cenie. Opisane stany nierównowagi zarówno przy cenie C1, jak i C2 nie mogą w gospodarce wolnokonkurencyjnej utrzymać się zbyt długo. Nadwyżka podaży nad popytem wpływa na obniżenie ceny rynkowej, zaś nadwyżka popytu nad podażą powoduje, że cena szybko rośnie. Spadająca cena zwiększa popyt ze strony konsumentów i równocześnie ogranicza podaż ze strony producentów. Rosnąca zaś cena zmniejsza popyt i równocześnie zachęca producentów do zwiększania podaży. Rozumowanie to opiera się na założeniu, że krzywe popytu i podaży nie zmieniają swego położenia i ruch wzdłuż tych krzywych dokonuje się jedynie w wyniku zmiany ceny. W gospodarce wolnorynkowej zdarzają się takie dobra, które wytwarzane są w ograniczonych ilościach w stosunku do popytu i nawet w dłuższym okresie nie ma możliwości znacznego zwiększenia ich podaży. Dobra te spełniają jednak ważną rolę w życiu pewnej kategorii konsumentów, np. mieszkania komunalne dla najbiedniejszych rodzin. Wówczas interes publiczny wymaga, aby na mieszkania komunalne ustalona została cena maksymalna. Cena równowagi w punkcie E oznaczałaby, że mieszkania komunalne byłyby dostępne dla znacznie mniejszej liczby rodzin o niższych dochodach. Popyt byłby wówczas mniejszy i dzięki wysokiej cenie równowagi rynkowej można byłoby go zrównoważyć z ograniczoną podażą tych mieszkań. Interes społeczny przemawia za ustaleniem ceny maksymalnej na poziomie C max., a więc znacznie niższej od ceny równowagi. Przy cenie maksymalnej C max. występuje jednak nadwyżka popytu na mieszkania komunalne w punkcie B nad ich podażą w punkcie A. Cenie maksymalnej regulowanej przez państwo towarzyszy zjawisko niedoboru podaży w stosunku do popytu. O dostępie do mieszkania decyduje wówczas nie cena rynkowa, lecz kryteria pozarynkowe oparte na stopniu pilności podstawowej potrzeby społecznej. Wprowadza się wówczas określone kryteria racjonowania dobra rzadkiego. Stosowanie cen maksymalnych, leżących poniżej punktu równowagi rynkowej, nie byłoby jednak uzasadnione na szerszą skalę w odniesieniu do innych dóbr. Taka cena powodowałaby brak zainteresowania wzrostem podaży. Rynek regulowany przez państwo może mieć uzasadnienie w szczególnych sytuacjach, np. w czasie wojny lub wielkich klęsk gospodarczych. W normalnych warunkach gospodarczych może mieć zastosowanie jedynie w odniesieniu do tych nielicznych produktów lub usług, gdy występuje ważny interes społeczny. Ceny minimalne w niektórych krajach są wyznaczane przez państwo, np. ceny mleka lub przetworów mlecznych, w celu zapewnienia rolnikom opłacalności produkcji. Gdyby ceny tych produktów kształtował rynek, wówczas zgodnie z prawem popytu i podaży cena równowagi Cr ustaliłaby się na znacznie niższym poziomie. A zatem część rolników zmuszona byłaby wycofać się z produkcji mleka, inni zaś – na skutek spadku ich dochodów – zagrożeni byliby bankructwem. Przy cenie minimalnej, jak wynika z wykresu, wystąpiłaby nadwyżka podaży produktów nad ich popytem, której nie można byłoby sprzedać na normalnym rynku. Wówczas tę nadwyżkę produktów rolnych musi kupić państwo i pokryć koszty ich magazynowania lub przeznaczyć na cele charytatywne, bądź też starać się ją wyeksportować za granicę. Scharakteryzuj zasadnicze cechy gospodarki rynkowej. Gospodarka rynkowa jest systemem bardzo złożonym. Składa się on z milionów różnych podmiotów, jak gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa wytwarzające towary lub świadczące usługi, instytucje finansowe, administracja państwowa oraz władze lokalne. Wszystkie wymienione podmioty są ze sobą powiązane za pośrednictwem rynku. Gospodarka rynkowa rozwinęła ogromną różnorodność form towarowo-pieniężnych, tworzących jednolity mechanizm funkcjonujący według określonych praw ekonomicznych. Na tym rynku kształtują się ceny dóbr i usług, ceny pracy, ceny kapitału, ziemi i wszystkich innych czynników produkcji. Te ceny wywierają wpływ na decyzje ekonomiczne wszystkich podmiotów gospodarczych, wywołują określoną reakcję konsumentów i producentów. Na rynku bowiem dokonuje się wymiana między kupującymi i sprzedającymi. Gospodarka rynkowa charakteryzuje się: - dominacja ale nie monopolem prywatnych własności środków produkcji - lokatą rynkową zasobów gospodarczych - tendencja do racjonalnego wykorzystania zasobów gospodarki, zatrudnia się tyle pracowników ile trzeba, ile jest miejsc - efektywny system motywacyjny. Motywuje do zatrudnienia motywuje pracowników do pracy - duża innowacyjność gospodarcza – nowe rzeczy trzeba udoskonalać - dyscyplina finansowa przedsiębiorstw - tendencje do samoczynnego kształtowania równowagi rynkowej - duża elastyczność gospodarcza - dobre zaopatrzenie sklepu - rynek źle rozwiązuje bądź nierozwiązuje następujące kwestie (czynniki ograniczające rynek w praktyce):niedoskonała informacja, bariery wejścia na rynek, kapitał, lokal - występują negatywne elementy zewnętrzne – podmiotu przerzucają na inne podmioty lub na całą społeczności część kosztów swojej działalności - podmioty korzystają bez ponoszenia określonych wydatków z rezultatów działalności innych podmiotów - negatywne efekty w sferze konsumpcji Co oznacza rynkowa alokacja czynników produkcji Mówiąc o rynku mamy na myśli rynek w ogólnym znaczeniu. Samoczynnie działający mechanizm wpływający na zachowanie podmiotów gospodarczych gospodarce centralnie zarządzanej tak nie jest. Decyzje podejmuje centralny organ zarządzający i przekazujący je na niższe szczeble organizacyjne aż do przedsiębiorstwa, Konsekwencje rynkowej alokacji Ten mechanizm okazała się nieskuteczny nieefektywny i nieelastyczny Zachowanie podmiotów w gospodarczych decydują o alokacji. Głównym elementem tego mechanizmu są wzajemne interakcje między cenami, dochodami, podażą a popytem różnych dóbr, które kupują te transakcje. Transakcje kupna sprzedaży zawierane są przez podmioty które kupują to co jest potrzebne do produkcji lub dalszej sprzedaży. Warunki działania w pełni rozwiniętego mechanizmu rynkowego. Warunki działania rynku: - dominacja własności prywatnej i swoboda w zakresie transferu prywatnych praw własności; - swoboda prowadzenia działalności gospodarczej; - istnienie sprawnie działających instytucji obsługujących rynek; (banki giełdy , instytucje ubezpieczeniowe firmy maklerskie. - integralność rynku, czyli wzajemne uzależnienie od siebie poszczególnych segmentów rynku dóbr fizycznych i rynków finansowych Klasyfikacje rynku. - według kryterium formy: rynek tradycyjny, nowoczesny; ze względu na przestrzeń: rynek światowy, europejski, lokalny, regionalny; ze względu na przedmiot; ze względu na stopień zrównoważenia rynku; ze względu na zakres kontroli: rynek wolny, regulowany. Funkcje rynku jako regulatora procesów gospodarczych. - dokonuje wyceny różnych dóbr; jest podstawowym źródłem informacji dla podmiotów gospodarczych; informuje o parametrach rynkowych (podaż, relacja płac); jest niezbędnym warunkiem racjonalnego wykorzystania zasobów gospodarczych; umożliwia ustalanie się stanów równowagi w gospodarce; jest weryfikatorem społecznej przydatności produkcji i zarazem mechanizmem dostosowania produkcji do potrzeb; pozwala znaleźć odpowiedź na pytanie co, jak i dla kogo produkować? Walory i słabości gospodarki rynkowej. Walory: - tendencja do racjonalnego wykorzystania gospodarki; - efektywny system motywacyjny; - duża innowacyjność gospodarki; - dyscyplina finansowa przedsiębiorstw; - tendencja do samoczynnego ustalania się gospodarki rynkowej; - duża elastyczność (łatwość) dostosowania się do otoczenia; - dobre zaopatrzenie sklepów. Słabości: - występują tendencje do monopolizacji gospodarki; - niedoskonałość informacji; - są kłopoty, bariery wejścia na rynek nowych podmiotów gospodarczych; - zanieczyszczenie środowiska. Co to jest gospodarstwo domowe i jakie są swoiste cechy. Gospodarstwo domowe – jest dobrowolnym związkiem ludzi wspólnie zamieszkujących i podejmujących decyzje finansowe dotyczące sposobu zarobkowania i wydawania pieniędzy. Cechy gospodarstwa domowego: - działają głównie w sferze spożycia nie stanowiąc bezpośrednich ogniw produkcji społecznej; - ekonomiczny cel gospodarstwa domowego zawiera elementy subiektywne, nie zawsze kieruje się w praktyce minimalizacją nakładów niezbędną do zaspokojenia potrzeb; - racjonalność działania gospodarstwa domowego należy rozpatrywać z punktu widzenia ograniczeń budżetowych. Jakie są funkcje gospodarstw domowych. Jakie są warunki i ograniczenia realizacji celów gospodarstw domowych. konsumpcyjna – wyraża się w czynnościach związanych z konsumpcją (organizowanie, realizowanie). Funkcja ta nastawiona jest na zaspokajanie rodziny, potrzebne są do tego środki pieniężne; produkcyjna – polega na dostarczaniu środków konsumpcyjnych, zasoby (praca, kapitał, ziemia). Warunkiem istnienia gospodarstwa domowego jako jednostki konsumpcyjnej jest praca zarobkowa przynajmniej jednego z jego członków lub inne źródło dochodów. Członkowie rodzin sprzedają na rynku pracy swoje usługi, traktowane przez przedsiębiorstwa jako ich osobowe czynniki produkcji i w zamian za świadczone usługi, odpowiednio do posiadanych kwalifikacji i zajmowanego stanowiska, otrzymują określone dochody. Dochody te w olbrzymiej większości są wydatkowane na bieżącą konsumpcję, tzn. na zakup żywności, opłacenie mieszkania i kosztów jego eksploatacji, kupno odzieży i obuwia, opłacenie usług zdrowotnych, kulturalnych, wypoczynkowych, na zakup używek i od czasu do czasu na zakup dóbr konsumpcyjnych trwałego użytkowania (meble, pralka, lodówka, telewizor, wideo, samochód itp.). W każdym gospodarstwie domowym pojawia się ważny dla jego egzystencji i rozwoju problem wyboru poziomu i kierunku kształcenia, wyboru miejsca zamieszkania i miejsca pracy oraz sposobu wydatkowania zarobionych pieniędzy. Teoria ekonomii przyjmuje z reguły upraszczające założenie, że każde gospodarstwo domowe dąży do takiego wydatkowania swoich dochodów, które zapewnia rodzinie maksymalne zadowolenie lub maksymalną użyteczność płynącą z nabytych dóbr. Wynika to stąd, że dochody rodziny są ograniczone w stosunku do jej potrzeb. Pojawia się wówczas problem racjonalnego wyboru, który maksymalizowałby sumę użyteczności. Przy bardzo dużych dochodach rodziny nieracjonalny zakup pewnych towarów nie odbija się ujemnie na wielkości zakupu innych towarów. Wówczas skłonność do nieracjonalnych zakupów, zaspokajających różne „zachcianki”, może być dość wysoka. Przy skromniejszych dochodach i licznej rodzinie presja na dokonywanie racjonalnych zakupów, zaspokajających najpilniejsze potrzeby, jest bardzo duża. Czynniki określające wydatki na konsumpcję. Gospodarstwa domowe kierują się w swych decyzjach wysokością płac, cen, procentu, dywidendy, renty, podatku itp. oraz tradycją, nawykami i upodobaniami, które nazywamy indywidualnymi preferencjami konsumenta. Wybory dokonywane są codziennie zarówno pod wpływem czynników obiektywnych, danych z zewnątrz, na które rodzina nie ma żadnego wpływu, jak i czynników subiektywnych, zależnych od woli członków rodziny. Wszystko to razem wzięte kształtuje w skali całego kraju lub określonego lokalnego rynku rozmiar i strukturę podaży pracy z jednej strony oraz popytu na różnorodne dobra i usługi z drugiej, które adresowane są za pośrednictwem rynku do przedsiębiorstw. Aktywa gospodarstw domowych i co wiemy o preferencji płynności. Pewna część bieżących dochodów rodziny jest oszczędzana w banku w celu dokonania poważniejszych zakupów w przyszłości (np. domu, samochodu), zabezpieczenia się przed trudnymi do przewidzenia wydatkami (choroba, śmierć), przekazania w spadku dzieciom itp. Część zaoszczędzonych dochodów może być lokowana w papierach wartościowych w formie obligacji państwowych przynoszących stały dochód lub w formie akcji spółek przynoszących zmienną w czasie dywidendę, która jest formą udziału akcjonariuszy w zyskach spółki akcyjnej. W przypadku większej nadwyżki dochodów nad bieżącymi wydatkami część lub całość tej nadwyżki może być inwestowana w kupno ziemi. Którą można dodatkowo uprawiać bądź wykorzystywać rekreacyjnie, bądź też dzierżawić w zamian za rentę, która staje się dodatkowym dochodem rodziny. A zatem, oprócz dochodów z pracy, gospodarstwo domowe może powiększać swoje dochody w formie procentów od oszczędności i różnych papierów wartościowych, dywidend od akcji oraz rent z tytułu dzierżawienia posiadanej ziemi lub posiadanych zasobów mieszkaniowych. Jakie są ogólne prawidłowości dotyczące popytu Ustalono, że w przeważającej liczbie przypadków popyt zmienia się w przeciwnym kierunku w stosunku do zmiany ceny. To prawo obowiązuje tylko przy założeniu, że pozostałe czynniki, które mogą wywierać wpływ na popyt, nie ulegają zmianie. Tę zależność można zilustrować w układzie dwuwymiarowym funkcją liniową o nachyleniu ujemnym. Gdy cena towaru spada , np. z C2 do C3, wówczas ludzie więcej kupują i łączny popyt na dany towar rośnie z q2 do q3. Gdy cena towaru rośnie , np. z C2 do C1, wówczas pewna część konsumentów ograniczy swoje spożycie lub zrezygnuje całkowicie z jego zakupu i będzie się starała zaspokoić swoją potrzebę tańszym substytutem. W rezultacie popyt na dany towar spadnie z q2 do q1. Popyt nie jest tyko funkcja ceny rynkowej ale także funkcja wielu innych zmiennych. Wpływ pozostałych czynników na popyt obrazowany jest odpowiednim przesunięciem krzywej popytu w górę lub w dół. Przy tym samym poziomie ceny popyt pod wpływem innych czynników może się zwiększyć lub może spadać. Wynika stąd wniosek, że przesunięcie j popytu wzdłuż krzywej popytu względem jej poprzedniego położenia spowodowane jest innymi czynnikami wpływających na wielkość popytu. Produkcyjna funkcja gospodarstw domowych Funkcja produkcyjna polega na dostarczaniu środków dochodów , pracy, kapitału i ziemi. W zmian przedsiębiorstwo umożliwia podział pracy, specjalizacje i wzrost wydajności. Z czynników produkcyjnych wytwarzamy dobra. Instytucjonalna ochrona konsumentów i pracowników Instytucjonalne zagwarantowanie ochrony interesów konsumentów i pracowników polega na celowym zamierzonym oddziaływaniu państwa a także innych organizacji w szeroko rozwiniętą warunków materialnych ludności. Ta ochrona jest zróżnicowana i ulega ewolucji. Najbardziej rozpowszechnianą instytucjonalną ochroną interesów przez państwo jest ubezpieczenie społeczne, publiczna pomoc społeczna, pomoc mieszkaniowa, rozbudowa infrastruktury społecznej, ruchy obrony konsumentów, związki zawodowe poprzez umowy zbiorowe. Dziania państwa np. rynku pracy, ochrona rodzinna. Definicja przedsiębiorcy i jego najważniejsze funkcje. Przedsiębiorca – ten, który uruchamia i racjonalnie wykorzystuje czynniki produkcji a także organizuje działalność dążąc do osiągnięcia jak największego zysku – nadwyżka finansowa ponad poniesione koszty (utarg – koszty). Najważniejsze funkcje przedsiębiorcy: - inicjowanie i uruchamianie działalności gospodarczej oraz różnego rodzaju innowacje techniczno-innowacyjne; - podejmowanie kluczowych ważnych decyzji o funkcjonowaniu przedsiębiorstwa; - podejmowanie ryzyka związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej oraz z wprowadzeniem innowacji; - od decyzji przedsiębiorcy zależy czy przedsiębiorstwo poniesie stratę czy zyska. Definicja przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwo – podmiot gospodarczy prowadzący na własny rachunek działalność produkcyjną lub usługową w celu osiągnięcia określonych korzyści. Rodzaje przedsiębiorstw. Spółki akcyjne (korporacje) – zaczęły powstawać pod koniec XIX w. na skutek rosnącej skali produkcji i potrzeb mobilizacji coraz większych kapitałów. We współczesnej, rozwiniętej gospodarce rynkowej odgrywają dominującą rolę. Rozwojowi spółek akcyjnych towarzyszyło oddzielenie się zarządzania od własności kapitału. Współwłaściciele spółki (akcjonariusze) nie zarządzają przedsiębiorstwem, lecz zatrudniają menedżerów. Akcjonariusze na walnym zgromadzeniu wybierają spośród siebie radę nadzorczą, która z kolei powołuje i kontroluje działalność zarządu odpowiedzialnego za operatywne kierowanie spółką. Warunkiem powstania spółki akcyjnej jest posiadanie określonego statutem kapitału założycielskiego, który umożliwia wypuszczenie określonej liczby akcji o ustalonych statutowo wartościach nominalnych. Sprzedaż akcji na rynku kapitałowym prowadzi do znacznego powiększenia sumy kapitału założycielskiego, co stwarza możliwości prowadzenia działalności inwestycyjnej i eksploatacyjnej na znacznie szerszą skalę. W spółce występują dwa rodzaje akcji: uprzywilejowane i zwykłe. Spółka akcyjna jest spółką kapitałową, co oznacza, że akcjonariusze odpowiadają za zobowiązania firmy do wysokości swoich akcji, a nie całym swoim majątkiem. Monopole – pod koniec XIX w. w rozwoju akcyjnej formy własności rozpoczął się proces fuzji kapitałów samodzielnych przedsiębiorstw, tj. koncentracja produkcji całych gałęzi w jednym wielkim towarzystwie akcyjnym, pozostającym pod jednolitym kierownictwem. Duże spółki podporządkowały sobie przedsiębiorstwa mniejsze i rozszerzały w ten sposób pole swojej działalności oraz zmniejszały koszty konkurencji. Sprzyjało to tańszym zakupom czynników produkcji, uprawnieniom w organizacji i zarządzaniu oraz ułatwiało dostęp do kredytów bankowych. Rozwijający się proces fuzji doprowadził w wielu dziedzinach produkcji do powstania przedsiębiorstw gigantów (monopoli). Aktywną rolę w procesie monopolizacji kapitału odegrały banki, które – udzielając kredytów – w coraz większym stopniu starały się kontrolować i wpływać na działalność wielkich spółek akcyjnych. Rosnące wzajemne powiązania kapitału przemysłowego z kapitałem bankowym doprowadziły do powstania ogromnych korporacji, które nabrały charakteru międzynarodowego. Odgrywają one we współczesnej gospodarce światowej coraz większą rolę, a ich majątek często przewyższa dochód narodowy wielu państw świata. Holding – rozwój spółek akcyjnych spowodował powstanie holdingów. Holding jest rodzajem spółki akcyjnej wielkich przedsiębiorstw lub banków. Jego głównym celem jest „trzymanie” (ang. to hold – trzymać) akcji innych przedsiębiorstw w celu uzyskania pełnej kontroli nad podległymi przedsiębiorstwami. Koncern – jest to szczególna forma przedsiębiorstwa powstała z połączenia przedsiębiorstw o odrębnej osobowości prawnej, działających jednak pod wspólnym zarządem. Tworzony jest on głównie drogą wykupu akcji innych przedsiębiorstw lub fuzji (łączeń). Przedsiębiorstwa wchodzące w skład koncernu często są powiązane pionowo (np. koncern samochodowy z własnymi stalowniami, wytwórniami opon itp.). Spółki z o.o. – są one zbliżone do spółek akcyjnych strukturą władz i sposobem ich wybierania oraz brakiem odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki. Różni je natomiast niewielki na ogół zasób kapitału, ograniczona liczba udziałowców oraz znacznie większa trudność w sprzedaży swoich udziałów, która wymaga zgody pozostałych wspólników. Wspólnicy mają prawo tylko do udziału w rzeczywiście osiągniętym zysku. Przedsiębiorstwa państwowe – spełniają ważną rolę w niektórych dziedzinach produkcji i usług. Funkcjonują one przede wszystkim w komunikacji, łączności, energetyce, a więc w dziedzinach o znaczeniu ogólnopaństwowym, a także w przemyśle motoryzacyjnym oraz w niektórych dziedzinach przemysłu wydobywczego. Są one najczęściej zorganizowane w formie spółek akcyjnych, których pakiet kontrolny akcji znajduje się w ręku skarbu państwa. Ich działalność jest w pełni skomercjalizowana, a więc w wysokim stopniu upodobniona do działalności prywatnych spółek akcyjnych, z tym, że głównym decydentem w sprawach funkcjonowania i rozwoju przedsiębiorstwa, włącznie z obsadą jego kierowniczych stanowisk, jest odpowiednia instytucja państwowa. Przedsiębiorstwa komunalne – są własnością władz lokalnych. Organizowane są w dziedzinach użyteczności publicznej związanej najczęściej z gospodarką komunalną określonego miasta lub regionu. Przedsiębiorstwa samorządowe – są tworzone w pewnych dziedzinach produkcji w celu ochrony interesów pracowniczych. Mogą przybierać formę akcjonariatu pracowniczego. Akcjonariat pracowniczy powstaje w wyniku sprzedaży majątku przedsiębiorstwa pracownikom w nim zatrudnionym. Samorządowa forma przedsiębiorstwa wzbudza duże zainteresowanie pracowników w byłych krajach postkomunistycznych i traktowana jest najczęściej jako forma samoobrony przed prywatyzacją przedsiębiorstw państwowych zagrażającą interesom pracowników. Samorząd pracowniczy w sposób demokratyczny (jeden członek – jeden głos) wybiera zarząd firmy i radę pracowniczą oraz decyduje o podziale osiągniętego zysku pomiędzy cele rozwojowe przedsiębiorstwa i konsumpcyjne potrzeby pracowników. Niebezpieczeństwo silnej presji na wzrost płac kosztem długofalowych potrzeb rozwojowych przedsiębiorstwa powoduje, że przedsiębiorstwa samorządowe są traktowane przez wielu ekonomistów jako forma mniej efektywna niż przedsiębiorstwa prywatne. Przedsiębiorstwa spółdzielcze – funkcjonują przede wszystkim w sferze produkcji rolnej, przemyśle rolno-spożywczym oraz handlu. Tworzą szczególny rodzaj samorządu spółdzielczego, w którym najwyższą władzą jest walne zgromadzenie członków, a każdy członek dysponuje tylko jednym głosem. W porównaniu z samorządem pracowniczym, obejmującym jedynie pracowników zatrudnionych w danym przedsiębiorstwie, członkami spółdzielni mogą być także osoby trzecie, pod warunkiem, że płacą składki na rzecz spółdzielni i aprobują jej statut. Przedsiębiorstwa spółdzielcze z wygospodarowanych zysków prowadzą działalność socjalną, kulturalną i oświatową dla swoich członków. Cechy przedsiębiorstw prywatnych - właściciel jest często kierownikiem warunkiem rozpoczęcia działalności jest zgromadzenie odpowiedniego kapitału, bycie przedsiębiorczym zdolność wytworzenia silnej motywacji nakierowanej na realizację celów form elastyczne działanie (umieć dostosować się do warunków) szybkie dostosowanie się do popytu łącznie się przedsiębiorstw prywatne przedsiębiorstwo nikłe gromadzenie dużego kapitału Scharakteryzować gałąź doskonale konkurencyjną. Model konkurencji doskonałej zakłada istnienie dużej liczby małych przedsiębiorstw, z których żadne z osobna wzięte nie może kształtować ceny. Wszyscy producenci wytwarzają dobra homogeniczne, tzn. nie różniące się od dóbr wytwarzanych przez innych producentów tej samej branży. Producenci mają pełną swobodę wejścia i opuszczenia rynku. Każde przedsiębiorstwo może sprzedać po bieżącej cenie rynkowej to wszystko co wytwarza i nie ma potrzeby oferowania produktów po niższej cenie. Również konsument nie może decydować o cenie. Istnieje pełna przejrzystość rynku, tzn. że wszyscy konsumenci są doskonale zorientowani co do cen różnych produktów i jest im obojętne, u którego producenta dokonają zakupu. Istnieje także doskonała podzielność i przenośność czynników produkcji. W rezultacie nie istnieją żadne opóźnienia w czasie, gdyż producenci natychmiast dostosują swoją działalność do aktualnych wymagań rynku. W tym idealnym typie konkurencji nie występuje niepewność i ryzyko działalności gospodarczej. Nie ma też zapotrzebowania na reklamę i promocję. Przedsiębiorca poszukuje optymalnych rozmiarów produkcji, przy których może maksymalizować swój zysk. Przedsiębiorstwa działające w gałęzi doskonałej konkurencyjnej, właściwości musi mieć gałąź, z której działa przedsiębiorstwo - jakie musi być duża liczba przedsiębiorstw, aby każde z nich miało znikomy udział w produkcji całej gałęzi przedsiębiorstwa te muszą wytwarzać możliwie jednorodny, standardowy produkt nabywcy maja pełna informację o cechach sprzedawanych produktów, a więc wiedza, ze produkty są identyczne swoboda wyjścia i wejścia gałęzi do gałęzi brak preferencji u kogo kupić i u kogo sprzedać brak ingerencji rządu doskonała przejrzystość rynku producenci konkurują wysokością kosztów kiedy produkt jest cenobiorcą to nie ma wpływu na cenę idealna podzielność produktu i czynników produkcji ( kupujemy ile chcemy, możemy kupić nawet najmniejszą ilość Co to jest konkurencja niedoskonała. Przeciwieństwem doskonałej konkurencji jest pełny monopol, który oznacza wyłączność w produkcji określonego wyrobu lub świadczonych usług. O ile w konkurencji doskonałej producent jest cenobiorcą, o tyle w warunkach monopolu producent jest cenotwórcą. Tutaj nie rynek panuje nad producentem, lecz głównie monopol nad rynkiem. Monopol kształtuje cenę, manipuluje rozmiarami podaży produkcji i nagina zachowanie konsumenta do swoich interesów. Nie ma jednak zupełnej swobody działania. Miarą siły monopolu jest nadwyżka ceny nad kosztami wytwarzania. Siłę monopolu ograniczają z jednej strony pojawiające się substytuty krajowe bądź import konkurencyjnego towaru, z drugiej zaś elastyczność popytu, tzn. reakcje konsumenta na podwyższanie cen, które mogą prowadzić do tak dużego spadku popytu, iż utarg całkowity zmniejszy się i podwyżka cen stanie się nieopłacalna. W przeciwieństwie do modelu doskonałej konkurencji, monopolista sam ustala cenę. Poszukuje on takiego jej poziomu, przy którym będzie mógł sprzedać taką ilość wytworzonych jednostek produkcji, która umożliwi mu maksymalizację zysku.
