Uzależnienie behawioralne – jak rozmawiać z rodzicami i uczniami?

Uzależnienie behawioralne – jak
rozmawiać z rodzicami i uczniami?
Irena Sobieraj
Zadania systemu oświaty
 Sprawowanie opieki profilaktyczno-wychowawczej
nad młodzieżą zagrożoną uzależnieniem
 Uwzględnienie problematyki zapobiegania
narkomanii w programach nauczania i wychowania
 Kształcenie i doskonalenie niezbędnej liczby
specjalistów w dziedzinie działalności profilaktycznej i
resocjalizacyjnej
 Prowadzenie badań naukowych w tym zakresie
Terminy - zdefiniujmy
 Nałóg i uzależnienie – używane są zamiennie
 Popadłszy w nałóg czy uzależniwszy się od
jakichkolwiek środków odurzających, młody
człowiek nie jest już w stanie przewidzieć,
czego będzie zażywał w przyszłości –
niezależnie od tego, od jakiego środka
chemicznego zaczął
 Innymi słowy: nałóg to utrata kontroli
Definicja uzależnienia
 Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO)
uzależnienie jest stanem psychicznym, niekiedy
również fizycznym, wynikającym z oddziaływania
między organizmem żywym i substancją
chemiczną, charakteryzującym się zmianami w
zachowaniu i innymi reakcjami, obejmującym zawsze
przymus przyjmowania produktu w sposób ciągły lub
okresowy w celu ponownego doznania jego skutków
psychicznych lub uniknięcia dolegliwości
abstynencyjnych
Specjaliści uważają, że nie ma wyraźnych różnic
pomiędzy uzależnieniem od substancji
psychoaktywnych i uzależnieniem od czynności
 Różnica polega na:
- poszukiwaniu kontaktu z substancją
lub
- możliwość wykonywania określonych
czynności
UTRATA KONTROLI
Sygnały ostrzegawcze uzależnienia
od komputera i internetu
 Objawy, które powinny zaniepokoić rodziców i
które wymagają konsultacji ze specjalistą:
-
-
gra kilka godzin dziennie, wagaruje, opuszcza się w nauce
gdy coś lub ktoś przeszkadza lub nie pozwala mu grać – staje
się konfliktowe, doświadcza niepokoju, rozdrażnienia i/lub
agresji
kłamie, zapytane, ile czasu poświęca na granie; zamyka przed
rodzicami drzwi, aby nie mogli go kontrolować; notorycznie
przekracza czas planowany na pobyt w Internecie albo na grę;
zaniedbuje inne czynności, a czas poświęca tylko na
użytkowanie komputera
Kiedy jest możliwe,
że rodzice te sygnały zauważą?
 Relacje
– dobra komunikacja,
- budowanie zaufania
- emocje – łagodna stanowczość
 Często rodzice pytają:
- Dlaczego moje dziecko?
- Gdzie popełniliśmy błąd
- Gdzie szukać pomocy?
Rodzice powinni wiedzieć
 Zdrowe nastolatki, które buntują się z przyczyn



-
rozwojowych, nie mają stałych skłonności do
przejawiania
zaburzonych
czy
niestabilnych
zachowań.
Nastolatki zagrożone ryzykiem uzależnienia
Kontakt ze specjalistami
Rozpoznanie u nastolatka uzależnienia od czynności
nie jest łatwe:
Często te czynności są wpisane w codzienną
aktywność
Trudno dostrzec niepokojące objawy
W szkole
 Nauczyciele oczekują, że będzie obecny na
lekcjach, będzie odrabiał prace domowe,
przygotowywał się do zajęć i nie będzie
arogancki
 Uzależniony
nastolatek ma przede wszystkim
potrzebę oddania się, bez ograniczeń, swojemu
nałogowi.
Dlatego będzie robił wszystko, aby zapewnić sobie
potrzebny do tego czas, przestrzeń i spokój
- Obiecuje poprawę i bezskuteczne próby ograniczenia
Pedagog szkolny, wychowawca klasy
 Dziecko kompensuje sobie samotność,
pustkę, brak celów
 Obniżona samoocena
 Potrzeba przynależności do grupy
 Poczucie własnej wartości
 Nieśmiałość
Ćwiczenie dla rodziców „Odkryj objawy”
Współuzależnienie rodziców
 Coraz większa kontrola
odpowiedzialności
za
emocjonalną równowagę dziecka – poczucie
winy wobec dziecka
 Trudności z wyznaczaniem granic
 Sprzeczne decyzje rodziców
 Uzależnione dziecko bardzo chętnie przenosi
odpowiedzialność za swoje niepowodzenia
na innych – chętnie wchodzi w rolę ofiary
 Przejmowanie
Jak rozmawiać?
 Czego nie należy robić,
aby być dobrym słuchaczem:
-Nie przerywaj niepotrzebnie
- Nie myl milczenia ze słuchaniem
- Nie obwiniaj rozmówcy za niepowodzenia w porozumieniu
- Nie słuchaj biernie
- Nie zadawaj zbyt wielu pytań
- Nie domyślaj się zbyt wiele
- Nigdy nie mów: „Wiem, dokładnie jak się czujesz”
- Nie formułuj przedwczesnych ocen
- Nie nastawiaj się negatywnie do odbiorcy
Osoby uzależnione
 Sięgają po środki odurzające, kiedy wcale nie
zamierzały tego robić
 Biorą więcej, niż planowały albo używają
narkotyków, z którymi nie chciały mieć nic do
czynienia
 Pod wpływem środków odurzających mogą
podejmować działania, których się po sobie
nie spodziewały
Doświadczane przez uzależnionego
pragnienie „haju”
 Jest o wiele silniejsze od siły ludzkiej woli
 Determinują je, jak się wydaje, zmiany
zachodzące w neurochemicznych procesach
w mózgu.
 Związane jest z właściwościami danego
środka odurzającego
Także czas, dawki, środowisko i wiek, w którym
zaczyna się kontakt z narkotykiem, mają
swoje znaczenie
Istotne wydają się również czynniki genetyczne.
Czy „zażywający narkotyki” oznacza
to samo, co „uzależniony”?
 Kiedy ktoś popada w nałóg, narkotyk staje się dla
niego sprawą absolutnie najważniejszą, a jego
zażywanie wymyka się spod kontroli.
 Zażywanie narkotyków ma zdecydowanie szkodliwy
charakter, ale pozostaje wciąż jeszcze w zasięgu
wyboru i pod kontrolą praktykującej je osoby. W tym
stanie liczą się jeszcze związki z rodziną i szkoła,
liczy się jeszcze przyszłość
 Jednak młody człowiek – nawet nie będąc
uzależnionym – może łatwo przedawkować, może
zginąć w wypadku samochodowym itd.
Uzależnienie
 Jest przekroczeniem niewidzialnej, ale
bardzo realnej granicy między pragnieniem a
potrzebą narkotyku.
 Przekracza się ją tylko raz i to bezpowrotnie
„Kto raz był korniszonem,
nigdy już nie będzie świeżym ogórkiem”
Uzależnienie behawioralne –
uzależnienie od czynności
 Zdążyć na czas
 Widzieć, słyszeć oraz czuć co robi i przeżywa
nasze dziecko
 Być w kontakcie – relacje
- „Daj przykład, a nie wykład”
- „Rodzice bardzo Cię kochają” – „Akurat”
 Kontakt ze specjalistą do spraw uzależnień
Zaprzeczanie
 Jest oznaką uzależnienia
 Sprawia, że osoba uzależniona nie jest w
stanie prawidłowo ocenić swojego stanu
 Rola rodziców …
Świat dziecka
 Uciec od trudności
 Wzmocnić przyjemne doznania
 Potrzeba eksperymentowania z nowymi
zachowaniami
Specjaliści wskazują na czynniki, które w istotny
sposób zwiększają ryzyko uzależnienia
 Osobowość skłonna do uzależnień
 Proces uczenia się
 Napięcie wynikające z konfliktu potrzeb i
wartości
 Układ nagrody w mózgu (ośrodek
przyjemności)
Rodzice chcą wiedzieć jakiej
pomocy potrzebuje ich dziecko
 Przykład 1 – Ola i jej rodzice
 Przykład 2 – Adrian i jego matka
Przeformułowanie problemu
Aby stwierdzić jakiego typu leczenia potrzebuje
dziecko rodzic ma do dyspozycji 4 kryteria
 Ekstensywność używania środka
odurzającego, tzn. rodzaj środka, okres,
dawki i częstotliwość używania
 Stopień kontroli nad zachowaniem
 Chęć współpracy
 Zakres zaprzeczania
Jednak – wyłącznie przygotowany
specjalista potrafi właściwie oszacować te
czynniki.
Objawy ostrego zatrucia kanabinolami
 Układ krążenia – przyspieszenie tętna, wzrost
ciśnienia krwi
 Układ oddechowy – rozszerzenie oskrzeli,
podrażnienie błon śluzowych dróg
oddechowych
 Układ pokarmowy – wysuszenie błon
śluzowych jamy ustnej, wzmożone łaknienie
 Inne: przekrwienie spojówek, ból głowy,
ogólne osłabienie, złe samopoczucie,
niekiedy gorączka
Uzależnienie od amfetaminy
 Właściwości amfetaminy są zbliżone do właściwości
kokainy (amfetamina działa kilka godzin, kokaina
kilka minut)
 Uzależnienie od amfetaminy kończy się często
psychozą przypominającą schizofrenię paranoidalną
 Przy długim zażywaniu może dochodzić do
znacznego wychudzenia organizmu, udaru
mózgowego, zawału mięśnia sercowego, zaburzenia
rytmu serca, napadowych wzrostów ciśnienia
tętniczego krwi, uszkodzenia nerek i wątroby oraz
śpiączki
Amfetamina
 OBJAWY zażycia:
- silne pobudzenie psychomotoryczne, euforia
- brak łaknienia, jadłowstręt
- rozszerzone źrenice
- podwyższone ciśnienie, szybki oddech
- zwiększone wydalanie moczu
 SKUTKI DZIAŁANIA - pozornie pozytywne oraz negatywne:
- zwiększenie wydolności psychomotorycznej
- polepszona koncentracja, możliwość łatwego zapamiętywania i
skupienia na danej czynności
- poczucie pewności siebie, zadowolenia, odsunięcie lęku
- agresywność, nerwowość, drażliwość
- formikacje, czyli poczucie insektów chodzących po skórze
- bezsenność
Uzależnienie jest wielkim niwelatorem
 Pod jego wpływem zupełnie różne nastolatki stają
się tak podobne, że można opracować
jednolity profil zachowań/osobowości.
 Młodzież wkraczająca w fazę nałogu będzie
starannie ukrywać używanie narkotyków, ale zmiany
zachowań i osobowości spowodowane przez
nadużywanie środków odurzających będą oczywiste
dla każdego obserwatora.
 Zachowania staną się przewidywalne
PROFIL młodego narkomana
1. Izolacja od rodziny
2. Kontakty z innymi narkomanami lub
3.
4.
5.
6.
młodzieżą sprawiającą kłopoty
wychowawcze
Częstsze wybuchy gniewu
Niemożność kierowania nastolatkiem przez
rodziców
Brak modyfikacji jego zachowań
Depresja
Gdzie szukać pomocy?
 www.anonimowihazardzisci.org
 www.nrgs.org.au – SOS dla hazardzistów i
ich rodzin
 Telefon Zaufania dla Dzieci i Młodzieży –
Fundacja Dzieci Niczyje
 www.uzaleznieniabehawioralne.pl
Bibliografia
 Piotrowski J., Podstawy toksykologii, Wydawnictwo Naukowo






Techniczne, Warszawa 2008, ISBN 978-83-204-3401-9.
Robson P., Narkotyki, Medycyna Praktyczna, Kraków 1997,
ISBN 83-86657-32-4.
Szukalski B., NARKOTYKI – kompendium wiedzy o środkach
uzależniających, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa
2005, ISBN 83-85705-73-2.
Wanat W., Narkotyki i narkomania, Iskry, Warszawa 2006, ISBN
83-244-0009-5.
Redakcja abcZdrowie.pl, 16-03-2015
www.narkomania.org.pl
Lechicki J., Postępowanie w zualeznieniach i innych patologiach
w szkole, Oficyna Wydawnicza „Text”, Wyd. I Kraków 2006.
ISBN: 83-60560-00-5
Maxwell R., Dzieci, alkohol, narkotyki, GWP, Gdańsk 1999