Ocena zdolności kredytowej - LGD LGD
advertisement
Bankowość Zajęcia nr 3 Działalność kredytowo-pożyczkowa banków Kredyt Umowa kredytu: Prawo bankowe art. 69; Umowa pożyczki: Kodeks cywilny art. 720. Umowa o kredycie konsumenckim: Ustawa o kredycie konsumenckim art. 2; Kredyt a pożyczka • Na mocy umowy pożyczki na pożyczkobiorcę przenoszona jest własność określonej kwoty pieniędzy, na mocy umowy kredytowej do dyspozycji kredytobiorcy stawiana jest określona kwota środków pieniężnych w postaci pieniądza bezgotówkowego; • Kredyt udzielany jest na konkretne cele – sprecyzowane przez kredytobiorcę we wniosku kredytowym i wskazane w umowie kredytowej, w przypadku pożyczki nie istnieje wymóg podania celu; • Wykorzystanie kredytu musi nastąpić na warunkach i zasadach określonych w umowie kredytowej, w umowie pożyczki nie precyzuje się z reguły warunków i zasad jej wykorzystania; • Kredyt jest odpłatny, pożyczka niekoniecznie musi być odpłatna; • Umowa kredytu musi zawsze być zawarta na piśmie, umowa pożyczki musi być zawarta na piśmie, gdy kwota pożyczki przekroczy 500 zł. Podział kredytów (ze względu na szereg kryteriów, wśród których są m.in.): Okres kredytowania (kredyty krótko-, średnio- i długoterminowe); Cel kredytowania (kredyty konsumpcyjne i inwestycyjne (m.in.kredyty konsorcjalne)); Podmiot kredytowany (kredyty konsumenckie – gotówkowe i bezgotówkowe i gospodarcze – obrotowe i inwestycyjne); Waluta (kredyty złotowe i denominowane w walutach obcych); Sposób oprocentowania (kredyty o zmiennym, stałym, stałozmiennym oprocentowaniu); Technika kredytowania (kredyty w rachunku bieżącym (overdraft) i w rachunku kredytowym); Sposób spłaty (kredyty spłacane jednorazowo i spłacane ratami). Elementy umowy kredytu art. 69 ust. 2 Strony umowy Osoba fizyczna, osoba prawna, jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, ale posiadająca zdolność prawną, w przypadku spółki cywilnej wyłącznie wspólnicy Kwota i waluta kredytu Cel kredytu Bank może wypowiedzieć umowę, gdy niezgodne wykorzystanie kredytu zgodnie z celem, SN - późniejsza zmiana przeznaczenia kredytu przez strony umowy kredytowej nie oznacza bezskuteczności tej umowy ani nie zwalnia kredytobiorcy od obowiązku wykonania umowy kredytowej, tj. zwrotu sumy kredytu. Zasady i termin spłaty kredytu Jednorazowo lub w ratach, określenie liczby i wysokości rat, Termin spłaty kredytu jest zastrzeżony dla obu stron (kredytobiorca nie jest co do zasady uprawniony do wcześniejszej spłaty bez zgody banku) Gdy kredyt na termin dłuższy niż rok, kredytobiorca może wypowiedzieć umowę z zachowaniem trzymiesięcznego terminu. Wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany Warunki zmiany stopy procentowej, informacja o każdej zmianie stopy procentowej Bank niezwłocznie powiadamia osoby będące dłużnikami z tytułu zabezpieczenia, jeśli kredytobiorca opóźnia się ze spłatą. Elementy umowy kredytu art. 69 ust. 2 Sposób zabezpieczenia spłaty kredytu – ustanowienie nie jest obowiązkowe, Zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, Termin i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych Wysokość prowizji Prowizja przygotowawcza (art. 77) - umowa kredytu może określać, że od kredytu postawionego do dyspozycji kredytobiorcy i przez niego niewykorzystanego przysługuje bankowi odrębna prowizja. Prowizja administracyjna – za wcześniejszą spłatę Prowizja rekompensacyjna – za administrowanie kredytem Warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy Termin wypowiedzenia umowy kredytu wynosi 30 dni, o ile strony nie określą w umowie dłuższego terminu. W razie zagrożenia upadłością kredytobiorcy termin wynosi 7 dni. Wypowiedzenie umowy kredytu z powodu utraty zdolności kredytowej nie może nastąpić, jeżeli bank zgodził się na realizację przez kredytobiorcę programu naprawczego. Obowiązki kredytobiorcy – prawo bankowe Przed zawarciem umowy – na żądanie banku przedkłada dokumenty i informacje niezbędne do dokonania oceny jego zdolności kredytowej; Umożliwia podejmowanie przez bank czynności związanych z oceną jego sytuacji finansowej i gospodarczej oraz kontrolę wykorzystania i spłaty kredytu; W czasie obowiązywania umowy przedstawia na żądanie banku informacje i dokumenty niezbędne do oceny jego sytuacji finansowej i gospodarczej oraz umożliwiające kontrolę wykorzystania i spłaty kredytu. Kredyt może być udzielony podmiotowi nieposiadającemu zdolności kredytowej gdy: Zostanie ustanowiony szczególny sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, Niezależnie od zabezpieczenia spłaty kredytu zostanie przedstawiony program naprawy gospodarki podmiotu, którego realizacja zapewni – według oceny banku – uzyskanie zdolności kredytowej w określonym czasie Zakaz korzystniejszych warunków art. 79 Podmioty dominujące lub zależne od banku, Podmioty działające w tym samym co bank holdingu, Jednostki zależne i stowarzyszone z bankiem, Akcjonariusze albo członkowie, Osoby zatrudnione w banku, członkowie zarządu, członkowie rad nadzorczych, Osoby zatrudnione w podmiocie dominującym, członkowie zarządu i rad nadzorczych podmiotu dominującego, Podmioty powiązane kapitałowo lub organizacyjnie z: Akcjonariuszem i członkiem, Członkiem zarządu, rady nadzorczej lub osobą zajmującą stanowisko kierownicze w banku. Przygotowanie banku do prowadzenia działalności kredytowej (faza I) Decyzje: Odział – jednolity bankowy model scoringowy, Region, Makroregion Centrala. Kolegialność decyzji kredytowych, komitety kredytowe, komitet ALCO (Asset Liabilities Coordination), Przygotowanie banku do prowadzenia działalności kredytowej (faza I) Limity koncentracji zaangażowań Wymogi kapitałowe Zewnętrzne – określone w UPB i uchwałach UKNF [limity 25%, 150 mln euro i 100% - art. 71 UPB] Wewnętrzne – wyznaczone przez bank, stanowiące o jego apetycie na ryzyko Z tytułu ryzyka kredytowego [ współczynnik wypłacalności, wagi ryzyka kredytowego, ekspozycja kredytowa oraz 8% wymóg kapitałowy] Z tytułu przekroczenia limitów koncentracji zaangażowań Rozpatrywanie wniosków kredytowych (faza II) Analiza tradycyjna Analiza scentralizowana Jednostka operacyjna (oddział banku) kontakt i negocjacje z klientami pełna analiza sytuacji finansowej klientów i ryzyka transakcji zainicjowanie dalszej procedury kredytowej Jednostka analityczna w centrali banku weryfikacja analizy dokonanej przez jednostkę operacyjną rekomendacja decyzji kredytowej Właściwy decydent podjęcie decyzji kredytowej Jednostka operacyjna (oddział banku) kontakt i negocjacje z klientami zainicjowanie procedury kredytowej Jednostka analityczna w centrali banku pełna analiza sytuacji finansowej klientów i ryzyka transakcji rekomendacja decyzji kredytowej Właściwy decydent podjęcie decyzji kredytowej Rozpatrywanie wniosków kredytowych – zdolność kredytowa (faza II) Ocena zdolności kredytowej klienta obejmuje: • Analizę dokumentów formalno-prawnych (akt założycielski, • • • • odpis z właściwego rejestru sądowego, wyciągi z ksiąg wieczystych itp.). Analizę dokumentów finansowych (np. sprawozdania finansowe, sprawozdania dla GUS, itp.). Analizę prognoz rynkowych i finansowych sporządzonych dla okresu realizacji transakcji kredytowej. Ocenę wskaźników finansowych i innych mierników ilościowych mających istotny wpływ na zdolność kredytową klienta. Ocenę czynników jakościowych, nie ujmowanych bezpośrednio w dokumentach finansowych (np. jakość zarządu i procesów zarządczych, perspektyw rynku, itp.). Ocena zdolności kredytowej – źródła danych wewnętrzne dokumentacja dołączona do wniosku kredytowego, historia rachunku bankowego i spłaty dotychczasowych kredytów w przypadku klientów banku zewnętrzne w przypadku kredytów gospodarczych wywiadownie gospodarcze (InfoMonitor Biuro Informacji Gospodarczej S.A. będące własnością ZBP gromadzi informacje o niesolidnych przedsiębiorcach). w przypadku klientów indywidualnych wykorzystanie informacji i raportów przygotowywanych przez: Biuro Informacji Kredytowej S.A. (BIK), „Bankowy Rejestr” - bazy danych ZBP o niesolidnych klientach Zewnętrzne źródła informacji o kredytobiorcach http://www.infomonitor.pl/o_big Podstawowe elementy oceny zdolności kredytowej – 5 C klienta Character Capacity Collateral Capital Conditions, cycle Obecnie występuje znaczna obiektywizacja oceny tych kryteriów Ocena zdolności kredytowej zmierza do określenia PD, LGD (RR), EAD kredytu, Ocena zdolności kredytowej - PD - PD Prawdopodobieństwo niewykonania zobowiązania jest definiowane jako prawdopodobieństwo zajścia co najmniej jednego z dwóch zdarzeń. bank uznaje, że dłużnik prawdopodobnie nie wywiąże się w pełni ze swoich zobowiązań kredytowych wobec banku, podmiotu dominującego wobec banku lub podmiotu zależnego banku bez konieczności podejmowania przez bank działań, takich jak realizacja zabezpieczenia, o ile takie istnieje. którakolwiek ekspozycja o charakterze zobowiązania kredytowego dłużnika, wobec banku, podmiotu dominującego wobec banku lub podmiotu zależnego banku jest przeterminowana o ponad 90 dni Ocena zdolności kredytowej - LGD LGD - Proporcja ekspozycji kredytowej, która zostanie utracona w przypadku niewykonania zobowiązania (LGD) jest poziomem nieodzyskanego długu w stosunku do wartości ekspozycji w momencie zaniechania zapłaty (ang. Exposure at Default, EAD) wyrażonego w postaci procentowej. Oszacowanie kwoty długu nieodzyskanego uzależnione jest od wartości zabezpieczeń, dotyczących danej ekspozycji kredytowej. Ocena zdolności kredytowej - EAD EAD - Wartość ekspozycji kredytowej w momencie niewykonania zobowiązania to oczekiwana ekspozycja brutto wobec dłużnika w przypadku niewypłacalności w okresie jednego roku. Bank szacując EAD powinien brać pod uwagę możliwość zwiększenia zaangażowania przez dłużnika do i po momencie niewypłacalności. Modele Scoringu Kredytowego [wg. Resti, Sironi, 2009; Anderson, 2007] Analiza dyskryminacyjna • Liniowa funkcja dyskryminacji • Funkcja Altmana (Zscore) Regresja liniowa • Liniowy model probabilistyczny • Funkcja logistyczna i probitowa Heurystyczne / indukcyjne • Sieci neuronowe • Algorytmy genetyczne Ocena zdolności kredytowej – metody pomiaru PD Credit rating Credit scoring Ekspozycje detaliczne [ale nie tylko] Capital market Ekspozycje dużych przedsiębiorstw Ekspozycje korporacji giełdowych PD Scoring kredytowy – grupy ekspozycji detalicznych Niezabezpieczone [unsecured] – karty kredytowe, pożyczki dla osób fizycznych, debety Zabezpieczone – kredyty hipoteczne, kredyty samochodowe Kredyty w rachunku bieżącym dla przedsiębiorstw Rodzaje scoringu Użytkowy - nowy Behawioralny – stary, scoring - definicja Scoring to metoda zarządzania ryzykiem, która: nadaje kredytobiorcy wartość związaną z jego ryzykiem pozwala na oszacowanie prawdopodobieństwa pewnego zdarzenia związanego z klientem IDEA: powiązanie cech z wniosku kredytowego z zachowaniem klienta Dobry model scoringowy powinien mieć własność dobrej dyskryminacji: Wysokie wartości– niskie ryzyko Niskie wartości – wysokie ryzyko Im lepsza zdolność dyskryminacyjna, tym lepsze rangowanie klientów pod względem ryzyka W etapie kalibracji do każdej liczby punktów scoringowych lub przedziału punktów scoringowych przypisywane są wartości pewnych miar ryzyka (np. PD) Scoring – analiza dyskryminacyjna Metoda poszukiwania zmiennych (wskaźników finansowych, itp.), które pozwolą na rozróżnienie między kredytobiorcą o dobrej kondycji i kredytobiorcą o złej kondycji Stosowana dla podmiotów korporacyjnych Najbardziej rozpowszechniona – analiza dyskryminacyjna Edwarda Altmana z 1968 roku, opracowana dla spółek giełdowych [ale współcześnie zostały opracowane modele Altmana stosowane dla spółek pozagiełdowych] Podział kredytów Ocena terminowości obsługi kredytu N – kredyt normalny, obsługiwany w terminie, PO – kredyt pod obserwacją (1-3 m.) PS – kredyt poniżej standardu (3-6 m.) W – kredyt wątpliwy (6-12 m.) S – kredyt stracony (powyżej 12 m.) Próg 60 pkt. ratingowych i rezerwy kredytowe, progi dla firm, Sytuacja ekonomiczno - finansowa Terminowość regulowania ekspozycji kredytowych B (PO – 1-3 m.) C (PS – 3 – 6 m.) D (W – 6 – 12 m.) E (S – powyżej 12 m.) Grupa ryzyka Liczba punktów Klasa ratingowa A (N – w terminie) N >85 I IA IB IC ID IE N 81-85 II IIA IIB IIC IID IIE N 76-80 III IIIA IIIB IIIC IIID IIIE N 71 – 75 IV IVA IVB IVC IVD IVE N 66 – 70 V VA VB VC VD VE N 61 – 65 VI VIA VIB VIC VID VIE PO 51 - 60 VII VIIA VIIB VIIC VIID VIIE PS 41 – 50 VIII VIIIA VIIIB VIIIC VIIID VIIIE W 31 -40 IX IXA IXB IXC IXD IXE S <31 X XA XB XC XD XE „Duży CM” Lp. Obszar oceny Punkty I Sytuacja finansowa klienta 65,00 I.1. Wskaźniki płynności finansowej 16,25 I.2. Wskaźniki rentowności 26,00 I.3. Wskaźniki sprawności działania 22,75 II Ryzyko zaangażowania banku 35,00 II.1. Wiarygodność firmy 21,00 II.2. Skala zaangażowania banku 14,00 „MiŚ CM” Lp. Obszar oceny Punkty I Ocena przedsiębiorstwa i przedsiębiorcy 65,00 I.1. Ocena sytuacji finansowej 25,00 I.2. Aspekty pozafinansowe 40,00 II Ocena ryzyka otoczenia przedsiębiorstwa 35,00 II.1. Pozycja konkurencyjna w sektorze 18,00 II.2. Ocena obszaru działania 12,00 II.3. Ocena uwarunkowań formalnych i prawnych otoczenia 5,00 Analiza wykonalności Metody statystyczne: Okres zwrotu, Prosta stopa zwrotu, BEP, Metody dyskontowe: NPV, IRR. Limit koncentracji zaangażowań Suma wierzytelności banku, udzielonych przez bank zobowiązań pozabilansowych oraz posiadanych przez bank bezpośrednio lub pośrednio akcji lub udziałów w innym podmiocie, wniesionych dopłat w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością lub też wkładów albo sum komandytowych — w zależności od tego, która z tych kwot jest większa — w spółce komandytowej lub komandytowo-akcyjnej (zaangażowanie), obciążonych ryzykiem jednego podmiotu lub podmiotów powiązanych kapitałowo lub organizacyjnie nie może przekroczyć limitu koncentracji zaangażowań, który wynosi 25% funduszy własnych banku. Zaangażowanie banku wobec innego banku krajowego, instytucji kredytowej, banku zagranicznego lub grupy podmiotów powiązanych kapitałowo lub organizacyjnie, składających się co najmniej z jednego banku krajowego, instytucji kredytowej lub banku zagranicznego, nie może przekroczyć 25% funduszy własnych banku albo równowartości 150 mln euro, obliczonej w złotych według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski, obowiązującego w ostatnim dniu sprawozdawczym, w zależności od tego, która z tych wartości jest wyższa, a suma zaangażowań wobec wszystkich powiązanych podmiotów należących do tej grupy, niebędących bankiem krajowym, instytucją kredytową lub bankiem zagranicznym, nie może przekroczyć 25% funduszy własnych banku. Jeżeli kwota 150 mln euro przewyższa 25% funduszy własnych banku, wartość zaangażowania nie może przekroczyć limitu określonego przez bank w odniesieniu do funduszy własnych banku. Zarząd banku, co najmniej raz w roku, określa wysokość limitu, o którym mowa w ust. 1b, i informuje Komisję Nadzoru Finansowego o jego wysokości. Limit ten nie może przekroczyć 100% funduszy własnych banku. Prawne formy zabezpieczania kredytów i pożyczek Osobiste – odpowiedzialność osoby dającej zabezpieczenie całym jej majątkiem; Rzeczowe – ograniczenie odpowiedzialności osoby dającej zabezpieczenie do określonych składników jej majątku. Poręczenia osobiste (7 rodzajów) Weksel własny in blanco; Poręczenie wekslowe, czyli awal; Poręczenie wg Prawa cywilnego; Gwarancja bankowa; Przystąpienie do długu kredytowego; Przejęcie długu; Ubezpieczenie kredytu. Poręczenia majątkowe (8 rodzajów) Zastaw ogólny; Zastaw rejestrowy; Zastaw na prawach wg Prawa cywilnego; Przewłaszczenie na zabezpieczenie; Przelew (cesja) wierzytelności; Kaucja, przelew określonej kwoty na rachunek banku; Pełnomocnictwo; Hipoteka (zwykła, kaucyjna, przymusowa, morska, ustawowa). Weksel Weksel jest dokumentem zobowiązującym wystawcę lub osobę przez niego wskazaną do bezwarunkowej zapłaty określonej kwoty pieniędzy na rzecz beneficjenta w ustalonym miejscu i czasie. Cechy weksla: bezwarunkowy, samodzielność, solidarność, abstrakcyjność. Weksel - rodzaje Weksel własny (sola, suchy, prosty) jest bezwarunkowym zobowiązaniem wystawcy do zapłaty ustalonej sumy pieniężnej na rzecz innej osoby, zwanej remitentem. Weksel trasowany (ciągniony, czyli tzw. trata) jest poleceniem wystawcy (trasanta) zapłacenia określonej kwoty pieniężnej wydanym innej osobie (zwanej trasatem) na rzecz osoby trzeciej (zwanej remitentem). Rodzaje weksla Trasowany, ciągniony, trata, Własny, suchy, prosty, sola, Niezupełny, in blanco, Kupiecki, handlowy, Finansowy, Gwarancyjny, Rekta – weksel, Piwniczny. Funkcje weksla Gwarancyjna, Kredytowa, Płatnicza, Obiegowa, Refinansowa Skład weksla nazwa „weksel” w samej treści dokumentu, napisana w języku, w jakim wystawiono weksel bezwarunkowe zobowiązanie wystawcy do zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej (weksel własny); bezwarunkowe polecenie wystawcy weksla zapłacenia ustalonej sumy pieniężnej skierowane do określonej osoby (weksel trasowany) suma wekslowa (podana w ujęciu liczbowym i słownie) termin płatności weksla miejsce płatności weksla nazwisko osoby (nazwa firmy), na rzecz której powinna być dokonana zapłata data i miejsce wystawienia podpis wystawcy weksla Właściwości weksla Indos indosant, indosatariusz (pełny, niezupełny, pełnomocniczy, zastawniczy, zwrotny) Legitymacja formalna (sprawdzenie ciągłości podpisów); Zapłata należności, Protest weksla, postępowanie sądowe, postępowanie zwrotne, Awalowanie weksla, Dyskontowanie weksla, Warunki dyskonta weksli muszą spełniać wymogi prawa wekslowego oraz zawierać potwierdzenie uiszczenia opłaty skarbowej muszą zawierać zobowiązania wynikające z obrotów gospodarczych tzn. tzw. weksle kupieckie i handlowe muszą być podpisane przez solidnych pod względem wypłacalności wystawców i akceptantów oraz przez bank, który dokonał dyskonta weksla (w przypadku redyskonta wekslowego) termin płatności musi być wyraźnie określony muszą być podpisane w sposób umożliwiający bezsporną identyfikację podmiotów, które są zobowiązane nie mogą zawierać ograniczeń w tekście lub w indosach dotyczących prawa przenoszenia prawa własności weksla lub wyłączających określone osoby spod zwrotnego poszukiwania muszą uwzględniać miejsce płatności weksla w oddziałach banków, w których dłużnik posiada rachunek muszą być opatrzone indosem in blanco posiadacza weksla lub banku, który weksel przyjął do dyskonta weksle trasowane muszą być opatrzone bezwarunkowym akceptem trasata Przedawnienie należności po 3 latach – przedawniają się roszczenia wekslowe przeciwko głównym dłużnikom, tj. akceptantowi weksla trasowanego lub wystawcy weksla własnego, licząc od daty płatności po roku – przedawniają się roszczenia posiadacza weksla w stosunku do indosantów i wystawcy weksla trasowanego, licząc od dnia protestu po 6 miesiącach – przedawniają się wzajemne roszczenia indosantów i wystawcy weksla trasowanego, od dnia, w którym indosant wykupił weksel albo został z tytułu zobowiązania pociągnięty do odpowiedzialności sądowej Nadużycia wekslowe Siła płatnicza weksla, Ryzyko poręki grzecznościowej, Fikcyjny obrót wekslowy, Fałszerstwo, Nadużycia partnerów zagranicznych. Poręczenie wg prawa cywilnego Poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela do spłaty kredytu w przypadku niespłacenia przez dłużnika w oznaczonym terminie, Nie może istnieć samodzielnie i wygasa w przypadku wygaśnięcia zobowiązania głównego, Poręczyciel odpowiada całym swoim majątkiem teraźniejszym i przyszłym do kwoty udzielonego poręczenia, Poręczyciel odpowiada na tych samych zasadach co dłużnik główny, Również odpowiedzialność za świadczenia uboczne, Złożone na piśmie, Wymaga skuteczności doręczenia bankowi Wygasa, gdy wygaśnie zobowiązanie główne, niezależnie od przyczyny z jakiej to nastąpi. Gwarancja bankowa Art. 81 – jednostronne zobowiązanie banku gwaranta, że po spełnieniu przez podmiot uprawniony (beneficjenta gwarancji) określonych warunków zapłaty, które mogą być stwierdzone określonymi w tym zapewnieniu dokumentami, jakie beneficjent załączy do sporządzonego we wskazanej formie żądania zapłaty, bank ten wykona świadczenie pieniężne na rzecz beneficjenta gwarancji bezpośrednio lub za pośrednictwem innego banku. Zobowiązanie do zapłaty sumy pieniężnej w razie spełnienia określonych warunków zapłaty. Oświadczenie banku o udzieleniu gwarancji musi co najmniej wskazywać: Beneficjenta, Kwotę (sumę gwarancyjną), Termin końcowy Gwarancja bankowa Art. 80 – bank może udzielać i potwierdzać gwarancje bankowe Art. 734 i nast. k.c. – umowa między gwarantem a podmiotem zlecającym wystawienie gwarancji, Beneficjent gwarancji poprzez uzyskanie gwarancji nabywa pisemne oświadczenie banku gwaranta o gotowości do świadczenia za zleceniodawcę. Obowiązek gwaranta powstaje niezależnie od szkody po stronie beneficjenta, nie ma charakteru odszkodowawczego, Gwarancja bezwarunkowa (gwarancja na pierwsze żądanie) Gwarancja warunkowa Gwarancja wygasa gdy: Upływa termin ważności, Wykonane zostaje zobowiązanie przez zleceniodawcę, Następuje zwolnienie zleceniodawcy lub banku przez beneficjenta gwarancji ze wszystkich zobowiązań przewidzianych w gwarancji przed upływem jej terminu ważności. Gwarancja bankowa Art. 87 ust 1 – roszczenie z tytułu gwarancji przedawnia się z upływem 6 lat. Bieg przedawnienia roszczenia rozpoczyna się od daty przedłożenia skutecznego żądania zapłaty i w tym okresie roszczenie jest wymagalne chociażby zobowiązanie, z którym gwarancja była związana już wygasło. Przesłanki formalne gwarancji : Forma pisemna, Podpisy, Elementy niezbędne gwarancji. Gwarant może odmówić wypłaty gdy: Roszczenie zgłoszone po upływie terminu ważności, Roszczenie zgłoszone w innej formie niż określona w gwarancji, Brak podpisów uprawnionych do reprezentowania beneficjenta lub złożone roszczenie przez osoby nieuprawnione, Roszczenie zgłoszone przed terminem, Roszczenie nie jest potwierdzone odpowiednimi dokumentami. Hipoteka Hipoteką można obciążyć jedynie nieruchomości oraz wybrane prawa własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej, wierzytelność zabezpieczona hipotecznie. Wierzyciel hipoteczny może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami każdorazowego właściciela obciążonej nieruchomości, Zbycie nieruchomości nie narusza prawa wierzyciela do zaspokojenia się z obciążonej nieruchomości, Wygaśnięcie wierzytelności powoduje wygaśnięcie hipoteki, W formie aktu notarialnego, niezbędny wpis w księdze wieczystej, Hipoteka bankowa – na podstawie: Wystawionego przez bank oświadczenia o udzieleniu kredytu czy pożyczki pieniężnej, ich wysokości i warunków spłaty, Złożonego przez właściciela nieruchomości oświadczenia o ustanowieniu hipoteki na rzecz banku z zachowaniem formy pisemnej pod rygorem nieważności. Przedawnienie wierzytelności nie pozbawia jednak wierzyciela prawa do zaspokojenia się z nieruchomości obciążonej, z zastrzeżeniem, że zasady tej nie stosuje się do roszczenia o odsetki. Hipoteka może wygasnąć poprzez zrzeczenie się zabezpieczenia hipotecznego przez wierzyciela, bez wygaśnięcia wierzytelności. Zastaw zwykły i zastaw rejestrowy Wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy będącej przedmiotem zastawu bez względu na to czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzytelnościami osobistymi właściciela rzeczy. Przedmiotem zastawu rzeczy ruchome i prawa, nie mogą być nieruchomości, Może zabezpieczać wierzytelność pieniężną i niepieniężną, przyszłą lub warunkową Zastaw - rodzaje cecha cywilny rejestrowy finansowy przedmiot Rzeczy ruchome i udział w rzeczy ruchomej, prawa zbywalne (wierzytelności, obligacje, udziały) Rzeczy ruchome ( z wyjątkiem statków morskich), prawa zbywalne (znaki towarowe, papiery wartościowe, wierzytelności), zbiór rzeczy i praw (przedsiębiorstwo), rzeczy i prawa które nabędzie w przyszłości; Umowa, wpis do rejestru zastawów; Przedmiot zastawu w posiadaniu zastawcy, zastawca nie jest uprawniony do rozporządzania rzeczą stanowiącą przedmiot zastawu Środki pieniężne , roszczenia o wypłatę środków pieniężnych, instrumenty finansowe sposób zabezpieczenia Postępowanie egzekucyjne przed wierzytelnościami osobistymi, po zaspokojeniu wierzytelności uprzywilejowanych (SP, koszty egzekucyjne, należności alimentacyjne, należności za pracę) Zaspokojenie z pierwszeństwem przed innymi wierzytelności, w tym wierzytelnościami zabezpieczonymi zastawem cywilnym i finansowym, z wyjątkiem kosztów egzekucyjnych, należności alimentacyjnych, należności za pracę za okres nie dłuższy niż 3 mce, rent z tytułu odszkodowania Postępowanie egzekucyjne przed wierzytelnościami osobistymi, po zaspokojeniu wierzytelności uprzywilejowanych (SP, koszty egzekucyjne, należności alimentacyjne, należności za pracę) Zastaw Zaspokojenie z przedmiotu zastawu może nastąpić w następujący sposób: W wyniku sądowego postępowania egzekucyjnego, Przez przejęcie przedmiotu zastawu na własność, Przez sprzedaż przedmiotu zastawu w drodze przetargu publicznego, Przez pobieranie przez zastawnika dochodów, jakie przynosi przedsiębiorstwo obejmujące przedmiot zastawu. Cesja Każda wierzytelność, jeżeli jest zbywalna, a jej przeniesienie nie jest wyłączone z mocy ustawy, umowy lub na skutek właściwości zobowiązania. Bank może przyjąć takie zabezpieczenie gdy: Rachunek bankowy prowadzony jest przez inny bank, Umowa rachunku bankowego nie wyłącza lub nie ogranicza przelewu wierzytelności. Dłużnik banku albo osoba trzecia, która zabezpiecza spłatę zobowiązań dłużnika wobec banku, dokonuje przelewu na bank swoich wierzytelności z tytułu jednej lub kilku umów. Uniemożliwia posiadaczowi rachunku bankowego (cedentowi) dysponowanie środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku. Należy ustanowić nieodwołalne pełnomocnictwo dla banku do zmiany lub wypowiedzenia rachunku bankowego. Jeśliby bank prowadzący rachunek po otrzymaniu zawiadomienia o cesji nadal świadczył do rąk cedenta, ponosiłby wobec banku uprawnionego z umowy cesji odpowiedzialność za szkodę. Przewłaszczenie na zabezpieczenie Przeniesienie na bank przez dłużnika lub osobę trzecią, do czasu spłaty zadłużenia wraz z należnymi odsetkami i prowizją, prawa własności rzeczy ruchomej lub papierów wartościowych. Przeniesienie własności następuje w momencie zawarcia umowy, a bank staje się właścicielem rzeczy do czasu spłaty należności. Przedmiot: rzeczy ruchome oznaczone co do tożsamości (urządzenia, pojazdy mechaniczne, maszyny, rzeczy oznaczone co do gatunku – wg rodzaju, jakości, ilości, wartości), papiery wartościowe. Z reguły przedmiot przewłaszczenia pozostaje u przewłaszczającego, który staje się jego posiadaczem mogącym rozporządzać nimi tylko na zasadach określonych w umowie przeniesienia własności. Bank jako właściciel przedmiotu może dochodzić do zaspokojenia wg własnego uznania poprzez jego sprzedaż i zaliczenie ceny uzyskanej ze sprzedaży na spłatę wierzytelności. Sprzedaż w formie przetargu publicznego, Nie ma postępowania egzekucyjnego. Kaucja bankowa Przeniesienie na własność banku określonej kwoty w złotych lub w innej walucie wymienialnej. Bank zobowiązany jest do zwrotu kaucji po uzyskaniu spłaty zadłużenia wraz z odsetkami i prowizją. Bank nie zwraca części niespłaconego zobowiązania. Bank może wypłacić wynagrodzenie za okres korzystania z przejętej kwoty (oprocentowanie kaucji). Kaucja staje się własnością banku, który nią dysponuje. Pełnomocnictwo do rachunku bankowego Art. 98 k.c. i nast.- dłużnik celem zabezpieczenia spłaty wierzytelności pieniężnej przysługującej bankowi udziela pełnomocnikowi (bankowi) pełnomocnictwa oraz upoważnia bank do dysponowania środkami zgromadzonymi na rachunku otwartym i prowadzonym przez bank lub inny bank. Pierwszeństwo w stosunku do innych dyspozycji złożonych na rachunku. Bank jest uprawniony do otrzymywania i żądania wyciągów z rachunku oraz wszelkich informacji dotyczących operacji prowadzonych na tym rachunku. Może być odwołane, wygasa ze śmiercią mocodawcy, chyba że zrzeknie się on prawa odwołania pełnomocnictwa lub w pełnomocnictwie zastrzeżono inaczej. W praktyce pełnomocnictwo nie może być odwołane bez pisemnej zgody banku. Blokada środków na rachunku bankowym Art. 50 – posiadacz rachunku (dłużnik) celem zabezpieczenia wierzytelności pieniężnej przysługującej bankowi upoważnia bank do ustanowienia blokady określonej kwoty pieniężnej na rachunku otwartym i prowadzonym przez bank, tj. ogranicza swoją swobodę do dysponowania środkami zgromadzonymi na rachunku. Niemożność podejmowania i dysponowania przez posiadacza rachunku zablokowaną kwotą bez zgody banku. Blokada w praktyce bez zgody banku nie może być odwołana. Nie może zostać przeniesiona na osobę trzecią. Bankowi nie przysługuje żadne ustawowe pierwszeństwo w stosunku do innych wierzycieli, a w przypadku zajęcia rachunku w egzekucji prowadzonej przez innego wierzyciela bank nie ma możliwości skorzystania z tego zabezpieczenia. Oświadczenie patronackie Oświadczenie składane przez przedsiębiorcę (zazwyczaj spółkę matkę) wobec określonego kredytodawcy, którego treścią jest obietnica zabezpieczenia kredytu innego przedsiębiorcy (najczęściej spółki córki) Zawiera zobowiązanie wystawcy do podjęcia działań wobec dłużnika mających na celu utrzymanie terminowej obsługi długu oraz utrzymanie niebudzącej obaw sytuacji ekonomiczno – finansowej dłużnika, pod warunkiem że: Bank posiada opinię prawną potwierdzającą możliwość i skuteczność dochodzenia ewentualnych roszczeń wobec wystawcy, Zobowiązanie ciążące na wystawcy jest ujęte w jego księgach. Realizacja kredytów (faza III) Monitorowanie sytuacji finansowej CM i zgodności wykorzystania kredytu z celami Obsługa kredytu (faza IV) Rezerwa celowa i ogólna w bankach stosujących PSRy; W bankach stosujących MSSFy: odpisy z tytułu utraty wartości należności zagrożonych (portfel zagrożony utratą wartości, portfel niezagrożony utratą wartości) – odpowiednik rezerwy celowej, rezerwy utworzone na ryzyko już poniesione, ale jeszcze nieudokumentowane – odpowiednik rezerwy ogólnej (vide MSSF 39); Postępowanie ze złymi dłużnikami. Kryteria klasyfikacji ekspozycji kredytowych na etapie obsługi kredytu Dla potrzeb szacowania rezerw celowych [również w celach podatkowych]: ekspozycje Skarbu Państwa; ekspozycje z tytułu pożyczek i kredytów detalicznych; pozostałe ekspozycje kredytowe wobec osób fizycznych; inne ekspozycje kredytowe normalne, pod obserwacją, zagrożone (w tym poniżej standardu, wątpliwe, stracone) Dla potrzeb szacowania rezerw na ryzyko ogólne: kredyty netto Dla oszacowania odpisów z tytuły utraty wartości aktywów: objęte podejściem indywidualnym ekspozycje kredytowe indywidualnie istotne oraz ekspozycje objęte podejściem portfelowym indywidualnie nieistotne (m.in. ekspozycje detaliczne). Kryteria klasyfikacji ekspozycji kredytowych na etapie obsługi kredytu Dla potrzeb oszacowania wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka kredytowego: 16 klas ekspozycji w przypadku banków stosujących metodę standardową (m.in. ekspozycje detaliczne, ekspozycje wobec rządów, ekspozycje sekurytyzacyjne) 5 klas ekspozycji w przypadku banków stosujących metodę IRB (m.in. ekspozycje wobec rządów i dużych przedsiębiortsw, ekspozycje detaliczne, ekspozycje detaliczne zabezpieczone hipoteką) Dla potrzeb określenia zaangażowania banku w finansowanie różnych sektorów gospodarki: ekspozycje wyodrębnione zgodnie z PKD (wskaźniki koncentracji branżowej) W celu określenia finansowania różnych regionów kraju (wskaźniki koncentracji geograficznej) 62 Monitoring ekspozycji kredytowych dla potrzeb ostrożnej wyceny Rezerwy celowe i rezerwa na ryzyko ogólne Odpisy na utratę wartości (MSR 39,….) Rezerwy celowe – tworzone z uwzględnieniem kryterium opóźnienia w spłacie oraz kryterium sytuacji ekonomiczno – finansowej Rezerwa na ryzyko ogólne = 1,5% niespłaconych kredytów netto Odpis w ujęciu indywidualnym – ekspozycje przeterminowane [wycena przy zastosowaniu DCF] Odpis w ujęciu kolektywnym IBNR Kategorie ekspozycji kredytowych wyodrębnione dla potrzeb szacowania rezerw celowych [ .] rozporządzenie MF z 2008 r ekspozycje pozostałe ekspozycje kredytowe z udział w pozostałe ekspozycje tytułu wobec podstawie Kategorie ekspozycji kredytowe ekspozycje pożyczek i Skarbu tworzenia kredytowych wobec osób kredytowe kredytów Państwa rezerwy fizycznych detalicznych opóźnienie w spłacie kapitału lub odsetek mniej niż 1 mniej niż 6 mniej niż 1 mniej niż 1 normalne 1,50% miesiąc miesiąc miesięcy rok od 1 do 3 od 1 do 3 pod obserwacją 1,50% miesięcy miesięcy od 3 do 6 od 3 do 6 poniżej 20% miesięcy miesięcy standardu zagrożone wątpliwe 50% powyżej 1 roku i poniżej 2 lat stracone 100% powyżej 2 lat więcej niż 6 miesięcy od 6 do 12 miesięcy od 6 do 12 miesięcy powyżej 12 miesięcy powyżej 12 miesięcy Szacowanie rezerw ogólnych - UPB Art. 130 1. Banki mogą tworzyć w ciężar kosztów rezerwę na ryzyko ogólne, służącą pokryciu niezidentyfikowanego ryzyka związanego z prowadzeniem działalności bankowej. Banki tworzą i rozwiązują tę rezerwę na podstawie oceny tego ryzyka, uwzględniającej w szczególności wielkość należności oraz udzielonych zobowiązań pozabilansowych 2. Wielkość rocznego odpisu na rezerwę na ryzyko ogólne, o której mowa w ust. 1, wynosi: 1) co najwyżej 1,5 % niespłaconej kwoty kredytów i pożyczek pieniężnych pomniejszonej o kwotę kredytów i pożyczek pieniężnych, zaklasyfikowanych zgodnie z odrębnymi przepisami do kategorii straconych według stanu na koniec poprzedniego roku obrotowego, 2) nie więcej niż kwota odpisu dokonanego w bieżącym roku obrotowym z zysku za rok poprzedni na fundusz ogólnego ryzyka, o którym mowa w art. 127 ust. 2 pkt 2 lit. a). Etapy szacowania odpisów zgodnie z IFRS 39 (MSSF 9 od 2011 r.) 1. określenie progu istotności [np. udział ekspozycji w aktywach lub udział 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. dochodów z ekspozycji w całkowitych dochodach banków – bank może przyjąć własne kryteria oceny istotności] zdefiniowanie wskaźników utraty wartości pogrupowanie ekspozycji kredytowych do portfeli o podobnych charakterystykach ryzyka kredytowego zebranie i scentralizowane przetwarzanie danych historycznych (min. 3 letni horyzont) – co ma pozwolić na oszacowanie oczekiwanej straty (tj. PD i LGD) indywidualna ocena ekspozycji indywidualnie istotnych indywidualna ocena ekspozycji indywidualnie nieistotnych kolektywna ocena ekspozycji indywidualnie nieistotnych (tzw. IBNR – identified but not reported) zrejestrowanie utraty wartości (tj. zsumowanie oszacowanej utraty wartości ekspozycji indywidualnie istotnych i indywidualnie nieistotnych oraz utraty wartości w ujęciu portfelowym). Klasyfikacja kredytów Podejście indywidualne Podejście portfelowe Grupa ryzyka Bankowe klasy rankingowe Ratingi zewnętrzne Sytuacja Opóźnienie finansowa w spłacie Kategorie ekspozycji kredytowych Kredyty normalne (N) (prime) Od I do VI ocena od 100 do 60 punktów Od AAA+ do B Od bardzo dobrej do bardzo złej Do 30 dni Ekspozycje o niezidentyfiko wanym zagrożeniu utraty wartości Kredyty „trudne”, „nieściągalne” (subprime) Klasyfikacja kredytów pod względem ryzyko w podejściu indywidualnym Kredyty pod obserwacją (PO) (watch list) VII Od CCC+ do D Zła Powyżej 30 dni Kredyty poniżej standardu (PS) (sub – standard) VIII Poza ratingiem Zła Powyżej 90 dni Ekspozycje o zidentyfikowa nym zagrożeniu utraty wartości Kredyty wątpliwe (W) (doubtful) IX Poza ratingiem Zła Powyżej 180 dni Kredyty stracone (S) (loss) X Poza ratingiem Zła Powyżej 360 dni Podejście portfelowe Normalne – opóźnienie do 90 dni, Stracone – opóźnienie powyżej 90 dni. Rezerwy kredytowe, metoda wartości zagrożonej (Value at Risk – Var) Oczekiwana strata (NUK) PD (probalibility of default) – prawdopodobieństwo niewykonania przez dłużnika zobowiązania EAD (exposure at defalut) – bilansowa wartość ekspozycji kredytowej w momencie niewykonania zobowiązania LGD (loss given default) – współczynnik straty w momencie niewykonania zobowiązania; stopa odzysku EL = PD*EAD*LGD Metody pomiaru ryzyka w NUK Metoda standardowa (standard method SM) Metoda wewnętrznych ratingów IRB Podejście portfelowe Podejście indywidualne PD, LGD, EAD, WR nadawane przez zewnętrzne agencje ratingowe Metoda podstawowa Basic Internal Rating Based (BIRB) Bank szacuje PD, reszta paremetrów podana przez nadzór Metoda zaawansowana Advanced Internal Rating Based (AIRB) Bank szacuje PD, LGD, EAD, WR Opcja 1 – bank szacuje LGD I EAD Opcja 2 – bank szacuje LGD, PD, EAD, WR Kolejność zaspokajanych roszczeń Roszczenia pracowników z tytułu wynagrodzeń Roszczenia publicznoprawne Skarbu Państwa, Roszczenia cywilnoprawne w tym bankowe i handlowe Monitoring kredytowy – windykacja Niespłacone kredyty podlegają procesowi windykacji. Sposób dochodzenia roszczeń przez bank zależy od: • rodzaju kredytobiorcy (osoba fizyczna, osoba prawna), • rodzaju kredytu (konsumencki, gospodarczy), • sytuacji kredytobiorcy i przyczyn niespłacenia kredytu, • prawnej formy zabezpieczenia kredytu W przypadku osób fizycznych zabezpieczenia majątkowe mogą być przejęte przez bank według dwóch procedur: • Polubownie - dobrowolne przekazanie zabezpieczenia przez kredytobiorcę. Minimalizuje koszty egzekucji. • Przy pomocy komornika. Komornik dokonuje zajęcia zabezpieczenia na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego. Jest to dokument wystawiony przez bank i wymaga wydania klauzuli wykonalności przez sąd. Postępowanie ze złymi dłużnikami – osoby fizyczne - Upadłość konsumencka Upadłość może ogłosić osoba fizyczna nieprowadząca działalności gospodarczej. Upadłość ogłasza i nadzoruje sąd. Od momentu ogłoszenia upadłości nie nalicza się odsetek! Upadłość można ogłosić nie częściej niż raz na dziesięć lat. Zaprzestanie obsługi długu z przyczyn obiektywnych, choroba, utrata pracy. Wierzyciel przejmuje majątek upadłego. Sprzedaje go celem zaspokojenia roszczeń. Przy wspólnocie majątkowej małżonków 50% majątku przysługuje współmałżonkowi. Dłużnik uzyskuje kwotę, za którą może opłacić czynsz za mieszkanie w ciągu 12 miesięcy. Przez pięć lat po ogłoszeniu upadłości należy spłacić pozostałą część długu według harmonogramu ustalonego przez sąd. W okresie spłaty nie można zaciągać innych istotnych długów. Uzyskanie wyższych wynagrodzeń przez dłużnika nie oznacza zwiększenia spłat na rzecz wierzyciela. Po okresie spłat reszta zadłużenia zostanie umorzona. Postępowanie ze złymi dłużnikami Zaspokojenie roszczeń przez poręczycieli lub gwarantów bez uszczuplenia praw innych wierzycieli Realizacja kontraktów terminowych na zaprzestanie obsługi długu Niespłacony kredyt Klient z szansami na poprawę sytuacji Sądowy układ wierzycielski (50/75): •Rozłożenie spłat w czasie, •Częściowe umorzenie długu, •Zamiana długu na udziały i akcje Zbycie długu na rynku wtórnym dyskontem Klient bez szans na poprawę sytuacji Sądowe postępowanie upadłościowe Brak pozytywnych wyników Program naprawczy Pozytywna realizacja programu Normalny kredytodawca Zaspokojenie na majątku upadłego dłużnika REKOMENDACJE Rekomendacja A - dotycząca zarządzania ryzykiem towarzyszącym zawieraniu przez banki transakcji na rynku instrumentów pochodnych Rekomendacja B - dotycząca ograniczania ryzyka inwestycji finansowych banków Rekomendacja C - dotycząca zarządzania ryzykiem koncentracji zaangażowań Rekomendacja D - dotycząca zarządzania ryzykami towarzyszącymi systemom informatycznym i telekomunikacyjnym używanym przez banki Rekomendacja F - dotycząca podstawowych kryteriów stosowanych przez Komisję Nadzoru Bankowego przy zatwierdzaniu regulaminów ustalania bankowo-hipotecznej wartości nieruchomości wydawanych przez banki hipoteczne Rekomendacja G - dotycząca zarządzania ryzykiem stopy procentowej w bankach Rekomendacja H - dotycząca kontroli wewnętrznej w banku Rekomendacja I - dotycząca zarządzania ryzykiem walutowym w bankach oraz zasad dokonywania przez banki operacji obciążonych ryzykiem walutowym REKOMENDACJE Rekomendacja J - dotycząca tworzenia przez banki baz danych odnoszących się do rynku nieruchomości Rekomendacja K - dotycząca zasad prowadzenia przez banki hipoteczne rachunku zabezpieczenia listów zastawnych i jego projekcji Rekomendacja L - dotycząca roli biegłych rewidentów w procesie nadzoru nad bankami Rekomendacja M - dotycząca zarządzania ryzykiem operacyjnym w bankach Rekomendacja P - dotycząca systemu monitorowania płynności finansowej banków Rekomendacja R - dotycząca zasad identyfikacji bilansowych ekspozycji kredytowych, które utraciły wartość, wyznaczania: odpisów aktualizujących z tytułu utraty wartości bilansowych ekspozycji kredytowych oraz rezerw na pozabilansowe ekspozycje kredytowe Rekomendacja S - dotycząca dobrych praktyk w zakresie zarządzania ekspozycjami kredytowymi finansującymi nieruchomości oraz zabezpieczonymi hipotecznie Rekomendacja T - dotycząca dobrych praktyk w zakresie zarządzania ryzykiem detalicznych ekspozycji kredytowych
