wkuwanko.pl
advertisement
Rachunkowość [41 stron] RACHUNKOWOŚĆ Rachunkowość – definicja i ujęcie wg różnych autorów Wykład 25.02.2004r. Powszechnie twierdzi się, iż ewolucja rachunkowości jest ściśle związana z rozwojem gospodarczym, społecznym i kulturowym oraz, że procesy te warunkują się wzajemnie. Śledząc rachunkowość w długiej historii jej rozwoju stwierdza się, że była ona szczególnie intensywna w okresach: rozwoju gospodarki towarowo-pieniężnej szybkiego postępu technicznego i organizacyjnego a obecnie jest stymulowany przez rynki kapitałowe. W historii rozwoju rachunkowości zmieniały się poglądy na jej istotę. Jedną z najważniejszych funkcji rachunkowości była i jest nadal jej funkcja informacyjna. Jest ona ukazywana w różnych definicjach rachunkowości. Jednak bezwzględnie wspólną cechą definicji rachunkowości jest systemowe podejście do jej istoty. Widoczne jest to między innymi w 3 niżej podanych przykładach: 1. rachunkowość – jest szczególnym rodzajem jednostkowej ewidencji gospodarczej. Stanowi ona system ciągłego w czasie ujmowania, grupowania, prezentowania i interpretowania wyrażanych w pieniądzu i bilansujących się ogólnych i szczególnych danych liczbowych o działalności gospodarczej i sytuacji majątkowej jednostki gospodarczej. 2. rachunkowość – uniwersalny, elastyczny, podmiotowy system informacyjno-kontrolny, zdeterminowany metodą bilansową, która jest nierozerwalnie z nim związaną metodą poznawczą umożliwiający tworzenie liczbowego obrazu powstawania, podziału i przepływu wartości oraz wynikających stąd rozrachunków między podmiotami gospodarczymi. 3. rachunkowość –współcześnie rozumiana jako system informacyjny, służący użytkownikom do podejmowania decyzji gospodarczych, zwłaszcza finansowych oraz rozliczenia kierownictwa z odpowiedzialnego i efektywnego zarządzania powierzonym majątkiem. Rachunkowość jest nierozerwalnie związana z działalnością gospodarczą i finansowaniem jednostki. Przedstawione zostaje to, że za pomocą liczb obrazuje wszystkie zdarzenia gospodarcze oraz ukazuje sytuację finansową firmy. więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 1 Rachunkowość [41 stron] Rachunkowość w ujęciu tradycyjnym i współczesnym. Rachunek ex post (ewidencja) Rachunek ex ante (planowanie) gospodarcze w przeszłości Przyszłość Nie jest to tylko rodzaj ewidencji, ale system informacji, który obejmuje rzeczywistość za pomocą ewidencji oraz kieruje poprzez planowanie nową rzeczywistość gospodarczą. Rachunkowość retrospektywna – podporządkowana jest zasadom opisu rzeczywistości gospodarczej tj. koszty, przychody, wynik, posiadany majątek, kapitały własne i obce. Rachunkowość prospektywna – w dużej mierze wykorzystuje dane z rachunkowości retrospektywnej, tworząc bazę wiedzy. Baza ta na etapie planowania daje możliwość wyboru kierunków działania jednostce gospodarczej. Jednocześnie wskazuje, jakie jednostka poniesie koszty w zależności od przewidywanych przychodów. Jednocześnie rachunkowość prospektywna zajmuje się zbieraniem informacji dotyczących otoczenia tj. rynku zbytu, zaopatrzenie. Rachunkowość charakteryzuje się wieloma cechami. Do najważniejszych cech należą: uniwersalność – rachunkowość stosujemy bez względu na formę własności, cel działalności, przedmiot działania, wielkość jednostki oraz wewnętrzne i zewnętrzne warunki działania; elastyczność – rachunkowość może być dostosowana do specyfiki każdej jednostki gospodarczej. Cecha ta umożliwia tworzenie całościowych i wycinkowych obrazów działalności gospodarczej; więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 2 Rachunkowość [41 stron] kreatywność – zdolność rachunkowości do oddziaływania na wizerunek jednostki gospodarczej przedstawiony w sprawozdaniu finansowym oraz ujawnianie dodatkowych informacji odbiorcom zewnętrznym. Kryterium celu tworzonych informacji w systemie rachunkowości stanowi współcześnie podstawę jej podziału na: rachunkowość finansową rachunkowość zarządczą Efektywny system rachunkowości tworzy informację dla określonych celów: wykorzystywania w planowaniu i kontroli działań rutynowych; wykorzystywania w planowaniu strategicznym, tzn. do podejmowania specjalnych decyzji oraz kreowaniu ogólnej polityki i długoterminowych planów działania; przekazywania akcjonariuszom, organom państwowym i innym zainteresowanym podmiotom zewnętrznym; Pierwsze dwa cele należą do rachunkowości zarządczej, a trzeci do finansowej. Ukierunkowanie rachunkowości finansowej i zarządczej jest zatem różne, chociaż zarówno użytkownicy wewnętrzni jak i zewnętrzni mogą być zainteresowani wszystkimi trzema cechami. Rachunkowość finansową prowadzi się wg standardowych wymagań określonych z reguły przez przepisy prawne i sprawozdawczość finansową, na którą składa się: I. bilans (bilans majątkowy) II. rachunek zysków i strat (bilans wyników) III. informacja dodatkowa IV. sprawozdania z przepływów środków pieniężnych + rachunek przepływu pieniężnych Sprawozdawczość finansowa jest przeznaczona przede wszystkim dla użytkowników zewnętrznych. Rachunkowość finansowa jest to system informacyjny w przedsiębiorstwie czy też szerzej – w podmiocie gospodarczym, który dostarcza dane liczbowe do określenia jego kondycji finansowej. Rachunkowość zarządcza nie podlega unormowaniom zewnętrznym. Pozyskiwanie i przekazywanie zebranych informacji wewnątrz jednostki gospodarczej zależy od potrzeb jego kierownictwa. więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 3 Rachunkowość [41 stron] Informacja ma w tym procesie istotne znaczenie; musi być użyteczna (podejmujący decyzje powinien wykorzystać wyłącznie informacje niezbędne, istotne dla podjęcia określonych decyzji. Rachunkowość zarządcza jest to system gromadzenia klasyfikacji, agregacji, analizy i prezentowania informacji finansowych i nie finansowych wspomagających kierowników w procesie podejmowania decyzji i kontroli. Zdarzenie gospodarcze Wykład 03.03.2004r. Działalność gospodarcza wynikiem cząstkowych zdarzeń gospodarczych. Działalność gospodarcza każdego przedsiębiorstwa opiera się na występowaniu wielu zdarzeń gospodarczych. Zdarzenia gospodarcze są to występujące w działalności gospodarczej zarówno fakty w postaci stale powtarzających się działań ludzkich, w wyniku których zmieniają się (przychodyrozchody) wykazywane w bilansie środki gospodarcze i źródła ich pochodzenia, jak i takie fakty, które składają się na procesy zaopatrzenia, produkcji i sprzedaży. Rachunkowość ogranicza zakres zdarzeń gospodarczych podlegających ewidencji tylko do: zdarzeń gospodarczych, które mogą być wyrażone w pieniądzach; zdarzeń gospodarczych, które wpływają na faktyczny układ majątkowy lub na zmianę kosztów i dochodów; Każde zdarzenie gospodarcze, które podlega ewidencji księgowej musi posiadać następujące cechy: jakościowe, które pozwolą nam pogrupować wg cechy podstawowej (np. przychody i rozchody gotówki, przychody i rozchody materiałów); mierzalne, które pozwolą nam kwantyfikować zdarzenia gospodarcze w jednostkach pieniężnych albo dodatkowo naturalnych (ilościowych); czasu, które pozwolą nam na ustalenie momentu powstania danego zdarzenia; Działalność gospodarcza oraz związane z nią zdarzenie gospodarcze jak również ich związek są przedstawione na schemacie opracowanym przez Brzezina. Podstawą do prowadzenia działalności gospodarczej są środki pieniężne. więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 4 Rachunkowość [41 stron] Ruch okrężny kapitału w przedsiębiorstwie przemysłowym Pieniądze Zatrudnienie Zakupy Inwestycje remonty Pracownicy Materiały Środki trwałe zużycie pracy zużycie materiałów amortyzacja (wynagrodzenia) PRODUKCJA Koszty Efekty (wytworzone wartości) więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 5 Rachunkowość [41 stron] Produkty Sprzedaż Koszty Uzyskane przychody (dochody) - procesy - zasoby Nowelizacja ustawy o rachunkowości nie wprowadziła istotnych zmian poza zapisem w art.4 ust.2 zgodnie z którym „zdarzenia, w tym operacje gospodarcze ujmuje się w księgach rachunkowych i wykazuje w sprawozdaniu finansowym zgodnie z ich treścią ekonomiczną. „Wielkości zasobów” – wielkości charakteryzujące stan badanego zjawiska w ściśle określonym momencie czasowym. Wielkości zasobów są to wielkości, które nie posiadają wymiaru czasowego. Do tych wielkości możemy zaliczyć wykazywane w bilansie pozycje aktywów lub pasywów. Mogą to być wartości majątku trwałego i obrotowego jak również wartości kapitałów własnych i obcych. Wielkość tych zasobów można wyliczyć jako różnicę między przychodami a rozchodami. „Wielkości strumieni” – wielkości charakteryzujące badanie zjawiska masowe za określony czas (za dany okres sprawozdawczy). Do tych wielkości możemy zaliczyć np. wielkości poniesionych kosztów, wielkość uzyskanych przychodów ze sprzedaży. Wielkość strumieni ma charakter narastający od początku okresu sprawozdawczego np. przychodów ze sprzedaży za I półrocze, są sumą przychodów za I i II kwartał. Zdarzenia gospodarcze występujące w jednostkach gospodarczych zmieniają zatem stan zasobów wykazywanych w bilansie jak również wielkości strumieni. Zróżnicowanie między strunami i zasobami ma istotne znaczenie, aby można było zrozumieć istotę bilansu i rachunku zysków i strat. W związku z powyższym bilans majątkowy sporządzany jest na określony dzień, w którym wykazuje się wszystkie pozycje aktywów i pasywów. W więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 6 Rachunkowość [41 stron] przeciwieństwie do bilansu majątkowego rachunek zysków i strat jest sprawozdaniem za dany okres sprawozdawczy. W rachunkowości ewidencji podlegają zdarzenia gospodarcze powodujące zmiany w stanie zasobów jednostek jak również zmiany w strumieniach kosztów i dochodów. Te ostatnie są bardzo ważne z punktu widzenia działalności wynikowej jednostki. Skutkiem ich jest bowiem określenie wyniku finansowego, którego ostateczna postać – zysk lub strata stanowi podstawę jej dalszej działalności. Zdarzenia gospodarcze w jednostkach pieniężnych (wartość zdarzeń) podlegają okresowemu sumowaniu, które zostaje dokonane na kontach. Obroty konta to suma strumieni zdarzeń gospodarczych w pewnym okresie czasu. Mogą być: - strumienie zdarzeń dodatnich - strumienie zdarzeń ujemnych Strumienie mają charakter przepływowy i oznaczają pewne zmiany, jakie zostały dokonane w pewnym czasie. Równanie tożsamościowe bilansu konta można przedstawić jako: przepływy dodatnie = przepływy ujemne strumienie dodatnie = strumienie ujemne Saldo konta oznacza zapas danego dobra na pewien ściśle określony moment czasowy, czyli zasób danego dobra, który określamy zasobem. T. Peche Wielkości absolutne w rachunkowości i statystyce Wielkość absolutna Wielkość zapasów (stany, salda kont Wielkości strumieni (przychody, rozchody bilansowych) zwiększeń lub zmniejszeń) więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 7 Rachunkowość [41 stron] wielkości strumieni wielkości strumieni kosztów dochodów wielkości Wpływ zdarzeń gospodarczych na bilans Rachunkowość rejestruje wszystkie zdarzenia dotyczące jednostek gospodarczych, które są mierzalne w jednostkach pieniężnych. W czasie działalności gospodarczej wykazywane w bilansie składniki aktywów i pasywów ulegają ciągłym zmianom na skutek dokonywania zdarzeń (operacji) gospodarczych. Jednak także zdarzenie gospodarcze wywołuje zawsze zmiany (+Z lub –Z) w dwóch pozycjach bilansu w tej samej wysokości w taki sposób, że podstawowe równanie Aktywa = Pasywa A=P zostaje zawsze zachowane. Wyróżniamy 4 typy operacji gospodarczych: 1. operacje gospodarcze wywołujące zmiany tylko po stronie aktywów bilansu, tzn. zwiększając jedną pozycję aktywów o tę samą kwotę zostaje zachowane równanie bilansowe, przy czym ogólna suma bilansowa nie ulegnie zmianie A+Z–Z=P 2. operacje gospodarcze wywołujące zmiany tylko po stronie pasywów bilansu, tzn. zmniejszając jedną pozycję pasywów z równoczesnym zmniejszeniem innej pozycji pasywów o tę samą kwotę zostaje nie tylko zachowane równanie bilansowe, ale również suma bilansowa A=P+Z–Z 3. operacje gospodarcze wywołujące zmiany jednocześnie po stronie aktywów i pasywów bilansu, tzn. zwiększając jedną pozycję aktywów i jedną pozycję pasywów o tę samą kwotę, zostaje zachowana równowaga bilansowa, przy czym ogólna suma bilansowa ulegnie zwiększeniu o kwotę danego zdarzenia gospodarczego A+Z=P+Z więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 8 Rachunkowość [41 stron] 4. operacje gospodarcze wywołujące zmiany jednocześnie po stronie aktywów i pasywów bilansu, tj. w wyniku których następuje zmniejszenie jednej pozycji aktywów i jednej pozycji pasywów a suma bilansowa ulegnie zmniejszeniu o kwotę zdarzenia gospodarczego A–Z=P-Z Przy sporządzaniu sprawozdania finansowego należy zapewnić wyodrębnienie w rachunkowości wszystkich zdarzeń istotnych do oceny sytuacji majątkowej i finansowej przy zachowaniu: 1. zasad naczelnych: 2. zasada rzetelnego obrazu – zasada naczelna, zgodnie z którą jednostka obowiązana jest stosować określone ustawą rachunkowości rzetelne i jasno przedstawiając sytuację majątkową i finansową oraz wynik finansowy, oznacza to, że przyjęte rozwiązania powinny odzwierciedlać rzeczywisty stan majątkowy i finansowy. Jednostka może w ramach przyjętych zasad rachunkowości stosować uproszczenie, jeżeli nie wywiera to istotnie ujemnego wpływu na rzetelne i jasne przedstawienie sytuacji majątkowej i finansowej oraz wyniku finansowego (ważne - rzetelny, jasny i rzeczywisty obraz); 3. zasad naukowo-poznawczych: 4. zasada podmiotowości – mówi nam, że każda jednostka klasyfikuje i określa zdarzenie gospodarcze (operacje gospodarcze) ze swojego punktu widzenia, tzn. uwzględniając skutki rachunkowe dla tejże jednostki; określa, iż rachunkowość prowadzi się dla jednostki o ściśle określonym zbiorem aktywów odgraniczonej od osób będących właścicielami. 5. zasada bilansowa (tzw. dualizmu) – suma aktywów firmy jest równa sumie zobowiązań (D) i kapitału (K) należącego do właścicieli, czyli A=D+K. Jest to zasada podwójnego ujęcia, wg której pierwsze dotyczy wartości wszystkich aktywów, a drugi ukazuje kto ma prawa więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 9 Rachunkowość [41 stron] własności do tych aktywów. Z tej zasady wynika reguła Wn-Ma tak mocna w rachunkowości. Pozwala też lepiej zrozumieć wpływ operacji gospodarczych na stan jednostki. Jest ona głównym źródłem „siły” systemu rachunkowości i jego znaczenia jako systemu informacyjnego (ujęcie rzeczowe, wartościowe majątek trwały może być finansowany kapitałem lub funduszem własnym + fundusze obce długoterminowe) kapitał – nazwa przyjęta w spółkach wszelkiego rodzaju; fundusze – nazwa stosowana w przedsiębiorstwach państwowych i spółdzielniach; majątek musi mieć swoje źródło finansowania A=P; 1. zasad podstawowych: 2. zasada okresu rachunkowego – pomiar zysków bądź strat może mieć miejsce w ustalonym okresie czasu, więc ta zasad to przesądza. W rachunkowości mierzy się rezultaty działalności w okresach, zwykle rocznych, często zgodnych z rokiem kalendarzowym i podatkowym. Zadaniem rachunkowości jest raportowanie po upływie okresu osiągniętych rezultatów dla wszystkich grup interesu oraz kierownictwa. Nie wyklucza to raportów dodatkowych na przestrzeni okresu. Ta zasada jest jedną z przyczyn tego co określa się terminem „memoriał”. 3. zasada grupowania – pozwala nam grupować zdarzenia gospodarcze wg określonego klucza stosowanego w rachunkowości; 4. zasada memoriału gospodarczych wg – zobowiązuje czasu ich jednostkę zaistnienia do narastającą ewidencji zdarzeń w okresie danym obrachunkowym; P – K= WF (memoriał finansowy przychody – koszty = wynik finansowy) zasada memoriału – wyraża się tym, że w księgach rachunkowych jednostki należy ująć wszystkie osiągnięte, przypadające na jej rzeczywiste przychody i obciążające ją koszty związane z tymi przychodami dotyczące danego roku obrotowego, niezależnie od terminu ich zapłaty. 1. zasada ostrożności – zgodnie z którą poszczególne składniki aktywów i pasywów wycenia się stosując rzeczywiście poniesione na ich nabycie (wytworzenia) ceny (koszty) z zachowaniem zasady ostrożności. W szczególności należy w tym celu w wyniku finansowym, bez względu na jego wysokość uwzględnić: 2. zmniejszenia wartości użytkowej lub handlowej składników aktywów lub również dokonywane w postaci odpisów amortyzacyjnych lub umorzeniowych; 3. wyłącznie niewątpliwe pozostałe przychody operacyjne i zyski nadzwyczajne; więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 1 0 Rachunkowość [41 stron] 4. wszystkie poniesione pozostałe koszty operacyjne i straty nadzwyczajne; 5. rezerwy na znane jednostce ryzyko, grożące straty oraz skutki innych zdarzeń; 6. zasada współmierności przychodów i związanych z nimi kosztów – obejmuje współmierność ekonomiczną i czasową – obie związane są z rachunkowością i działalnością produkcyjną; współmierność ekonomiczna – oznacza, że określonej kategorii przychodów przeciwstawić możemy adekwatną kategorię kosztów; współmierność czasowa – przychodom danego okresu przeciwstawione mogą być tylko koszty tego okresu; wyraża się tym, że dla zapewnienia współmierności przychodów i związanych z nimi kosztów do aktywów lub pasywów danego okresu sprawozdawczego zaliczane będą koszty lub przychody dotyczące przyszłych okresów oraz przypadające na ten okres sprawozdawczy koszty, które jeszcze nie zostały poniesione; 7. zasada kontynuacji – wyraża się tym, że przy wycenie aktywów i pasywów oraz ustalaniu wyniku finansowego przyjmuje się założenie, że jednostka będzie kontynuowała w dającej się przewidzieć przyszłości działalność w niezmniejszonym istotnie zakresie, bez postawienia jej w stan likwidacji lub upadłości, chyba że jest to niezgodne ze stanem faktycznym lub prawnym; - zasada ciągłości – musza ją ciągłość bilansowa; - zasada wyższości treści nad formą – tzw. prawdy materialnej – wynika z zapisu ustawowego; zapis operacji gospodarczej na dokumencie powinien być tak zapisany, aby został jasno odczytany; - zasada istotności – księgi rachunkowe powinny być prowadzone, aby nie zostały pominięte lub zdeformowane elementy, które pozwolą w istotny sposób określić stan fizyczny i majątkowy jednostki; Zakres podmiotowy i przedmiotowy rachunkowości. Wyróżniamy kryterium rachunkowe (wynikające z koncepcji rachunkowości) i kryterium ustawowe (wynikające z ustawy). Podmiot wg kryterium rachunkowego - aktualnie najczęściej podawane są 2 definicje podmiotu rachunkowości, a mianowicie: podmiotami rachunkowości są wszystkie jednostki prowadzące rachunkowość bez względu na to jakie procesy gospodarcze w nich występują. Za podmiot rachunkowości więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 1 1 Rachunkowość [41 stron] może być uznana każda majątkowo wyodrębniona jednostka gospodarcza. Majątkowe wyodrębnienie może nastąpić w sposób sformalizowany, przewidziany prawem lub tylko umownie. Wyodrębnienie sformalizowane następuje w wypadku powołania jednostki gospodarczej do życia jako podmiot prawa. Powierzony tej jednostce majątek osób prawnych lub fizycznych tworzy materialną podstawę jej działalności. Wyodrębnienie umowne ma miejsce w razie wydzielenia w rachunkowości odpowiednich części danej jednostki gospodarczej, które nie stanowią podmiotu prawa. Wyodrębnionymi częściami mogą być np. oddzielne zakłady lub wydziały, które nie mają osobowości prawnej. Charakterystyka liczbowa majątku i działalności danej jednostki powstaje wówczas w rezultacie scalania danych dotyczących oddzielnych części tej jednostki. Wyodrębnienie majątku jednostki stanowi podstawową przesłankę, na której opiera się rachunkowość. za podmiot rachunkowości uważa się też jednostkę, która prezentuje sprawozdanie, traktuje się ją jako podmiot wyraźnie wyodrębniony z otoczenia i oddzielony od właścicieli, samodzielnie generujący swoje przychody i ponoszący swoje koszty oraz posiadający swój własny majątek i odpowiedzialny za swoje zobowiązania. wg kryterium ustawowego – kto jest podmiotem rachunkowości z punktu widzenia ustawy o rachunkowości wg ustawy rachunkowość muszą prowadzić przedsiębiorstwa, spółdzielnie, spółki kapitałowe osób fizycznych (partnerskie, komandytowe), akcyjne i z ograniczoną odpowiedzialnością; rachunkowość muszą prowadzić jednostki organizacyjne działające na podstawie prawa bankowego, prawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych; gminy, powiaty, województwa i ich związki a także państwowe, gminne, powiatowe i wojewódzkie jednostki budżetowe, gospodarcze, pomocnicze jednostek budżetowych, zakłady budżetowe i fundusze celów; jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, z wyjątkiem spółek wyżej wymienionych; zagraniczne osoby prawne; jednostki, które korzystają ze środków państwowych; Osoby fizyczne i prawne prowadzą rachunkowość w oparciu o ustawę (do 800 000 EURO netto). Z prowadzenia rachunkowości zwolniony jest Skarb Państwa i NBP. Przedmiot – czym zajmuje się rachunkowość; Przedmiot ustawy, zgodnie z art.1 znowelizowanej ustawy o rachunkowości, jest określeniem zasad rachunkowości oraz tryb badania sprawozdań finansowych przez biegłych rewidentów za prawne rachunkowość uznaje się następnie w jednostkach gospodarczych, zjawiska i procesy gospodarcze związane z ruchem i finansowaniem środków. Dla liczbowego więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 1 2 Rachunkowość [41 stron] odzwierciedlenia tych zjawisk rachunkowości stosuje się specyficzne dla niej metody i zasady. Przedmiotowy zakres ustawy (art.4 ust.3) obejmuje 7 elementów: 1. przyjęte zasady (politykę) rachunkowości – sporządzona w formie dokumentu i odpowiedzialny jest za nią kierownik; 2. prowadzenie na podstawie dowodów księgowych, ksiąg rachunkowych, ujmujących zapisy zdarzeń w porządku chronologicznym i systematycznym; 3. okresowe ustalanie lub sprawdzanie drogą inwentaryzacji rzeczywistego stanu aktywów i pasywów; 4. wycenę aktywów i pasywów oraz ustalanie wyniku finansowego 5. sporządzanie sprawozdań finansowych; 6. gromadzenie i przechowywanie dowodów księgowych oraz pozostałej dokumentacji przewidzianej ustawą; 7. poddanie badaniu i ogłoszenie sprawozdań finansowych w przypadkach przewidzianych ustawą; Formalne, prawne i organizacyjne aspekty prowadzenia rachunkowości. Wykład 24.03.2004r. Rachunkowość w Polsce prowadzona jest wg zasad wzorowanych na MSR i Dyrektywach UE zawartych w ustawie z dnia 26.06.1994r. o rachunkowości (UOR), największa nowela w roku 2000 z mocą prawną od 01.01.2002r. W UOR zawarto: - opis przyjętych zasad rachunkowości; - sposób prowadzenia ksiąg rachunkowych; - zasady dokonywania inwentaryzacji; - wycena aktywów i pasywów oraz ustalanie wyniku finansowego; (jest to jedna z najważniejszych) więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 1 3 Rachunkowość [41 stron] - łączenie się spółek; - sporządzanie sprawozdań finansowych jednostek gospodarczych oraz jednostek powiązanych; - badanie i ogłaszanie sprawozdań finansowych; Księgowość musi być prowadzona wg 2 porządków: - chronologiczny – który uważa się, że jest spełniony, jeżeli operacje gospodarcze ujmuje się w księgach rachunkowych na bieżąco w kolejności dat, ich dokonania, co najmniej z podziałem na poszczególne okresy sprawozdawcze. Wykorzystane urządzenie to Dziennik. Ta cecha wynika ze skutku prowadzenia rachunkowości zgodnie z porządkiem chronologicznym; prowadzenie rachunkowości na bieżąco – ewidencjonowane operacje umożliwiają sporządzenie w terminie obowiązujących, wymaganych prawem jednostkę sprawozdań finansowych, deklaracji podatkowych oraz dokonanie rozliczeń finansowych. Ponadto sporządzenie zestawienia obrotów i sald nie koliduje z terminem sporządzenia bilansu, a zapisy obrotów gotówkowych, czeków i weksli obcych oraz obrotu detalicznego i gastronomii następuje w tym samym dniu, w którym zostało dokonane. - systematyczny – który uważa się za spełniony, jeśli istnieje możliwość uzyskania informacji w odpowiednich przekrojach, szczególnie ważnych do oceny sytuacji finansowej, majątkowej i rentowności, z tego: - stanu środków pieniężnych, rzeczowego majątku trwałego, obrotowego; - wysokości poniesionych kosztów, uzyskanych przychodów oraz innych elementów, kształtujących wynik finansowy; - innych danych niezbędnych do kształtowania i oceny oraz uzyskania jasnego, rzetelnego obrazu stanu majątkowego i finansowego; Część operacji gospodarczych wpływa bezpośrednio na stan składników aktywów i pasywów. Część jednak operacji, które składają się na proces wytwórczy, handlowy czy usługowy, których zadkiem jest odzwierciedlenie przychodów i kosztów wpływa bezpośrednio na składniki bilansowe. Przychody i koszty pośrednio wywierają wpływ na stan kapitału własnego. Bezpośredni wpływ na kapitał własny wywiera wynik działalności, zwiększając go, jeśli wypracowany został zysk, lub zmniejszając go, jeśli nastąpiła strata. Tak wynika z układu bilansu. W bilansie nie występują kategorie kosztów i przychodów. Przychód w bilansie w ramach kapitału własnego wykazywany jest w postaci wyniku działalności. więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 1 4 Rachunkowość [41 stron] Przychody – to zwiększenie korzyści ekonomicznych w trakcie okresu obrotowego w formie uzyskania lub ulepszenia aktywów, albo zmniejszenia zobowiązań, powodując wzrost kapitału własnego, z wyjątkiem wkładów wnoszonych przez udziałowców (akcjonariuszy). Koszty – to zmniejszenie korzyści ekonomicznych w trakcie okresu obrotowego w formie rozchodu lub zmniejszenia wartości aktywów, albo powstania zobowiązań, powodujące zmniejszenie kapitału własnego, z wyjątkiem podziału kapitału na rzecz właściciela. Konto jako podstawowe urządzenie księgowe. W rachunkowości zmiany majątkowe spowodowane operacjami gospodarczymi muszą być obserwowane i interpretowane indywidualnie dla każdego składnika majątkowego – stąd dla uzyskania pełnych informacji o charakterze i wysokości zmian majątkowych musi być dla każdego składnika prowadzony odrębny rachunek, czyli inaczej konto. Konto – definiowane w zależności od tego czy akcentowana jest jego postać fizyczna czy też jego funkcja proceduralna. Tradycyjnie najprościej określa się konto jako podstawowe urządzenie księgowe, służące do rejestrowania operacji gospodarczych. W tej definicji dominuje jednak postać fizyczna właściwa głównie dla manualnej techniki ewidencji. W technice komputerowej konto traci swą fizyczną, tradycyjną postać stając się w zasadzie określona procedura uzyskania informacji o zmianie w stanie majątkowym. Emisja danych wyjściowych z komputera może mieć różną postać np. tabulogramów, bądź wyświetlania na monitorze. Pojęciu konta należy przypisać cechy trwałe i niezależne od technologii przetwarzania danych w rachunkowości. Konto – to dowolny technicznie rachunek zmian stanu określonej kategorii majątkowej, wywołanych operacją gospodarczą, pozwalający na ujęcie zwiększeń i zmniejszeń danej kategorii oraz ustalenie w danym momencie jego stanu rachunku. Formalne, prawne i organizacyjne aspekty prowadzenia rachunkowości. Wykład 24.03.2004r. Rachunkowość w Polsce prowadzona jest wg zasad wzorowanych na MSR i Dyrektywach UE zawartych w ustawie z dnia 26.06.1994r. o rachunkowości (UOR), największa nowela w roku 2000 z mocą prawną od 01.01.2002r. W UOR zawarto: - opis przyjętych zasad rachunkowości; więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 1 5 Rachunkowość [41 stron] - sposób prowadzenia ksiąg rachunkowych; - zasady dokonywania inwentaryzacji; - wycena aktywów i pasywów oraz ustalanie wyniku finansowego; (jest to jedna z najważniejszych) - łączenie się spółek; - sporządzanie sprawozdań finansowych jednostek gospodarczych oraz jednostek powiązanych; - badanie i ogłaszanie sprawozdań finansowych; Księgowość musi być prowadzona wg 2 porządków: - chronologiczny – który uważa się, że jest spełniony, jeżeli operacje gospodarcze ujmuje się w księgach rachunkowych na bieżąco w kolejności dat, ich dokonania, co najmniej z podziałem na poszczególne okresy sprawozdawcze. Wykorzystane urządzenie to Dziennik. Ta cecha wynika ze skutku prowadzenia rachunkowości zgodnie z porządkiem chronologicznym; prowadzenie rachunkowości na bieżąco – ewidencjonowane operacje umożliwiają sporządzenie w terminie obowiązujących, wymaganych prawem jednostkę sprawozdań finansowych, deklaracji podatkowych oraz dokonanie rozliczeń finansowych. Ponadto sporządzenie zestawienia obrotów i sald nie koliduje z terminem sporządzenia bilansu, a zapisy obrotów gotówkowych, czeków i weksli obcych oraz obrotu detalicznego i gastronomii następuje w tym samym dniu, w którym zostało dokonane. - systematyczny – który uważa się za spełniony, jeśli istnieje możliwość uzyskania informacji w odpowiednich przekrojach, szczególnie ważnych do oceny sytuacji finansowej, majątkowej i rentowności, z tego: - stanu środków pieniężnych, rzeczowego majątku trwałego, obrotowego; - wysokości poniesionych kosztów, uzyskanych przychodów oraz innych elementów, kształtujących wynik finansowy; - innych danych niezbędnych do kształtowania i oceny oraz uzyskania jasnego, rzetelnego obrazu stanu majątkowego i finansowego; Część operacji gospodarczych wpływa bezpośrednio na stan składników aktywów i pasywów. Część jednak operacji, które składają się na proces wytwórczy, handlowy czy usługowy, których zadkiem jest odzwierciedlenie przychodów i kosztów wpływa bezpośrednio na składniki bilansowe. Przychody i koszty pośrednio wywierają wpływ na stan kapitału własnego. Bezpośredni wpływ na kapitał własny wywiera wynik działalności, zwiększając go, jeśli wypracowany więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 1 6 Rachunkowość [41 stron] został zysk, lub zmniejszając go, jeśli nastąpiła strata. Tak wynika z układu bilansu. W bilansie nie występują kategorie kosztów i przychodów. Przychód w bilansie w ramach kapitału własnego wykazywany jest w postaci wyniku działalności. Przychody – to zwiększenie korzyści ekonomicznych w trakcie okresu obrotowego w formie uzyskania lub ulepszenia aktywów, albo zmniejszenia zobowiązań, powodując wzrost kapitału własnego, z wyjątkiem wkładów wnoszonych przez udziałowców (akcjonariuszy). Koszty – to zmniejszenie korzyści ekonomicznych w trakcie okresu obrotowego w formie rozchodu lub zmniejszenia wartości aktywów, albo powstania zobowiązań, powodujące zmniejszenie kapitału własnego, z wyjątkiem podziału kapitału na rzecz właściciela. Konto jako podstawowe urządzenie księgowe. W rachunkowości zmiany majątkowe spowodowane operacjami gospodarczymi muszą być obserwowane i interpretowane indywidualnie dla każdego składnika majątkowego – stąd dla uzyskania pełnych informacji o charakterze i wysokości zmian majątkowych musi być dla każdego składnika prowadzony odrębny rachunek, czyli inaczej konto. Konto – definiowane w zależności od tego czy akcentowana jest jego postać fizyczna czy też jego funkcja proceduralna. Tradycyjnie najprościej określa się konto jako podstawowe urządzenie księgowe, służące do rejestrowania operacji gospodarczych. W tej definicji dominuje jednak postać fizyczna właściwa głównie dla manualnej techniki ewidencji. W technice komputerowej konto traci swą fizyczną, tradycyjną postać stając się w zasadzie określona procedura uzyskania informacji o zmianie w stanie majątkowym. Emisja danych wyjściowych z komputera może mieć różną postać np. tabulogramów, bądź wyświetlania na monitorze. Pojęciu konta należy przypisać cechy trwałe i niezależne od technologii przetwarzania danych w rachunkowości. Konto – to dowolny technicznie rachunek zmian stanu określonej kategorii majątkowej, wywołanych operacją gospodarczą, pozwalający na ujęcie zwiększeń i zmniejszeń danej kategorii oraz ustalenie w danym momencie jego stanu rachunku. Konto aktywu Saldo z bilansu początkowego Operacje gospodarcze zwiększające stan aktywu Operacje gospodarcze zmniejszające stan aktywu więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 1 7 Rachunkowość [41 stron] Obrót debetowy Obrót kredytowy Saldo końcowe (debetowe) zapisane dla zamknięcia konta Zbilansowany obrót debetowy Zbilansowany obrót kredytowy (łącznie z saldem końcowym) Konto pasywu Saldo z bilansu początkowego Operacje gospodarcze zmniejszające stan pasywu Operacje gospodarcze zwiększające stan pasywu Obrót debetowy Obrót kredytowy Saldo końcowe (kredytowe) zapisane dla zamknięcia konta Zbilansowany obrót debetowy Zbilansowany obrót kredytowy (łącznie z saldem końcowym) Funkcjonowanie kont procesowych (wynikowych) Oprócz kont bilansowych, których funkcjonowanie przedstawiono powyżej ewidencji rachunkowej wykorzystuje się wiele kont o charakterze procesowym, inaczej zwanych kontami wynikowymi. Służą one do rejestracji ponoszonych kosztów, realizowanych przychodów oraz strat i zysków nadzwyczajnych. Odzwierciedlają one procesy gospodarcze (zakupu, produkcji, sprzedaży) realizowane przez jednostkę: stąd nazwę kont procesowych. Ponieważ na kontach tych tworzy się informacje o poniesionych kosztach i osiągniętych przychodach, które są podstawą ustalenia wyniku działalności jednostki, dlatego są one nazywane również kontami wynikowymi. więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 1 8 Rachunkowość [41 stron] Rola kont bilansowych i procesowych jest z zasady różne. Konta bilansowe jak wiadomo odzwierciedlają poszczególne składniki majątku i źródła ich pochodzenia nie tylko w zakresie stanu tych składników w wybranym momencie, ale w ich ciągłym ruchu. Ujęcie ruchu gospodarczego przez konta bilansowe ma jednak specyficzny charakter. Każde z nich kontroluje okr4reślony składnik bilansowy i rejestruje ruch dotyczący danego składnika, natomiast nie charakteryzuje całości określonego procesu, który przebiega w jednostce, bądź charakteryzuje ten proces w postaci jego ostatecznego efektu. Funkcjonowanie kont kosztów i przychodów musi być merytorycznie zgodne z funkcjonowaniem konta „kapitał własny”. Ponieważ przychody należałoby księgować na koncie „kapitał własny” po stronie Ct to i na wydzielonym koncie. „Przychody” są one księgowane po stronie Ct. Analogicznie jest z księgowaniem kosztów. Na koncie „kapitał własny” należałoby je księgować po stronie Dt, więc na wydzielonym koncie „koszty”. Poniesienie kosztu jest księgowane również po stronie Dt. Dt Koszty Ct powstanie kosztu zmniejszenie, przeksięgowanie kosztu Funkcjonowanie kont przychodów przedstawia się następująco: Dt Przychody Ct zmniejszenie, przeksięgowanie przychodu powstanie przychodu Podwójny zapis jako najważniejszy element zastosowania metody bilansowej był wynikiem świadomego rozwoju teorii i praktyki ewolucji księgowej. Historycznie rzecz biorąc o systemie podwójnego zapisu, a więc o pewnym bardzo poważnym etapie w rozwoju rachunkowości, można mówić dopiero po pojawieniu się rachunku kapitału. Wprowadzenie do ewidencji kategorii kapitału umożliwiło także rzeczowo-finansową interpretację majątku w rachunkowości i sporządzanie bilansu. więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 1 9 Rachunkowość [41 stron] Aktywy = Kapitał własny + Zobowiązanie Wykład 07.04.2004r. Podwójny efekt (skutek) operacji gospodarczych jest podstawą podwójnego zapisu w rachunkowości. Oprócz merytorycznego znaczenia podwójnego zapisu w rachunkowości, który pozwala na wierne odwzorowanie zmian powodowanych każdą operacją gospodarczą, podwójny zapis spełnia także ważną funkcję kontroli poprawności zapisów księgowych. Każda operacja gospodarcza jest księgowana na dwóch kontach, po dwóch przeciwstawnych stronach kont. Zasada podwójnego księgowania wynika z 2 faktów: po pierwsze każda operacja gospodarcza powoduje zmiany 2 składników bilansowych; po drugie z przyjętych od średniowiecza sposobów funkcjonowania kont aktywów i pasywów, a mianowicie, iż konta aktywów i pasywów funkcjonują na odwrót, tzn. dla kont aktywów zmiany Dt mają znak arytmetyczny „+” (zwiększenie składnika), a zmiany Ct „-’’(zmniejszenie składnika). Dla kont pasywów przyjęto odwrotne znaczenie stron; zmiany Dt mają charakter „-’’(zmniejszenie), a zmiany Ct mają charakter „+”(zwiększenie). W ten sposób każda operacja gospodarcza łączy przeciwstawnym zapisem 2 konta, które się określa, że korespondują ze sobą. Otwarcie kont i księgowanie operacji gospodarczych. Na czynności księgowe od bilansu otwarcia do bilansu zamknięcia składa się przede wszystkim otwarcie kont bilansowych, salda z bilansu początkowego, zaksięgowanie operacji gospodarczych, sporządzenie zestawienia obrotów i sald oraz bilans zamknięcia i formalne zamknięcie ksiąg rachunkowych. Jest to oczywiście duże uproszczenie problemu, bowiem oprócz tego muszą być dokonane czynności kontrolne, weryfikacyjne, badawcze, analityczne, itp. Zestawienie obrotów i sald. Równowagę zapisów Dt i Ct można sprawdzić poprzez sporządzenie zestawienia obrotów i sald wykazywanych na kontach bilansowych i procesowych (wynikowych), na których dokonywane zostały księgowania. więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 2 0 Rachunkowość [41 stron] Na podstawie zestawienia obrotów i sald stwierdzić można, czy suma obrotów Dt równa się sumie obrotów Ct, a także suma sald Dt równa się sumie sald Ct. Jeśli występuje zgodność, świadczy to, iż wszystkie operacje gospodarcze zostały zaksięgowane zgodnie z zasadą podwójnego księgowania. Jest to jedna z funkcji zestawienia obrotów i sald, a mianowicie funkcja kontrolna prawidłowości księgowań. Dla spełnienia tej ważnej funkcji sporządzenie zestawienia obrotów i sald księgowań jest obowiązkowe na koniec każdego okresu sprawozdawczego. Zestawienie obrotów i sald spełnia także ważną funkcję informacyjną. Informuje ono o zmianach w danym składniku majątkowym oraz kategoriach wynikowych, a także o ich stanie na koniec okresu sprawozdawczego. Dlatego zestawieniu obrotów i sald potwierdzić można, iż: Suma obrotów Dt = sumie obrotów Ct Suma sald Dt = sumie sald Ct Zestawienie obrotów i sald w rozszerzonej postaci sporządzone na koniec okresu sprawozdawczego zawiera: nazwy kont (lub ich symbole); salda kont na dzień otwarcia ksiąg rachunkowych; obroty na dany okres sprawozdawczy; obroty narastające od początku roku obrotowego; salda na koniec danego okresu sprawozdawczego; salda na dzień otwarcia ksiąg rachunkowych, obrotów za okres sprawozdawczy i narastająco od początku roku obrotowego oraz sald na koniec okresu sprawozdawczego; Lp. Nazwa Salda bilansu Obroty styczeń konta początkowego Dt Ct Dt Ct Salda razem Dt Ct na Obroty luty 31.01. Dt Ct Dt Ct Salda na 28.02. razem Dt Ct Dt w analogiczny sposób przedstawione są obroty i salda za pozostałe miesiące; Zestawienie obrotów i sald pozwala na wykrycie następujących błędów: 1. zaksięgowanie obrotów niezgodne z zasadą podwójnego księgowania np. dwa razy jako zmiana debetowa, bądź jako zmiana kredytowa, zapisanie kwoty tylko raz jako Dt lub Ct, zapisanie niejednakowych kwot operacji gospodarczej na Dt i na Ct 2. nie zaksięgowanie w ogóle operacji gospodarczej (niezgodność z kwotą dziennika); 3. błędne sumowanie obrotów dla poszczególnych kont; więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 2 1 Ct Rachunkowość [41 stron] 4. błędne sumowanie obrotów dla wszystkich kont; 5. błędne ustalenie salda lub nieprawidłowe jego wpisanie do zestawienia obrotów i sald; 6. błędne sumowanie sald dla wszystkich kont; Błędy księgowe muszą być poprawione, tak aby nie została naruszona moc dowodowa rachunkowości. Poprawa błędów księgowych musi nastąpić zgodnie z przepisami prawa bilansowego. Sposób poprawy błędu zależy od: techniki prowadzenia ewidencji; momentu dostrzeżenia błędu; Należy wówczas dokonać poprawy błędu zapisami dodatnimi lub ujemnymi, czyli zapisami stornującymi. Zapis stornujący jest także jedynym dozwolonym sposobem poprawiania błędów, jeśli rachunkowość jest prowadzona przy użyciu komputera. Storno może być dokonywane w 2 postaciach: storna czarnego (dodatniego), kiedy to dla wyeliminowania błędnej kwoty zapisu dokonuje się zapisu po przeciwnej stronie konta; jeśli błędna kwota występuje po stronie Dt, dla przeciwwagi wpisuje się ją po stronie Ct, a jeśli błędna kwota występuje po stronie Ct, to wpisuje się ją po stronie Dt; storna czerwonego (ujemnego), kiedy to dla wyeliminowania błędnej kwoty zapisu po danej stronie konta wpisuje się tę kwotę po tej samej stronie konta ze znakiem ujemnym (na czerwono); Zarówno storno czarne jak i czerwone jest dokonywane zgodnie z zasadą podwójnego księgowania, czyli zgodnie z zasadą księgowania wszystkich operacji gospodarczych. Ewidencja syntetyczna i analityczna. Konta bilansowe i procesowe mają za zadanie przedstawienie ogólnego obrazu sytuacji majątkowej i finansowej oraz wyników działalności gospodarczej. Takie konta noszą nazwę kont syntetycznych. Cechą charakterystyczną kont syntetycznych jest dokonywanie na nich rejestracji operacji gospodarczych wg zasady podwójnego zapisu, tak aby zapewnione było bilansowanie się danych ujętych na wszystkich prowadzonych przez jednostkę kontach syntetycznych. Stąd na ewidencję syntetyczną składa się zamknięty, logicznie powiązany i bilansujący się zespół kont bilansowych i procesowych oparty na zasadzie podwójnego zapisu księgowania, tworzący system kont. więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 2 2 Rachunkowość [41 stron] Dla spełnienia funkcji kontrolnej i informacyjnej niezbędne jest dostarczenie przez rachunkowość szczegółowych danych o składnikach majątkowych i zachodzących procesach. Konta syntetyczne odzwierciedlające ogólne dane nie spełniają tej roli. Szczegółowość informacji w rachunkowości zapewnia ewidencja analityczna, na którą składają się zbiory kont analitycznych prowadzone do określonych kont syntetycznych. Konta analityczne to pomocnicze urządzenia księgowe służące do szczegółowej ewidencji danych podlegających ewidencji ogólnej na kontach syntetycznych, w taki sposób, by łączna suma ich obrotów i stanów była zgodna z danymi ewidencjonowanymi na określonym koncie syntetycznym. W jednostkach w zależności od potrzeb, prowadzi się analitykę I i II stopnia. Klasyfikacja kont: 1. – konta bilansowe: konta aktywów i pasywów; 2. – konta procesowe: konta kosztów i przychodów; 3. – konta syntetyczne i analityczne; 4. – konta wg kryterium samodzielności: 5. konta podstawowe – występujące samodzielnie; 6. konta pomocnicze, w tym korygujące – księguje się na nich określone operacje z kont aktywów lub pasywów i które stanowią korekty sald wykazywanych na kontach bilansowych (w sensie merytorycznym i algebraicznym). Należą do nich konta i umorzenie środków trwałych, konta odchyleń, konta kosztów zakupu w określonych sytuacjach. Księgi rachunkowe Wykład 14.04.2004r. Księgi rachunkowe obejmują zbiory zapisów księgowych oraz ustalonych na ich podstawie obrotów i sald, które tworzą: Dziennik; Księga główna; księgi pomocnicze; zestawienia obrotów i sald kont księgi głównej oraz sald kont ksiąg pomocniczych; wykaz składników aktywów i pasywów (inwentarze); więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 2 3 Rachunkowość [41 stron] Dziennik – zawiera chronologiczne ujęcie operacji gospodarczych, jakie nastąpiły w danym okresie sprawozdawczym. Zapisy w dzienniku muszą być kolejno numerowane. Sumy zapisów (obroty) powinny być liczone w sposób ciągły (narastająco) na podstawie sprawdzonych i zatwierdzonych dowodów księgowych. Księga główna – to zbiór kont syntetycznych, na których zapisywane są zapisy zdarzeń gospodarczych w ujęciu systematycznym. Na kontach księgi głównej zapisywane są operacje gospodarcze ujęte uprzednio w dzienniku lub zapisywane równocześnie w dzienniku i księdze głównej zgodnie z zasadą podwójnego księgowania. Zapisów na każdym koncie księgi głównej dokonuje się w kolejności chronologicznej. Księgi pomocnicze – to zbiór kont analitycznych (pomocniczych). Konta ksiąg pomocniczych zawierają zapisy będące uszczegółowieniem i uzupełnieniem zapisów kont księgi głównej. Konta ksiąg pomocniczych są prowadzone w szczegółowości do środków trwałych, wartości niematerialnych i prawnych, rozrachunków, materiałów i produktów, operacji gotówkowych, zakupów i sprzedaży. Kierownik jednostki podejmuje decyzje co do prowadzenia analityki do zapasów: I. ewidencji ilościowej; II. ewidencji ilościowo-wartościowej; III. ewidencji wartościowej; Zestawienie obrotów i sald – zawiera obroty i salda poszczególnych kont, na których były dokonywane księgowania oraz obroty i salda łącznie narastająco od początku roku. Obroty winny być zgodne z obrotami dziennika. Co najmniej na dzień zamknięcia ksiąg rachunkowych sporządza się zestawienie sald wszystkich kont ksiąg pomocniczych, a na dzień inwentaryzacji grupy aktywów. Wykaz składników aktywów i pasywów (inwentarz) potwierdzonych ich inwentaryzacją, sporządzają jednostki, które uprzednie nie prowadziły ksiąg rachunkowych wg UOR. W pozostałych jednostkach rolę inwentarza spełnia zestawienie obrotów i sald. Składniki inwentarza winny zostać wycenione zgodnie z zasadami UOR, gdyż stanowią podstawę sporządzania bilansu otwarcia. Zasady prowadzenia ksiąg rachunkowych: w języku polskim i w walucie polskiej; więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 2 4 Rachunkowość [41 stron] w siedzibie zarządu jednostki, bądź poza siedzibą jednostki, w razie powierzenia ich prowadzenia jednostce w tym celu uprawnionej, jednocześnie w ciągu 15 dni należy o tym powiadomić Urząd Skarbowy; księgi rachunkowe otwiera się na dzień rozpoczęcia działalności, na początek każdego następnego roku obrachunkowego oraz na dzień zmiany formy prawnej, połączenia lub podziału jednostek, a także na dzień rozpoczęcia likwidacji lub postępowania upadłościowego (upadłościowego w ciągu 15 dni od dnia tych zdarzeń); księgi rachunkowe zamyka się na dzień kończący rok obrotowy, na dzień zakończenia działalności, na dzień zakończenia likwidacji lub postępowania upadłościowego oraz na dzień poprzedzający zmiany formy prawnej, postawienia w stan likwidacji lub upadłości (nie później niż w ciągu 3 miesięcy od dnia tych zdarzeń); ostateczne zamknięcie i otwarcie księgi rachunkowej jednostki kontynuującej działalność powinno nastąpić najpóźniej w ciągu 15 dni od dnia zatwierdzenia sprawozdania finansowego za dany rok obrachunkowy; zatwierdzenie sprawozdania finansowego powinno nastąpić nie później niż w ciągu 6 miesięcy od dnia bilansowego; zapisy w księgach rachunkowych są dokonywane w sposób trwały bez przestawienia miejsc pozwalających na późniejsze dopiski lub zmiany; zapis operacji gospodarczej powinien zawierać: datę dokonania operacji gospodarczej, określenia rodzaju i numeru identyfikacji dowodu księgowego stanowiącego podstawę zapisu oraz datę, jeżeli różni się ona od daty dokonania operacji, zrozumiały tekst, kod lub skrót (z zachowaniem objaśnień); podstawą zapisu są dowody; księgi rachunkowe, aby zostały uznane za prawidłowe, powinny być: rzetelne – zapisy odzwierciedlają stan rzeczywisty; bezbłędne – kompletne i ciągłe operacje; sprawdzalne – jeżeli umożliwiają stwierdzenie poprawności dokonywanych w nich zapisów, stanów sald kont oraz działania stosowanych procedur obliczeniowych; bieżące – terminowe sporządzenie sprawozdań finansowych i deklaracji podatkowych; Dokumentacja operacji gospodarczych. Podstawą zapisu w księgach rachunkowych jest dokument stwierdzający fakt dokonania operacji gospodarczych zgodnie z jej rzeczywistym przebiegiem. Każdy dokument księgowy powinien zawierać co najmniej: więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 2 5 Rachunkowość [41 stron] 1. określenie rodzaju dowodu i jego numeru identyfikacyjnego; 2. określenie stron (nazwy, adresy) dokonywanych operacji gospodarczych; 3. opis operacji gospodarczej oraz jej wartość, jeżeli to możliwe określenie również ilości; 4. datę dokonania operacji gospodarczej, a także datę dowodu; 5. podpis wystawcy dowodu oraz osoby, której wydano lub od której przyjęto składniki majątkowe; 6. zakwalifikowanie dowodu i dekretację (korespondencja kont); 7. dokument winien być sprawdzony pod względem formalnym, merytorycznym i rachunkowym; Rodzaje dokumentów: własne, obce; zewnętrzne, wewnętrzne; zbiorcze; korygujące; zastępcze; rozliczeniowe; Formy prowadzenia kont i techniki ewidencyjne: techniki ręczne – tradycyjne; techniki maszynowe i komputerowe; formy: tabelaryczna – dziennik – główna (amerykanka), księgowość rejestrowa, księgowość przebitkowa, rachunkowość komputerowa; Rachunkowość komputerowa jest zupełnie odmienną formą techniki ewidencyjnej pod względem organizacyjnym, proceduralnym i systemowym. Realizowana jest jako: dziedzinowe przetwarzanie danych księgowych, które obejmują zazwyczaj najbardziej pracochłonne dziedziny ewidencji np. gospodarka magazynowa; zintegrowane przetwarzanie danych wykorzystujące technologie baz danych, w wyniku którego funkcjonują systemy informacyjne zarządzania; więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 2 6 Rachunkowość [41 stron] Dokumentacja opisująca przyjęte zasady rachunkowości przy użyciu komputera powinna zawierać: wykaż zbiorów danych tworzących księgi rachunkowe na komputerowych nośnikach danych z określeniem ich struktury, wzajemnych powiązań oraz funkcji w organizacji całości ksiąg rachunkowych i rachunkowych procesach przetwarzania danych; opis systemu informatycznego, zawierającego wykaz programów, procedur lub parametrów oraz programowych zasad ochrony danych, określenie wersji oprogramowania i daty rozpoczęcia jego eksploatacji. Księgi rachunkowe winny być trwale automatyczna oznaczone kontrola nazwą ciągłości jednostki, zapisów, winna istnieć przenoszenia obrotów i sald. Wydruki komputerowe ksiąg rachunkowych powinny się składać z automatycznie numerowanych stron z oznaczeniem pierwszej i ostatniej oraz powinny być sumowane na kolejnych stronach w sposób ciągły w roku obrotowym. Księgi winny być drukowane nie później niż na końcu roku obrotowego; Zakładowy plan kont Wykład 21.04.2004r. Zakładowy plan kont – każda jednostka gospodarcza prowadząca księgi rachunkowe jest zobowiązana do posiadania dokumentacji opisującej przyjęte zasady, czyli politykę rachunkowości, zapewniające rzetelne i jasne odwzorowanie sytuacji majątkowej i finansowej oraz ustalenie wyniku finansowego (art. 10 ust. 1 i art. 4 ust.1 UOR). Skutecznym i niezbędnym przedmiotem tego zakresu jest zakładowy plan kont (zpk). Zadaniem zakładowego planu kont jest umożliwienie prowadzenia ksiąg rachunkowych zgodnie z UOR oraz innymi obowiązującymi regulacjami prawnymi np. przepisami podatkowymi z równoczesnym uwzględnieniem charakterystycznych cech działalności firm (specyfiki prowadzonej działalności, jej rodzaju, rozmiarów) potrzeb informacyjnych różnych użytkowników informacji (zewnętrznych i wewnętrznych) oraz techniki prowadzenia ksiąg rachunkowych (ręcznie i komputerowo). więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 2 7 Rachunkowość [41 stron] W szczególności zakładowy plan kont powinien umożliwić sporządzenie wg obowiązujących wzorów (rozdział 5 załącznik nr 1 do UOR): sprawozdań finansowych (bilans, rachunek zysków i strat, informacja dodatkowa i ewentualnie sprawozdanie ze zmian o stanie kapitałów własnych oraz rachunek przepływów pieniężnych); deklaracji i zeznań podatkowych; sprawozdań finansowych statystycznych określonych przez prezesa GUS; Uwaga: zakładowy plan kont jest podstawowym elementem rachunkowości firmy – istnieje ustawowy obowiązek ustalenia sposobu prowadzenia ksiąg rachunkowych w postaci zakładowego planu kont. Należy w nim uwzględnić obowiązujące przepisy prawa bilansowego i podatkowego, a także zasady gospodarki finansowej. Zakładowy plan kont jest usystematyzowanym wykazem kont (z podaniem ich symboli i nazw) przeznaczonym do rejestracji posiadanych i eksploatowanych przez daną firmę składników majątkowych, źródeł ich finansowania i zachodzących w nich zmian (w tym także zdarzeń i procesów gospodarczych i osiąganych wyników), wzbogaconych o komentarz wyjaśniający treść i wzajemne powiązanie tych kont. Zgodnie z postanowieniem UOR w celu ujednolicenia zasad grupowania operacji gospodarczych i ograniczenia nakładów pracy związanych z ustaleniem zakładowego planu kont oraz utrzymania porównywalnych informacji liczbowych łatwych do grupowania w potrzebnych przekrojach można stosować funkcjonujące „wzorcowe” plany kont po przystosowaniu ich do potrzeb jednostki. Wzorcowy plan kont: 1. wykaz kont syntetycznych symbolami dwucyfrowymi; 2. komentarz dotyczący funkcjonowania poszczególnych kont; Wzorcowe plany kont, o których mowa w art.83 ust.2 z UOR, mogą być określone w drodze rozporządzenia ministra właściwego do spraw finansów dla: 3. banków po zasięgnięciu opinii Komisji Nadzoru Bankowego; 4. jednostek działających na podstawie przepisów o publicznym obrocie papierami wartościowymi po zasięgnięciu opinii przewodniczącego Komisji Papierów Wartościowych i Giełd; 5. funduszy inwestycyjnych po zasięgnięciu opinii Komisji Papierów Wartościowych i Giełd; więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 2 8 Rachunkowość [41 stron] 6. zakładów ubezpieczeniowych po zasięgnięciu opinii prezesa Urzędu Nadzoru nad Funduszami Emerytalnymi; 7. spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych po zasięgnięciu opinii Krajowej Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-kredytowej; Uwaga: Wzorcowy plan kont jest zbiorem kompetentnych fachowych porad, który: 1. pozwala zmniejszyć wysiłek przy sporządzaniu zakładowego planu kont dla jednostki; 2. pełni rolę wspólnego języka księgowych, umożliwiającego porozumiewania się; 3. prowadzi do ujednolicenia sposobu księgowania typowych operacji gospodarczych i wyjaśnienia ewentualnych wątpliwości; 4. ułatwia dostosowanie programów komputerowych obsługujących rachunkowość do wymagań waszego przedsiębiorstwa; 5. jest przydatny do różnego rodzaju szkoleń; Zakładowy plan kont ustaw aktualizuje kierownik jednostki (art.4 ust.5 oraz art.1 ust.2 UOR) zależnie od obowiązujących w firmie przepisów zakładowego planu kont. Może być ustalany przez wieloosobowy organ lub wyłoniony przez niego zespół osób. W praktyce założenia zakładowy plan kont przygotowuje na ogół główny księgowy jednostki. Opracowując zakładowy plan kont można uznać: 8. wzorcowy plan kont za obowiązujący w całym zakresie w danej firmie; 9. dokonać niezbędnych modyfikacji uwzględniając specyfikę jednostki i potrzeby informacyjne kierownictwa; 10. opracować kompletnie nowy, własny zakładowy plan kont; Konstrukcja zakładowego planu kont Elementy zakładowego planu kont Podstawowe Wykaz kont księgi głównej i ksiąg pomocniczych Pozostałe pozabilansowych) (i Przyjęte zasady księgowania operacji gospodarczych na kontach syntetycznych Zasady prowadzenia kont ksiąg pomocniczych (i ewidencja analityczna) Powiązania kont analitycznych z kontami syntetycznymi Określenie techniki prowadzenia rachunkowości Ustalenie metody amortyzowania (umorzenia) środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych. Określenie metod ewidencji rzeczowych składników aktywów i obrotowych Zasady dokonywania odpisów amortyzacyjnych środków trwałych i wartości niematerialnych i 2 więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl prawnych 9 Wykaz zbiorów będących księgami rachunkowymi, ich Ustalenie dobrej granicy wartości (środków trwałyc struktura, funkcje i powiązania amortyzowanych umarzanych jednocześnie) Rachunkowość [41 stron] Zakładowy plan kont powinien przede wszystkim zawierać (art.10 ust.1 pkt3 UOR): wykaz kont syntetycznych (księgi głównej) objaśnienia zasad ewidencji operacji gospodarczych na tych kontach; sposób i procedury wyceny składników aktywów i pasywów oraz ustalenia wyniku finansowego; zasady i procedury prowadzenia kont analitycznych, ewidencji analitycznej i ich powiązanie z kontami księgi głównej; zasady prowadzenia rachunku kosztów; sposób prezentacji rachunku zysków i strat; określenie operacji, które możecie dokumentować dowodami zastępczymi; Szczegółowość planu kont Przy tworzeniu wykazu kont syntetycznych i analitycznych należy znać potrzeby informacyjne użytkowników tego wykazu. Aby uzyskać odpowiednie dane przypisuje się poszczególnym kontom analitycznym określone części wielkości zagregowanych na kontach syntetycznych. Np. do jednego konta syntetycznego można otworzy ć kilka zbiorów kont analitycznych zgodnie z przyjętymi kryteriami – do konta „Środki trwałe” analityka może obejmować poszczególne grupy rodzajowe tj.: III. grunty (w tym prawo wieczystego użytkowania gruntu); więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 3 0 Rachunkowość [41 stron] IV. budynki, lokale i obiekty inżynierii lądowej i wodnej; V. urządzenia techniczne i maszyny; VI. środki transportu; VII. inne środki trwałe; Konta księgi głównej i ksiąg pomocniczych służą do ujęcia zapisów w porządku syntetycznym. Zapisów na określonym koncie dokonuje się w kolejności chronologicznej zgodnie z zasadą podwójnego zapisu. Przy tworzeniu kont analitycznych należy podać kryteria wg których dane liczbowe konta syntetycznego mają być dzielone przy ujmowaniu ich na kontach analitycznych, a także wskazać do ewidencji do jakich danych ilościowo-wartościowych, ilościowych mają służyć te konta. Rozbudowa kont analitycznych jest wymagana wówczas, gdy konta syntetyczne nie dostarczają potrzebnych informacji. Wynika to z: 1. zakresu i układu sprawozdań zewnętrznych; 2. sprawozdań (raportów) wewnętrznych określonych przez kierownictwo różnych szczebli zarządzania; 3. wielkość i struktura jednostki; Stopień rozbudowy kont analitycznych zależy m.in. również od: 4. wymogów prawa podatkowego; 5. rozliczeń z poszczególnymi kontrahentami; 6. rozliczeń z pracownikami; 7. potrzeb monitorowania i kontroli poszczególnych zagadnień; w zakładowym planie kont zawiera się również wykaz kont pozabilansowych. Ujmuje się w nich obce środki trwałe, zobowiązania i należności warunkowe, zapasy obce, itp. Ewidencja pozabilansowa ma charakter uproszczony, a jej konta funkcjonują wg zasady pojedynczego zapisu. Wycena aktywów i pasywów Wykład 28.04.2004r. Wprowadzenie W literaturze ekonomicznej znajduje się wiele koncepcji i metod wyceny. Najczęściej spotyka się cenę lub koszt w ujęciu: więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 3 1 Rachunkowość [41 stron] - historycznym – gdy aktywa i pasywa ujmuje się wg cen aktualnych w czasie nabycia lub wytworzenia. W rachunkowości jako „przeliczniki” występują ceny z dnia dokonania danej operacji, bądź koszty wytworzenia skalkulowane na dzień zakończenia produkcji wyrobu. Ponieważ ceny płac ulegają zmianom w warunkach wysokiej inflacji dosyć gwałtownym i zasadniczym to w związku z przyjętymi zasadami wyceny operacji gospodarczych z dnia ich zaistnienia, nabyte lub wytworzone w różnych okresach takie same składniki majątkowe mają różne ceny nabycia bądź koszty wytworzenia. Jest to przyczyną określania tych cen i kosztów mianem „historyczne”. - odtworzenia - jeżeli aktywa wykazuje się w kwocie środków pieniężnych, którą należałoby wydatkować na zakup w danym okresie takich samych lub podobnych składników majątku. Wg zasady kosztu odtworzenia aktywa wycenia się w wartości równej kwocie, jaką należałoby zapłacić w razie nabywania samego lub równoważnego składnika aktywa w chwili obecnej. Zobowiązania wycenia się nie zdyskontowanej kwocie środków i ich ekwiwalentów, która byłaby w chwili obecnej wymagana dla uregulowania obowiązku. Brano również pod uwagę możliwość stosowania w rachunkowości cen odtworzenia przewidywanych dla określonych składników majątku w momencie, gdy będą one musiały być zastąpione innymi. realizacji – gdy wycenia się aktywa w cenie ich sprzedaży netto w warunkach normalnej sytuacji na rynku. bieżącym – polegający na ujęciu aktywów w wysokości aktualnej wartości przyszłych wpływów netto i ich sprzedaży. Oparcie wyceny w rachunkowości na cenach (kosztach) bieżących, istniejących w momencie dokonywania wyceny danego składnika majątkowego np. w momencie ustalenia kont użycia danego składnika, sporządzania bilansu, itp. Ceny w rachunkowości Wg polskiej UOR przy wycenie aktywów i pasywów stosuje się następujące kategorie cen: I. cenę nabycia, która jest zastąpiona ceną zakupu; II. koszty wytworzenia; III. cenę sprzedaży netto; IV. średni kurs waluty obcej; V. kwotę wymagającą zapłaty; VI. wartość nominalną; więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 3 2 Rachunkowość [41 stron] VII. wartość godziwą; VIII. trwała utrata wartości; Cena nabycia – to rzeczywista cena zakupu składników aktywów obejmująca kwotę należną sprzedającemu bez podlegających odliczeniu podatku od towaru i usług oraz podatku akcyzowego, a w przypadku importu powiększona o obciążenia o charakterze publicznoprawnym oraz powiększona o koszty bezpośrednio związane z zakupem i przystosowaniem składnika aktywów do stanu zdatnego do używania, łącznie z kosztami transportu, jak też załadunku i wyładunku, a obniżona o rabaty, opusty, inne podobne zmniejszenia i odzyski. Cena zakupu - to rzeczywista cena zakupu składników aktywów obejmująca kwotę należną sprzedającemu bez podlegających odliczeniu podatku od towaru i usług oraz podatku akcyzowego, a w przypadku importu powiększona o obciążenia o charakterze publicznoprawnym oraz obniżona o rabaty, opusty, inne podobne zmniejszenia i odzyski. Koszt wytworzenia produktu – obejmuje koszty dające się bezpośrednio przypisać do danego produktu oraz uzasadniona część kosztów pośrednio związanych z danym produktem. Do uzasadnionej odpowiedniej do okresu wytworzenia produktów część kosztów pośrednich zalicza się zmienne pośrednie koszty produkcji, oraz tę część kosztów stałych, pośrednich kosztów produkcji, które odpowiadają poziomowi tych kosztów przy normalnym wykorzystaniu produkcyjnych zdolności. Cena sprzedaży netto składników aktywów to możliwa dla uzyskania na dzień bilansowy cena jego sprzedaży bez podatku od towarów i usług i podatku akcyzowego, pomniejszona o rabaty, opusty i inne podobne zmniejszenia oraz koszty związane z przystosowaniem danego składnika aktywów do sprzedaży i dokonaniem tej sprzedaży, a powiększona o należną dotację przedmiotową. Wartość godziwa – to kwota, za jaką dany składnik aktywów mógłby zostać wymieniony, a zobowiązanie uregulowane na warunkach transakcji rynkowej pomiędzy zainteresowaniami i dobrze poinformowanymi, niepowiązanymi ze sobą stronami. Trwała utrata wartości – zachodzi wtedy, gdy istnieje duże prawdopodobieństwo, że kontrolowany przez jednostkę składnik aktywów nie przyniesie w przyszłości w znacznej części lub w całości przewidywanych korzyści ekonomicznych. Uzasadnia to wówczas dokonanie opisu aktualizującego doprowadzającego wartość danego składnika do wartości w cenie sprzedaży netto lub w inny sposób ustalonej wartości godziwej. Wycena składników majątku – interpretacje Wykład 12.05.2004r. więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 3 3 Rachunkowość [41 stron] Wycena aktywów i pasywów w myśl ustawy nie może odbywać się rzadziej niż na dzień bilansowy. Bilans sporządzony przez jednostki jest najważniejszym elementem sprawdzania finansowego. By mógł być porównywalny w stosunku do innych podmiotów prowadzących podobną lub taką samą działalność musi być sporządzany na takich samych zasadach. Dlatego też UOR dokładnie precyzuje metody wyceny poszczególnych składników majątku firmy. Cena nabycia nie zmieniła swego brzmienia jedynie w znowelizowanej ustawie w przypadku zakupu nowego lub używanego składnik, do podatków zwiększających wartość nabycia dodano podatek akcyzowy, obok do tej pory funkcjonującego podatku od towarów i usług. W tym przypadku wartość waluty wycenia się po kursie zastosowanym w dokumencie SAD. Cena nabycia jest to zatem cena zakupu powiększona o tzw. koszty związane z zakupem. Koncepcje kapitału i koncepcje zachowania kapitału Rachunek inflacji: - Od końca ubiegłego stulecia problemy wyceny w rachunkowości stały się przedmiotem badań naukowych, w wyniku których powstały różne teorie wyceny, zwane też teoriami bilansowymi. Współcześnie problemy dostosowania funkcjonowania rachunkowości w warunkach zmieniających się cen określono jako rachunkowość inflacyjną, stosując rachunek inflacji; - Rachunek inflacji – to ogół procedur obliczeniowych, ewidencyjnych i rozliczeniowych umożliwiających eliminację zakłóceń wywołanych zmianą siły nabywczej pieniądza, dostarczając dokładnych informacji o ponoszonych kosztach, rzeczywistym zysku pozornego przeznaczonym do podziału bez naruszania substancji majątkowej jednostki gospodarczej; - W historii rachunkowości powstały różne teorie rachunku inflacji, mające na celu: 1. uzyskanej realnej na moment bilansowy wyceny składników majątkowych oraz kapitałów; 2. ustalenie realnych kosztów, przychodów oraz wyniku działalności; 3. zachowanie substancji majątkowej jednostki gospodarczej na niezmienionym realnym poziomie pomimo zmniejszaniu się realnej wartości pieniądza; więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 3 4 Rachunkowość [41 stron] Rachunki inflacyjne są uzupełnieniem tradycyjnej rachunkowości jako odrębne ustalenia bądź są wkomponowane w tradycyjną rachunkowość. Koncepcje kapitału: Wg przywoływanych wielokrotnie założeń koncepcyjnych sporządzania i prezentacji sprawozdań finansowych dla celów sporządzania sprawozdań finansowych, jednostki mogą przyjąć następujące: finansowa koncepcja kapitału – wg niej kapitał stanowi kapitał własny lub aktywa netto (aktywa – zobowiązania); kwotowo pozycje te są sobie równe; rzeczowa koncepcja kapitału – wg niej kapitał rozumie się jako możliwości operacyjne jednostki, czyli zdolności produkcyjne (wyrażone np. w dziennej wielkości produkcyjnej); Dobór właściwej koncepcji kapitału przez jednostkę powinien być oparty na potrzebach użytkowników, jej sprawozdań finansowych. Dobór koncepcji wskazuje cel, który ma zostać osiągnięty przy ustalaniu zysku. Użytkowników może interesować zachowanie nominalnej wartości lub siły nabywczej zainwestowanego kapitału lub użytkownicy są zainteresowani możliwościami operacyjnymi jednostki. Koncepcje zachowania kapitału: Koncepcje zachowania kapitału dotyczy sposobu, w jaki jednostka określa kapitał, którego wartość chce zachować. Tworzy ona powiązanie pomiędzy koncepcjami kapitału a koncepcjami zysku, ponieważ stanowi punkt odniesienia zysku. Za zysk i w konsekwencji za zwrot kapitału można uznać tę część zwiększenia stanu aktywów, która przekracza kwotę niezbędną do zachowania pomiędzy przychodami i kosztami. W założonych koncepcjach wyróżnia się 2 koncepcje zachowania kapitału: finansową koncepcję zachowania kapitału – wg niej zysk osiąga się tylko wówczas, gdy wartość finansowa (lub pieniężna) aktywów netto na koniec okresu sprawozdawczego przewyższa wartość finansową (lub pieniężną) aktywów netto na początek tego okresu po wyłączeniu wszelkich wypłat… Pojęcie „zachowanie kapitału” występuje wówczas, gdy jego nominalna wartość na koniec okresu nie jest mniejsza od nominalnej wartości na początek okresu. Koncepcja zachowania kapitału nominalnego zakłada, iż z uzyskanych przychodów pokrywa się koszty wycenione w historycznych cenach nabycia. Przy stabilnych cenach taki rachunek pozwala na prawidłowe ustalenie wyniku działalności oraz zachowanie majątku w ujęciu finansowym i rzeczowym. więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 3 5 Rachunkowość [41 stron] Realne zachowanie koncepcji istnieje, jeśli wartość kapitału na koniec okresu wyraża ogólną siłę nabywczą nie mniejszą niż na początek okresu. Taki punkt widzenia jest szczególnie ważny dla osób, które zaangażowały w jednostce swój kapitał. Oczekują one, że w momencie wycofania kapitału bądź mogły nabyć taki sam zestaw dóbr, jak w momencie zainwestowania kapitału. Koncepcja zachowania realnego kapitału uwzględnia wpływ inflacji, koszty, wynik działalności, wartość majątku i kapitałów własnych, a przede wszystkim co jest celem podstawowym rachunku inflacji nie pozwala na dzielenie zysku pozornego. E. Schmalenbach – lata 20. naszego stulecia – ustalił wskaźnik zmian cen dóbr zaliczonych do koszyka dóbr konsumpcyjnych. rzeczową koncepcję zachowania kapitału – polega na tym, że zysk osiąga się tylko wówczas, gdy zdolności produkcyjne (lub możliwości operacyjne) jednostki (lub zasoby bądź fundusze potrzebne do osiągnięcia tych zdolności) na koniec okresu przewyższają zdolności produkcyjne na początek tego okresu po wyłączeniu wszelkich wypłat na rzecz właścicieli i wkładów wniesionych przez właścicieli w danym okresie. Rzeczowa koncepcja zachowania kapitału wymaga stosowania zasady wyceny opartej na cenie (koszcie) bieżącej. Rzeczowa koncepcja zachowania kapitału występuje więc wówczas, jeśli wartość kapitału na koniec okresu odpowiada co najmniej aktualnej wartości tych składników majątkowych, których był źródłem finansowania na początek okresu. Generalnymi problemami stosowania rachunku inflacji są: 4. przyjęcie podstawy aktualizacji wyceny (wg aktualnego poziomu cen, dla ujęcia składników kupowanych w różnych okresach wg jednolitej siły nabywczej, szczegółowych bądź zespołowych indeksów cen poszczególnych czynników produkcji); 5. potraktowanie różnic z przeszacowania (zwiększenie kosztów wg rodzaju, kosztu własnego sprzedawanych produktów, odpis na kapitał z wyniku przed opodatkowaniem czy po opodatkowaniu); 6. poziom aktualizacji wyceny składników majątkowych (cena bieżąca), cena odtworzenia; Amortyzacja Wykład 19.05.2004r. więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 3 6 Rachunkowość [41 stron] W szerokim znaczeniu amortyzacja jest rozumiana jako zmniejszenie wartości środków trwałych i związany z tym proces przenoszenia kosztów ich zużycia w koszty okresu, w którym środki te są użytkowane. Amortyzację lub umorzenie środków trwałych regulują przepisy art.32 UOR. Zgodnie z nimi amortyzacji lub umorzenia środków trwałych dokonuje się drogą planowego, systematycznego rozłożenia wartości początkowej środka trwałego na ustalony okres jego użyteczności Międzynarodowe ekonomicznej. standardy rachunkowości określają amortyzację jako rozłożenie podlegającej amortyzacji wartości danego składnika aktywu na przestrzeni okresu użytkowania, która ta wartość obciąża koszty bieżącego okresu i wpływa na wynik finansowy. Wartość początkową środka trwałego pomniejsza się o odpisy amortyzacyjne lub umorzeniowe oraz odpisy z tytułu trwałej wartości. Proces ten jest ewidencjonowany jako: amortyzacja, czyli obciążający koszty odpis odzwierciedlający planową utratę wartości środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych; umorzenie, czyli zmniejszenie wartości ewidencyjnej środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych; Zgodnie z UOR wartość początkową środków trwałych zmniejszają odpisy amortyzacyjne (umorzeniowe), które są dokonywane w celu uwzględnienia tej utraty wartości na skutek używania lub wpływu czasu. Trzeba pamiętać o tym, że wartość początkowa stanowiąca cenę nabycia lub koszt wytworzenia środka trwałego, powiększają koszty jego ulepszenia. Odpisów amortyzacyjnych lub umorzeniowych dokonuje się drogą systematyczną planowanego rozłożenia jego wartości początkowej na ustalony okres amortyzacji. Amortyzacja jest zatem specyficznym kosztem, który różni się zasadniczo od typowych kosztów kojarzonych z wydatkami. Wydatek powstaje w momencie nabywania środka trwałego i wiąże się z wypływem kasowym. Natomiast amortyzacja wliczana sukcesywnie w koszty w okresach późniejszych nie powoduje wydatków i jest tak zwanym kosztem „niepieniężnym”, który zmniejsza wynik finansowy i podstawę opodatkowania. „Naliczanie amortyzacji stanowi obowiązek jednostki, a nie tylko jej prawo”. Bieżąca amortyzacja jest zaliczana do kosztów działalności przedsiębiorstwa, ale jednocześnie jest skorelowana z wydatkami na odtworzenie aktywów trwałych, w związku z tym stawki amortyzacyjne zwrócone w przychodach ze sprzedaży dóbr i usług w danym okresie są wolnymi aktywami finansowymi i tworzą nadwyżkę finansową (wraz z zyskiem netto). więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 3 7 Rachunkowość [41 stron] Opisane definicje pozwalają wyodrębnić amortyzację rachunkową i amortyzację finansową, co wynika z odmiennego rozumienia jej podstawowych funkcji. Amortyzacja rachunkowa dotyczy elementów kosztów odejmowanych od przychodów, zaś jej efekt wiąże się z oszczędnością na podatku. Z kolei amortyzacja finansowa faktycznie dotyczy pożyczki i jest związana z ratalnym zwrotem tej pożyczki, czyli kapitału zaangażowanego w środki trwałe, który kapitał na skutek amortyzacji zostaje ratalnie odzyskiwany. Z zaprezentowanych definicji amortyzacji wynika, że jest ona określana jako: operacja rachunkowa mająca na celu rozbić poniesiony wydatek na pewne okresy; fundusz na odtworzenie zużytych składników majątku trwałego; koszt amortyzacji stanowi element ceny wyboru lub usługi i ma charakter zwracalny w momencie ich sprzedaży; Istnieją pewne kategorie środków trwałych, których się nie amortyzuje, dlatego wydatki związane z ich zakupem nie mogą być ani bezpośrednio, ani pośrednio zaliczone do kosztów uzyskiwania przychodu. Należą tu: grunty; budynki, lokale, budowle i urządzenia zaliczane do spółdzielczych zasobów mieszkaniowych lub służących działalności społeczno-wychowawczej prowadzonej przez spółdzielnie mieszkaniowe; dzieła sztuki i eksponaty muzealne (gdyż stanowią wartość ponadczasową); składniki majątku, które nie są używane na skutek zaprzestania działalności; Znowelizowana UOR wyłączyła z obowiązku amortyzacji jedynie grunty, które nie służą wydobyciu kopalin metodą odkrywkową. Pozostałe obiekty objęte są umorzeniem (amortyzacją) oprócz tych, które utraciły przydatność gospodarczą (z wyjątkiem dzieł sztuki, eksponatów muzealnych, gdyż te nie tracą na wartości w miarę upływu czasu, co uzasadniałoby dokonywanie odpisów amortyzacyjnych). W ramach wartości niematerialnych i prawnych amortyzacji podlegają: - spółdzielcze własnościowe prawa do lokalu mieszkalnego; - spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego; więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 3 8 Rachunkowość [41 stron] - prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej; - autorskie lub pokrewne prawo majątkowe; - licencje; - prawo do wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów użytkowych; - wartość stanowiącą równowartość uzyskanych informacji związanych z wiedzą w dziedzinie przemysłowej, handlowej i naukowej; - wartość firmy, jeżeli powstała w wyniku nabycia przedsiębiorstwa w drodze: kupna; przyjęcia do odpłatnego korzystania, na podstawie leasingu; - koszty prac rozwojowych zakończonych pozytywnie; Nie podlegają amortyzacji następujące wartości niematerialne i prawne: - prawo wieczystego użytkowania gruntów; - wartość firmy, jeżeli wartość ta powstała w inny sposób niż określany w art. 16b ust 2, pkt 2 u.p.d.o.p. - składniki majątku nie używane w skutek zaprzestania działalności; Przedmiot amortyzacji środki trwałe – definicja wg prawa bilansowego i podatkowego. Środki trwałe rozumie się (z wyłączeniem inwestycji długoterminowych) jako rzeczowe aktywa trwałe i zrównane z nimi, jeśli spełniają warunki: 1. przewidywany okres użyteczności ekonomicznej jest dłuższy niż rok środek trwały klasyfikujemy pod kątem okresu użytkowania – musi przekraczać 1 rok. Przewidywany okres użyteczności to przedział czasu, w którym wg przewidywań środek trwały będzie użytkowany przez jednostkę i z tego tytułu będzie ona osiągała korzyści ekonomiczne. Przepisy te określają jednocześnie, jakie kryteria należy brać pod uwagę przewidując długość okresu użytkowania. Okres użytkowania danego składnika majątku nie musi być równy okresowi jego fizycznej użyteczności, ale należy pamiętać, że środki trwałe podlegają zużyciu moralnemu na skutek udoskonaleń technologicznych. Jeżeli przewidywany okres użytkowania danego składnika majątku jest krótszy niż rok, nie zalicza się go do środków trwałych. Wówczas istnieje możliwość rozliczenia wydatku poniesionego na jego nabycie jednorazowo w ciężar kosztów uzyskania przychodów z datą poniesienia tego wydatku. więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 3 9 Rachunkowość [41 stron] 2. są kompletne i zdatne do użytku (w momencie przyjęcia do użytkowania) z definicji środków trwałych – dla celów rachunkowości i celów podatkowych wynika, że majątek może być uznany za środek trwały, jeżeli jest kompletny i zdatny do użytkowania w momencie przyjęcia go do użytku. 3. są przeznaczone na potrzeby jednostki - należy przez to rozumieć, że środki trwałe są potrzebne do jej działalności. 4. kontrolowane przez jednostkę – warunkiem zaliczenia danego składnika do aktywów jednostki jest sprawowanie przez jednostkę nad nim kontroli. Udowodnienie sprawowania kontroli nad danym aktywem jest warunkiem koniecznym do spełnienia, aby dany składnik majątku został ujęty w ewidencji księgowej. Kontrola oznacza, że jednostka jest uprawniona do uzyskiwania przyszłych korzyści ekonomicznych powstających za przyczyną danego składnika majątku i jest w stanie ograniczyć innym jednostkom dostęp do korzyści wynikających z jego eksploatacji. Umowy leasingu finansowego również umożliwiają korzystającemu kontrolowanie użytkowanego składnika. wg prawa podatkowego element kontroli nie obowiązuje – cechą ważną i niezbędną jest element własności i współwłasności oraz wartość początkowa minimum 3,5 tys. Wpływ korzyści ekonomicznych do jednostki – warunkiem zaliczenia do aktywów jednostki jest, aby składnik aktywu spowodował w przyszłości wpływ korzyści ekonomicznej do jednostki. Jeżeli takich korzyści nie będzie, wówczas środki trwałe, które nie są w stanie wygospodarować ich dla jednostki nie mogą być traktowane jako środki trwałe, czyli nie mogą podlegać amortyzacji i umorzeniom. Funkcja regulacyjna amortyzacji sprowadza się do rozstrzygnięcia problemu, czy należy zwiększać lub zmniejszać tempo wzrostu środków trwałych w świetle potrzeb rozwojowych przedsiębiorstwa. Strategie gospodarowania środkami trwałymi można sprowadzić do: modernizacji i odtwarzania (reprodukcji) majątku trwałego; racjonalnej gospodarki remontowo-konserwacyjnej; Zasada umorzenia i amortyzacji środków trwałych Podstawą dokonywania odpisów ma być aktualny plan amortyzacji, w którym zostaną określone stawki i kwoty rocznych odpisów amortyzacyjnych. Jednak skoro należy ustalić okres amortyzowania i w sposób planowy dokonywać odpisów oznacza to, że w praktyce więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 4 0 Rachunkowość [41 stron] powinien być stosowany plan amortyzacji na dzień przyjęcia środków trwałych. Do używania należy określić okres używania oraz stawkę i metodę amortyzacji. Przyjęte w planie amortyzacyjnym stawki i kwoty odpisów można zmieniać i zmiany te obowiązują od roku, w którym zostały wprowadzone z tym że weryfikacji w okresie używania mogą okres amortyzacyjny stawka aktywów. Nie wolno natomiast zmieniać przyjętej metody amortyzacji. Wykład 26.05.2004r. Od stycznia 2002r. podmioty gospodarcze uzyskały większą swobodę w kształtowaniu amortyzacji bilansowej, która może być dokonywana przy zastosowaniu metody liniowej lub degresywnej (może być stosowana do wszystkich rodzajów środków trwałych) jak też metod nowych – o ile odzwierciedlają przewidywane zużycie obiektu. Jednostka może przyjąć stawki podatkowe, jeżeli odzwierciedlają one czynniki wpływające na czas ekonomicznej użyteczność i środka trwałego. Zatem niewykluczona została sytuacja, gdy amortyzacja bilansowa i podatkowa dokonywane są wg tej samej stawki. Natomiast identyczna obiekty (np. maszyny) wykorzystywane z różną częstotliwością muszą mieć dla potrzeb księgowych różne stawki amortyzacji. Rozpoczęcie amortyzacji nie może nastąpić wcześniej niż po przyjęciu środka trwałego lub wartości niematerialnej i prawnej do używania. Wynika z tego, że jednostka może rozpocząć ją od miesiąca następującego po przyjęciu danego składnika trwałego do używania. Z kolei zakończenie amortyzacji następuje nie później niż z chwila zrównania wartości odpisów amortyzacyjnych z wartością początkową tego składnika, przeznaczenia go do likwidacji, czy sprzedaży lub stwierdzenia jego niedoboru. W przypadku likwidacji należy pamiętać o ewentualnym uwzględnieniu przewidywanej przy likwidacji ceny sprzedaży netto pozostałości amortyzacyjnego składnika amortyzacji. Z reguły ustala się ją w procesie wartości początkowej obiektu. Metody amortyzacji Po nowelizacji ustawy przepisy prawa bilansowego nie określają zbioru dostępnych metod amortyzacji co więcej nie determinują stosowania określonych metod w stosunku do określonych grup amortyzacji. Jednak przepisy ustawy o rachunkowości określają, że odpisów amortyzacyjnych dokonuje się metodą systematycznego, planowego rozłożenia wartości początkowej składnika majątku na ustalony okres amortyzacji. Pozwala to na stosowanie 3 dotychczasowych metod amortyzacji: liniowej, degresywnej i uproszczonej i jednocześnie na zastosowanie innych metod, iż przyjęta metoda w sposób prawdziwy odzwierciedla zużywanie się majątku trwałego. więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 4 1 Rachunkowość [41 stron] Metoda liniowa – metoda amortyzacji oparta na równomiernym rozłożeniu w czasie zużycia środka. Metoda ta opiera się na założeniu, że użyteczność środka trwałego ulega pomniejszeniu w równych częściach w każdym okresie używania środka. Wiąże ona bezpośrednio amortyzację z upływem czasu, a nie z faktycznym wykorzystaniem środka trwałego. Amortyzacja liczona tą metodą jest często wyrażana jako procent od wartości początkowej, pomniejszonej o wartość odzysku. Procent ten jest stały przez cały okres używania środka trwałego. Kierownik jednostki decydując się na wybór metody liniowej powinien brać pod uwagę, że środki na odtworzenie składnika majątku będą gromadzone powoli i na pozór tylko równomiernie. Stawki amortyzacyjne i kwoty odpisów tylko nominalnie będą sobie równe w każdym okresie (miesiącu) realnie zaś będą niższe z uwagi na inflację lub utratę wartości pieniądza w czasie. Stawką odpisu amortyzacyjnego dla metody liniowej wyraża wzór wartość początkowa – wartość odzysku Stawka odpisu = liczba przewidywalnych okresów używania Metoda liniowa jest odpowiednia, gdy spadek użyteczności ekonomicznej środka trwałego lub wydatki związane z jego naprawami, czy konserwacją są równomierne w cały okresie używania środka trwałego. Obiekty, które zużywają się równomiernie to np. budynki. Nie należy dokonywać amortyzacji metodą liniową w przypadku, gdy spadek potencjału użytkowego lub ponoszonych przez obiekt korzyści nie wynika z upływu czasu, lecz z szybkiego zużywania się moralnego tego obiektu. Przy metodzie liniowej koszty amortyzacji są niższe, co ma wpływ na większy okresowy zysk. Metoda degresywna – metoda przyspieszonej amortyzacji. Metoda ta uznaje wyższy odpis amortyzacyjny we wcześniejszych okresach używania a niższy w późniejszych, co wynika z faktu, że nowe środki trwałe dają więcej korzyści ekonomicznych w początkowym okresie eksploatacji z uwagi na większą wydajność i brak napraw. Przyjęty okres używania w przypadku metody degresywnej jest krótszy. Wybór niniejszej metody powinien być podyktowany charakterem amortyzacyjnych obiektów i ich podatnością więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 4 2 Rachunkowość [41 stron] na szybsze zużywanie się. Do grupy tych środków można zaliczyć, te które mają charakter produkcyjny: maszyny, środki transportu oraz wytwory techniki komputerowej i elektroniki. Wyróżnia się 2 odmiany: malejącego salda oraz metodę sumy cyfr rocznych. 6. metoda malejącego salda – przyśpieszona podwójna – w przypadku tej metody dozwolony poziom amortyzacji jest zazwyczaj ustalany przez podwójną wielkość netto składników towarów trwałych stałej stopy amortyzacyjnej; Stawka amortyzacji = stopa % x wartość netto, gdzie wartość netto = wartość początkowa - dotychczasowe umorzenie 7. metoda sumy cyfr rocznych – jest podobna do metody malejącego salda z tym, że zmienną w tej metodzie jest stopa. Amortyzacja właściwa dla każdego kolejnego roku liczona wg wzoru: T – przewidywany czas używania T+(1–t) Tx(T+1) Stawka amortyzacji = t – kolejny rok t Metody mieszane – zawierają zarówno elementy metody liniowej jak i metody degresywnej. Np. amortyzacja może przebiegać wg metody degresywnej aż do momentu zrównania stawki amortyzacyjnej, że stawka jaka wystąpiłaby przy zastosowaniu metody liniowej. Od tego momentu amortyzacja jest liczona metodą liniową. Amortyzacja uproszczona - polega na: dokonywaniu zbiorczych odpisów dla grupy środków zbliżonych rodzajem i przeznaczeniem; odpisie jednorazowym całej wartości początkowej w momencie przyjęcia do używania; Metoda uproszczona może być stosowana do środków trwałych o niskiej jednostkowej wartości początkowej. Metody amortyzacji oparte na nakładach i efektach: więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 4 3 Rachunkowość [41 stron] metoda godzin pracy – zakłada, że zmniejszenie żywotności środka trwałego jest związane bezpośrednio z czasem eksploatacji. Żywotność obiektu jest określana wg godzin wartość początkowa - wartość odzysku Stawka amortyzacji = przewidywana na całkowitą ilość godzin pracy środka roczna stawka amortyzacji = ilość godzin pracy środka w ciągu roku x stawka za godzinę metoda wydajności środka trwałego – gdzie odpis amortyzacyjny zależy od ilości wytworzonych w danym okresie jednostek i zmienia się wraz z rozmiarami produkcji wartość początkowa - wartość odzysku Stawka amortyzacji na jednostkę produkcji = przewidywana ilość produkcji roczny odpis amortyzacyjny = stawka na jednostkę produkcji x ilość faktycznie wytworzonych jednostek w danym roku Stawki amortyzacyjne to kwoty odpisów przypadających na określone składniki majątku i naliczane w przyjętych okresach. O wysokości stawek amortyzacyjnych decydują w szczególności: wartość początkowa środków trwałych i wartość niematerialnych i prawnych, czyli cena nabycia i koszty poniesione po nabyciu zwiększające wartość wymienionych składników aktywów; metoda amortyzacji przyjęta w zależności od specyfiki danego składnika majątkowego; więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 4 4 Rachunkowość [41 stron] przewidywany okres użyteczności ekonomicznej amortyzowanego składnika majątkowego; przewidywana wartość odzysku; Ustalając okres używania środków trwałych należy uwzględnić: przewidywane fizyczne zużycie – okres, po którym dany składnik majątku przestanie działać w wyniku eksploatacji. Przewidując fizyczne zużycie; należy brać pod uwagę nie tylko podobne parametry zużycia, charakterystyczne dla innych środków trwałych, ale również specyfikę wykorzystania danego składnika majątku gdzie należy uwzględnić: oczekiwane wykorzystanie składnika majątku oceniane np. na podstawie jego zdolności produkcyjnej, liczby zmian, podczas których będzie użytkowany; wydajność obiektu; przewidywany program remontów i konserwacji; utratę przydatności - czyli utratę możliwości zastosowań aktywów trwałych w wyniku szybkich przemian gospodarczych. Przewidując utratę przydatności środka trwałego należy wziąć pod uwagę tempo zmian technicznych i technologicznych oraz wahania popytu na dany produkt lub usługę, do której wytwarzania przyczynia się dany środek trwały; ograniczenia prawne i innego rodzaju ograniczenia związane z funkcjonowaniem aktywów trwałych (np. termin wygaśnięcia umowy leasingowej); Okresy użytkowania wartości niematerialnych i prawnych zależą zarówno od czynników ekonomicznych, jak i od czynników natury prawnej. Jeżeli występują ograniczenia natury prawnej to okres używania nie powinien go przekraczać. Ostatnim czynnikiem, który decyduje o wysokości stawek amortyzacyjnych jest oczekiwana, o ile wystąpi wartość końcowa – możliwa do uzyskania po likwidacji środka trwałego lub jego sprzedaży. Jest to ta część środka trwałego, która nie została skonsumowana w momencie jej użytkowania. Wartość tę szacuje się, jeżeli wystąpi duże prawdopodobieństwo jej zaistnienia i pomniejsza ona wartość początkową przy obliczaniu stawek amortyzacyjnych. Wykład 02.06.2004r. więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 4 5 Rachunkowość [41 stron] W celu zapewnienia realności i wiarygodności informacji w księgach rachunkowych konieczna jest systematyczna kontrola zgodności danych za pomocą inwentaryzacji. Inwentaryzacja jest jednym z bardzo istotnych elementów kontroli wewnętrznej, sprzyjającym zwłaszcza zabezpieczeniu mienia oraz weryfikacji stanów ewidencyjnych posiadanych składników majątku i źródeł ich pochodzenia określonego przedsiębiorcy. Kontrola wewnętrzna – stanowi zorganizowany system działania, który związany jest z zarządzaniem przedsiębiorstwem. Kontrola wewnętrzna jest sprawowana pod nadzorem właścicieli firmy oraz kierownictwa podmiotu gospodarczego przez samą jednostkę. Inwentaryzację w ramach kontroli wewnętrznej wykorzystuje się przede wszystkim do stwierdzenia prawidłowości, realności i rzetelności danych księgowych w celu eliminacji błędów i nieprawidłowości występujących w rachunkowości. Zasady inwentaryzacji tj. jej zakres, terminy, częstotliwość prowadzenia, zasady ujęcia wyników są regulowane w rozdziale 3 ust. z 29.09.94r. o rachunkowości, Dziennik Ustaw z 2002r. nr 76 poz.694. w praktyce jednostki przeprowadzają inwentaryzację zgodnie z wieloletnimi wypracowanymi zwyczajami oraz z przepisami uchylonego zarządzeniem MF z 16.11.83r. w sprawie zasad prowadzenia rachunkowości przez jednostkę gospodarki uspołecznionej. Inwentaryzacja - to zespół czynności zmierzających do ustalenia rzeczywistego stanu składników majątkowych w danej jednostce. Swym zakresem inwentaryzacja obejmuje nie tylko czynności spisów rzeczowych i pieniężnych składników majątku firmy, ale również uwzględnienia sald aktywów i pasywów, ich wycenę oraz rozliczenie ze stanem ewidencyjnym, w tym rozliczenie osób ma… odpowiedzialnych. Zapewnia również rzetelność ksiąg rachunkowych i sprawozdań finansowych. Inwentaryzacja spełnia więc funkcje wspomagające zarządzanie przedsiębiorstwem. Szczególnego znaczenia nabiera zwłaszcza w firmach większych, gdzie każdy rodzaj kontroli zwiększa szanse na wych… wycenie i wykrycie ewentualnych nieprawidłowości. Definicja wg innych źródeł Inwentaryzacja – (łac. inventarium, co znaczy służący do odnalezienia oraz spis) to spis z natury. Inwentaryzacja pokrywa się z popularną nazwą remanent. Potocznie nazwy te używane są na ogół zamiennie. Natomiast inwentaryzacja w szerszym słowa znaczeniu to więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 4 6 Rachunkowość [41 stron] ogół czynności związanych z ustaleniem rzeczywistego stanu zasobów majątkowych danej jednostki (czyli aktywów) oraz źródeł ich pochodzenia (czyli pasywów) na dany moment bilansowy – nie tylko drogą spisu z natury. Nowelizacja UOR od 01.01.02r. w przypadku połączenia lub podziału jednostki (z wyjątkiem spółek kapitałowych) strony w drodze umowy pisemnej mogą odstąpić od inwentaryzacji; ponadto na dzień bilansowy nie powinno być składników pasywów i aktywów nie poddanych inwentaryzacji; nowelizacja UOR obsługuje jednostkę do inwentaryzacji spisu z natury znajdujących się na jej terenie składników obcych, nakładając jednocześnie obowiązek powiadomienia ich właścicieli o wynikach inwentaryzacji. Pominięty został art.26 ust.3 pkt 3 UOR stanowiący iż inwentaryzację zapasów, towarów i materiałów ujętych w ewidencję wartościową w punktach obrotu detalicznego jednostki o rozbudowanej sieci detalicznej przeprowadza się raz w roku pod warunkiem jednoczesnego ustalenia wartości zapasów, towarów i materiałów (opakowań) w cenach nabycia lub zakupu. Oznacza to, iż będą obowiązywały w tym przypadku zasady ogólne dotyczące inwentaryzacji. inna istotna zmiana wprowadzona w związku z nowelizacją ustawy to brak wymogu inwentaryzacji zobowiązań, co należy interpretować jako brak obowiązku wzajemnego potwierdzenia sald zobowiązań. Aktualnie zobowiązujące przepisy stanowią, iż w drodze uzgodnienia sald inwentaryzuje się należności i zobowiązania. Niestety słowo „zobowiązania” zostało pominięte przez ustawodawcę; nowelizacja UOR nie wprowadziła nowych regulacji w zakresie inwentaryzacji w obszarach dotychczas nie uregulowanych w ustawie. Nie zdefiniowała również wielu spraw techniczno-organizatorskich i proceduralnych. Dlatego też, aby inwentaryzacja spełniła swoją rolę wyznaczoną jej prawem bilansowym wiele kwestii z nią związanych powinno znaleźć swoje uregulowania w wewnętrznej dokumentacji jednostki; od 01.02.2002r. obowiązek uregulowania szczegółów dotyczących przeprowadzenia inwentaryzacji. Prawo bilansowe nadal wyznacza tylko ogólne jej ramy, nic nie mówiąc o takich jej elementach jak instrukcja inwentaryzacyjna, zespoły spisowe czy komisja inwentaryzacyjna; więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 4 7 Rachunkowość [41 stron] od 01.01.2002r. nie ma obowiązku inwentaryzowania składników ujętych wyłącznie w ewidencji ilościowej. Składniki nie zinwentaryzowane za pomocą spisu z natury lub potwierdzenia salda muszą być poddane inwentaryzacji w drodze porównania danych z ksiąg rachunkowych z dowodami księgowymi. Cele i zadania inwentaryzacji Przyczyny powstania niezależne od woli ludzkiej a mianowicie: zmiany chemiczne i fizyczne powodujące ubytki naturalne; wypadki losowe, w wyniku których powstają nieodwracalne szkody w składnikach majątku; wywołane niezamierzonym działaniem ludzkim, np.: błędy popełnione przez pracowników podczas przyjmowania i wydawania towarów (błąd pomiaru, ważenia, liczenia, mierzenia) błędy w wypełnianiu dokumentów – mylne wskazanie ilości, gatunku, ceny, rodzaju lub obliczenia; błędy w ewidencji operacji gospodarczych w księgach rachunkowych; wywołane celowym działaniem człowieka lub niedbałym wykonaniem czynności: kradzież z włamaniem; celowe uszkodzenie lub zniszczenie; pożar spowodowany podpaleniem; fałszowanie dokumentów, brak troski o powierzone mienie; Nie należy przeceniać zadań inwentaryzacji w zakresie ochrony własności. Dotyczy to wszystkich składników majątkowych a zwłaszcza najbardziej: I. dbałości o składniki majątkowe powierzone pod opiekę określonym osobom; II. stopa jakości w skuteczności zabezpieczenia majątku przed niekontrolowanym uszczerbkiem spowodowanym np. kradzieżą lub malwersacją, a także szkodliwym działaniem warunków atmosferycznych i wypadków losowych; III. ustalenia podstawy do rozliczenia osób odpowiedzialnych materialne zabezpieczenie; Przedmiot inwentaryzacji więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 4 8 Rachunkowość [41 stron] Inwentaryzacja obejmuje to wszystko, co wynika z ewidencji jednostki a więc wszystkie ujęte tam aktywa i pasywa, a w szczególności: rzeczowe składniki aktywów trwałych, do których zalicza się: środki trwałe; środki trwałe w budowie; wartości niematerialne i prawne; rzeczowe składniki aktywów obrotowych: materiały, w tym surowce materiały podstawowe, pomocnicze, półfabrykaty obcej produkcji, opakowania, części zamienne, paliwo; odpadki; produkcja niezakończona, w tym produkcja w toku, półfabrykaty, niezakończone roboty, usługi, itp.; produkty gotowe tj. wytworzone przez jednostkę wyroby gotowe, usługi towary tj. rzeczowe składniki majątku nabyte w celu sprzedaży; aktywa finansowe w tym: - nieruchomości; - wartości niematerialne i prawne; - długoterminowe i krótkoterminowe udziały, akcje; - inne papiery wartościowe; - dzieła sztuki, eksponaty muzealne; - udzielanie pożyczki; - środki pieniężne – krótkie i zagraniczne tj. gotówka w kasie, czeki i weksle płatne w terminie do 3 miesięcy, środki pieniężne na rachunkach bankowych, inne aktywa pieniężne; należności i zobowiązania: pozostałe aktywa i pasywa Zasady inwentaryzacji zasada terminowości i częstotliwości – polegająca na przeprowadzeniu inwentaryzacji w terminach zgodnie z planem i z zachowaniem częstotliwości wymaganej w UOR, umożliwiających w sposób harmonijny przygotować roczne zamknięcie ksiąg rachunkowych; zasada podwójnej kontroli – polegająca na pomiarze składników majątkowych przez 2 osoby w celu wyeliminowania ewentualnych niedokładności w liczeniu i uzyskaniu pewności, że składniki majątkowe zostały policzone zgodnie ze stanem faktycznym; więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 4 9 Rachunkowość [41 stron] zasada tzw. zamkniętych drzwi – polegająca na dokonywaniu spisu, o ile to możliwe, przy zamkniętych drzwiach – co oznacza, że w czasie inwentaryzacji nie dokonuje się obrotu magazynowego. Pozwala to na niezakłócony przebieg prac inwentaryzacyjnych; zasada rzetelnego obrazu - polegająca na ustaleniu stanu rzeczywistego inwentaryzowanych aktywów i pasywów, mająca decydujące znaczenie przy ocenie rzetelności, prawidłowości i kompletności inwentaryzacji, a polegająca na dokładnym pomiarze, identyfikacji nazw, symboli, cen oraz wartości pieniężnej, handlowej i użytkowej; zasada kompletności i kompleksowości – polegająca na kompletnym objęciu spisu wszystkich składników majątkowych objętych ewidencją bilansową jak i nie objętych tą ewidencją a w stanie. Ma ona zastosowanie szczególnie w czasie inwentaryzacji zdawczo- odbiorczych oraz w związku ze zmianą formy własności lub przy prywatyzacji i przekształceniach własnościowych; zasada kolejnych czynności – polegająca na określeniu kolejności prac w czasie inwentaryzacji co przyczynia się do uprawnienia spisu i skrócenia go w czasie; zasada zaskoczenia – polegająca na przeprowadzeniu spisu w momencie nieoczekiwanym, szczególnie stosowana do niezapowiedzianych kontroli gotówki w kasie, a także wobec osób, do których istnieje ograniczone zaufanie; zasada uczestnictwa w spisie osoby materialnie odpowiedzialnej – polega na tym, że w spisie z natury powinna uczestniczyć osoba odpowiedzialna za powierzone jej mienie, a jedynie w wyjątkowych sytuacjach(np. choroba) może uczestniczyć osoba upoważniona przez osobę materialnie odpowiedzialną, a jeśli nie jest to możliwie to skład komisji należy powierzyć do co najmniej 3 osób, z których jedna powinna reprezentować interesy osoby odpowiedzialnej materialnie; zasada – polega na przeprowadzaniu spisów z natury co najmniej 2 osoby, co zwiększa wiarygodność i niepodważalność spisów; zasada fachowości komisji spisowej - polega na dobieraniu do zespołów spisowych tylko osób fachowych, znających gospodarkę magazynową, a także wykazujących się znajomością asortymentową spisowych składników; zasada jednokrotności – chodzi o to, aby dana pozycja wpisywana była do arkusza spisowego tylko raz, co na ogół wobec braku warunków nie da się zrealizować; zasada skutecznego sprawdzania – liczy się, mierzy i waży dotąd, aż już nikt z obecnych nie ma wątpliwości co do ilości inwentaryzowanych składników; Aktywa trwałe Wykład 13.10.04r. Wprowadzenie więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 5 0 Rachunkowość [41 stron] Prowadzenie działalności gospodarczej w dowolnej formie organizacyjno-prawnej wiąże się z koniecznością posiadania lub dysponowania odpowiednich środków rzeczowych i pieniężnych. Jednostka gospodarcza tworzy i powiększa majątek, który może być finansowany z własnych lub obcych kapitałów (funduszów). Wartość majątku w rachunkowości określana jest mianem aktywów, a źródła jego finansowania pasywów. Z z zasadami rachunkowości aktywa i pasywa jednostki gospodarczej równoważą się wartościowo, czyli między nimi równowaga bilansowa. Aktywa jednostki są kontrolowane przez jednostkę; zasoby majątkowe o wiarygodnie określonej wartości; powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń, które spowodują w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych. Składnikiem aktywów jednostki są takie zasoby majątkowe, które muszą spełniać 4 zasadnicze warunki: być kontrolowane przez jednostkę; posiadać wiarygodnie określoną wartość; powinny powstać w wyniku przeszłych zasobów; spowodować w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych Aktywa netto – jest to kolejny termin, na który warto zwrócić uwagę. W myśl obowiązującej ustawy o rachunkowości przez aktywa netto rozumie się aktywa jednostki pomniejszone własnemu o zobowiązania, odpowiadające wartościowo kapitałowi (funduszowi) (art. 3 ust. 1 pkt 29). Aktywa netto mogą być zatem miarą wartości przedsiębiorstwa. Wartość księgowa przedsiębiorstwa jest sumą wartości bieżącej (aktualnej w momencie wyceny, historycznej wynikającej z dokumentów zakupu) składników majątku ujętych w księgach rachunkowych. W księgowa przedsiębiorstwa może mieć postać brutto i netto. Wartość brutto jest sumą wartości b składników aktywów. Wartość netto natomiast ustalona jest poprzez zmniejszenie wartości brutto wa kapitału obcego. Kontrola przez jednostkę więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 5 1 Rachunkowość [41 stron] Zgodnie z definicją aktywów określoną przez prawo bilansowe warunkiem zaliczenia danego składnika do aktywów jednostki jest sprawowanie przez jednostkę nad nim kontroli. Udowodnienie sprawowania kontroli nad danym aktywem jest warunkiem koniecznym do spełnienia, aby dany składnik majątku został ujęty w ewidencji księgowej. „Kontrola oznacza, że jednostka jest uprawniona do uzyskiwania przyszłych korzyści ekonomicznych powstających za przyczyną danego składnika majątku i jest w stanie ograniczyć innym jednostkom dostęp do korzyści wynikających z jego eksploatacji. Jednostka musi spowodować kontrolę nad zasobami majątkowymi, przynoszą one bowiem wymierne korzyści w postaci osiągniętego zysku, ale także obarczone są pewnym ryzykiem. Do zdarzeń z grupy ryzyka zaliczyć można takie przykłady jak: utrata przydatności technicznej składnika aktywów lub pogorszenie się wysokości osiągniętego zwrotu, spowodowanego pogorszeniem warunków ekonomicznych. Umowy leasingu finansowego również umożliwiają korzystającemu kontrolowanie użytkowanego składnika aktywów. Kontrolowane mogą być też składniki majątku, które nie stanowią własności jednostki, natomiast są przekazane jej do odpłatnego użytkowania. Warunkiem zaliczenia do aktywów jednostki jest aby dany składnik aktywów spowodował w przyszłości wpływ korzyści ekonomicznych do jednostki. Jeżeli takich korzyści nie będzie – wówczas środki trwałe, które nie są w stanie wygospodarować ich dla jednostki nie mogą być traktowane jako środki trwałe, czyli te mogą podlegać amortyzacji i umorzeniom. Powinny zostać objęte odpisem aktualizującym ich wartość. Sprawozdawcze ujęcie aktywów trwałych UOR zalicza środki trwałe do grupy „aktywa trwałe”, która w bilansie dzieli się następująco: AKTYWA TRWAŁE 1. wartość niematerialna i prawna 2. rzeczowe aktywa trwałe 3. należności długoterminowe 4. inwestycje długoterminowe 5. długoterminowe rozliczenia międzyokresowe Rzeczowe aktywa trwałe obejmują: 5.1. środki trwałe – poz. A.II.1 5.2. środki trwałe w budowie – poz. A.II.2 więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 5 2 Rachunkowość [41 stron] 5.3. zaliczki na środki trwałe w budowie – poz. A.II.3 Środki trwałe w księgach rachunkowych – UOR – prawo bilansowe Przez pojęcie środków trwałych należy rozumieć: rzeczowe aktywa trwałe muszą posiadać przewidywany okres ekonomicznej użyteczności dłuższy niż 1 rok, kompletne, zdatne do użytku, przeznaczone na potrzeby jednostki. Zalicza się do środków trwałych: nieruchomości – w tym grunty, prawo wieczystego użytkowania gruntów, budowle, budynki, a także będące odrębną własnością lokale spółdzielcze własnościowe, prawo do lokalu mieszkalnego oraz spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego; maszyny, urządzenia, środki transportu i inne rzeczy; ulepszenia w obcych środkach trwałych; inwentarz żywy; W nowej definicji środków trwałych pominięto następujące sformułowanie: „stanowiące własność lub współwłasność”; „przeznaczone do oddania w używanie na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub innej umowy o podobnym charakterze, jeżeli z innych przepisów wynika prawo do dokonywania od nich odpisów amortyzacyjnych”; dopisano: ulepszeń; Na dzień przyjęcia środka trwałego do używania należy ustalić okres amortyzacji lub stawkę amortyzacji. W trakcie użytkowania środka trwałego należy weryfikować poprawność przyjętych stawek, powodując odpowiednią korektę w następnych latach. Nie wolno jednak zmieniać metody amortyzacji. Środki trwałe i ich umorzenie mogą na podstawie odrębnych przepisów podlegać aktualizacji wyceny (przeszacowania). Wykład 27.09.2004r. więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 5 3 Rachunkowość [41 stron] Składniki majątku trwałego można sklasyfikować wg funkcji, które pełnią w procesach gospodarczych. Nr 60 poz. 703. Przepisy polskiej UOR nie odbiegają od Międzynarodowych Standardów Rachunkowości. Na majątek trwały przedsiębiorstwa składają się środki trwałe, które przedsiębiorstwo: zakupiło; wytwarzało, przebudowało i zmodernizowało; otrzymało bezpłatnie w formie darowizny, spadku lub nieodpłatny sposób; przyjęto w formie aportu od udziałowca akcjonariusza lub wspólnika; przyjętych do korzystania w drodze umowy leasingu; IV. Klasyfikacja środków trwałych Klasyfikacja środków trwałych – wykorzystywana w dokumentacji i ewidencji księgowej oraz w przyjmowaniu stawek amortyzacyjnych i naliczaniu amortyzacji. Od 01.01.2000r. została wprowadzona nowa klasyfikacja środków trwałych, która zastąpiła dotychczas obowiązującą klasyfikację rodzajową środków trwałych. Nowa klasyfikacja środków trwałych jest usystematyzowanym zbiorem obiektów majątku trwałego, tj. środki trwałe wg funkcji, jakie obiekty te spełniają w procesie wytwarzania dóbr i usług materialnych lub w toku nieprodukcyjnego (konsumpcyjnego) użytkowania. Klasyfikacja służy do celów ewidencyjnych, ustalania stawek odpisów amortyzacyjnych oraz badań statystycznych. W klasyfikacji środków trwałych za podstawową jednostkę ewidencji przyjmuje się pojedynczy element majątku trwałego spełniający określone funkcje w procesie wytwarzania wyrobów i świadczenia usług, którym może być: budynek, maszyna, pojazd mechaniczny. Jedynie w nielicznych przypadkach dopuszcza się w ewidencji przyjęcie za pojedynczy obiekt, tzn. obiekt zbiorczy, którym może był np. zespół przewodów rurociągowych, zespół komputerowy, itp. Omówienie klasyfikacji środków trwałych więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 5 4 Rachunkowość [41 stron] 5. grupa 0 – grunty – obejmuje grunty wg ich przeznaczenia użytkowego (rolne, sady, plantacje); 6. grupa 1 – budynki i lokale – obejmuje wszystkie budynki oraz znajdujące się w nich lokale z wyłączeniem obiektów o charakterze prowizorycznym, tymczasowym oraz obiektów przenośnych (kioski, budki). Lokal – wydzielona trwała ściana w obrębie budynku, izby lub zespołu izb przeznaczonych na pobyt stały ludzi, które wraz z pomieszczeniami pomocniczymi służą zaspokojeniu potrzeb mieszkalnych. O zaliczeniu budynku lub lokalu do właściwej podgrupy decyduje jego przeznaczenie; 7. grupa 2 – obiekty inżynierii lądowej i wodnej – obejmuje obiekty budowlane naziemne i podziemne o charakterze stałym, niesklasyfikowane jako budynki. Są to kompleksowe budowle na terenach przemysłowych, rurociągi, linie telekomunikacyjne i elektroenergetyczne. Grupa 2 nie obejmuje zbiorników naziemnych zamkniętych sklasyfikowanych w rodzaju zbiorniki, silosy – grupa 6; 8. grupa 3 – kotły, maszyny energetyczne – obejmuje kotły grzejne i parowe, maszyny napędowe pierwotnie niezespolone konstrukcyjnie z zasilonym obiektem; 9. grupa 4 – maszyny, urządzenia i aparaty ogólnego zastosowania – np.: 3. obrabiarki, 4. maszyny i urządzenia do obróbki plastycznej, metali i tworzyw sztucznych, 5. maszyny, urządzenia i aparaty ogólnego zastosowania używane w przemyśle rolnym i spożywczym; 6. maszyny i urządzenia do przetłaczania i sprężania cieczy i gazów; 7. grupa 5 – specjalistyczne maszyny, urządzenia i aparaty: 8. maszyny, urządzenia i aparaty przemysłu chemicznego; 9. maszyny i urządzenia wiertnicze, górnicze, hutnicze, odlewne i gazownicze; 10. aparaty i urządzenia do pomiarów i zabiegów geofizycznych; 11. maszyny do obróbki surowców mineralnych i produkcji wyrobów z metali i tworzyw sztucznych; 12. maszyny poligraficzne i papiernicze; 13. maszyny włókiennicze i odzieżowe do obróbki skóry i produkcji wyrobów ze skóry; 14. maszyny rolnicze; 15. grupa 6 – urządzenia techniczne: więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 5 5 Rachunkowość [41 stron] 16. zbiorniki naziemne wewnątrz budynków i budowli; 17. urządzenia rozdzielcze i aparatura nastawcze prądu energii elektrycznej; 18. urządzenia zmiennego i stałego; 19. stacje transformacyjne; 20. urządzenia telewizyjne i radiotechniczne; 21. urządzenia telefoniczne; 22. dźwigi; 23. przenośniki; 24. pozostałe urządzenia przemysłowe; 25. urządzenia pralni; 26. wagi pojazdowe, wagowe i wbudowane; 27. grupa 7 – środki transportu: 28. kolejowy tabor szynowy naziemny i podziemny, o różnej szerokości toru, 29. tramwajowy tabor szynowy; 30. pojazdy mechaniczne: samochody, autobusy, mikrobusy, trolejbusy, motocykle, ciągniki i naczepy; 31. grupa 8 – narzędzia, przyrządy, ruchomości i wyposażenie: o aparaty; o przyrządy kontrolno-pomiarowe; o wyposażenie i sprzęt specjalistyczny (np. laboratoryjny, medyczny); 32. grupa 9 – inwentarz żywy: zwierzęta hodowlana, gospodarskie, cyrkowe i w ogrodach zoologicznych oraz pozostałe żywe; klasyfikowane zarówno pojedyncze sztuki jak i całe stada produkcyjne; więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 5 6 Rachunkowość [41 stron] 7. Wartości niematerialne i prawne Wg UOR zaliczane do aktywów trwałych prawa majątkowe nadające się do gospodarczego wykorzystania o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, przeznaczone do używania na potrzeby jednostki albo zostały oddane przez niego do używania na podstawie umowy licencyjnej, umowy najmu, dzierżawy. Wykład 03.11.2004r. Do wartości niematerialnych i prawnych zaliczamy: autorskie prawa majątkowe, prawo pokrewne, koncesje, licencje, prawa autorskie; prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów użytkowych oraz zdobniczych; know-how; wartość firmy; koszty zakończonych prac rozwojowych; Zgodnie z art. 31 ust. 1 pkt 14 UOR do wartości niematerialnych i prawnych jednostki zalicza się też wartości przyjęte przez nią do odpłatnego używania lub do pobierania pożytków na czas oznaczony na podstawie umowy, zakwalifikowanej do leasingu finansowego. Wartość firmy – jest to różnica pomiędzy ceną nabycia jednostki lub jej zorganizowanej części a niższą wartością godziwą przyjętych aktywów pomniejszoną o zobowiązania. Wartość firmy prezentuje się w bilan wartości netto (po zmniejszeniu brutto o odpisy amortyzacyjne). Odpisów amortyzacyjnych można dokonywać w okresie nie dłuższym niż 5 lat. W uzasadnionych przypadkach kierownik może postanowić o wydłużeniu tego okresu nawet do 20 lat. Nie zalicza się do wartości niematerialnych i prawnych tych praw majątkowych, które nie są używane w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych. Traktuje się je jako inwestycje. W bilansie wartości niematerialne i prawne grupuje się następująco: koszty zakończonych prac rozwojowych – (art. 33 ust. 2 UOR) – produkt lub technologia wytwarzania są ściśle ustalone, a dotyczące ich koszty prac rozwojowych wiarygodnie więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 5 7 Rachunkowość [41 stron] określone; techniczna przydatność produktu lub technologii została stwierdzona oraz odpowiednio udokumentowana i na tej podstawie firma podjęła decyzję o wytwarzaniu tych produktów lub stosowaniu technologii; koszty te winny być pokryte, wg przewidywań przychodami ze sprzedaży tych produktów lub zastosowań technologii. Wszystkie wymienione kryteria muszą wystąpić jednocześnie, gdyż w przeciwnym przypadku zalicza się je do pozostałych kosztów operacyjnych. Ponadto należy odróżnić prace badawcze - nowatorskie poszukiwania rozwiązań mających na celu zdobycie wiedzy, pamiętając o tym, że prace rozwojowe – to praktyczne wdrożenie efektów prowadzonych prac budowlanych. Wyceniając do bilansu należy pamiętać o rzeczywiście poniesionych kosztach związanych z wykonaniem nowych albo ulepszonych produktów lub technologii, jednocześnie należy je skorygować o odpisy amortyzacyjne i odpisy z tytułu utraty trwałej wartości. UOR – amortyzacja – 5 lat; prawo podatkowe – 3 lata. 8. Środki trwałe w przepisach podatkowych Określenie środków trwałych i ich amortyzacji dla celów podatkowych regulują 2 akty prawne: ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych i ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych. Zdefiniowanie środków trwałych dla podatników podatku dochodowego od osób prawnych polega w zasadzie na określeniu przez ustawodawcę środków trwałych podlegających amortyzacji podatkowej i środków trwałych niepodlegających amortyzacji podatkowej. Ustawa ta dokonuje zatem podziału składników majątku na te które są: uznawane za środki trwałe z punktu widzenia możliwości ich amortyzowania dla celów tego podatku i uznawania ich odpisów amortyzacyjnych za koszty uzyskania przychodu oraz te składniki, których amortyzacja nie jest uznawana za koszt uzyskania przychodu (co nie oznacza, że nie podlegają one amortyzacji zgodnie z UOR) więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 5 8 Rachunkowość [41 stron] UOR Ustawa podatkowa 1. Odmienny zakres rzeczowy 1. Zalicza się do środków trwałych m.in.: 1. Wymienione środki trwałe zaliczone są do w prawo użytkowania wieczystego w Polsce; spółdzielcze własnościowe prawo do niematerialnych i prawnych; lokalu mieszkalnego oraz spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego; 2. Zalicza się do środków trwałych inwentarz żywy 2. Zaliczane są do materiałów. przeznaczony na czas dłuższy niż rok do wykorzystania na własne potrzeby (nie do uboju). 3. Tabor morski w budowie zaliczany jest do środków 3. Traktuje się na równi ze środkami trwałymi trwałych w budowie (gdyż nie spełnia warunków niespełnionych wszystkich warunków). kompletności i zdatności do użytku). 2. Prawo własności Nie jest wymagane – wymagane jest jedynie, aby Jest podkreślane w przepisach jako wymóg. jednostka miała prawo do kontrolowania swoich zasobów majątkowych. 3. Kwalifikacja nieruchomości Wyróżnia się nieruchomości jako: Obiekty te nadal są traktowane jako środki trwałe. środki trwałe tj. wykorzystywane na potrzeby związane z prowadzoną działalnością; inwestycje długoterminowe, tj. nabyte w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych wynikających z przyrostu ich wartości. 4. Kwalifikacja leasingu Warunki ustawy ukierunkowane są w taki sposób, że w Preferują leasing operacyjny, środki trwałe ujmow przeważającej wymagania umowy spełniać będą w majątku finansującego (leasingodawcy). stawiane leasingowi finansowemu więcej materiałów i notatek na i www.wkuwanko.pl 5 9 Rachunkowość [41 stron] spowoduje to ujawnienie przyjętych obiektów w majątku korzystającego (leasingobiorcy). 5. Warunek: Przekroczenie rocznego okresu użytkowania Obowiązuje wszystkie obiekty środków trwałych. Rezygnacja z tego warunku w odniesieniu do: 1. inwestycji w obcych obiektach; 2. budynków i budowli wybudowanych na c gruncie; 3. środków trwałych przyjętych w leasingu; 6. Konsekwencje nie zaliczenia obiektów do środków trwałych Warunki i wartość jednostkowa obiektów zaliczanych do Wartość jednostkowa określona – powyżej 35 t środków trwałych zakładowych określane planach są indywidualnie kont. w określony został również sposób postępowa Ewentualne zakresie środków trwałych początkowo nie zalic przekwalifikowanie jest oczywiście możliwe: umorzenie do środków trwałych naliczane jest za okres roku a kwota przewyższająca (różnica) wartości brutto i umorzenie stanowi pozostałe przychody operacyjne. 9. Środki trwałe w budowie Przez środki trwałe w budowie rozumie się ogół poniesionych kosztów pozostających w bezpośrednim związku z zakończoną jeszcze budową, montażem lub przekazaniem do używania nowego lub ulepszeniem już istniejącego środka trwałego. Do kosztów budowy zalicza się przede wszystkim koszty nabycia gruntów, maszyn, urządzeń technicznych, środków transportu oraz koszty budowy i montażu, koszt ulepszenia, dokumentacji projektowej i nadzoru inwestorskiego itp. Koszt wytworzenia środków trwałych w budowie oprócz w/w kosztów obejmuje także nie podlegający odliczeniu VAT oraz podatek akcyzowy. Ponadto obejmuje on koszty finansowe w okresie trwania budowy, czyli koszt obsługi zobowiązań zaciągniętych w celu finansowania budowy i związane z nimi ujemne różnice kursowe. Koszty finansowe pomniejszone są o przychody finansowe (np. wolne środki z zaciągniętego kredytu ulokowanego w formie lokat) i dodatnie różnice kursowe. Rozliczenie kosztów budowy następuje pod datą przyjęcia do środków trwałych. więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 6 0 Rachunkowość [41 stron] Ulepszenie – polega na przebudowie, rozbudowie, modernizacji lub rekonstrukcji. Wartość użytkowa środka trwałego po zakończeniu ulepszenia majątku przewyższa posiadaną przy przyjęciu do używania. Wartość zwiększa wartość majątku (aktywa trwałe). Remonty i konserwacje – koszty ponosi się w celu przywrócenia lub utrzymania wartości użytkowej. Nakłady tego typu ujmuje się zazwyczaj jak koszty bieżące, a przy znaczących kwotach można je rozliczyć w czasie. więcej materiałów i notatek na www.wkuwanko.pl 6 1
