LM – BP - Kolegia SGH
advertisement
Notatki do przedmiotu MAKROEKONOMIA II Rok akad. 2014 / 2015 (sygnatura 110470-0150) Edward Golachowski Katedra Teorii Systemów Ekonomicznych Kolegium Ekonomiczno-Społeczne ul. Wiśniowa 41, pok. 81 tel. (022) 564 86 99 e-mail : [email protected] Literatura Marek Garbicz, Edward Golachowski Elementarne modele makroekonomiczne Oficyna Wydawnicza SGH Warszawa 2006 (lub nowsze) 1 Niniejsze „Notatki ...” mają pomóc w opanowaniu przedmiotu MAKROEKONOMIA II dzięki umożliwieniu koncentracji podczas wykładów na słuchaniu i myśleniu ( a nie na notowaniu ) oraz dzięki ułatwieniu samodzielnego powtarzania materiału. „Notatki ...” są wyciągiem z wykładów, zawierają głównie definicje, formuły oraz analizy automatycznego równoważenia gospodarki rynkowej i jej reakcji na politykę ekonomiczną. Zastosowana w „Notatkach ...” animacja ułatwia zrozumienie omawianych zagadnień - jak na wykładach, szkice graficzne powstają stopniowo i równie stopniowo są komentowane. W „Notatkach”... są też przedstawione przykładowe pytania egzaminacyjne. 2 Tytuły wykładów ( autorskie ujęcie przedmiotu ) 1. Modele sektorowe 2. Modelowanie typu IS - LM 3. Model rynku towarowego i rynku pieniężnego 4. Analiza gospodarki według n modelu IS - LM 5. Analiza warunków skuteczności polityki ekonomicznej 6. Rynek obrotów z zagranicą 7. Model gospodarki otwartej n - analizy 8. Rynek pracy – część I 9. Rynek pracy – część II 10. Kompleksowy model n krótkookresowej równowagi n makroekonomicznej 11. Cykl koniunkturalny 12. Teorie wzrostu gospodarczego 3 Wykład I – Modele sektorowe 1. Wstęp do modelu prostego Schemat ruchu okrężnego wiąże trzy niezbędne w analizach makroekonomicznych kategorie : popyt – produkcja – dochód Popyt (AD) Wniosek I : Y = AD = AS Dochód (Y) Produkcja (AS) Ruch okrężny: - plany wydatkowania dochodów, tworzone przez ich właścicieli czyli gospodarstwa domowe, określają popyt ; - popyt zgłoszony do producentów wywołuje produkcję ; - produkcja / podaż podlega sprzedaży i tworzy dochody właścicieli firm czyli gospodarstw domowych . 4 W ruchu okrężnym są odroczenia ( opóźnienia reakcji ) typu A , B i C . Typ A – pomiędzy otrzymaniem dochodu a jego wydaniem Chodzi przede wszystkim o podział dochodu na a popyt aktualny ( popyt konsumpcyjny C ) i popyt odroczony ( oszczędności S ). Suwerenne decyzje gospodarstw domowych o takim podziale dochodu wynikają z ich przezorności. Proporcje podziału zależą m.in. od wysokości dochodu ( np. prawa Engla ). Wniosek II : Y = C + S 5 Typ B – pomiędzy popytem a produkcją Chodzi o czas wytworzenia produkcji jako odpowiedzi na zgłoszony popyt konsumpcyjny oraz o zaspokojenie potrzeb produkcyjnych. Producenci określają podaż na cele konsumpcyjne C i na cele produkcyjne / inwestycyjne I . Wniosek III : AS = C + I Typ C – pomiędzy podażą a dochodem Chodzi o czas realizacji ( sprzedaży ) produkcji. Najczęściej zakłada się wysoką sprawność handlu i płatności, a więc minimalizację odroczenia typu C . 6 Z dotychczasowych wniosków : I. AD = AS = Y II. KY = C + S III. AS = C + I otrzymujemy rezultat dotyczący warunku równowagi. Jeśli Y = AS, to C + S = C + I gdzie C można zredukować i wynikiem jest : S = I lub I = S 7 2. Schematy Model dwusektorowy Y C H F B S I Model trzysektorowy ( rozszerzenie o sektor rządowy Rz ) TR T H G Rz F 8 3. Funkcje w modelach 2 sektory 3 sektory 1. Dochód dyspozycyjny Y=C+S, czyli Yd = C + S Yd = C + S, czyli Yd = Y – T + TR 2. Funkcja konsumpcji C = C + c Yd C = C + c (Y – T + TR) 3. Funkcja oszczędności S = Y– C czyli S = - C + s Y S = Yd – C czyli S = - C + s (Y – T + TR) 9 2 sektory 3 sektory 4. Funkcja inwestycji I=I I=I ( dotyczy tylko prywatnych inwestycji ) 5. Funkcja popytu rządowego - G=G 6. Funkcja transferów TR = TR 7. Funkcja podatków - T=tY 10 Przedstawione równania wyznaczają produkcję w stanie równowagi, tj. YE 2 - sekt. YE = 3 - sekt. 1 (C + I ) 1-c 1 YE = 1 – c (1- t) (C + I + G + c TR) Jeśli w gospodarce brak równowagi ( tj. Yi YE ), automatycznie uruchamiają się działania zmieniające produkcję - zgodnie z założeniem decyduje wielkość popytu. 11 4. Model czterosektorowy ( - rozszerzenie modelu trzysektorowego o sektor wymiany z zagranicą , tj. uwzględniamy otoczenie zewnętrzne Oz ; - z założenia tylko sektor F ma związki z Oz ) Import Oz F Eksport Specyficzna interpretacja badamy strumienie pieniężne (popytowe), a nie strumienie towarowe (podażowe) : tj. eksport to strumień obcego popytu płynący do naszych firm, import - strumień popytu naszych firm płynący za granicę. 12 Nowe funkcje w modelu : 8. Funkcja eksportu : Exp Exp = Exp ( z założenia eksport ma charakter autonomiczny ) Exp Y 9. Funkcja importu : - część importu ma charakter autonomiczny, to Imp ; - pozostała część importu ma charakter zmienny, zależy od wielkości produkcji Y ; - przyjmujemy tu pojęcie skłonności do importu ( m ) Imp Niech m = Y Wtedy import zmienny = m Y 13 Rozszerzanie modelu Ogółem funkcja importu : o kolejne sektory prowadzi m.in. do coraz szerszego ujmowania popytu autonomicznego : Imp Imp + m Y (autonomiczny plus zmienny) - w modelu 2-sektorowym to autonomiczny popyt mY Imp = Imp +( mCY) i popyt inwestycyjny ( I ) ; konsumpcyjny Imp - w modelu 3-sektorowym dochodzi autonomiczny Y ); popyt rządowy G oraz konsumowana część transferów (cTR - w modelu 4-sektorowym dochodzi autonomiczny popyt eksportowy ( Exp ) i importowy ( Imp ). Dygresja : Różne rodzaje popytu autonomicznego mają wiele cech wspólnych, np. założoną stabilność w okresie krótkim. Dla uproszczenia rozważań i zapisu wygodnie jest posługiwać się kategorią „ogólny popyt autonomiczny”, oznaczoną symbolem A . Mamy więc : A III = C + I + G + cTR oraz A IV = C + I + G + cTR + Exp + Imp 14 Ogółem funkcja importu : (autonomiczny plus zmienny) Imp Imp + m Y mY Imp Imp = Imp + m Y Y 10. Funkcja obrotów z zagranicą : X = Exp – Imp = Exp – Imp – m Y Exp, Imp Imp E B Exp A Y Interpretacja ekonomiczna punktu E oraz obszarów A i B 15 Produkcja w stanie równowagi : 1 YE = ( C + I + G + c TR + Exp - Imp ) 1–c(1–t)+m Równowaga : gdy Yi = YE Jeżeli Yi Y E czyli zgłoszony popyt jest mniejszy lub większy od produkcji, to zrównoważenie nastąpi dzięki zmianie produkcji - decyduje popyt. Model 4-sektorowy, podobnie jak poprzednie, można wykorzystać do analiz automatycznego równoważenia gospodarki, a także do analiz polityki ekonomicznej. 16 5. Wykorzystanie modeli sektorowych a ) dostosowania automatyczne tj. obserwacja reakcji GR na odchylenia od równowagi ( ekonomia opisowa ) Metoda : graficzne ujęcie zależności produkcji od popytu według modelu 2- sektorowego, 3- sektorowego i 4- sektorowego. 17 AD 450 - oś pozioma : podaż AS ( produkcja ) lub dochód Y - oś pionowa : popyt AD - linia 450 : linia równowagi, tj. AD = Y Y 18 Model 2-sektorowy AD - o nachyleniu funkcji ADII decyduje składnik cYd ADII - popyt C jest autonomiczny, więc linia pozioma, - podobnie popyt I Y ADII = C + I = C + c Yd + I 19 Model 2-sektorowy równowaga w EII AD ADII E II x Yi Y E II Y W lewo od punktu EII popyt jest większy od podaży - produkcja rośnie ! 20 Model 2-sektorowy równowaga w EII AD E II Y E II x Yi ADII Y W prawo od punktu EII popyt jest mniejszy od podaży - produkcja obniża się ! 21 Model 2-sektorowy równowaga w EII AD ADII E II Y Y E II Jeśli Yi YE , w gospodarce zostają uruchomione odpowiednie działania zmieniające produkcję - decyduje wielkość popytu ! 22 Model 3-sektorowy równowaga w EIII AD E III ADIII ( tzn. ADIII równoległa do ADII , ale wyżej ) ADII E II Y E II Y E III Y Jeśli Yi YE , wAD gospodarce zostają uruchomione odpowiednie G III = C + I + działania zmieniające Zał. : rządprodukcję zwiększa-Adecyduje o nowy wielkość popyt G popytu ! 23 Model 4-sektorowy równowaga w EIV E IV AD E III Wzrost produkcji dzięki G oraz X ADIV ADIII ADII E II Y E II tj. X = Exp - Imp podnosi linię ADIV , zaś mY zmienia kąt jej nachylenia Y E III Y E IV Y Jeśli Yi YE , wAD gospodarce zostają uruchomione odpowiednie = C + I + G + X IV działania - decyduje popytu Zał.zmieniające : otwarcie produkcję gospodarki zwiększawielkość A o nowy popyt! X24 b ) możliwości regulacji państwowej ( ekonomia normatywna ) 1 3 sektory YE = (C + I + G + c TR) 1 – c (1- tt) A - na skłonność do konsumpcji c państwo nie ma wpływu bezpośredniego ( również na skłonność do oszczędzania s = 1 – c ) ; - na stopę podatkową t państwo ma wpływ decydujący, według formuły wzrost podatków zmniejsza mnożnik ; - na części składowe popytu autonomicznego A wpływ państwa jest zróżnicowany : - na C i I tylko pośredni ; - na G i TR bezpośredni ( sterowanie popytem ). Mamy trzy grupy instrumentów rządowej polityki gospodarczej : - podatki, zamówienia rządowe, transfery. 25 4 sektory Wszystkie możliwości regulacji, przedstawione w modelu 3-sektorowym, pozostają istotne też w modelu 4-sektorowym. Jakie są nowe możliwości, specyficzne dla tego modelu ? IV 1 YE = ( C + I + G + c TR + Exp - Imp ) 1–c(1–t)+m III 1 YE = 1 – c (1- t) (C + I + G + c TR) 26 - Exp jest autonomiczny ( firmy prywatne mogą jednak być przez rząd zachęcane lub zniechęcane ); - Imp jest autonomiczny ( ale zachęty i hamulce są możliwe ) ; - rząd jako właściciel firm sektora publicznego ma również pewien wpływ bezpośredni ; - import zmienny ( m Y ) uwarunkowany jest technologicznie i administracyjnie : m = mt + ma - zależy od technologicznie koniecznej importochłonności mt ( stabilnej w okresie krótkim ) ; oraz od rządowych regulacji administracyjnych ma ( np. cła, nakazy i zakazy ). ma to główny instrument regulacji ( złożony z wielu szczegółowych narzędzi ) 27 Podsumowanie - przegląd mnożników popytowych w : We wszystkich formułach produkcji w stanie równowagi ( tj. YE II , YE III i YE IV ) występują mnożniki popytowe w . Przypomnienie istoty ich działania : gdy rośnie dochód Y, konsumenci mogą zakupić więcej dóbr czyli rośnie popyt konsumpcyjny ; to wywołuje potrzebę zwiększenia produkcji czyli wzrost popytu na czynniki produkcji - rośnie popyt produkcyjny ; rośnie produkcja i jej sprzedaż, a więc rosną dochody, a to prowadzi do zwiększenia popytu, produkcji itd. Ostateczne produkcyjne skutki wzrostu dochodu są znacznie większe niż impuls początkowy ( zgodne z gasnącym postępem geometrycznym ) – nazywamy to efektami mnożnikowymi. Oczywiście oprócz takiego efektu pozytywnego jest też identyczne zjawisko negatywne dla produkcji – mnożnikowe obniżanie po obniżce dochodów. 28 Podsumowanie - przegląd mnożników popytowych w : 1 YE = ( C + I + G + c TR + Exp - Imp ) 1–c(1–t)+m 1 1 - wII = = 1-c s , tj. wpływ wzrostu dochodu na wzrost produkcji osłabiony jest przez oszczędzanie części dochodu; 1 - wIII = , tj. dalsze osłabienie efektu mnożnikowego 1 – c (1 – t) jako skutek konieczności płacenia podatków ; 1 - wIV = , tj. kolejne osłabienie efektu 1 – c (1- t ) + m mnożnikowego o import ( tzn. ucieczkę części popytu za granicę ). 29 Pytania : 1. Wyznacz wielkość produkcji w stanie równowagi ( oblicz YE ) wg. modelu 2-sektorowego / 3-sektorowego / 4-sektorowego. 2. Przeprowadź analizę ( także graficzną ) dojścia gospodarki do równowagi z sytuacji, w której Yi < YE ( lub Yi > YE ) w modelu 2-sektorowym / 3-sektorowym / 4-sektorowym. 3. Omów postać i działanie mnożnika popytowego w modelach sektorowych – dlaczego mnożnik ulega osłabieniu po rozszerzeniu modelu o trzeci i czwarty sektor ? 4. Przedstaw wszystkie możliwości regulowania gospodarki przez państwo zgodne z założeniami modelu 3-sektorowego/ 4-sektorowego. 30 Wykład II – Modelowanie IS - LM 1. Przedmiot Równowaga makroekonomiczna w okresie krótkim: - na rynku towarowym ( IS ) podzielonym na konsumpcyjny ( C ) i inwestycyjny ( I ) ; - na rynku pieniężnym ( LM ) - obroty pomiędzy różnymi formami aktywów finansowych, np. M i B ; - na rynku obrotów z zagranicą ( BP ) podzielonym na obroty towarowe ( BH ) i kapitałowe ( BK ) ; - na rynku pracy ( SR ) ; oraz związki pomiędzy równowagami różnych rynków. Rodzaje problemów : a) - analiza stanu równowagi ( E ) i jego warunków ; b) - analiza automatycznego procesu równoważenia ( gdy P E, to P E ), gdzie P - stan praktyki ; c) - polityka stabilizacyjna ( gdy P E, to E P ) ; d) - szczególne cele polityki ( gdy P0 = E0 Pp = Ep , gdzie Pp - pożądany stan praktyki,tj. cel gospodarczy ). 31 2. Miejsce modelu IS - LM w makroekonomii Pojawił się w roku 1937 ( J. R. Hicks – Nobel 1972 ) jako rozwinięcie i sformalizowanie myśli J. M. Keynesa. Ewolucja modelu ciągle trwa, a współczesny neo-keynesizm należy do głównego nurtu rozwoju makroekonomii. Co było przed Keynesem ? Klasyczna koncepcja równowagi makroekonomicznej ujęta w prawie rynków Say’a : - podaż i popyt muszą być równe, bo każda podaż kreuje własny popyt ; - wymiana jest praktycznie naturalna, a pieniądz to tylko „techniczny” pośrednik ; - gospodarka wytwarza tyle, ile może ( tj. pełne wykorzystanie zdolności produkcyjnych ), a popyt zależy od cen. 32 Popyt cena p wg. Say’a Podaż p AS (= max.) AD ilość q Klasyczny model równowagi AD 0 p AS AD1 pppi 0i E0 p1 E1 q Niech AD < 0 Obniżenie popytu doprowadziło do spadku cen, a produkcja nie uległa zmianie. q q1 q=0q0 Natomiast wzrost popytu doprowadzi do wzrostu cen. 33 Już w czasach Keynesa ceny i płace były administrowane. Współcześnie taka kontrola jest jeszcze silniejsza ( rola monopoli, ZZ i państwa ). Skutkiem jest wysoka „sztywność” cen i płac - co uprawnia stosowanie keynesowskiego założenia o stabilności cen ). Przy takich ograniczeniach rozwiązanie klasyczne nie działa. AD0 AD1 p0 AS2 AS0 ceny = const. ! E2 E0 E1 q0 q2 q Obniżenie popytu doprowadziło do obniżenia podaży, a cena pozostała bez zmiany. 34 3. Założenia modelowania IS - LM a) meta – założenia ( Keynesowskie ) - gospodarka rynkowa jest niestabilna, podlega wstrząsom, reaguje na bodźce - ale dąży do stabilności, równowagi ; - przyczyny wstrząsów są różne, ale najważniejsze to „zwierzęce” instynkty inwestorów ( „stadne” decyzje, irracjonalne mody, fale optymizmu i pesymizmu ) ; - gospodarka rynkowa może samoczynnie się zrównoważyć, to jednak wymaga czasu i przynosi koszty społeczne ; - polityka ekonomiczna państwa jest konieczna ; - reakcje ( dostosowania ) mają charakter ilościowy, a nie cenowy ( jak w ekonomii klasycznej ) . 35 b) założenia oczywiste ( we współczesnej Polsce n niezbędne ) - grę ekonomiczną toczy wielu uczestników, decyzje ekonomiczne są podejmowane przez licznych producentów i konsumentów, istnieje konkurencja ; - państwo też jest aktorem ekonomicznym, działa regulując całość gospodarki oraz jako właściciel firm sektora publicznego ; - gospodarka jest mieszana ; - istnieje nowoczesna i rozwinięta infrastruktura służąca gospodarowaniu ( techniczna, instytucjonalna, prawna, informacyjna oraz społeczna ) ; - brak zjawisk nadzwyczajnych ( przyrodniczych, ekonomicznych, społecznych, politycznych ). Gospodarka z założenia jest rynkowa, rozwinięta, „zdrowa”. 36 c) założenia idealizacyjne ( kierunki modelowego uproszczenia rzeczywistości ) - istnieją rezerwy wszystkich czynników produkcji, można nimi manipulować ; - dzięki rezerwom podaż elastycznie podąża za popytem ( keynesowskie czyli popytowe regulowanie gospodarki ); - rozpatrujemy wyłącznie okres krótki, w którym decyzje dotyczą wykorzystania zasobów, a nie ich kształtowania ; - dochody budżetu państwa to tylko podatki, wydatki to tylko zamówienia państwowe ( uproszczenie w porównaniu do modeli sektorowych - brak transferów, uwzględniamy tylko opodatkowanie netto ) ; - ceny są stabilne, a gospodarka jest zamknięta . 37 d) założenia analityczne ( cząstkowe ) Takie założenia są przyjmowane i uchylane stosownie do logiki analiz, dotyczą np. : - przebiegu linii równowagi ( położenie, kąt nachylenia ) ; - stanu wyjściowego na 4 badanych rynkach ( równowaga czy jej brak – nadmiar czy niedobór ) ; - rodzaju impulsu zewnętrznego lub wewnętrznego, zmieniającego stan wyjściowy i / lub warunki funkcjonowania któregokolwiek z rynków ; - celu, rodzaju i kierunku zastosowanej polityki ekonomicznej, wybranego instrumentu ekonomicznego ; - kolejności analiz rynków ( ceteris paribus - tj. zasada analizy przyjmująca stabilność innych zmiennych / czynników / rynków ). 38 Pytania : 1. Omów specyfikę keynesowskiego podejścia do gospodarki i jej modelowania. 2. Dlaczego wniosków wynikających z keynesowskich analiz modelowych nie można bezpośrednio stosować do współczesnych państw o rozwiniętej, zamożnej i ustabilizowanej gospodarce rynkowej / do dzisiejszej gospodarki polskiej ? 39 Wykład III – Model rynku towarowego i rynku pieniężnego Część I - Model rynku towarowego 1. Wyprowadzenie funkcji równowagi Równowaga rynku Trzy części popytu AD = AS = Y AD = C + I + G - konsumpcja: C = C + c Y (1 – t ) - inwestycje: I = I - a i - popyt rządowy ( z założenia brak transferów ! ) gdzie a – wrażliwość inwestorów na zmianę stopy procentowej ( a = const., a > O ) G = G 40 z równań Y = AD oraz AD = C + I + G ) po podstawieniu powyższych 3 funkcji otrzymujemy formułę funkcji IS : i = i iE A ___ a 1 ____ Y aw gdzie : A=C+I+G 1 / tj. wIII / oraz w = 1 – c (1 – t) IS E YE Linia IS mówi, że w miarę obniżania stopy procentowej produkcja rośnie. Każda para zmiennych (iE, YE) spełnia warunek równowagi rynku Y ( tj. punkt E leży na linii IS ) . 41 Analiza funkcji IS / rynku towarowego czyli Polityka gospodarcza na rynku towarowym ( odizolowanym ! ) interpretacja ekonomiczna i graficzna - skutki zmian stopy procentowej ; czyli „ruchy na IS” - skutki zmian popytu ; czyli „ruchy IS” - skutki zmian stopy podatkowej. czyli zmiany kąta nachylenia IS 42 2. Analiza funkcji IS a) zmiany położenia punktu E na IS IS Przykład - skutki wzrostu i0 do i1 : i1 E1 - podrożenie kredytu inwestycyjnego, więc E0 i0 rezygnacja z najmniej E2 opłacalnych projektów ; i2 - obniżenie popytu inwestycyjnego, więc również obniżenie produkcji Y Y1 Y0 Y2 dóbr inwestycyjnych ; - obniżenie ich sprzedaży i dochodów pracowników zatrudnionych w tej sferze ; - obniżenie ich popytu konsumpcyjnego i obniżenie produkcji dóbr konsumpcyjnych ; dalsze efekty ... Równowaga w E1 . Przypadek obniżenia stopy procentowej ( przeciwna interpretacja i skutki, równowaga w E2 ). 43 2. Analiza funkcji IS a) zmiany położenia punktu E na IS IS i1 E1 Ostateczne skutki : E0 i0 E2 i2 Y1 Y0 Y2 Y Interpretacja ekonomiczna : zmiana stopy procentowej wpływa bezpośrednio na popyt inwestycyjny, lecz pośrednio na całą gospodarkę ; wzrost stopy to obniżenie całej produkcji, spadek stopy to wzrost całej produkcji. Interpretacja graficzna : zmiana stopy procentowej przesuwa punkt E w górę lub w dół nieruchomej linii IS. 44 b) zmiany położenia linii IS i = A ___ a ( przesunięcia równoległe ) 1 ____ Y aw Zgodnie z formułą IS zależą od zmian A i a , gdzie Ale : A = C + I + G . C = const. , I = const. , a = const. zmienić można tylko G = G ! To autonomiczna decyzja rządu o obniżeniu lub podwyższeniu zamówień rządowych. 45 Niech G < 0 ( tj. obniżenie popytu rządowego czyli restrykcja fiskalna ) Po obniżce popytu i IS0 IS1 IS2 i0 E1 E0 Y1 Y0 zmniejszy się produkcja. E2 Y2 Po wzroście popytu wzrośnie też produkcja. Y Dygresja terminologiczna : zmian i . Skutkiem jest zmniejszenie Y bez Nowypopyt punktrządowy równowagi ma współrzędne ( i0, Y1 ) . to składnik budżetu państwa, Restrykcja fiskalna przesuwa linię IS równolegle w lewo. a budżet jest tworzony z podatków ; Natomiast ekspansja fiskalna ( tj. G > 0 ) Szczegółowych narzędzi polityki fiskalnej są tysiące, polityka budżetowa i polityka fiskalna zwiększa produkcję przesuwa IS- mówić równolegle prawo.: ale to będziemy – dlatejiuproszczenia tylko owjednym dwie strony samej sprawy. zmianie zamówień rządowych Nowy punktorównowagi ma współrzędne ( i0 , G Y2. ) . Wybieram termin „ polityka fiskalna ”. 46 c) zmiany kąta nachylenia IS i = A ___ a 1 ____ Y aw Zgodnie z formułą IS kąt jej nachylenia zależy od a i w , gdzie 1 w = 1 - c(1 - t) Wiemy, że a = const. i c = const. Można zmieniać tylko t. Gdy np. t wzrośnie, to mnożnik obniży się, tj. obniży się siła reakcji produkcji na zmianę popytu i - linia IS zbliży się do pionu ( IS1 ). IS2 (t <0) IS1 (t > 0) IS0 Y Gdy t obniży się, linia IS zbliży się do poziomu ( IS2 ). 47 Część II - Model rynku pieniężnego 1. Wyprowadzenie funkcji równowagi Równowaga rynku : popyt na pieniądz = podaży pieniądza - funkcja popytu na pieniądz Popyt transakcyjny ( Ltr ) zależy od wielkości produkcji Y i od szybkości obiegu pieniądza V, tu ujętej poprzez k = 1 V Ltr = k Y Popyt spekulacyjny ( Ls ) zależy od : - poziomu stopy procentowej i ( reakcja przeciwna ) ; - wrażliwości posiadaczy pieniądza na zmiany stopy procentowej, tj. współczynnika b ( b = const.,b > 0 ) . Ls = - b i Łącznie L = Ltr + LS czyli L = k Y - b i 48 - funkcja podaży pieniądza Autonomiczna decyzja państwa ( BC ),tj. M = M. Podaż musi odpowiadać bieżącym warunkom, tzn. konieczna korekta poprzez wskaźnik zmian poziomu cen ( Pc ) : M= M Pc - formuła funkcji LM ( z równania L = M otrzymujemy : ) Równowaga na rynku pieniężnym LM i k i = Y b 1 M b Pc iE E YE Y 49 ( czyli wstępna analiza odizolowanego rynku pieniężnego ) Przykład - skutki wzrostu produkcji do Y1 : - produkcja rośnie, rośnie LM więc popyt na pieniądz E1 ( popyt transakcyjny ) ; - przy danej podaży M E0 wzrost popytu wywoła wzrost „ceny pieniądza” E2 ( tj. stopy procentowej ) - dokładnie tak, jak na innych rynkach w GR . Oznacza to, że np. ucieczka od lokat zmusi banki do Y0 Y Y2 Y1 podniesienia ich atrakcyjności. Przypadek obniżenia produkcji ( przeciwna interpretacja i skutki, równowaga w E2 ). 2. Analiza funkcji LM a) zmiany położenia punktu E na LM i i1 i0 i2 50 b) zmiany położenia linii LM Zgodnie z formułą k i = Y b 1 M b Pc Ale : b = const. i PC = const. przesunięcia równoległe LM zależą od zmian b , PC i M . Zmienić można tylko M , to decyzja BC . Szczegółowych narzędzi polityki monetarnej są tysiące, ale będziemy – dla uproszczenia - mówić tylko o jednym : o zmianie nominalnej podaży pieniądza M . 51 b) zmiany położenia linii LM Zgodnie z formułą k i = Y b 1 M b Pc Ale : b = const. i PC = const. przesunięcia równoległe LM zależą od zmian b , PC i M . Zmienić można tylko M , to decyzja BC . Niech M < 0 ( tj. obniżenie podaży pieniądza w obiegu czyli restrykcja monetarna ) . Mniej pieniądza w obiegu oznacza możliwość obsługi mniejszej liczby transakcji czyli realizacji/sprzedaży mniejszej produkcji. Skutkiem restrykcji monetarnej jest więc obniżenie produkcji ( po co wytwarzać więcej, niż można sprzedać ). 52 Interpretacja graficzna i i0 LM1 E1 Y1 LM2 LM0 E0 Y0 E2 Y2 Y Nowy punkt równowagi ma współrzędne ( i0 , Y1 ) . Restrykcja monetarna zmniejsza produkcję i przesuwa linię LM równolegle w lewo. Natomiast ekspansja monetarna ( tj. M > 0 ) prowadzi do zwiększenia produkcji ( większa ilość pieniądza może obsłużyć większą produkcję - można sprzedać więcej, więc rośnie podaż ) i przesuwa linię LM równolegle w prawo ( punkt E2 ). 53 c) zmiany kąta nachylenia LM Zgodnie z formułą LM kąt nachylenia zależy od k i b. k i = Y b 1 M b Pc Wiemy, że z założenia b = const. Może zmieniać się wielkość k . Nie jest to instrument polityki ekonomicznej. Jest oczywiste, że obniżenie k zbliży linię LM do poziomu, zaś zwiększenie k - do pionu. i LM2 (k > 0) LM0 LM1 (k< 0) Y 54 Pytania : 1. Wyprowadź algebraicznie i przedstaw interpretację graficzną funkcji równowagi na rynku towarowym / na rynku pieniężnym. 2. Przedstaw ( wraz z interpretacją graficzną ) podstawową analizę funkcji równowagi ( zmienność położenia punktu E ) na rynku towarowym / na rynku pieniężnym. 3. Wyjaśnij, dlaczego na odizolowanym rynku towarowym zależność między poziomem stopy procentowej a wielkością produkcji jest negatywna ( wzrost jednej łączy się z obniżeniem drugiej ), a na odizolowanym rynku pieniężnym – jest pozytywna. 55 Wykład IV – Analiza gospodarki według modelu IS - LM 1. Model IS - LM Oba rynki są związane, zmiana na jednym z rynków prowadzi do zmian na drugim. Równowaga jest tylko wtedy, gdy równocześnie I = S i L = M . i iE IS LM E YE Y W punkcie E stopa procentowa określona na rynku pieniężnym tak zbilansuje zamierzone oszczędności i inwestycje, że wytworzona zostanie produkcja, której sprzedaż wywoła popyt na pieniądz równy jego podaży. 56 2. Automatyczne równoważenie obu rynków a) sytuacja wyjściowa Punkty P oznaczające brak i równowagi mogą leżeć 2 1 3 4 Y w czterech różnych obszarach ( w każdym z nich inny jest charakter nierównowagi ). Omówimy sytuację 3, tj. równoczesny niedobór pieniądza i nadmiar produkcji czyli „ przegrzanie koniunktury”. 57 b) dostosowania rozpoczęte od rynku towarowego i iE iP ( założenie analityczne ) LM IS E E1 YE . P Y1 YP Y punktwzrosnąć P jest ponad linią IS , --musi stopa procentowa a to spowoduje obniżenie - ale rynek pieniężny jest nadal, niezrównoważony ! na rynku nastąpiławobec poprawa sytuacji, --czyli produkcja jest nadmierna popytu ; produkcji ; pieniężnym ( E1 nie leży na LM ) ; zmniejszenie produkcji zredukowało niedobór -gdyż decyduje popyt, więc produkcja musi obniżyć się dopieniądza Y1 ; punkt E1 ujęte jest bliżej krzywej LM niż punkt) P ) ; -(oba ruchy razem ( dla uproszczenia oznaczać będą przesunięcie z E1 do E ; 58 b) dostosowania rozpoczęte od rynku towarowego i LM IS iE iP E E1 YE . P Y1 YP Y W praktyce gospodarczej nastąpił ruch P → E1 → E Ostateczne skutki : - „dwufazowe” obniżenie produkcji ( z YP do YE ) ; - obniżanie produkcji zmniejszając transakcyjny popyt na - pieniądz wzrost stopy procentowej ( z iP do iE zahamuje ); zlikwiduje jego niedobór czyli wzrostową - tendencję stabilna równowaga w E . ( i ruchy dostosowawcze stopy procentowej zostaną zatrzymane ). 59 c) dostosowania rozpoczęte od rynku pieniężnego i IS ( założenie analityczne ) LM i2 E2 E iE iP YE . P YP Y W praktyce gospodarczej nastąpił ruch P → E2 → E Ostateczne : - na rynkuskutki towarowym jest nadal nadmiar podaży ; w miarę obniżania produkcji obniżać się ; - punkt P jest poniżej linii LM -będzie niedobór pieniądza - wzrost stopy procentowej ( z„cena” iPspowoduje do (iEstopa ) ; obniżenie - ale wzrost stopy procentowej popyt na pieniądz oraz jego procentowa ) ; --stopa procentowa musi - obniżenie spadkowa produkcji tendencja (wztej produkcji YaPsytuacji YEzostanie ) ; wzrosnąć zahamowana popytu inwestycyjnego, wdo konsekwencji też produkcji oba ruchy razem oznaczać będą przesunięcie E2 do E; ; (przez aż doobniżającą spotkania zsię linią LMprocentową ); stopę ( i ruchy - stabilna równowaga w E . dostosowawcze zostaną zatrzymane ). 60 d) dostosowania równoczesne i R IS T LM E .P Z Y ( początek w P ; ruch równoczesny na obu rynkach czyli wzdłuż wypadkowej, tj. P R) Dojdzie do przekroczenia linii LM ( punkt R ), do sytuacji nierównowagi o innym charakterze, która uruchomi inne ruchy dostosowawcze. Potem nastąpi przekroczenie IS ( punkt T ) – i dalsze ruchy. Lecz amplituda wahań będzie się ciągle zmniejszać, kolejne ruchy dostosowawcze będą coraz słabsze. Ostatecznie – po „spiralnych wahaniach” – 61 gospodarka ustabilizuje się w punkcie E . 3. Polityka ekonomiczna państwa a ) uwagi wstępne Ponieważ punkty P ( stan praktyki ) i PP ( stan pożądany ) mogą leżeć w różnych obszarach ( 1, 2, 3 lub 4 ) i wymagać odmiennej IS LM i polityki gospodarczej ( różnych narzędzi, różnej siły 2 i różnych kierunków 1 3 ich działania ) 4 Y to trzeba uwzględnić : - oba rodzaje polityki ( fiskalną i monetarną ) ; - oba kierunki zmian ( ekspansję i restrykcję ). Stąd cztery poniższe warianty polityki. 62 Polityka fiskalna Polityka fiskalna kojarzy się z podatkami : - restrykcja fiskalna to wzrost opodatkowania ( netto ! ) czyli zmniejszenie popytu i w konsekwencji też produkcji ; - można też podatki zmniejszyć, co wywoła wzrost popytu n i produkcji. Takie same ruchy produkcji można spowodować też zmianami w popycie rządowym G ; albo zmianami G połączonymi ze zmianami podatkowymi. Narzędzi szczegółowych są tysiące ! Politykę fiskalną – dla uproszczenia - omawiać będziemy tylko na „grubym” przykładzie zmian wielkości G , tj. manipulacji poziomem popytu rządowego – bez wnikania w szczegółowe metody realizacji takich zmian. 63 b ) ekspansywna polityka fiskalna Gdy G > 0 , to rośnie popyt, wzrośnie też produkcja. i IS0 IS1 LM E2 i2 E0 E1 i0 Y0 Y2 Y1 Po uwzględnieniu „efektu wypychania” mamy następujące skutki ostateczne : Y To „efekt równej wypychania” ( gruba czarna strzałka Przy produkcji Y1 na rynku pieniężnym pojawi),się tj.towzrost wydatków stopę Wywoła wzrost jego cenyrządowych czyli stopy podnosząc procentowej, po którym niedobór pieniądza. procentową obniżenie zmniejszyprodukcji prywatnezinwestycje nastąpi „niechciane” Y1 do Y2 . ( „wypchnie” je z rynku ) . 64 b ) ekspansywna polityka fiskalna Gdy G > 0 , to rośnie popyt, wzrośnie też produkcja. i IS0 IS1 E2 i2 E0 i0 Y0 ekonomiczne skutki ekspansji fiskalnej : - wzrost produkcji ; - wzrost stopy % . Y2 LM Po uwzględnieniu „efektu wypychania” mamy następujące skutki ostateczne : Y graficzne skutki ekspansji fiskalnej : - przesunięcie IS w prawo ; - przesunięcie punktu równowagi z E0 do E2 65 c ) restrykcyjna polityka fiskalna n Gdy G < 0 , to obniżający się popyt pociągnie za sobą spadek produkcji. i IS1 i0 IS0 LM E1 i2 Przy produkcji zmniejszonej ( do Y1 ) nadmiar pieniądza spowoduje obniżenie stopy procentowej i „niechciany” wzrost produkcji ( do Y2 ) . E0 E2 Y1 Y2 Y0 Po uwzględnieniu „efektu wpychania” mamy następujące ostateczneMakroEG skutki : Y To przeciwieństwo efektu wypychania ( efekt „wpychania” ? ) : miejsce zmniejszonych zamówień rządowych zajmują przedsiębiorcy prywatni. 66 c ) restrykcyjna polityka fiskalna Gdy G < 0 , to obniżający się popyt pociągnie za sobą spadek produkcji. i IS1 IS0 i0 i2 ekonomiczne skutki restrykcji fiskalnej : - obniżenie produkcji ; - obniżenie stopy % . LM E0 E2 Y2 Y0 Po uwzględnieniu „efektu wpychania” mamy następujące ostateczneMakroEG skutki : Y graficzne skutki restrykcji fiskalnej : - przesunięcie IS w lewo ; - przesunięcie punktu równowagi z E0 do E2 67 Polityka monetarna Przypomnienie : Politykę monetarną - dla uproszczenia będziemy omawiać tylko na „grubym” przykładzie zmian podaży pieniądza przez BC, bez wnikania w szczegółowe metody i instrumenty dokonywania takich zmian. 68 d ) ekspansywna polityka monetarna tj. M > 0 Zwiększenie podaży pieniądza prowadzi do obniżenia jego ceny czyli do spadku stopy procentowej, a w efekcie do wzrostu popytu i produkcji. Skutki graficzne : przesunięcie LM w prawo i przesunięcie punktu równowagi z E0 do E1 LM0 i LM1 IS i0 E0 i1 E1 Y0 Y1 Ostateczne skutki ekonomiczne ekspansji monetarnej : - obniżenie stopy % ; - wzrost produkcji . Y 69 e ) restrykcyjna polityka monetarna tj. M < 0 Obniżenie podaży pieniądza prowadzi do wzrostu jego ceny czyli do podniesienia stopy procentowej, a w efekcie do obniżenia popytu i produkcji. Skutki graficzne : przesunięcie LM w lewo i przesunięcie punktu równowagi z E0 do E1 i LM1 IS Ostateczne skutki ekonomiczne restrykcji monetarnej : - podniesienie stopy % ; - obniżenie produkcji . LM0 i1 i0 E1 E0 Y1 Y0 Y 70 f ) polityka mieszana - policy mix Współcześnie w GR politykę fiskalną stosuje rząd ( np. ministerstwo finansów ) czyli partia polityczna / koalicja, która wygrała wybory, a politykę monetarną uprawia bank centralny, niezależny od rządu. Pomiędzy tymi autorami polityki gospodarczej może być wiele różnic. Niekoniecznie rozumieją potrzeby społeczeństwa i gospodarki w ten sam sposób ! Mogą współpracować w realizacji wspólnych celów, lecz mogą też dążyć do celów zupełnie innych. Żaden z przypadków polityki MIX nie jest wykluczony. 71 Skutki poszczególnych wariantów polityki - ekspansja fiskalna : wzrost produkcji, - restrykcja fiskalna : spadek produkcji, spadek stopy % ; - ekspansja monetarna : wzrost produkcji, wzrost stopy % ; spadek stopy %; - restrykcja monetarna : spadek produkcji, wzrost stopy %. Skutki policy mix : Przy konflikcie pomiędzy rządem a BC działania każdej ze stron : ekspansywna restrykcyjna polityka monetarna polityka fiskalna ekspansywna - mogą osłabić ; - wzrost stopy procentowej restrykcyjna - spadek produkcji - wzrost / spadek stopy - wzrost /-spadek mogąprodukcji zredukowaćprocentowej do zera ; - wzrost produkcji - spadek stopy procentowej - spadek / wzrost stopy procentowej - spadek / wzrost produkcji - mogą odwrócić skutki działań strony drugiej ! 72 Pytania : 1. Przeprowadź analizę automatycznego procesu równoważenia w gospodarce zamkniętej o stałych cenach. Rozpocznij analizę od rynku towarowego / od rynku pieniężnego. Jako punkt wyjścia przyjmij położenie P zgodne z sytuacją 1 / 2 / 3 / 4 . 2. Jaką politykę ekonomiczną ( fiskalną i monetarną ) powinno zastosować państwo, by ( z wyjściowego punktu E ) doprowadzić gospodarkę zamkniętą o stałych cenach do równowagi w punkcie Pp ( tj. do stanu pożądanego ), leżącego w obszarze 1 / 2 / 3 / 4 . 3. Wyjaśnij skutki gospodarcze ( tj. zmiany stopy procentowej i produkcji ) różnych przypadków policy mix. 73 Wykład V - Analiza warunków skuteczności polityki ekonomicznej Polityka ekonomiczna jest skuteczna, jeśli prowadzi do zmian produkcji, oczekiwanych przez jej autora, tj. : - do obniżenia po restrykcji fiskalnej / monetarnej ; - do wzrostu po ekspansji fiskalnej / monetarnej. Miarą skuteczności polityki jest zmiana produkcji . Przy danej G lub M polityka jest tym bardziej skuteczna, im większa jest Y . 74 1. Skuteczność a współzależność polityki fiskalnej i monetarnej Politykę fiskalną uprawia rząd, a politykę monetarną bank centralny ( BC ). Między nimi może być wiele różnic : - inny horyzont czasowy ; - inne pojmowanie potrzeb gospodarki ; - często inna opcja polityczno-ekonomiczna ( np. sprawa poglądów o roli sektora publicznego, wysokości podatków, wielkości budżetu ) ; - a także inny cel podstawowy ( walka z bezrobociem czy z inflacją ? ). Konflikt ? Współpraca ? 75 a) zgodność, współpraca Przykład : rządowa restrykcja fiskalna zmierzająca do obniżenia produkcji przez zmniejszenie popytu G i IS0 LM0 IS1 i0 E0 E1 E2 i2 Y1 Y2 Y0 Po restrykcji fiskalnej linia IS przesuwa się w lewo, do IS1 , produkcja obniża się do Y1 . Ale nadmiar pieniądza w E1 obniży stopę procentową i spowoduje pewien wzrost produkcji, niepożądany ( efekt „wpychania” ). Y Pogorszenie skuteczności nastąpiło jako efekt nadmiaru Ostateczny skutek : produkcja obniży się z Y0 do Y2 pieniądza w punkcie E1 - a tu BC może coś zmienić ! restrykcjaE fiskalna jest skuteczna. Ale w- punkcie była bardziej skuteczna, gdyż Y1 < Y2 . 1 76 Jeśli BC współpracuje z rządem, powinien nie dopuścić do obniżki stopy procentowej, a więc zmniejszyć nadwyżkę podaży pieniądza, która wystąpiła w E1. i LM1 IS0 LM0 IS1 i0 E1 Oznacza to zastosowaną w odpowiednim momencie restrykcję monetarną, tj. przesunięcie LM0 w lewo do LM1 . E0 E2 i2 Y1 Y2 Y0 Y To przykład monetarnego wspomagania polityki fiskalnej, podnoszącego jej skuteczność : gospodarka zatrzyma się w E1 , nie dojdzie do E2 o większej produkcji. Skuteczność działania rządu ulegnie wzmocnieniu. 77 b) konflikt ( np. bankowe przeciwdziałanie polityce rządu ) Przykład: rząd dla ożywienia produkcji stosuje ekspansję fiskalną, ale bank inaczej ocenia stan gospodarki i inny kierunek polityki gospodarczej uważa za niezbędny ! i IS0 Ekspansja fiskalna przesunie linię IS0 w prawo do IS1 , produkcja wzrośnie z Y0 do Y1. IS1 LM0 Niedobór pieniądza w E1 podniesie stopę procentową, nastąpi znany „efekt wypychania”, produkcja obniży się do Y2 . E2 E0 E1 Y0 Y2 Y1 Y Skutek ekspansji fiskalnej to wzrost produkcji z Y0 do Y2 . 78 Jeżeli jednak bank uzna rządową próbę ożywienia produkcji za szkodliwą dla gospodarki, za niesłuszną - może ją skontrować ! W odpowiednim momencie po ekspansji fiskalnej bank może zastosować restrykcję monetarną, a więc przesunąć LM0 w lewo do LM1 . i IS0 IS1 LM1 LM0 E3 Gospodarka znajdzie się w E3 , wyjściowe Y0 mimo ekspansji fiskalnej nie ulegnie zmianie ! E2 E0 E1 Y0 Y2 Y1 Y Po kontrze banku skuteczność polityki rządu okazała się zerowa. 79 Produkcyjne skutki polityki rządowej mogą więc zostać zredukowane przez bank - w naszym przykładzie zniwelowane do zera ! Może też być odwrotnie - to rząd może redukować skuteczność polityki banku centralnego. Skuteczność polityki ekonomicznej zależy od współpracy bądź konfliktu pomiędzy autorami pociągnięć fiskalnych i monetarnych. 80 2. Wpływ inflacji na skuteczność polityki ekonomicznej a ) zmiany w modelu Wszystkie dotychczasowe analizy prowadzone były przy założeniu : ceny = const. Teraz usuwamy to ważne założenie. W praktyce gospodarczej mamy raczej do czynienia z powszechnym ruchem cen w górę, tj. z inflacją – i tylko taki ruch cen uwzględnimy . Inflacja to obniżenie realnej wartości pieniądza ( funkcja LM ! ) oraz obniżenie dochodu i popytu realnego ( funkcja IS ! ) . Zmieni się więc położenie obu funkcji równowagi . 81 Skutki te w interpretacji graficznej wskazuje szkic : Zmniejsza się popyt realny czyli obniża się produkcja ( jak przy restrykcji fiskalnej ), więc IS w lewo ! Zmniejsza się realna podaż pieniądza czyli obniża się produkcja ( jak przy restrykcji monetarnej ), więc LM też w lewo ! i IS0 IS1 LM1 LM0 E1 E0 Inflacyjny wzrost podaży ( skutek wzrostu cen ) to tylko pozorny wzrost produkcji ! Inflacja zmniejsza realną produkcję ! Y Y1 Y0 82 b) ( skrajny ) przykład ekspansji fiskalnej IS1 i IS0 LM1 IS2 LM0 E1 E2 E0 Y0 Y1 Y Inflacja może więc zredukować produkcyjne skutki ekspansji Ekspansja jestrównowagi skuteczna, produkcja rośnie do Teraz punktem Ale inflacja przesunie jest obie E2 . linie Produkcja w lewo powróciła ! Y1 , do Y0 , Ekspansja fiskalna przesunie linię IS w prawo do IS . - ww Etym do zera ! fiskalnej 0 równowaga . przykładzie 1okazała ekspansja fiskalna się zupełnie nieskuteczna.1 Przyrost popytu G wpłynie na dalszy wzrost cen - a nie produkcji. 83 c) przykład ekspansji monetarnej ( też skrajny ) i LM0 IS0 LM2 E0 IS1 E2 E1 Y0 Y1 LM1 Ekspansja monetarna przesunie LM0 w prawo do LM1 , produkcja osiągnie Y1 , skuteczność O.K ! Y Inflacja redukuje również produkcyjne skutki ekspansji monetarnej Ale inflacja przesunie obieE linie w lewo ! Teraz punktem jest - w równowagi tym przykładzie do 2 .zera ! Produkcja powróciła donie Y0przyniósł , ekspansja monetarna Wzrost podaży pieniądza wzrostu produkcji, okazała się zupełnie nieskuteczna. lecz wyłącznie wzrost cen. 84 3. Kąt nachylenia linii równowagi a skuteczność a ) zmiany kąta nachylenia IS Zgodnie z formułą IS zależą one od parametru a ( wrażliwość inwestorów ) i od poziomu t ( stopa podatkowa, składnik mnożnika w ) . gdzie : 1 A 1 gdzie. w = ____ Y . 1 - c(1 - t) i = ___ a aw c = const. z założenia Wpływ zmian stopy t na nachylenie IS był już omówiony przy analizie rynku towarowego. Tam zakładaliśmy, że a = const. Teraz załóżmy, że a też może ulegać zmianom. 85 Wzrost wrażliwości inwestorów a oznacza, że każde drgnięcie stopy procentowej coraz wyraźniej wpływa na popyt inwestycyjny ( np. inwestycje są finansowane głównie z kredytów ). Z funkcji IS wynika, że im większa a, tym IS bliższa jest poziomu, zaś im mniejsza a, tym IS bliższa jest pionu ( np. o inwestycjach decydują inne czynniki niż koszt kredytu, tj. bardzo wysoka efektywność czy konieczność technologiczna ). Wrażliwość inwestorów a nie jest instrumentem polityki, to rezultat oceny sytuacji gospodarczej przez przedsiębiorców prywatnych, to odbicie ich optymizmu. 86 b ) zmiany kąta nachylenia LM k i = Y b 1 M b Pc Zgodnie z formułą LM zależą one od : - parametru k ( odwrotność szybkości obiegu pieniądza ) ; - parametru b ( wrażliwość popytu pieniężnego na zmianę stopy procentowej, „wrażliwość spekulantów” ) . Wpływ wielkości k na nachylenie LM był już omówiony przy analizie modelu rynku pieniężnego i linii LM . Tam zakładaliśmy, że b = const. Teraz załóżmy, że b też może ulegać zmianom. 87 Wzrost wrażliwości b oznacza, że poziom stopy procentowej decyduje o lokatach i zakupach obligacji czyli też o popycie na pieniądz ( tj. posiadacze aktywów finansowych wolą spekulować niż trzymać gotówkę ). Z funkcji LM wynika, że im większa b, tym linia LM bliższa jest poziomu, zaś im mniejsza b, tym linia LM bliższa jest pionu, ( np. niskie zaufanie do banków, wysoka preferencja gotówki ). Rząd nie reguluje b , jej wysokość zależy : - od ocen stanu i perspektyw gospodarki przez prywatnych posiadaczy aktywów finansowych, od ich optymizmu, - od ich skłonności do ryzyka, - od ich zaufania do lokat i obligacji ... 88 c ) skrajności Przypadek I – pionowa IS , pozioma LM - polityka fiskalna jest maksymalnie skuteczna, każde zmiana G ( tj. przesunięcie IS ) to zmiana produkcji ; - polityka monetarna jest absolutnie nieskuteczna, zmiana podaży pieniądza nie daje efektów produkcyjnych ( nie da się przesunąć LM w lewo lub w prawo ! ) i IS LM ? Y Polityka fiskalna : im bardziej stroma linia IS , tym większa skuteczność polityki fiskalnej ( dla każdej linii LM ). 89 Przypadek II – pozioma IS , pionowa LM - polityka fiskalna jest absolutnie nieskuteczna ; ( nie da się przesunąć IS w lewo lub w prawo ! ) - polityka monetarna jest maksymalnie skuteczna, każda zmiana podaży pieniądza ( przesunięcie LM ) to zmiana produkcji. LM i IS Y Polityka monetarna : im bardziej stroma linia LM , tym większa skuteczność polityki monetarnej ( dla każdej linii IS ). 90 d ) tzw. pułapka płynności tj. typowa IS , pozioma LM i IS0 IS1 LM IS2 Polityka fiskalna jest maksymalnie skuteczna, każda zmiana G to zmiana produkcji, brak efektu wypychania ( stopa procentowa nie ulega zmianie ) . Y Polityka monetarna nie daje efektu, np. dodatkowe pieniądze społeczeństwo zatrzyma w postaci gotówki ( stąd „pułapka” ) . Gospodarkę reguluje wyłącznie popyt na towary, manipulowanie podażą pieniądza nie jest skuteczne – to ekstremalny przypadek keynesowski. 91 e ) przypadek klasyczny tj. typowa IS , pionowa LM Polityka fiskalna jest absolutnie nieskuteczna ( ze względu na maksymalny efekt wypychania ) ; prowadzi do zmian stopy procentowej, a nie do zmian produkcji. i IS LM Y Y bz ! 92 e ) przypadek klasyczny tj. typowa IS , pionowa LM Polityka monetarna jest maksymalnie skuteczna. i IS LM2 LM LM1 Produkcję reguluje pieniądz, a nie popyt na towary Y – to podejście monetarystów. 93 Pytania : 1. Jaką politykę monetarną powinien zastosować bank centralny chcąc pomóc ( - chcąc przeciwdziałać ) akcji rządu, zamierzającego poprzez ekspansję fiskalną ( - restrykcję fiskalną ) doprowadzić do ożywienia produkcji ( - do obniżenia produkcji ) ? Przedstaw interpretację i analizę ( też graficzną ) obu pociągnięć i ich ostatecznych skutków. 2. Jaką politykę fiskalną powinien zastosować rząd chcąc pomóc ( - chcąc przeciwdziałać ) akcji banku centralnego, zamierzającego poprzez ekspansję monetarną ( - restrykcję monetarną ) doprowadzić do ożywienia produkcji ( - do obniżenia produkcji ) ? Przedstaw interpretację i analizę ( też graficzną ) obu pociągnięć i ich ostatecznych skutków. 94 3. Omów wpływ inflacji na skuteczność polityki ekonomicznej w gospodarce zamkniętej na przykładzie ekspansji ( - restrykcji ) fiskalnej ( - monetarnej ). Przedstaw też odpowiednie szkice graficzne. 4. Jakim zmianom ulega skuteczność polityki fiskalnej ( - polityki monetarnej ) w gospodarce zamkniętej o stałych cenach, gdy linia IS ( - linia LM ) zmienia kąt nachylenia od poziomu ku pionowi ? Przedstaw też odpowiednie szkice graficzne. 5. Porównaj ekstremalny przypadek keynesowski ( „pułapka płynności” ) z przypadkiem klasycznym. 95 Wykład VI – Rynek obrotów z zagranicą Na tym wykładzie z założenia bilans płatniczy ( BP ) ujęty jest wąsko, obejmuje tylko : obroty bieżące (X) plus obroty kapitałowe ( R ) BP = X + R . Szczególna interpretacja równowagi i nierównowagi : BP = 0 ( równowaga BP ) BP > 0 ( nadwyżka BP ) BP < 0 ( deficyt BP ) Jeśli BP to suma tylko X plus R , to z założenia BP nie może być równoważony ani oficjalnymi transakcjami wyrównawczymi (OFF), ani obrotami tzw. II gospodarki . Nierównowaga BP wymaga dostosowań wewnętrznych ( tj. zmian na rynku towarowym i na rynku pieniężnym ). 96 1. Wyprowadzenie funkcji BP Saldo obrotów bieżących : X = Exp – Imp – m Y Saldo obrotów kapitałowych : R = a ( i – i’ ) gdzie : a - wrażliwość ruchów kapitałowych na zmiany stopy procentowej ( a > 0 ) i’ - przeciętna światowa stopa procentowa - krótkookresowo a oraz i’ = const. BP = X + R = 0 i więc : iE m i= Y a Exp – Imp a nadwyżka BP E BP deficyt BP + i’ YE Y 97 ( rynek odizolowany !!! ) 2. Analiza funkcji BP a ) zmiany położenia punktu E na BP i BP i2 E0 i0 i1 Przykładowa sytuacja : – obniżenie stopy procentowej ; E2 E1 Y1 Y0 Y2 Y - czyli ucieczka obcych kapitałów, więc deficyt BP ; - wyrównanie przez obroty bieżące czyli obniżenie importu ; - obniżenie importu zmniejszy krajową produkcję ; - równowaga w E1 . A po podwyższeniu stopy i ... 98 b ) zmiany położenia linii BP Zależą od zmian wyrazów wolnych w funkcji BP . m i= Y a Exp – Imp a + i’ Ale eksport i import są autonomiczne, niezmienne, zaś i’ oraz a z założenia są stałe. Czy BP jest nieruchoma ? W tych analizach – w zasadzie tak , bo z założenia w okresie krótkim volumen autonomicznych obrotów z zagranicą jest niezmienny. Ale może zmienić się wartość tych obrotów ( nawet w okresie bardzo krótkim), jeżeli uwzględnimy zmienność kursu walutowego - wtedy linia BP zmieni położenie. 99 Kurs walutowy to cena jednostki waluty obcej wyrażona w walucie krajowej. Na przykład 1 USD = 3,0 PLN Jest to tzw. notowanie proste. Przy notowaniu prostym wzrost kursu ( tj. wzrost ceny ! ) oznacza osłabienie waluty krajowej ( np. 1 USD = 5,0 PLN ) . Skutek :?rośnie wartość obrotów (za ten sam volumen obrotów mamy więcej złotówek) i następuje ruch BP w prawo. i BP2 BP1 BP0 i0 Y0 Y Przy spadku kursu ( tj. wzmocnieniu waluty krajowej ) – ruch BP w lewo. 100 c) zmiany kąta nachylenia BP m i= Y a Exp – Imp a + i’ Zależą od m i od a , ale a = const. Wielkość m ( importochłonność / mobilność ) zależy od ograniczeń technologicznych ( mt ) i od ograniczeń administracyjnych ( ma ) . m = mt + m a Wielkość mt jest w krótkim okresie stała . Wielkością ma państwo może manipulować. 101 Wzrost mobilności ( tj. rozluźnienie ograniczeń administracyjnych ) zbliża BP do poziomu – linia BP1 . Obniżenie mobilności – BP do pionu ( linia BP2 ) . i BP2 BP0 BP1 Y 102 3. Instrumenty polityki ekonomicznej W formule BP występują różne wielkości – potencjalne narzędzia polityki . i= m a Y Exp – Imp a + i’ Z założeń i analizy wynika jednak, że : - nie są instrumentami : a , i’ ani mt ( m = ma + mt ) ___ ____ a także Exp oraz Imp ; - instrumentem może być kurs walutowy ( jeśli regulowany jest przez państwo ) ; - zmianie ulega wtedy wartość obrotów autonomicznych i równolegle przesuwa się linia BP ; - instrumentem jest ma – ale tu ważna reakcja partnerów ( retorsje za protekcjonizm ). 103 4. Współzależność 3 rynków Zmiany obrotów z zagranicą wpływają na pozostałe rynki - towarowy i pieniężny. Przykłady : Obroty kapitałowe Obroty bieżące przykład obniżenia eksportu : przykład napływu obcych kapitałów : - to spadek popytu ogólnego, - po wymianie na pieniądz a więc spadek produkcji krajowy oznacza to wzrost ( rynek towarowy ) , podaży pieniądza, a więc - czyli spadek popytu na obniżenie stopy procentowej pieniądz i obniżenie stopy ( rynek pieniężny ) , procentowej - czyli wzrost produkcji ( rynek pieniężny ) , ( rynek towarowy ) , - czyli ucieczka obcych kapitałów - a więc wzrost importu ( rynek obrotów z zagranicą ) . ( rynek obrotów z zagranicą ) . W obu przykładach zaczynamy od BP, przechodzimy na IS ( lub LM ), potem na LM ( lub IS ) - a powrót do BP następuje od drugiej strony ! 104 Wszystkie trzy rynki są powiązane, trzeba je rozpatrywać łącznie. i LM IS BP E iE Y Y E Model IS - LM - BP ( zwany modelem Fleminga - Mundella, wprowadzony do światowej ekonomii w 1962 roku ). Gospodarka otwarta jest w równowadze tylko wtedy, gdy równocześnie są zrównoważone 3 rynki ( przynajmniej ). 105 Pytania : 1. Omów wyprowadzenie i podstawową analizę ( zmienność położenia punktu E ) funkcji równowagi na rynku obrotów z zagranicą ( linii BP ) . Przedstaw odpowiednie szkice graficzne. 2. Omów podstawowe instrumenty polityki ekonomicznej, jakie ma do dyspozycji państwo ( rząd i bank centralny ) na rynku obrotów z zagranicą. Przedstaw graficzną interpretację skutków działania tych instrumentów. 106 Wykład VII – Model gospodarki otwartej - analizy Część I - Gospodarka o sztywnym kursie walutowym 1. Automatyczne równoważenie gospodarki otwartej a ) założenia : - ogólne dla IS – LM ( okres krótki, ceny stałe, produkcja elastycznie podąża za popytem ) ; - specyficzne dla BP ( kraj mały, kurs walutowy stały, mobilność obrotów stała, eksport i import autonomiczny również stałe ) . Interpretacja ekonomiczna : analiza dostosowania rynku towarowego i pieniężnego do stanu rynku obrotów z zagranicą. Interpretacja graficzna : nieruchoma linia BP (brak przesunięć - stały kurs walutowy, brak zmiany kąta nachylenia - stała mobilność); do równowagi prowadzi ruch punktu P ku E. 107 Założenia cząstkowe ( analityczne ) : - stany nierównowagi gospodarki otwartej mogą być różne ( kombinacje 3 możliwych stanów na 3 rynkach ) – analiza obejmie tylko 2 wybrane sytuacje na 3 rynkach ; dotyczące wyłącznie nierównowagi na rynku obrotów z zagranicą ; sytuacja 1 – nadwyżka BP, i sytuacja 2 – deficyt BP ( w podręczniku jest też analiza dostosowań po równoczesnej nierównowadze na wszystkich trzech rynkach - do samodzielnego przestudiowania ) 108 b) sytuacja 1 (symbolicznie : I = S , L = M , BP 0 , BP > 0 ) i ip IS LM LM1 P1 E i1 YP YE BP Y Skutki dostosowań automatycznych : bankowy skupi obce - broniąc kursu walutowego system - wtedy obniżeniu ulegnie stopa procentowa ; pieniądzew(Pczęść tej nadwyżki ), a to spowoduje wypływ - istniejąca nadwyżka BP stworzy presję na obniżenie 1 - a to spowoduje serię znanych skutków, krajowego namonetarną rynek ; kursu a ten ma pozostać stały ( z założenia ); - pieniądza otrzymamy ekspansję ( wymuszoną !) w walutowego, wyniku których wzrośnie produkcja. W punkcie E otrzymamy i linia LM przesunie się w prawo ; stabilną równowagę gospodarki otwartej. 109 Zniwelowanie nadwyżki BP jest rezultatem trzech dostosowań rynkowych, „konsumujących” części tej nadwyżki : 1 - wymiany części nadwyżki walutowej na pieniądz krajowy ; 2 - odpływu części obcych kapitałów ze względu na obniżkę stopy procentowej ; 3 - wzrostu wydatków na import spowodowanego wzrostem produkcji. i ip IS LM P1 2 1 E LM1 BP i1 YP 3 YE Y 110 c) sytuacja 2( symbolicznie : I = S, L = M, BP 0, BP < 0 ) i IS LM LM2 E BP P2 Y Skutki dostosowań automatycznych : - a to po serii znanych skutków przyniesie obniżenie produkcji. brakbankowy obcych walut stworzy presję na wzrost kursu, - -stopa procentowa zostanie ; obce - system broniąc kursupodwyższona musi sprzedać waluty, - otrzymamy restrykcję monetarną ( wymuszoną ! ) z założenia ma być niezmienny a to który spowoduje obniżenie ilości pieniądza; krajowego na rynku ; i linia LM przesunie się w lewo ; W punkcie E gospodarka otwarta zostanie zrównoważona. 111 Zniwelowanie deficytu BP jest rezultatem trzech dostosowań rynkowych : - sprzedaż obcych walut za pieniądz krajowy ; - napływ obcych kapitałów wobec wzrostu stopy procentowej ; - ograniczenie wydatków na import ze względu na obniżenie produkcji. Rezultaty ostateczne to obniżenie produkcji i wzrost stopy procentowej - a więc „ochłodzenie” gospodarki, oczywisty skutek ujemnego BP . 112 2. Polityka ekonomiczna w gospodarce otwartej Założenia : - pozostają ogólne dotyczące IS – LM ( tj.: okres krótki, ceny stałe, produkcja elastycznie podąża za popytem ) ; - pozostają specyficzne dotyczące BP ( tj.: kraj mały, kurs walutowy stały, mobilność obrotów stała, eksport i import autonomiczny również stałe ) . - założenia analityczne : - w punkcie wyjściowym jest równowaga trzech rynków ; - ale według zgodnej oceny rządu i banku centralnego poziom produkcji jest za wysoki, grozi kryzysem . Trzeba zastosować politykę restrykcyjną, żeby „ochłodzić” gospodarkę . 113 a) restrykcja fiskalna LM0 IS0 i IS1 i0 Punkt wyjścia : wysoka równowaga LM1 BP E0 E2 E1 Y0 Y 1 - restrykcja fiskalna oznacza zmniejszenie popytu 2- –a po obniżeniu popytu obniżenie produkcji, 4 -7 deficyt BP w punkcie Enastąpi obronę produkcji kursu walutowego 1 wymusi w konsekwencji nastąpi zmniejszenie rządowego ( przesuwa G <rynku 0 )się ; towarowego 6 3 wobec a punkt obniżenia równowagi podaży pieniądza krajowego pieniężnego wzrośnie tzn. linia IS w lewo do iIS czyli5spowoduje sprzedaż walut obcych przez system bankowy, 0 1; - nastąpi wymuszona restrykcja monetarna stopa przesuwa procentowa się ;do E1 ; krajowego ; co zmniejszy podaż pieniądza i LM0 przesunie się w lewo, do LM1 ; 8 - i gospodarka znajdzie się w punkcie E2 . 114 LM1 IS0 i IS1 i0 LM0 BP E0 E2 E1 Y Y0 Wyniki analizy mówią, że po przejściu E0 E1 E2 Wniosek : w gospodarce nastąpi ostatecznie : obniżenie produkcji polityka fiskalna w- gospodarce otwartej; jest skuteczna, restrykcja -doprowadziła do pożądanego rząd obniżenie stopy procentowej przez ; obniżenia produkcji - stabilna równowaga w E2 - przy( stabilnym kursie walutowym („bronionym” przez). BC ) ! tj.MakroEG w punkcie przecięcia trzech linii równowagi 115 b) restrykcja monetarna i LM1 IS0 E1 LM0 Punkt wyjścia : wysoka równowaga BP i0 n E0 Y0 Y 1 - restrykcja monetarna to zmniejszenie podaży pieniądza 2 LM0 to przesuwa się do LM (w lewo), 1 (trzech 8 oraz wzrost produkcji ;w 64-3--9przesunie interpretacja linię punktu LM E w prawo stan wymuszona rynków ekspansja ; E0 !!! 5-(linia – broniąc kursu bank skupi nadwyżki walutowe, 1 1 -jak gospodarka znajdzie się ponownie punkcie dotąd restrykcja monetarna jest skuteczna M < 0 ) ; następuje wzrost stopy procentowej i na obniża się; produkcja Polityka monetarna przy stałym kursie walutowym jest ; monetarna ) ; nastąpi wypływ pieniądza krajowego rynek ( obniżyła się produkcja ) , ale stopy w E1 procentowej mamy nadwyżkę BP ; 7 nastąpi obniżenie ; nieskuteczna, po restrykcji produkcja nie ulega zmianie. 116 Mamy wolnorynkowe otwarcie gospodarki i wymienialność waluty przy administracyjnym usztywnieniu warunków tej wymiany. Obrona stabilności kursu walutowego spowodowała, że po świadomej restrykcji nastąpiła wymuszona ekspansja. Przykład to skrajność - skuteczność została zredukowana do zera ! Wniosek ogólny powinien mówić, że obrona kursu walutowego obniża skuteczność polityki monetarnej - niekoniecznie do zera. Natomiast płynny kurs walutowy zmieni skuteczność polityki monetarnej, a także polityki fiskalnej. 117 Część II - Równowaga w gospodarce otwartej - świat płynnego kursu walutowego 1. Skutki zmian kursu walutowego Z analiz linii BP wiemy, że zmiany kursu walutowego przesuwają ją równolegle w lewo lub w prawo. A linie IS i LM ? Wzrost kursu nie tylko zmieni wartość eksportu i importu, lecz również wpłynie na ich rozmiary. Po wzroście kursu eksport staje się tańszy dla zagranicznych nabywców. Rośnie więc popyt eksportowy. Import staje się droższy dla krajowych nabywców - obniża się popyt importowy. Po obu takich zmianach rośnie nadwyżka X, czyli rośnie popyt ogólny - linia IS przesuwa się w prawo ! Na rynku pieniężnym wzrost kursu zachęci posiadaczy obcych walut do ich sprzedaży. Do systemu bankowego wpłyną obce pieniądze, a wypłynie pieniądz krajowy. Zwiększy się podaż pieniądza ( jak przy ekspansji monetarnej ), a więc linia LM również przesunie się w prawo ! 118 trzy rynki i IS w prawo IS0 LM w prawo IS1 BP w prawo LM1 LM0 BP0 BP1 i0 E0 E1 Y0 Y Skutkiem kursu walutowego Jednak tylko wzrostu krótkookresowe, ponieważ : ( tj. osłabienia krajowej ) - ceny krajowe ulegną zmianie (waluty wzrosną po wzroście ożywieniestosownie gospodarcze kursu walutowego,jest co najmniej do podrożenia Wzrost kursu walutowego przemieści tzw. wsadu importowego ) i;obniżka stopy ( wzrost produkcji procentowej ). trzy powiązane linie równowagi w prawo . - nawszystkie zmiany naszego kursu i naszych obrotów towarowych i kapitałowych zareagują partnerzy zagraniczni ( by na tych zmianach nie stracić ). 119 Analogicznie - Wzmocnienie waluty krajowej czyli obniżka kursu przesunie trzy związane linie w lewo. LM2 i IS2 LM0 IS0 BP0 E2 E0 i0 BP2 Y0 Y Nastąpi wzrost stopy procentowej i obniżenie produkcji. 120 Podsumowanie W warunkach płynnego kursu walutowego automatyczne zrównoważenie gospodarki otwartej następuje poprzez : - zmiany produkcji ( np. wzrost produkcji wymagający wzrostu wydatków na import - efektem jest redukcja nadwyżki BP ); - zmiany stopy procentowej ( np. obniżenie stopy w wyniku wymiany nadwyżek walut na pieniądz krajowy - efektem jest redukcja nadwyżki BP w wyniku „ucieczki” kapitału obcego ); - zmiany kursu walutowego, prowadzące do zmian wartości eksportu i importu oraz zmian volumenu obrotów z zagranicą . Graficzną interpretacją takich zmian są równoległe przesunięcia funkcji BP, a także IS i LM : - w prawo po wzroście kursu ( tj. po osłabieniu pieniądza krajowego ); - w lewo po obniżeniu kursu ( tj. po wzmocnieniu pieniądza krajowego). 121 Polityka ekonomiczna 2. Zanim nastąpi zmiana kursu W warunkach sztywnego kursu walutowego polityka fiskalna była skuteczna, natomiast polityka monetarna okazała się nieskuteczna – lub mało skuteczna, ponieważ obrona kursu prowadziła do zmian podaży pieniądza, wymuszonych i przeciwnie skierowanych. Stabilny kurs walutowy ma wiele zalet – zarówno wewnątrz gospodarki, jak i w jej stosunkach z zagranicą. Jego utrzymanie może być ważne dla gospodarki. Skuteczność polityki monetarnej w warunkach sztywnego kursu można podnieść, jeśli bank centralny przeprowadzi specyficzną operację na „otwartym rynku”. 122 Przykład : - restrykcja monetarna doprowadziła do obniżenia produkcji i do wzrostu stopy procentowej ; - obniżył się więc import, a także napłynęły obce kapitały ; - pojawiła się więc nadwyżka BP, a wraz z nią presja na zmianę kursu walutowego ; - broniąc stabilności kursu BC musiał skupić tę nadwyżkę ; - wpuszczona do obiegu dodatkowa podaż pieniądza krajowego podziałała jak ekspansja monetarna i zredukowała skuteczność uprzedniej restrykcji . Ale można zatrzymać pieniądz krajowy w systemie bankowym sprzedając atrakcyjne elementy agregatu B ( np. wysoko oprocentowane bony skarbowe ) i nie dopuścić do wzrostu podaży pieniądza ! To tzw. polityka sterylizacji, krótkookresowo podnosząca skuteczność polityki monetarnej. 123 3. Polityka monetarna przy płynnym kursie - na przykładzie restrykcji i IS1 IS0 LM1 LM2 LM0 BP1 E2 BP0 E1 E0 Y2 Y1 Y0 Y Jeśli BC broniąc stabilności kursu walutowego skupi nadwyżkę, Przy Restrykcja płynnym przesunie kursie walutowym linię LMwnadwyżka w lewo, podniesie BP stopę Równowaga ustali się punkcie E , 2 Ostatecznym efektem restrykcji monetarnej będzie przesunięcie nastąpi wypływ pieniądza krajowego ido linia LM przesunie się doprowadzi procentową dojednak iwzmocnienia obniży produkcję krajowej Płynny kurswaluty walutowy Powstanie nadwyżka BP (Ypunkt E1 ) . 1 w prawo skuteczność restrykcji monetarnej. E0 się doskuteczność E .funkcji i całyaredukując układ trzech powiązanych przesunie się produkcja obniży do 2Y zwiększa 2 . w lewo ( jak wiemy z poprzednich analiz ) . polityki monetarnej. 124 4. Polityka fiskalna przy płynnym kursie ( na przykładzie restrykcji ) i IS0 IS1 IS2 LM1 LM0 BP0 E0 BP1 E1 E2 Y1 Y2 Y0 Y Restrykcja fiskalna ( mobilności G < 0 ) przesunie IS poziomu w lewo do IS1 . Przy wysokiej ( BP bliska ) Restrykcja jest skuteczna, produkcja obniża się do Y1. Alepłynny w E1 jest deficyt BP,skuteczność wzrośnie więc kurs fiskalnej walutowy, kurs obniża polityki ! co przesunie trzy powiązane prawo ! Y . prowadzi n.b. analogiczna analiza niskiej mobilności Równowaga ustali się wprzy E2 ,linie przywprodukcji 2 Ostatecznym skutkiem będzie obniżenie produkcji tylko do Y2 . do innego wniosku - zob. podręcznik, punkt 5.6. 125 Zamiast podsumowania ... Przykład : jaką politykę należy zastosować, by osiągnąć pożądany cel gospodarczy, tj. by z wyjściowego E doprowadzić do równowagi w punkcie Pp ? i IS0 LM0 IS1 E . Pp LM1 BP1 BP0 i0 Y0 Y Wpunkcie punkcie jestwiększa więcej pieniądza, należy więc zastosować Takie zbliżone) zadanie może pojawić sie na egzaminie, p jest 1)2)W PP produkcja, należy więc pBP 3)(lub Linia też musi przechodzić przez punkt Pzastosować p , ekspansję monetarną ( linia LM przesunie się w prawo t ekspansję fiskalną ( linia IS przesunie się w prawo graficzną ). ). należy więc zmienić mobilność (tj. kątinterpretację nachylenia) odpowiadając należy przedstawić podobną i / lub kurs walutowy (tj. przesunięcie równoległe). oraz poważne, rozbudowane omówienie interpretacji ekonomicznej. 126 Pytania : 1. Omów przebieg dostosowań automatycznych, przywracających równowagę w gospodarce otwartej o stałych cenach i sztywnym kursie walutowym – jako punkt wyjścia przyjmij sytuację X (dowolną). Przedstaw też graficzną interpretację analizy. 2. Omów ( i przedstaw graficznie ) skutki polityki ekspansji ( - restrykcji ) fiskalnej ( - monetarnej ) w gospodarce otwartej o stałych cenach i sztywnym kursie walutowym. Jak zmieni się skuteczność tej polityki, gdy wprowadzimy założenie o jednorazowym niewielkim szoku inflacyjnym ? 127 3. Omów i przedstaw graficznie skutki, jakie nastąpią na rynku towarowym ( - na rynku pieniężnym ; - na rynku obrotów z zagranicą ; - na trzech powiązanych rynkach ) w wyniku wzrostu ( - obniżenia ) kursu walutowego. 4. Porównaj ( też graficznie ) skuteczność polityki ekspansji ( - restrykcji ) fiskalnej ( - monetarnej ) w gospodarce zamkniętej i w gospodarce otwartej o stałym ( - o płynnym ) kursie walutowym i o wysokiej ( - niskiej ) mobilności wymiany międzynarodowej. Jak zmieni się skuteczność tej polityki, gdy wprowadzimy założenie o niewielkim szoku inflacyjnym ? 128 Wykład VIII – Rynek pracy ( część I ) Włączenie rynku pracy do modelu IS – LM – BP następuje poprzez krótkookresową funkcję produkcji Y = f ( N , K ) 1. Cechy rynku pracy ( wybrane ) - uwarunkowania pozaekonomiczne ; - segmentacja ; - ograniczona mobilność ; - ograniczona konkurencja ; - skłonność do monopolizacji. 129 2. Model rynku pracy a ) funkcja popytu na pracę : W = PC MPN W PC ND (ND) N gdzie MPN to krańcowy produkt pracy b ) funkcja podaży pracy : Niech g (NS) oznacza funkcję ujmującą indywidualne czynniki określające podaż pracy. Podaż pracy ustabilizuje się, gdy krańcowa g (NS) wyrówna się z płacą realną, tj. W / Pc . Stąd W = PC g (NS) W PC Ns N 130 c) równowaga rynku pracy Popyt na pracę równy podaży pracy ( ND = NS ) czyli po uproszczeniu MPN (ND) = g (NS) Krótkookresowa równowaga (stabilizacja) rynku pracy oznacza : - WED czyli poziom płac jest opłacalny dla przedsiębiorców ( tj. pracownik wytwarza nie mniej, niż kosztuje ); - WES czyli poziom płac jest akceptowany przez pracowników ( tj. „przykrość pracy” jest nie większa od „przyjemności konsumpcji” ) ; - NE czyli taki poziom zatrudnienia, dzięki któremu wytwarzana jest produkcja, która równoważy rynek towarowy . W PC ND NS Elementy analizy : WE E NE Przesunięcia Przesunięcia Ruch na liniach ND i NS linii podaży liniiodpopytu zależy poziomu płac . przykłady - przykłady N 131 3. Nierównowaga na rynku pracy Dwa kierunki : za duża podaż, niedobór miejsc pracy za duży popyt, nadmiar miejsc pracy. Największym problemem jest bezrobocie . stopa bezrobocia = bezrobotni bezrobotni plus pracujący czyli łączne zasoby pracy Poważne znaczenie mają definicje. Bez ich jednoznaczności - pole do nieporozumień i różnorodnych manipulacji. 132 Bezrobotny nie pracuje, ale : - jest do pracy zdolny ( odpowiedni wiek, odpowiednie cechy fizyczne i psychiczne ) ; - chce pracować, aktywnie poszukuje pracy ; - gotowy jest do podjęcia każdej oferowanej pracy . To są aspekty realne, często dodaje się też aspekt prawny ( rejestracja w odpowiednim urzędzie pracy ) oraz aspekt finansowy ( pobieranie zasiłku dla bezrobotnych ). Konkretne rozwiązania ( przyjęte w danym kraju i w danym czasie ) mogą być różnorodne, prowadzą więc do innej definicji licznika stopy bezrobocia ( „właściwi” bezrobotni ) i jej mianownika ( zasoby pracy, tj. bezrobotni plus pracujący ) - a inne definicje to inne wnioski o stopie bezrobocia ! 133 Pracujący - przykładowe problemy definicyjne : - praca dorywcza ; - pracujący młodociani i staruszkowie ; - pracujący w rodzinnym gospodarstwie rolnym ; - prywatni właściciele firm, zwłaszcza wielu firm ; - praca w tzw. szarej strefie, praca nielegalna ; - praca za granicą ... 134 W porównaniach międzynarodowych (wg zaleceń Międzynarodowej Organizacji Pracy i Eurostatu) należy odejść od krajowych/lokalnych definicji i przepisów -w Polsce to Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL), prowadzone przez GUS ( co kwartał, 55 tys. mieszkań ). Według BAEL ( w uproszczeniu ) : -pracujący : ( 15 lat i więcej ) w tygodniu poprzedzającym badanie przepracował zarobkowo przynajmniej 1 godzinę, niezależnie od statusu tej pracy lub miał pracę, ale jej nie wykonywał ( urlop, choroba itp. ) ; -bezrobotny : ( w wieku 15-74 ) nie pracuje, ale aktywnie szuka pracy zarobkowej i jest gotowy szybko podjąć zaoferowaną pracę ; -pozostali : nie są zaliczani do zasobów pracy ( do ludności aktywnej zawodowo ). Wyniki BAEL są różne od tzw. bezrobocia rejestrowanego, ale: - są porównywalne międzynarodowo, - są realistyczne, MakroEG - są wolne od manipulacji politycznych. 135 Pytania : 1. Wyjaśnij, dlaczego i jakie specyficzne cechy posiada rynek pracy w porównaniu do innych rynków objętych modelowaniem typu IS-LM ? 2. Przedstaw ( też graficznie ) wyprowadzenie funkcji popytu / funkcji podaży / obu linii równowagi na rynku pracy. 136 Wykład IX – Rynek pracy ( część II ) 1. Płace a bezrobocie a ) płace elastyczne W W3 W2 WE NL to maksymalna podaż pracy. ? ND NS L E T W1 NE NL N Pracujący to NE , bezrobotni to ( NL - NE ) . Nie pracują, bo warunkiem podjęcia pracy jest zgoda na obniżkę płac do W1. Szukają tylko dobrej pracy i płacy. To bezrobocie dobrowolne ( podobnie jak tzw. bezrobocie frykcyjne ). Przyczyna bezrobocia : za wysokie żądania płacowe. Natomiast wzrost płac ... 137 b) płace nieelastyczne ( za wysokie ) Przyczyny - np. siła ZZ, decyzje państwa o wysokiej n płacy minimalnej W ND W1 Z WE B NS E N1 NE N2 N Poziom płac WE równoważy rynek pracy, ale usztywnienie nastąpiło przy W1 . Wtedy pracuje N1 , a chce pracować N2 . Różnica ( N2 - N1 ) to bezrobocie wymuszone : bezrobotni są skłonni podjąć pracę przy tej płacy, ale nie mogą znaleźć pracy. Przyczyna bezrobocia : wygórowane płace. 138 c) płace nieelastyczne ( za niskie ) Przyczyna - np. silni pracodawcy W ND NS W2 Ale usztywnienie nastąpiło przy W2 . E WE C Poziom płac WE równoważy rynek. D Pracuje N2 pracowników. N2 NE N3 N A przedsiębiorcy chcą zatrudnić N3 . Różnica ( N3 – N2 ) to nadwyżka miejsc pracy, z reguły krótkookresowa . Przyczyna nierównowagi : zaniżone płace. 139 2. Podaż pracy a bezrobocie a) ograniczenie podaży pracy Przyczyna - np. jakakolwiek dyskryminacja na rynku pracy W NS 1 ND W1 NS 0 Z E WE N1 NE C N2 N Zmniejszenie podaży pracy ( tj. NS w lewo ), podnosi płace do W1 i ogranicza zatrudnienie do N1 . Przy płacach W1 chce pracować N2 osób, lecz pracuje tylko N1 . Różnica ( N2 – N1 ) to bezrobocie wymuszone. Przyczyna : j.w. 140 b) wzrost podaży pracy ( np. wyż demograficzny, skrócenie obowiązku szkolnego n czy wojskowego ) W NS 0 ND WE W1 E NS 1 C Przy płacach WE chce pracować N1 osób. D NE N2 N1 Zwiększenie podaży pracy przesuwa NS w prawo. N Jeśli płace obniżą się do W1, zatrudnienie wzrośnie do N2 . Część dodatkowej podaży pracy uzyska zatrudnienie, a bezrobocie wyniesie tylko ( N1 - N2 ) . Jeśli płace nie zmienią się, będzie bezrobocie wymuszone równe ( N1 - NE ) . Przyczyny : wzrost podaży pracy + usztywnienie płac. 141 3. Popyt na pracę a bezrobocie a) obniżenie popytu np. skutek obniżenia popytu na towary W WE ND1 ND0 E Z NS K W1 N2 N1 NE N Obniżenie popytu przesuwa linię ND w lewo. Jeśli płace obniżą się do W1 , to zatrudnienie spadnie do N1 , a bezrobocie wyniesie ( NE - N1 ) . Jeśli płace nie ulegną obniżce, będzie bezrobocie wymuszone równe ( NE - N2 ) . Przyczyny : recesja + sztywne płace. 142 b) wzrost popytu na pracę np. skutek wzrostu popytu na towary W ND1 NS ND0 W1 WE A E NE N1 Wzrost popytu przesuwa linię ND w prawo. N Pracodawcy chcą wzrostu zatrudnienia do N1 , ale warunkiem jest wzrost płac do W1 . Dopóki nie spełnią tego warunku, będzie nadwyżka miejsc pracy równa ( N1 - NE ) . Przyczyna nierównowagi : ożywienie gospodarki. 143 4. Związki zawodowe a bezrobocie ZZ walczą o pracę i płacę swoich członków, lecz również mają uprawnienia znacznie szersze, np. negocjują płacowe umowy zbiorowe i mają wpływ na kształt przepisów prawa pracy ; współdecydują więc o warunkach pracy i płacy wszystkich zatrudnionych ! 144 Przykład : 1 – ZZ powodują wprowadzenie pakietu dodatkowych N S1 W świadczeń pozapłacowych ND (np. bony świąteczne, wczasy) NS W1 E1 2 – pracodawcy traktują to E jako wzrost kosztów pracy WE 3 – również dla pracowników pakiet oznacza wzrost „płac” 4 – w rezultacie linia NS N1 NE N przesuwa się w górę do NS1 5 – praca wyraźnie drożeje, nowy punkt równowagi to E1 6 – najsłabsi przedsiębiorcy / pracodawcy zbankrutują lub zwolnią część pracowników pod groźbą bankructwa 7 – zatrudnienie obniży się do N1 8 – pozornie „pro-pracownicza” akcja ZZ stworzy bezrobocie ! 145 Inna „pro-społeczna” akcja ZZ to powodowanie zapisów ustawowych określających minima kwalifikacyjne ( np. egzaminy „korporacyjne” ), warunkujące przyjęcie do pracy na konkretnym stanowisku. Skutkiem makroekonomicznym jest sztuczne ograniczenie podaży pracy . W ND NS 1 NS 0 E1 WE E N1 NE Zmniejszenie podaży pracy przesuwa NS w lewo do NS1 i ogranicza zatrudnienie do N1 . N „Pro-społeczna” akcja ZZ spowodowała bezrobocie. 146 5. Rynek pracy a inflacja a ) zmiana założeń Uchylamy założenie : ceny = const., ale nie chodzi o tzw. giętkość cen ( elastyczność zależną od gry popytu i podaży ), lecz o powszechne w praktyce zjawisko inflacji ( tj. PC > 1 ) . 147 Inflacja, zwłaszcza wysoka, ma wiele negatywnych skutków gospodarczych, m.in. : - zniechęca do podejmowania inwestycji , co zwiększa bezrobocie ; - wywołuje szum informacyjny i wypacza każdy rachunek ekonomiczny ; - powoduje przypadkową redystrybucję dochodów. Teraz chodzi jednak tylko o jej związki z rynkiem pracy. Pozostajemy przy analizie okresu krótkiego, więc uwzględniamy tylko tzw. szoki inflacyjne : - kosztowy ( wzrost kosztów „pcha” ceny w górę ) ; - dochodowy ( wzrost popytu „ciągnie” ceny w górę ) . 148 b ) postrzeganie inflacji Strona podażowa : pracownicy widzą inflację jako wzrost cen artykułów konsumpcyjnych czyli wzrost kosztów utrzymania i spadek realnych wynagrodzeń ; - naturalną reakcją jest żądanie wzrostu płac nominalnych ; - jeśli nacisk jest odpowiednio silny ( ze strajkami włącznie ), płace rosną. 149 Strona popytowa : przedsiębiorcy postrzegają inflację jako wzrost cen m.in. na towary przez siebie wytwarzane ; - a więc odczytują to jako sygnał o rosnącym popycie. W odpowiedzi należy zwiększyć produkcję - warunkiem jest wzrost zatrudnienia, a on zależy głównie od wzrostu płac. Płace więc rosną. 150 Całość rynku : W praktyce płace mogą rosnąć równocześnie z obu powodów, więc rosną dochody i popyt, a także koszty produkcji. Taki wzrost „ciągnie i popycha” ceny w górę ( inflacja dochodowa i kosztowa ). W gospodarce rozkręca się spirala inflacyjna ( wzrost płac, wzrost cen, wzrost płac ...) . Sytuacja może stać się groźna ( hiperinflacja ! ). Jedynym prawdziwym wyjściem jest ilościowy wzrost produkcji ( wzrost jej volumenu ! ). Możliwe są jednak różne przypadki. 151 6. Analizy Przypadek I - przedsiębiorcy postrzegają wzrost cen jako wzrost popytu, chcą wzrostu produkcji, muszą zwiększyć zatrudnienie, warunkiem jest wzrost płac ; - o wzroście płac decydują wyłącznie przedsiębiorcy, to przypadek dyktatu pracodawców ; - pracownicy albo nie dostrzegają inflacji, - albo nie mają siły do skutecznych żądań płacowych ; - skutki : wzrost płac, wzrost zatrudnienia, wzrost produkcji, likwidacja przyczyn inflacji. 152 W ND1 ND0 NS W1 E1 E0 W0 N0 Y Y1 Y0 N1 E1 N FP E0 N0 N1 N 153 Przypadek II - pracownicy postrzegają inflację jako spadek płac realnych, skutecznie żądają podwyżki płac ; - przedsiębiorcy są słabi, o płacach decydują pracobiorcy, to przypadek dyktatu pracowniczego ; - wymuszony wzrost płac przesuwa w górę linię podaży pracy, reakcją producentów jest zmniejszenie zatrudnienia i produkcji ; - zmniejszenie produkcji napędza inflację, wygrana pracowników jest pozorna ( iluzja pieniężna ). 154 NS1 W ND E1 W1 NS0 E0 W0 N1 Y Y0 Y1 N0 E0 N FP E1 N1 N0 N 155 Przypadek III - równe siły obu stron rynku pracy, obie przyczyny powodują wzrost płac ; - linia popytu idzie w górę, linia podaży też ; - ani zatrudnienie, ani produkcja nie ulegają zmianie ; - obniża się tylko wartość pieniądza ; - to kompromis, który niczego nie rozwiązuje. Jest to tzw. przypadek klasyczny. 156 W ND0 NS1 ND1 W1 E1 W0 NS0 E0 N N0 Y FP Y0 = Y1 Y = 0 ! N0 = N1 N 157 Przypadek IV To ogólny przypadek keynesowski, łagodniejszy od przypadku I ( ekstremalnego ) . Na rynku pracy decydują przedsiębiorcy, oni lepiej znają gospodarkę i rozumieją inflację, oni decydują o wzroście płac, ale pracownicy też coś wywalczą ! Obie linie zmieniają położenie ( „popyt bardziej” ) , rosną płace, zatrudnienie i produkcja, a przyczyna inflacji jest stopniowo likwidowana. 158 Czy jest inne wyjście z inflacji ? Tak, ale długookresowe. Chodzi o zmianę FP - czyli wzrost wydajności pracy ( relacja Y/N ) dzięki inwestycjom i postępowi technicznemu. Wtedy wychodzeniu z inflacji może towarzyszyć wzrost płac realnych ( gdy wydajność rośnie szybciej niż płace ). ND1 W NS1 E1 W1 NS0 ND0 W0 N0 N N1 Y FP Y1 Y0 N0 N1 N 159 Pytania : 1. Omów ( i przedstaw graficznie ) sytuacje nierównowagi na rynku pracy, jakie mogą wystąpić przy płacach elastycznych / przy płacach nieelastycznych za wysokich / za niskich. 2. Omów ( i przedstaw graficznie ) wpływ wzrostu / spadku podaży pracy / popytu na pracę na sytuacje nierównowagi na rynku pracy. 3. Rynek pracy w warunkach inflacji – przedstaw przypadek I / II / III / IV . 160 Wykład X - Kompleksowy model krótkookresowej równowagi makroekonomicznej 1. Konstrukcja modelu Ujęcie graficzne : do modelu gospodarki otwartej IS – LM - BP dodajemy model rynku pracy ( SR ) za pośrednictwem krótkookresowej funkcji produkcji ( Fp ) i powstaje kompleksowy model IS – LM – BP – SR . 161 Algebraiczna postać modelu to układ 6 równań definiujących funkcje równowagi 4 uwzględnionych rynków ( tj. : funkcje IS, LM, BP, ND, NS oraz Fp ). Cztery główne zmienne modelu to najważniejsze agregaty makroekonomiczne : Y - produkcja ( dochód ) ; i - stopa procentowa ; N - zatrudnienie ; W - płace . Rozwiązanie modelu to wyznaczenie takich wartości powyższych zmiennych, przy których cztery powiązane rynki są zrównoważone. 162 Do liczbowego rozwiązania modelu niezbędna jest znajomość wszystkich występujących w nim parametrów ( np. a , w , b , k , m , a ) , a także wielkości autonomicznych ( np. C , I , G , M , Exp , Imp ) . Znajomość tych wielkości to też warunek graficznie poprawnej lokalizacji linii równowagi w układzie współrzędnych, określenia kątów ich nachylenia i współrzędnych punktów przecięcia, - to znaczy określenia takiego położenia punktów wyróżnionych w analizach ( tj. E , P i Pp ) , które odpowiada realiom ekonomicznym ( przy uwzględnieniu koniecznych uproszczeń wynikających z założeń idealizacyjnych modelu ). Bez znajomości tych wielkości możemy zbudować tylko „typowy” szkic graficzny. 163 A i IS Pc BP E1 iE W LM (E) YE W Y Pc NE E3 E2 Fp NS C ND N B Kompleksowy model krótkookresowej równowagi makroekonomicznej 164 2. Możliwości wykorzystania modelu Uwagi wstępne : Bez poznania wartości liczbowej wszystkich składników wszystkich funkcji równowagi musimy pozostać przy analizach tylko graficznych. Dają one odpowiedź : - co do logiki przebiegu dostosowań automatycznych ; - co do kierunku reakcji gospodarki na pociągnięcia polityki ekonomicznej ; - ale nie co do siły ( wartości numerycznej ) tych zmian . Do rozumienia gospodarki to wystarcza, do prowadzenia polityki gospodarczej - nie ! 165 Działanie modelu : Trzy współzależne rynki wyznaczają poziom stopy procentowej i poziom produkcji, równoważące podaż z popytem. Funkcja produkcji określa poziom zatrudnienia, niezbędny do uzyskania tej produkcji. A rynek pracy decyduje o poziomie płac, jaki zapewni takie zatrudnienie. Otrzymujemy gospodarkę zrównoważoną – na wszystkich rozpatrywanych rynkach ! Poruszając się w modelu zgodnie z ruchem wskazówek zegara możemy badać powiązane dostosowania automatyczne przebiegające na różnych rynkach ( od IS do SR ) . ekonomia opisowa Model pozwala opisać gospodarkę rynkową, zrozumieć jej funkcjonowanie, przewidywać jej reakcje na bodźce losowe. 166 Model pozwala też badać skutki polityki ekonomicznej ( fiskalnej i monetarnej ) - od skutków na rynku towarowym / pieniężnym aż do skutków na rynku pracy. Czasem jednak to rynek pracy ma znaczenie decydujące. Model umożliwia też taką analizę ( w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara ) . Zmiany na rynku pracy, dotyczące wzrostu lub obniżenia podaży pracy, popytu na pracę oraz poziomu płac, wynikające z przyczyn ekonomicznych i pozaekonomicznych mogą wymagać zmian polityki gospodarczej. Model wykazuje, że np. dodatkowa podaż pracy zostanie przez gospodarkę wchłonięta , jeśli nastąpi odpowiednie ożywienie produkcji - np. dzięki ekspansji fiskalnej. Podobnie inne decyzje ( np. kształtowanie stopy procentowej czy podatkowej bądź politykę HZ ), można dostosować do zmian na rynku pracy. Analizy modelu pozwalają wybrać ekonomia politykę ekonomiczną normatywna prowadzącą do pożądanych celów. 167 3. Założenia analiz Założenia ogólne : - stabilność cen, krótki okres, popytowa elastyczność produkcji ; - gospodarka otwarta, a w niej : - płynny kurs walutowy - stała, ale wysoka mobilność - założenie o kraju małym . Założenia analityczne (cząstkowe ) : - przedstawione zostaną wyłącznie analizy syntetyczne ( a ) dostosowań automatycznych i ( b ) skutków polityki gospodarczej . 168 a ) dostosowania automatyczne - synteza i IS iE P . LM E A BP W (E) Pc W Pc YE NE Fp C NS ND Y tj. odpowiednie wartości Bi,Y,N i W N Punkt wyjścia : dowolne P = E Dostosowania : - 3 rynki - odpowiednie zmiany i oraz Y ; - wędrówka P ku E ; - poprzez Fp tłumaczenie na zmiany N i W . Równowaga w E . Uwaga ! Linie IS , LM i BP mogą zmienić położenie ( z założenia ceny są stałe, ale kurs walutowy może być płynny !169) b ) skutki polityki ekonomicznej - synteza Punkt wyjścia : IS LM i równowaga, P .p E ale problem Pp iE BP A W (E) Pc W Pc YE b Y NE Fp C NS ND B N - polityka fiskalna ( G) zmienia położenie IS (tu : ekspansja) ; ( jaką politykę gospodarczą należy zastosować, - polityka monetarna ( M) zmienia położenie LM (tu : restrykcja); by osiągnąć równowagę w pożądanym miejscu Pp ? ) - BP nie ulega przesunięciu, gdy kurs jest stabilny ; - ale można zmienić jej kąt nachylenia ( inne ma ) ; - w efekcie zmiany i oraz Y przesuwają E ku Pp , - a poprzez Fp tłumaczone są na zmiany N i W . Nowa równowaga w Pp. 170 Jeśli dopuścimy inflacyjną zmianę cen : - dodatkowe ruchy IS, LM i BP ( inflacyjna zmiana wartości dochodów i popytu, pieniądza i kursu walutowego ) ; - praktycznie - dostosowania ilościowe zostaną zmienione ( osłabione lub wzmocnione ) przez możliwe dostosowania cenowe ( np. zmiana cen jako możliwy skutek polityki fiskalnej / dodatkowego popytu lub polityki monetarnej / dodatkowej podaży pieniądza ) ; - czyli zmieni się też skuteczność polityki ekonomicznej ( na + lub na - ) . 171 Pytania : 1. Posługując się kompleksowym modelem krótkookresowej równowagi makroekonomicznej omów ( i przedstaw graficznie ) automatyczne dostosowania, jakie zachodzić będą na 4 powiązanych rynkach w gospodarce otwartej o stałych cenach i stałym ( - płynnym ) kursie walutowym - przyjmij Pi jako punkt wyjścia . Jakim zmianom ulegną dostosowania rynkowe, gdy w gospodarce wystąpi jednorazowy niewielki szok inflacyjny ? 172 2. Posługując się kompleksowym modelem krótkookresowej równowagi makroekonomicznej omów ( i przedstaw graficznie ) skutki polityki ekspansji ( - restrykcji ) fiskalnej ( - monetarnej ) w gospodarce otwartej o stałych cenach i stałym ( - płynnym ) kursie walutowym, jakie nastąpią na 4 powiązanych rynkach. Jaką politykę ekonomiczną należy zastosować, by gospodarka osiągnęła pożądany punkt Pp ? Jakim zmianom ulegnie skuteczność tej polityki ekonomicznej, gdy w gospodarce wystąpi jednorazowy niewielki szok inflacyjny ? 173 3. Posługując się kompleksowym modelem krótkookresowej równowagi makroekonomicznej omów ( i przedstaw graficznie ) politykę ekonomiczną, jaką może zastosować rząd ( - bank centralny ), by doprowadzić do wchłonięcia przez gospodarkę dodatkowej podaży pracy, zwiększonej w wyniku wyżu demograficznego ( - do praktycznej realizacji politycznie motywowanej decyzji o zwiększeniu przeciętnych płac ). Załóż, że jest to gospodarka otwarta o stałych cenach i stałym ( - płynnym ) kursie walutowym. Analizę przeprowadź na wszystkich 4 powiązanych rynkach. 174 Wykład XI – Cykl koniunkturalny 1. Pomiar dynamiki gospodarczej W okresie długim zmienia się popyt ( AD ) i produkcja ( AS ) - czyli ogólna aktywność ekonomiczna ( dochód, zatrudnienie, inwestycje, spożycie itd. ) . Syntetyczny miernik rocznych efektów tych zmian to produkt krajowy : - brutto czy netto ? - ceny bieżące czy inne ? - co ze zmianą liczby ludności ? - co ze zmianą struktury i jakości produkcji ? - co z porównywalnością w przestrzeni ( międzynarodową ) ? - itd., np. zmiany terytorialne 175 Rozwiązanie umowne : realny produkt krajowy brutto per capita w USD . Wady : - tylko roczny efekt procesu produkcji, a nie nagromadzony poziom majątku produkcyjnego i dobrobytu społecznego ; - wymierne efekty produkcji, a nie jakość życia ( np. czas wolny, środowisko przyrodnicze ) ; - tylko towarowa produkcja rejestrowana, brak gospodarki naturalnej i szarej strefy ; - brak uwzględnienia sposobu podziału ( zagadnień sprawiedliwości społecznej ) ; - trudne przeliczenie na obcą walutę ( kurs ? , złoto ?, waluta głównego partnera ?, siła nabywcza ? ) ; - problemy z cenami porównywalnymi ( stałymi ) ; - itd. Ale brak lepszego miernika ! 176 2. Rodzaje dynamiki gospodarczej 1 wahania przypadkowe - przyczyny wewnętrzne ( np. klęski żywiołowe ) ; - przyczyny zewnętrzne ( wpływ otoczenia ) . Usunięcie trudne, rozumowanie na zasadzie : co by było, gdyby nie było ... 2 wahania sezonowe - przyczyny przyrodnicze ( np. produkcja rolna ) ; - przyczyny „kalendarzowe” ( np. turystyka ) ; Usunięcie trudne ... 177 Po oczyszczeniu z wahań przypadkowych i sezonowych widać regularność zmian, okresy ekspansji i recesji. 3 cykl koniunkturalny - periodyczne fluktuacje całej aktywności ekonomicznej, okresy przyspieszenia i zwolnienia ; - powtórki nie są identyczne, różne interpretacje ; - zniekształcenia jako skutki interwencji państwa ( polityki antycyklicznej ) ; - podobieństwa nie tylko objawów, lecz mechanizmów, przyczyn. 4 trend rozwojowy gospodarki - dominująca tendencja długookresowa ( wzrost, stagnacja, regres ) ; - widoczna po oczyszczeniu z wahań koniunkturalnych. 178 3. Klasyfikacja teorii cyklu I kryterium – opis przebiegu cyklu ( jaki jest ? ) np. 4 fazy : ożywienie, rozkwit, recesja, depresja ; 3 fazy : ożywienie, stabilizacja, kryzys ; 2 fazy : przemienne okresy ożywienia i recesji . II kryterium – mechanizm wystąpienia cyklu, jego przyczyny, tj. nie tylko jaki jest ?, lecz też dlaczego jest ? Koncepcje egzogeniczne ( pozaekonomiczne ) oraz koncepcje endogeniczne ( ekonomiczne ) : - głównie przyczyny inwestycyjne i związane z drugim czynnikiem produkcji – pracą III kryterium – teoretyczna podstawa teorii cyklu - tyle teorii cyklu, ile szkół myśli ekonomicznej 179 Ujęcie współczesne : - najistotniejsze są dwa punkty zwrotne i przyczyny zmian G PKB G G – górny punkt zwrotny D D – dolny punkt zwrotny D Pełny cykl t Pełny cykl Ujęcie 2-fazowe - ożywienie i recesja 180 4. Model Kaldora Założenia keynesowskie, model oparty na relacji pomiędzy inwestycjami a oszczędnościami. W długim okresie oszczędności są nie stałą, lecz rosnącą funkcją dochodu. Inwestycje są rosnącą funkcją dochodu, ale ten wzrost jest zmienny ! I S Y Y 181 Model Kaldora to nałożenie obu funkcji : S S, C I I I = S - równowaga B gdy I < S – produkcja maleje gdy I > S – produkcja rośnie A Y Interpretacja punktów ikrótkookresowa obszarów pomiędzy nimi : Równowaga A, B, C. niestabilna stabilna stabilna 182 Po kilkuletniej równowadze o niskiej produkcji i dochodach ( A ): - wzrośnie skłonność do inwestycji i krzywa I przesunie się w górę, do I1 ; - obniży się skłonność do oszczędzania i krzywa S przesunie się w dół, do S1 ; - w dolnej części wykresu krzywe będą się rozsuwać . S C I I1 S1 B A = B A Punkty A i B będą się zbliżać do siebie, potem zleją się w jeden punkt , potem „znikną”. 183 Po kilkuletniej równowadze o niskiej produkcji i dochodach ( A ): - wzrośnie skłonność do inwestycji i krzywa I przesunie się w górę, do I1 ; - obniży się skłonność do oszczędzania i krzywa S przesunie się w dół, do S1 ; - w dolnej części wykresu krzywe będą się rozsuwać . S C I C I1 gdy I < S – produkcja maleje gdy I > S – produkcja rośnie S1 B A Punkty A i B będą się zbliżać do siebie, potem zleją się w jeden punkt , potem „znikną”. Pozostanie punkt C jako jedyny punkt przecięcia . Skutek ? To ożywienie gospodarcze ( skok produkcji z A do C ). 184 Natomiast po kilkuletniej równowadze o wysokiej produkcji ( C ) : - obniży się skłonność do inwestycji i krzywa I przesunie się w dół, do I2 ; - wzrośnie skłonność do oszczędzania i krzywa S przesunie się w górę, do S2 ; - w górnej części wykresu krzywe będą się rozsuwać . S C I S2 I2 B=C B A Punkty B i C będą się zbliżać do siebie, potem zleją się w jeden, potem „znikną”. 185 Natomiast po kilkuletniej równowadze o wysokiej produkcji ( C ) : - obniży się skłonność do inwestycji i krzywa I przesunie się w dół, do I2 ; - wzrośnie skłonność do oszczędzania i krzywa S przesunie się w górę, do S2 ; - w górnej części wykresu krzywe będą się rozsuwać . S C S2 I I2 gdy I < S – produkcja maleje gdy I > S – produkcja rośnie B A A Punkty B i C będą się zbliżać do siebie, potem zleją się w jeden, potem „znikną”.Punkt A będzie jedynym punktem przecięcia. Skutek ? Faza recesji gospodarczej (skok z C do A). W efekcie otrzymujemy model cyklu koniunkturalnego . 186 Pytania : 1. Omów podstawowe problemy związane z wykorzystaniem PKB do pomiaru dynamiki gospodarczej. 2. Wykorzystując model Kaldora omów ( i przedstaw graficznie ) mechanizm przejścia gospodarki do fazy ożywienia ( - recesji ). 187 Wykład XII – Teorie wzrostu gospodarczego 1. Istota teorii wzrostu gospodarczego - przedmiot : długookresowa dynamika gospodarcza - metoda : - obserwacja danych i ich „oczyszczenie” z wahań ; - wykrycie zależności ( funkcja produkcji ) ; - formuła tempa wzrostu produkcji ( r = ? ). - cel : - zbadanie, poznanie, wyjaśnienie, przewidywanie procesu wzrostu ( ekonomia opisowa ) ; - dostarczenie podstaw długookresowej polityki gospodarczej, symulacja, określenie warunków działania i skutków poszczególnych instrumentów polityki ekonomicznej ( ekonomia normatywna ) . 188 2. Klasyfikacja teorii wzrostu Kryterium I : główny czynnik wzrostu ( ekonomia opisowa ) - waga rolnictwa i zasobów naturalnych ; - waga pracy ; - waga kapitału ; - waga inwestycji ; - waga nauki i postępu technicznego ; - waga informacji i regulacji ; - waga kapitału ludzkiego. Kryterium II : tempo postulowanego wzrostu ( ekonomia normatywna ) - koncepcje wzrostu przyspieszonego ; – koncepcje wzrostu zerowego; - koncepcje wzrostu zrównoważonego . Kryterium III : baza teoretyczna - tyle teorii, ile szkół ! 189 Współczesne praktyczne problemy wspólne ( przykładowe ) : - ile inwestować ? - jak inwestować ? - gdzie inwestować ? - jak kształtować relację : gospodarka - środowisko przyrodnicze ? - co z problemem własności ? - jak rozwiązywać konflikty wokół inwestycji publicznych, dotacji, kredytów ... 190 3. Model Domara Założenia ( wybrane ) : - gospodarka jest dwusektorowa ; - w wyjściowym punkcie analizy jest równowaga ; - rezerwy czynników produkcji są wykorzystane ( też zasoby pracy ) ; - wzrost gospodarczy jest funkcją kapitału ( aparatu produkcyjnego ), a ten - funkcją inwestycji ; - inwestycyjne efekty popytowe i podażowe są natychmiastowe ( brak odroczeń ) ; - równowaga procesu wzrostu ma miejsce wtedy, gdy dynamika obu efektów jest taka sama. 191 Efekt popytowy : AD = I w 1 1 gdzie : w = = 1 - c s Przyrost popytu jest funkcją przyrostu inwestycji. Efekt podażowy : ZP = I e gdzie : ZP e - zdolności produkcyjne, efektywność inwestycji Przyrost zdolności produkcyjnych jest funkcją inwestycji. Równowaga dynamiczna, gdy AD = ZP , tj. gdy w procesie wzrostu oba efekty są równe. I Jeśli I w = I e , to łatwo obliczyć, że = es I Wzrost inwestycji jest tożsamy ze wzrostem produkcji ( z założenia brak opóźnień - gdy rośnie popyt, rosną inwestycje, rośnie też sama produkcja ), więc r = es 192 - Wzrost zrównoważony wymaga więc : pełnego wykorzystania zasobów stałego przyrostu inwestycji. Według Domara gospodarka rynkowa nie jest w stanie zapewnić samodzielnie trwałej realizacji tych warunków. Dla osiągnięcia i utrzymania wzrostu zrównoważonego interwencja państwa jest konieczna, by umieścić gospodarkę na tzw. ostrzu noża - tj. państwowa polityka pro-popytowa i pro-inwestycyjna jest niezbędna . Jeśli r e s , to nastąpi przegrzanie lub recesja czyli wzrost cykliczny, niezrównoważony. 193 Pytania : 1. Czym zajmują się i do jakich celów służą teorie wzrostu gospodarczego ? Przedstaw też podstawowe kryteria ich klasyfikacji. 2. Omów założenia i istotę teorii wzrostu gospodarczego E. Domara. 3. Posługując się modelem Domara omów skutki sytuacji, w której r < es ( lub r > es ) . 194
